Νομαρχιακή και Περιφερειακή διοίκηση Αυτοδιοίκηση β’ βαθμού Νομαρχιακή και Περιφερειακή διοίκηση Αυτοδιοίκηση β’ βαθμού 1923-1970

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons

Καθιέρωση β’ βαθμού τοπικής αυτοδιοίκησης Με το Ν.Δ. «Περί διοικήσεως των νομών» του 1923 καθιερώθηκε ο νομός ως β’ βαθμός τοπικής αυτοδιοίκησης. Τα νέα χαρακτηριστικά Ο νομός αποκτά νομική προσωπικότητα Τα όργανα διοίκησης του νομού είναι : ο Νομάρχης (εκτελεστικό όργανο), το Νομαρχιακό Συμβούλιο (ανώτατο αποφαστικό όργανο) και η Νομαρχιακή Επιτροπή (ασκούσε την καθημερινή διοίκηση)

Τα όργανα διοίκησης Τα μέλη του νομαρχιακού συμβουλίου εκλέγονται με άμεση εκλογή από τους εκλογείς του νομού και με τετραετή θητεία. Το νομαρχιακό συμβούλιο αποτελεί αποφασιστικό όργανο του νομού Η νομαρχιακή επιτροπή εκλέγεται από το νομαρχιακό συμβούλιο και ασκεί την καθημερινή διοίκηση του νομού Ο νομάρχης αποτελεί εκτελεστικό όργανο του νομού

Ο Νομάρχης Ο ρόλος του ήταν διπλός, δηλαδή Εκτελούσε τις αποφάσεις του νομαρχιακού συμβουλίου Ήταν όργανο κρατικής διοίκησης και ασκούσε την κρατική εποπτεία επί του νομικού προσώπου του νομού. Δεν είχε δικαίωμα ελέγχου των πράξεων της νομαρχιακής αυτοδιοίκησης, ούτε ως προς την νομιμότητα, ούτε ως προς την σκοπιμότητα

Οι αρμοδιότητες Οι αρμοδιότητες του αυτοδιοικούμενου νομού, ορίζονταν από το νόμο, και ήταν: Συγκοινωνίες Δημόσια υγεία Δημόσια αντίληψη Εκπαίδευση Γεωργία Κτηνοτροφία

Ο έλεγχος νομιμότητας Οι πράξεις της νομαρχιακής αυτοδιοίκησης δεν τελούσαν υπό την έγκριση ενός κρατικού οργάνου. Αντίθετα προβλεπόταν η σύσταση ενός δικαστηρίου νομαρχιακής αυτοδιοίκησης στην έδρα κάθε νομού που θα έλεγχε τις πράξεις αυτές (έλεγχος από την δικαστική εξουσία και όχι από την εκτελεστική). Στην Αθήνα θα έδρευε το ανώτατο δικαστήριο νομαρχιακής αυτοδιοίκησης που θα εκδίκαζε τις εφέσεις κατά αποφάσεων των δικαστηρίων νομαρχιακής αυτοδιοίκησης

Ο έλεγχος νομιμότητας Μετά το 1929, προβλέφθηκε οι πράξεις της νομαρχιακής αυτοδιοίκησης που επέβαλαν φόρους, να εγκρίνονται από τον αρμόδιο υπουργό. Παράλληλα το κράτος είχε το δικαίωμα να διαλύει το νομαρχιακό συμβούλιο με αιτιολογημένη απόφαση

Επιβολή φορολογίας Το νομοθετικό πλαίσιο της αυτοδιοίκησης β’ βαθμού προέβλεπε την εφαρμογή άμεσων φόρων από 10-30% επί τους εισοδήματος εκ γαιών, δασικών προϊόντων, καπνού, ελαίου και κερδών από εμπορικές και βιομηχανικές επιχειρήσεις

Η εφαρμογή Η νομοθεσία για την αυτοδιοίκησης β’ βαθμού του 1923 δεν τέθηκε σε ισχύ λόγω της ανώμαλής πολιτικής κατάστασης της περιόδου

Διεύρυνση των αρμοδιοτήτων των Νομαρχών (1936) Με σχετικό νόμο καθορίστηκε η ρήτρα της αποθετικής ρύθμισης των αρμοδιοτήτων (δηλαδή ο νομάρχης έχει όλες τις αρμοδιότητες των Υπουργών στην περιφέρειά του (πην των Υπουργών Εθνικής Αμυνας και Δικαιοσύνης) , εκτός από εκείνες που ορίζονται με νόμο

Η ακύρωση της αποθετικής αρμοδιότητας (1938) Δεδομένης της αδυναμίας των νομαρχιών να εφαρμόσουν την ρήτρα της αποθετικής αρμοδιότητας το 1938 επανήλθε το σύστημα του ρητού καθορισμού των αρμοδιοτήτων των νομαρχών.

Η περαιτέρω επέκταση των αρμοδιοτήτων των νομαρχών Το 1951 δόθηκαν στους νομάρχες οι αρμοδιότητες του Γενικού Διοικητή. Ωστόσο, ο έμμεσος καθορισμός των αρμοδιοτήτων του νομάρχη δημιουργούσε ασάφεια για το είδος των αρμοδιοτήτων του.

Η επαναφορά της αποθετικής αρμοδιότητας Το 1955 καταργήθηκαν οι Γενικές Διοικήσεις και καθιερώθηκε ομοιόμορφο νομαρχιακό αποκεντρωτικό σύστημα σε όλη τη επικράτεια. Ο νομάρχης ασκεί τις αρμοδιότητες που έχουν οι υπουργοί εσωτερικών, παιδείας, εμπορίου, βιομηχανίας, συγκοινωνιών και δημοσίων έργων, κοινωνικής πρόνοιας και εργασίας, εκτός αν με νόμο εξαιρούνται. Η άσκηση των παραπάνω αρμοδιοτήτων είναι αποκλειστική. Δεν μπορεί δηλαδή να τις ασκήσει ο υπουργός αλλά μόνο ο νομάρχης.

Η καινοτομία της αποθετικής αρμοδιότητας (1955) Ενώ, δηλαδή, μέχρι τότε ο νομάρχης ασκούσε τις αρμοδιότητες που ρητά προέβλεπε ο νόμος, τώρα ο νομάρχης ασκεί όλες τις αρμοδιότητες των υπουργείων (πλην Στρατιωτικών, Εξωτερικών, Ναυτιλίας, Προεδρίας της κυβέρνησης, Συντονισμού και Δικαιοσύνης) εκτός αν ρητά με νόμο ορισμένες από τις αρμοδιότητες αυτές εξαιρούνται.

Καινοτομίες του νόμου Στο νόμο του 1955 προβλέφθηκε για πρώτη φορά η κατάρτιση νομαρχιακού προϋπολογισμού Επίσης προβλέφθηκε ο έλεγχος των πράξεων του νομάρχη από τον υπουργό για παράβαση νόμου (έλεγχος νομιμότητας) Συστάθηκε σε κάθε νομό νομαρχιακό συμβούλιο που το αποτελούσε ο νομάρχης, οι προϊστάμενοι των υπηρεσιών του νομού και εκλεγμένοι εκπρόσωποι των επαρχιών του νομού. Το νομαρχιακό συμβούλιο δεν είχε αποφαστικές αρμοδιότητες

Τα νομαρχιακά Ταμεία (1956) Το 1956 ιδρύονται σε κάθε νομό νομαρχιακά ταμεία με αρμοδιότητες την εκτέλεση και συντήρηση κοινωφελών έργων, υποδομών, έργων που συνδέονται με την δημόσια υγεία, τον αθλητισμό, τον τουρισμό, την παιδεία και την κοινωνική πρόνοια.

Αποκέντρωση και αποσυγκέντρωση Αποκέντρωση έχουμε όταν μεταβιβάζονται αρμοδιότητες σε αυτοτελείς τοπικούς οργανισμούς. Αποσυγκέντρωση έχουμε όταν μεταβιβάζονται αρμοδιότητες σε κρατικά όργανα.

Οι περιφερειακές διοικήσεις Οι διανομαρχιακές υπηρεσίες (γνωστές και ως επιθεωρήσεις) αποτελούσαν περιφερειακές υπηρεσίες των διάφορων υπουργείων (π.χ. Οικονομικές επιθεωρήσεις, τοπογραφικές υπηρεσίες, επιθεωρήσεις εφοριών καπνού κλπ). Οι διανομαρχιακές υπηρεσίες είχαν ανομοιομορφία μεταξύ τους (όσον αφορά την εδαφική περιοχή και την έδρα τους).

Οι περιφερειακές διοικήσεις Το 1970 ορίστηκε ότι οι διανομαρχιακές υπηρεσίες κάθε υπουργείου δεν μπορεί να είναι περισσότερες από επτά σε όλη την επικράτεια. Επίσης καθορίστηκε η εδαφική περιφέρεια και η έδρα των υπηρεσιών αυτών (που ήταν ίδιες για όλα τα Υπουργεία). Έτσι προέκυψαν επτά νέες περιφερειακές διοικητικές μονάδες, κάθε μία από τις οποίες περιελάμβανε τις ίδιες επιθεωρήσεις (εκπαίδευσης, κοινωνικών υπηρεσιών, εμπορίου, γεωργίας, βιομηχανίας, δημοσίων έργων, εσωτερικών, εφοριών, τελωνείων, δημόσιων διαχειρίσεων, εργασίας και συγκοινωνιών) Επικεφαλής των περιφερειακών διοικήσεων τοποθετήθηκαν υφυπουργοί

Τοπική αυτοδιοίκηση α’ βαθμού 1912

Οι κοινότητες Το 1912 ο νόμος «περί συστάσεως δήμων και κοινοτήτων» κατάργησε τον «περί δήμων» νόμο του 1834. Στόχοι του νέου νόμου ήταν: η αναγνώριση των κοινοτήτων ως μονάδων τοπικής αυτοδιοίκησης (παράλληλα με τους δήμους) Η κατάργηση του αξιώματος του δημάρχου (η οποία, ωστόσο, δεν υλοποιήθηκε)

Τα χαρακτηριστικά του νόμου Σύσταση δύο μονάδων τοπικής αυτοδιοίκησης α’ βαθμού (Δήμος, Κοινότητα). Δήμοι είναι : οι πρωτεύουσες των νομών, οι πόλεις με πληθυσμό πλέον των 100.000 κατοίκων Κοινότητα είναι κάθε συνοικισμός που έχει Περισσότερους από 300 κατοίκους Σχολείο

Κοινότητες με μικρό πληθυσμό Συνοικισμοί με πληθυσμό κάτω των 300 κατοίκων που έχουν σχολείο μπορούν να γίνουν (εάν το επιθυμούν οι κάτοικοί τους) κοινότητες. Συνοικισμοί με πληθυσμό κάτω των 300 κατοίκων και χωρίς σχολείο μπορούν να γίνουν κοινότητες εάν έχουν δική τους περιουσία και το επιθυμούν οι κάτοικοί τους. Συνοικισμοί που δεν αποτελούν κοινότητες ενσωματώνονται στον δήμο στον οποίο ανήκαν, ή σε άλλη γειτονική κοινότητα

Τα όργανα της κοινότητας Κοινοτικό Συμβούλιο (άμεση εκλογή) Πρόεδρος κοινοτικού συμβουλίου (εκλέγεται κάθε χρόνο από τα μέλη του κοινοτικού συμβουλίου)

Τα όργανα της κοινότητας Το κοινοτικό συμβούλιο έχει γενική αποφαστική αρμοδιότητα Ο πρόεδρος του κοινοτικού συμβουλίου εκτελεί τις αποφάσεις του

Τα όργανα του Δήμου Δήμαρχος (με άμεση εκλογή) Πάρεδροι (με άμεση εκλογή) Δημοτικό Συμβούλιο (με άμεση εκλογή) Δημαρχική επιτροπή (εκλέγεται από το δημοτικό συμβούλιο)

Τα όργανα του Δήμου Το δημοτικό συμβούλιο αποτελεί το αποφαστικό όργανο του Δήμου. Εκλέγει τον πρόεδρό του Ο Δήμαρχος εκτελεί τις αποφάσεις του δημοτικού συμβουλίου Οι πάρεδροι είναι βοηθοί του Δημάρχου Η δημαρχική επιτροπή είναι η αρχή που επιβλέπει τη διοίκηση του δήμου και συμπράττει με τον δήμαρχο για ορισμένες υποθέσεις που προβλέπονται από το νόμο

Οι αποφάσεις Οι αποφάσεις της κοινότητας και του δήμου είναι άμεσα εκτελεστές , εφόσον δεν έχουν σχέση με την διαχείριση της περιουσίας του δήμου ή της κοινότητας. Μπορεί όμως ο νομάρχης να ακυρώσει τις αποφάσεις αυτές εντός 30 ημερών Στην περίπτωση των αποφάσεων που αφορούν διαχείριση δημοτικής ή κοινοτικής περιουσίας οι σχετικές αποφάσεις πρέπει να εγκριθούν από τον νομάρχη.

Ο έλεγχος των διαχειρίσεων Η νομοθεσία των Βαυαρών διαχώριζε την δημοτική διοίκηση από την δημοτική διαχείριση (π.χ. δήμαρχος, εισπράκτορας). Ωστόσο ο διαχωρισμός αυτός αποδείχτηκε ανεπαρκής δεδομένου ότι ο εισπράκτορας ακολουθούσε τις εντολές του δημάρχου. Ο Χ. Τρικούπης υποστήριζε ότι έπρεπε να διαχωριστεί η διοικήση των δήμων από την οικονομική διαχείρισή τους, η οποία έπρεπε να ασκείται από την δημόσια ταμειακή υπηρεσία.

Ο έλεγχος των διαχειρίσεων Ο νόμος περί δήμων και κοινοτήτων του 1912 προβλέπει την δημιουργία ταμειακής υπηρεσίας εντός του δήμου ή της κοινότητας. Το γεγονός αυτό δεν εξασφάλιζε την χρηστή οικονομική διαχείριση των δήμων/ κοινοτήτων δεδομένου ότι δεν διαχώριζε ουσιαστικά τον διατάκτη από τον πληρώτη.

Έννοια διατάκτη και πληρωτή Ο διατάκτης είναι εκείνος που αποφασίζει την υλοποίηση της δαπάνης (π.χ. ο υπουργός) Ο πληρωτής είναι εκείνος που διενεργεί την δαπάνη (π.χ. η ταμειακή υπηρεσία)

Η κριτική Η επικράτεια κατακερματίστηκε σε πολλές μικρές πληθυσμιακά και αδύναμες οικονομικά διοικητικές μονάδες (κοινότητες). Ωστόσο, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι κατά την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν συγκοινωνιακές υποδομές, έτσι ώστε τα χωριά να έχουν πρόσβαση στην έδρα του δήμου. Παράλληλα οι κοινότητες εξασφάλιζαν ομοιογένεια συμφερόντων και σκοπών του πληθυσμού. Το στοιχείο αυτό δεν ίσχυε με τους δήμους που τους χαρακτήριζε ανομοιογένεια συμφερόντων και σκοπών