Τομογραφική Απεικονιστική Ανατομική Ενότητα 6: Πεπτικός σωλήνας Γεωργία Οικονόμου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τμήμα Ραδιολογίας - Ακτινολογίας Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθήνας Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός και αν αναφέρεται διαφορετικά Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Ανατομική θέση στομάχου Ο στόμαχος βρίσκεται στο άνω μέρος της κοιλιακής κοιλότητας και επικοινωνεί με το καρδιακό στόμιο προς τα άνω με τον οισοφάγο και με το πυλωρικό στόμιο προς τα κάτω με το δωδεκαδάκτυλο Βρίσκεται σε θέση κάτω από τον αριστερό θόλο του διαφράγματος και τον αριστερό λοβό του ήπατος, μπροστά από το πάγκρεας και πίσω από το αριστερό πλευρικό τόξο και το επιγάστριο. Πίσω από τον στόμαχο και προς τα αριστερά βρίσκεται ο σπλήνας, το αριστερό νεφρό και το αριστερό επινεφρίδιο. 1 “Digestive system diagram en”, από Fvasconcellos διαθέσιμο ως κοινό κτήμαDigestive system diagram en Fvasconcellos

Στόμαχος - Αιμάτωση Ο στόμαχος έχει πλούσια αιμάτωση που προέρχεται από την ΔΕ και ΑΡ γαστρική αρτηρία, τη ΔΕ και ΑΡ γαστροεπιπλοική αρτηρία και τις βραχείες γαστρικές αρτηρίες. Οι φλέβες του στομάχου καταλήγουν στην πυλαία φλέβα. 2 ΑΡ γαστρική αρτηρία ΔΕ γαστρική αρτηρία ΑΡ γαστροεπιπλοική αρτηρία ΔΕ γαστροεπιπλοική αρτηρία “Stomach blood supply”, από Igno2 διαθέσιμο ως κοινό κτήμαStomach blood supplyIgno2

Λεπτό έντερο 1/2 Το λεπτό έντερο αποτελεί τη συνέχεια του στομάχου και εκτείνεται από τον πυλωρό μέχρι το παχύ έντερο. Διακρίνεται σε δωδεκαδάκτυλο, νήστιδα και ειλεό. Το λεπτό έντερο έχει διάμετρο περίπου 2,5 εκατοστά και μήκος 6-7 μέτρα. 0 βλεννογόνος του λεπτού εντέρου παρουσιάζει πολυάριθμες πτυχές οι οποίες εμφανίζουν προσεκβολές, τις εντερικές λάχνες. Στο λεπτό έντερο ολοκληρώνεται η πέψη και γίνεται η απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών της τροφής. 3

Λεπτό έντερο 2/2 4 “Blausen 0817 SmallIntestine Anatomy”, από BruceBlaus διαθέσιμο με άδεια CC BY 3.0Blausen 0817 SmallIntestine AnatomyBruceBlausCC BY 3.0

Δωδεκαδάκτυλο 1/2 Αποτελεί το πρώτο τμήμα του λεπτού εντέρου το οποίο βρίσκεται σε πολύ στενή σχέση με το πάγκρεας. Το δωδεκαδάκτυλο ακολουθεί ημικυκλικού σχήματος πορεία, αρχίζοντας στον πυλωρό, πορεύεται γύρω από την κεφαλή και τον αυχένα του παγκρέατος και εκβάλει στη νήστιδα (νηστιδοδωδεκαδακτυλική συμβολή). Η ονομασία του οφείλεται στο γεγονός ότι συνήθως έχει μήκος όσο είναι το πλάτος 12 δακτύλων (περίπου 25 εκ.). 5 “Tractus intestinalis duodenum”, από Orem διαθέσιμο με άδεια CC BY 3.0Tractus intestinalis duodenumOremCC BY 3.0

Δωδεκαδάκτυλο 2/2 Για περιγραφικούς λόγους το δωδεκαδάκτυλο, διαιρείται σε 4 μοίρες την άνω (1), την δεύτερη ή κατιούσα μοίρα (2), την τρίτη ή οριζόντια μοίρα (3) και την ανιούσα ή τέταρτη μοίρα (4). 6 Βολβός Δωδεκαδακτύλου (περιοχή συχνής εμφάνισης έλκους) Κορυφή μείζονος δωδεκαδακτυλικής θηλής, σημείο εκβολής της ηπατο- Παγκρεατικής ληκύθου που σχηματίζεται από τον Χοληδόχο και παγκρεατικό πόρο Νηστιδο-Δωδεκαδακτυλική καμπή Μεσεντέρια Αγγεία ©pinterest.compinterest.com

Νηστίδα και ειλεός 1/3 Η νήστιδα αρχίζει από την νηστιδοδωδεκαδακτυλική καμπή και μαζί με τον ειλεό έχουν μήκος 6-7 μέτρα. Η νήστιδα είναι συχνά κενή, είναι παχύτερη και με πάρα πολλά αγγεία. Εντοπίζεται συνήθως στην ομφαλική χώρα, ενώ ο ειλεός καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της ηβικής (υπογάστριας) και της βουβωνικής χώρας. Οι κυκλοτερείς πτυχές του βλεννογόνου είναι μεγάλες και καλά ανεπτυγμένες στο ανώτερο τμήμα της νήστιδας, ενώ είναι μικρές στο ανώτερο τμήμα του ειλεού και λείπουν στο τελικό τμήμα του. 7

Νηστίδα και ειλεός 2/3 8 “Blausen 0817 SmallIntestine Anatomy”, από BruceBlaus διαθέσιμο με άδεια CC BY 3.0Blausen 0817 SmallIntestine AnatomyBruceBlausCC BY 3.0

Νηστίδα και ειλεός 3/3 Οι κυκλοτερείς πτυχές του βλεννογόνου είναι μεγάλες και καλά ανεπτυγμένες στο ανώτερο τμήμα της νήστιδας, ενώ είναι μικρές στο ανώτερο τμήμα του ειλεού και λείπουν στο τελικό τμήμα του. 9 ©daviddarling.info

Παχύ έντερο 1/2 Αρχίζει από το τέλος του ειλεού από τον οποίο χωρίζεται με την ειλεοκολική βαλβίδα. Έχει μήκος περίπου 1.50 μέτρο και σχηματίζει μία στεφάνη γύρω από το λεπτό έντερο. Αποτελείται από το τυφλό, τη σκωληκοειδή απόφυση, το κόλον (ανιόν, εγκάρσιο, κατιόν και σιγμοειδές) και από το ορθό. Το παχύ έντερο μπορεί να διακριθεί εύκολα από το λεπτό έντερο χάρις: o στις τρεις παχιές επιμήκεις μυϊκές ταινίες του που ονομάζονται κολικές ταινίες, o στις μεταξύ των ταινιών κυψέλες του τοιχώματος και o στις μικρές προσεκβολές του περιτόναιου που είναι γεμάτες λίπος και λέγονται επιπλοϊκές αποφύσεις. 10

Παχύ έντερο 2/2 11 Εγκάρσιον κόλον Επιπλοϊκές αποφύσεις ΑΡ κολική καμπή ΔΕ κολική καμπή Κολική ταινία Σκωληκοειδής απόφυση Σιγμοειδές κόλον Κολικές κυψέλες Τυφλό Ανιόν κόλον Κατιόν κόλον “Storoji žarna informatikos paskaitoms”, από Rutelyte22 διαθέσιμο ως κοινό κτήμαStoroji žarna informatikos paskaitoms Rutelyte22

Άνω μεσεντέριος αρτηρία 1/2 o Κάτω παγκρεατοδωδεκαδακτυλική αρτηρία o Μέση κολική αρτηρία o Δεξιά κολική αρτηρία o Νηστιδικές και ειλεϊκές αρτηρίες (εντερικές) έλικες o Ειλεοκολική αρτηρία o Σκωληκοειδική αρτηρία o Τυφλικές αρτηρίες o Κολικός κλάδος 12 “Superior mesenteric a”, από File Upload Bot (Magnus Manske) διαθέσιμο ως κοινό κτήμαSuperior mesenteric aFile Upload Bot (Magnus Manske) Αρδεύει όλο το λεπτό έντερο εκτός από το ανώτερο τμήμα του 12δακτύλου. Κλάδοι:

Άνω μεσεντέριος αρτηρία 2/2 13 “3D rendered CT of abdominal aortic branches and kidneys”, από Mikael Häggström διαθέσιμο με άδεια CC BY 3.03D rendered CT of abdominal aortic branches and kidneysMikael HäggströmCC BY 3.0

Κάτω μεσεντέριος αρτηρία H κάτω μεσεντέριος αρτηρία αρδεύει όλο το παχύ έντερο και το ορθό εκτός από το δεξί μισό του εγκάρσιου. o Αριστερή κολική αρτηρία o Σιγμοειδείς αρτηρίες o Άνω αιμορροϊδική αρτηρία 14 “Gray537από Pngbot διαθέσιμο ως κοινό κτήμαGray537Pngbot

Φλεβικό σύστημα 15 “Gray591 από Pngbot διαθέσιμο ως κοινό κτήμαGray591Pngbot

16 Λειτουργίες του ΓΕΣ Το γαστρεντερικό σύστημα είναι υπεύθυνο για: 1.Την πρόσληψη των θρεπτικών ουσιών από τις τροφές. 2.Την αποβολή των άχρηστων προϊόντων. 3.Την άμυνα του οργανισμού απέναντι σε παθογόνα που εισέρχονται στο γαστρεντερικό σωλήνα. 4.Την παραγωγή πεπτικών ορμονών και ενζύμων, καθώς και ινσουλίνης.

Οι λειτουργίες του βλεννογόνου 1/2 Οι διαφορές στη μορφή του βλεννογόνου του γαστρεντερικού σωλήνα αντικατοπτρίζουν το ότι σε κάθε τμήμα του ο βλεννογόνος είναι υπεύθυνος για μια διαφορετική λειτουργία. 1.Στο στομάχι πρέπει να προστατευτεί από το όξινο περιβάλλον. 2.Στο λεπτό έντερο είναι υπεύθυνος για την πρόσληψη των θρεπτικών ουσιών. 3.Στο παχύ έντερο είναι υπεύθυνος για την ανταλλαγή ύδατος και την απομάκρυνση των υπολειμμάτων των τροφών. 17

18 Στομάχι Λεπτό έντερο Παχύ έντερο Προστασία Πρόσληψη Απομάκρυνση υπολειμμάτων Οι λειτουργίες του βλεννογόνου 2/2

Επιθηλιακό κύτταρο Μικρολάχνες 19 Λάχνες και επιθήλιο βλεννογόνου Στο λεπτό έντερο το επιθήλιο του βλεννογόνου σχηματίζει λάχνες, δηλαδή πολλαπλές προσεκβολές του μέσα στον αυλό, οι οποίες δεν υπάρχουν στο παχύ έντερο. Επιθήλιο, είναι μονόστιβο κυλινδρικό με επιθηλιακά κύτταρα που στο λεπτό έντερο έχουν πολλαπλές μικρoλάχνες και βλεννοπαραγωγά κύτταρα. Εντερικό επιθήλιο Λάχνη

Ο μυϊκός χιτώνας αποτελείται από δύο στιβάδες, μια εσωτερική κυκλοτερή και μια εξωτερική επιμήκη. Η συντονισμένη σύσπαση των δύο μυϊκών στιβάδων, που ονομάζεται περίσταλση, προωθεί την τροφή μέσα στον γαστρεντερικό σωλήνα. Μεταξύ των δύο μυϊκών στιβάδων υπάρχει το μυεντερικό νευρικό πλέγμα του Auerbach, το οποίο ελέγχει την κινητικότητα του τοιχώματος και ρυθμίζει τη σύσπαση των μυικών ινών. 20 ΕπιμήκηςΕπιμήκης ΚυκλοτερήςΚυκλοτερής Ν.Π. Auerbach Μυϊκός χιτώνας

21 Γαστρεντερικός σωλήνας ΟρογόνοςΟρογόνος Ορογόνος χιτώνας Ο ορογόνος αποτελεί το εξωτερικό προστατευτικό περίβλημα του γαστρεντερικού σωλήνα και αποτελείται από ανάγγειο συνδετικό ιστό και μονόστιβο κυβοειδές επιθήλιο.

Εγκάρσια ανατομική εντερικού σωλήνα 22 “Layers of the GI Tract english” από Hazmat2 διαθέσιμη με άδεια CC BY-SA 3.0Layers of the GI Tract english Hazmat2CC BY-SA 3.0

Το δωδεκαδάκτυλο είναι το πιο βραχύ τμήμα του λεπτού εντέρου. Σε αυτό εισέρχεται η τροφή με τη μορφή του χυλού μετά την επεξεργασία που έχει υποστεί στο στομάχι και εκβάλουν η χοληδόχος κύστη, τα χοληφόρα αγγεία και το πάγκρεας. Στη νήστιδα γίνεται απορρόφηση λιπών, πρωτεϊνών και υδατανθράκων. 23 α β Ειλεός Νήστιδα Λεπτό έντερο Στο δωδεκαδάκτυλο και στη νήστιδα (ιδιαίτερα στο εγγύς τμήμα της) γίνεται η απορρόφηση του σιδήρου από τις τροφές, ο οποίος έχει προηγουμένως οξειδωθεί σε τρισθενή σίδηρο στο στομάχι. Ο ειλεός, επιτελεί μερικές πιο ειδικευμένες λειτουργίες. Εδώ, εκτός από την απορρόφηση των λιπών, πρωτεϊνών και υδατανθράκων, γίνεται η πρόσληψη των χολικών αλάτων, της βιταμίνης Β12 και των λιποδιαλυτών βιταμινών Α, D, E και Κ.

24 Φυσιολογική α/α κοιλίας

Τι βλέπετε παθολογικό? Σε ποιό όργανο? 25

Τι βλέπετε παθολογικό? 26

Τι βλέπετε παθολογικό? Σε ποιό όργανο? 27

Τι βλέπετε παθολογικό? Σε ποιό όργανο? 28

Τομογραφικές τεχνικές απεικόνισης Παραδοσιακά οι τομογραφικές τεχνικές δεν θεωρούνται ότι απεικονίζουν ικανοποιητικά τον πεπτικό σωλήνα. Πιο πρόσφατα όμως έχουν αναδειχθεί οι σημαντικές ικανότητες των μεθόδων αυτών με την προϋπόθεση ότι θα εφαρμοσθούν σωστά τα πρωτόκολλα απεικόνισης (σκιαγράφηση, διάταση). 29

30 Υ/Γ: Φυσιολογικός οισοφάγος

31 Στομάχι – Ανατομία Αριστερά, άνω κοιλία. Επικοινωνία με οισοφάγο και 12δάκτυλο. Δύο επιφάνειες: πρόσθια και οπίσθια. Δύο τόξα: έσω και έξω. Διαιρείται σε: o Θόλο. o Σώμα. o Πυλωρικό άντρο. “2414 Stomach”, από CFCF διαθέσιμο με άδεια CC BY StomachCFCFCC BY 3.0

32 Πυλωρική στένωση σε νεογνό Υ/Γ

Βαριούχο γεύμα o Θόλος o Σώμα o Πυλωρικό άντρο o 12δάκτυλο 33 Φυσιολογικό στομάχι, 12δάκτυλο

Διαφραγματοκήλη 1/2 34 “Hiatalhernia από Fran Rogers διαθέσιμο ως κοινό κτήμαHiatalherniaFran Rogers

Διαφραγματοκήλη 2/2 35

Καλοήθεις όγκοι 36 Στομάχι - Παθολογία

Καρκίνος στομάχου - ΥΤ Παρατηρείστε πόσο καλά φαίνεται το τοίχωμα του στομάχου o Νερό από το στόμα. o Καλή διάταση. o Ενδοφλέβιο σκιαγραφικό. 37

Νήστιδα Ειλεός 38 Λεπτό έντερο - Ανατομία “Blausen 0817 SmallIntestine Anatomy”, από BruceBlaus διαθέσιμο με άδεια CC BY 3.0Blausen 0817 SmallIntestine AnatomyBruceBlausCC BY 3.0

Διάβαση λεπτού εντέρου 1/2 39

Διάβαση λεπτού εντέρου 2/2 Ο χρόνος μετάβασης της τροφής από τον οισοφάγο στον τελικό ειλεό είναι περίπου 1ώρα και 30 λεπτά. Αυτό έχει σχέση με το χρόνο προετοιμασίας του ασθενούς για απεικόνιση. 40

Εντερόκλυση 41

Εντερόκλυση με ΥΤ - ΜΤ 42

Νόσος του Crohn o Φλεγμονώδης πάθηση o Εντοπίζεται στον ειλεό o Χρόνια φάση: Στένωση του αυλού Συγκόλληση εντερικών ελίκων Δημιουργία συριγγίων 43 Λεπτό έντερο - Παθολογία

Διαιρείται σε : o Τυφλό o Κόλο – Ανιόν – Εγκάρσιο – Κατιόν – Σιγμοειδές o Ορθό 44 Παχύ έντερο - Ανατομία “Blausen 0603 LargeIntestine Anatomy”, από BruceBlaus διαθέσιμο με άδεια CC BY 3.0Blausen 0603 LargeIntestine Anatomy BruceBlausCC BY 3.0

Α/α κοιλίας 45

Ανατομικά τμήματα παχέος εντέρου 1.Τυφλό 2.Ανιόν 3.Εγκάρσιο 4.Κατιόν 5.Ορθό 6.Ηπατική καμπή 7.Σπληνική καμπή 8.Σιγμοειδές 8 46

Παχύ έντερο – Απεικόνιση 1/7 Χορήγηση βαρίου: Βαριούχος υποκλυσμός 47

Παχύ έντερο – Απεικόνιση 2/7 CT - Βαριούχος υποκλυσμός Πάχυνση τοιχώματος ανιόντος κόλου και οίδημα 48

Παχύ έντερο – Απεικόνιση 3/7 Βαριούχος υποκλυσμός - Πολύποδας Αξονική κολονοσκόπηση - Πολύποδας 49

Παχύ έντερο – Απεικόνιση 4/7 Εικονική κολονοσκόπηση - Κατάτμηση 50

Παχύ έντερο – Απεικόνιση 5/7 Εικονική κολονοσκόπηση / ενδο-εικόνα 51

Παχύ έντερο – Απεικόνιση 6/7 Εικονική κολονοσκόπηση - Fillet 52

Παχύ έντερο – Απεικόνιση 7/7 53

CAD 54

55 Οπτική κολονοσκόπηση

Καρκίνος του παχέος εντέρου o Πιο συχνός καρκίνος του πεπτικού συστήματος. o Αίτια: Κληρονομικοί παράγοντες, κάπνισμα, το αλκοόλ, η λήψη τροφών πλούσιες σε λίπος, φλεγμονώδεις νόσοι και η έκθεση σε διάφορες χημικές ουσίες. o Συμπτώματα: εσωτερική αιμορραγία, αναιμία, αδυναμία, κοιλιακό άλγος, απόφραξη του εντέρου. 56 Παχύ έντερο - Παθολογία

57

58

59 Εγκολεασμός “Intussusception EN”, από Orem διαθέσιμο με άδεια CC BY-SA 3.0Intussusception ENOremCC BY-SA 3.0

Κρέμεται από το τυφλό. Η άκρη της σε διάφορες θέσεις – μήκος 10εκ. 60 Σκωληκοειδής απόφυση “Blausen 0043 Appendix Child”, από BruceBlaus διαθέσιμο με άδεια CC BY 3.0Blausen 0043 Appendix Child BruceBlausCC BY 3.0

61 Φυσιολογική σκωληκοειδής –ΥΤ 1/2

Υ/Γ ιδιαίτερα χρήσιμο στα παιδιά 62 Φυσιολογική σκωληκοειδής –ΥΤ 2/2

Σκωληκοειδίτις 63

64 Σκωληκοειδίτις - ΥΤ φυσιολογική

Εκκολπώματα 1/2 65 qmedicine.co.in

Εκκολπώματα - ΥΤ 66

Εκκολπώματα 2/2 φυσιολογικό 67

68

69

70

71

72

73

74

CT 1, καρδιά 2, Δ. Πνεύμων 3, ήπαρ 4, χοληδόχος κυστη 5, εγκάρσιο κόλον 6, πλευρά 7, αρ. πνεύμων 75

CT 1/3 1, δεξιός πνεύμων 2, πυλαία φλέβα 3, Ήπαρ 4, παχύ έντερο 5, ουροδόχος κύστη 6, σιγμοειδές 7, λεπτό έντερο 8, άνω μεσεντέριος φλέβα 9, καρδιά 76

CT 2/3 1, καρδιά 2, στομάχι 3, λεπτό έντερο 4, παχύ έντερο 5, αρ. Μηριαία αρτηρία 6, μηριαία φλέβα 7, ηβική σύμφυση 8, ουροδόχος κύστη 9, ανιόν κόλον 10, δε. Νεφρός 11, ήπαρ 12, ηπατική φλέβα 13, δ. πνεύμων 77

CT 3/3 1, αρ. Πνεύμων 2, κατιόν 3, έξω λοξός μυς 4, έσω λοξός μυς 5, εγκάρσιος λοξός μυς 6, ουροδόχος κύστη 7, ηβική σύμφυση 8, αορτή 9, κάτω κοίλη φλέβα 10, δ. Νεφρός 11, ήπαρ 12, καρδιά 78

ΜRI 1/6 1, ήπαρ 2, χοληδόχος 3, ηπατική καμπή 4, λαγόνιο οστό 5, τελικός ειλεός 6, τυφλό 7, ουροδόχος κύστη 8, σιγμοειδές 9, λεπτό έντερο 10, εγκάρσιο κόλον 11, σπληνική καμπή 12, στομάχι 79

ΜRI 2/6 1, ήπαρ 2, ηπατική καμπή 4, ουριδόχος κύστη 5, λαγόνιο οστό 6, σιγμοειδές 7, άνω μεσεντλεριος φλέβα 8, σπληνική φλέβα 9, πυλαία φλέβα1 10, λεπτό έντερο 11, κατιόν κόλον 12, σπληνική καμπή 13, στομάχι 80

ΜRI 3/6 1, ήπαρ 2, δ. Κολική καμπή 3, ανιόν κόλον 4, ουροδόχος κύστη 5, σιγμοειδές 6, λεπτό έντερο 7, πυλαία φλέβα 8, στομάχι 81

ΜRI 4/6 1, ήπαρ, 2, πυλαία φλέβα 3, ηπατική καμπή 4, ανιόν κόλον 5, κάτω κοίλη φλέβα 6, κοιλιακή αορτή 7, δ. κοινή λαγόνια αρτηρία 8, αρ. κοινή λαγόνια αρτηρία 9, λεπτό έντερο 10, ουροδόχος κύστη 11, σιγμοειδές 12, 13, κατιόν κόλον 14, σπλην 15, στομάχι 82

ΜRI 5/6 1, ήπαρ 2, ανιόν κόλον 3, κάτω κοίλη φλέβα 4, αρ. κοινή Λαγόνια φλέβα 5, δ. Ψοΐτης μυς 6, λαγόνιο οστό 7, κεφαλή μηριαίου 8, ουροδόχος κύστη 9, σιγμοειδές 10, λεπτό έντερο 11, κατιόν κόλον 12, σπλην 13, κατιόν κόλον 14, στομάχι 83

ΜRI 6/6 1, ήπαρ 2, δ. Νεφρός 3, ανιόν κόλον 4, μήτρα 5, σπονδυλικός σωλήνας ΕΝΥ 6, λεπτό έντερο 7, κατιόν κόλον 8, αρ. Νεφρός 9, σπλην 84

85

86

87

88

Τέλος Ενότητας

Σημειώματα

Σημείωμα Αναφοράς Copyright Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας, Γεωργία Οικονόμου Γεωργία Οικονόμου. «Τομογραφική Απεικονιστική Ανατομική. Ενότητα 6: Πεπτικός σωλήνας». Έκδοση: 1.0. Αθήνα Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: ocp.teiath.gr.ocp.teiath.gr

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό. Οι όροι χρήσης των έργων τρίτων επεξηγούνται στη διαφάνεια «Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων». Τα έργα για τα οποία έχει ζητηθεί και δοθεί άδεια αναφέρονται στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.

Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων Δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, παρά μόνο εάν ζητηθεί εκ νέου άδεια από το δημιουργό. © διαθέσιμο με άδεια CC-BY διαθέσιμο με άδεια CC-BY-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου και η δημιουργία παραγώγων αυτού με απλή αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού, και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η δημιουργία παραγώγων του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου και η δημιουργία παραγώγων του. διαθέσιμο με άδεια CC0 Public Domain διαθέσιμο ως κοινό κτήμα Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. χωρίς σήμανσηΣυνήθως δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου.

Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει:  το Σημείωμα Αναφοράς  το Σημείωμα Αδειοδότησης  τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων  το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.