Οικονομική Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων Tom Tietenberg – Lynne Lewis Κεφάλαιο 1 Εικόνες από το μέλλον

2 Το πρόβλημα «.... Η Βρεταvία χρειάστηκε πέρα από τoυς μισoύς φυσικoύς πόρoυς τoυ πλαvήτη για vα φτάσει στo σημεριvό επίπεδo ευημερίας, πόσoυς πλαvήτες θα χρειαστεί μία χώρα όπως η Ivδία.…» Mahatma Gadhi, όταv ρωτήθηκε εάv μετά τηv αvεξαρτησία, η Ivδία θα απoκτήσει τo επίπεδo ευημερίας της Βρεταvvίας

3 Σχετικά με την οικονομική Περιβάλλοντος και φυσικών πόρων Οικονομία Περιβάλλον και Φυσικοί πόροι Οι δραστηριότητες που σχετίζονται με την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών που μας παρέχουν τροφή, ενδυμασία, στέγη κτλ. Το σύστημα που μας παρέχει πρώτες ύλες και ενέργεια, καθαρό αέρα, νερό και κατάλληλες συνθήκες ζωής, απαραίτητες για την επιβίωση. Η συμβατική οικονομική είναι ανθρωποκεντρική Η φύση ως φυσικός πόρος έχει αξία στο βαθμό που μας προσφέρει υπηρεσίες Η οικονομία αντλεί φυσικούς πόρους και εναποθέτει απορρίμματα στην φύση

4 Είναι η μελέτη της σχέσης ανάμεσα στον άνθρωπο και το περιβάλλον και ο τρόπος με τον οποίο αυτή η σχέση αλληλεπιδρά με τις πολιτικές και οικονομικές δομές. --Tom Tietenberg Τι είναι η οικονομική περιβάλλοντος και φυσικών πόρων ;

5 Μερικά ιστορικά παραδείγματα Πως οι ίδιες οι κοινωνίες μπορούν να βοηθήσουν να βλαστήσει ο σπόρος της καταστροφής τους - Thomas Malthus: Δοκίμιο σχετικά με τον πληθυσμό (An Essay on the Principle of Population, 1798) - Πρόβλεψη ότι θα ερχόταν κάποια εποχή που η πληθυσμιακή αύξηση θα υπερέβαινε τη δυνατότητα της Γης να εξασφαλίζει επαρκείς ποσότητες τροφίμων. Το αποτέλεσμα είναι η πείνα και ο θάνατος. Υπάρχουν δύο πραγματικά ιστορικά παραδείγματα όπου το όραμα του Malthus φαίνεται ότι μπορεί υπό προϋποθέσεις να βγει αληθινό. - Πολιτισμός των Μάγια - Νήσος του Πάσχα

6 Εξάπλωση των Μάγια

7 Μελέτες δείχνουν ότι η πληθυσμιακή αύξηση άρχισε να «σκοντάφτει» σε περιβαλλοντικούς περιορισμούς τον 5 ο αι. – Παραγωγική δυνατότητα εδάφους –Η διατροφή βασίζονταν αποκλειστικά σε έναν πόρο: Το καλαμπόκι. Στις αρχές του 6 ου αιώνα, οι παραγωγικές δυνατότητες των μέχρι εκείνη τη στιγμή πιο καλλιεργήσιμων εδαφών άρχισαν να μειώνονται. –Οι αγρότες αναγκάστηκαν να καλλιεργήσουν τα λιγότερο αποδοτικά μέρη του οικοσυστήματος. –Φθίνουσα απόδοση της αγροτικής εργασίας. Η παραγωγή τροφίμων δεν κατάφερε να παρακολουθήσει το ρυθμό αύξησης του πληθυσμού. Το ιστορικό του υψηλό ο πολιτισμός των Μάγια το άγγιξε τον 8 ο αιώνα. –Εκτεταμένη αποψίλωση δασών → διάβρωση εδαφών → επιδείνωση της φθίνουσας παραγωγικότητας –Υψηλή θνησιμότητα και κακές διατροφικές συνθήκες. Την περίοδο , η βασιλική δυναστεία των Roy κατέρρευσε απότομα.

8 Νήσος του Πάσχα 3218 χλμ. από την Χιλή Κατοικήθηκε το 800 από Πολυνήσιους Πληθυσμός έφτασε Κατέρρευσε γύρω στο 1800 Γιατί; -Αυξανόμενος πληθυσμός σε συνδυασμό με αυξανόμενη εξάρτηση από την ξυλεία → Αποψίλωση δασών → Διάβρωση εδάφους → Μείωση παραγωγικότητας εδάφους → Έλλειψη τροφίμων → Κοινωνική αναταραχή και αλληλοσπαραγμός Εναλλακτικά, η τοπική κοινωνία θα μπορούσε να αντιδράσει πιο ήπια προσπαθώντας να αλλάξει συμπεριφορά και να προσαρμοστεί στις φθίνουσες ποσότητες πόρων Δύο κύρια χαρακτηριστικά: -Τεράστια αγάλματα λαξευμένα επάνω σε ηφαιστειακό βράχο - Περίεργα αραιή βλάστηση σε μία περιοχή εύκρατου κλίματος

9 Σήμερα… (2010) Σε σχέση με τη δεκαετία του 1950: - Έχει χαθεί το 20 % των καλλιεργήσιμων εδαφών - Έχει χαθεί το 20% των τροπικών δασών - Έχουν χαθεί χιλιάδες σπάνια και προστατευόμενα είδη.

10 Κοιτάζοντας το μέλλον: 2 βασικές απόψεις Το βασικό απαισιόδοξο μοντέλο: - The Limits to Growth: A Report for the Club of Rome’s Project on the Predicament of Mankind των Meadows et al. (1972, Universe Books, NY - The Worldwatch Institute. The State of the World 2004 (New York: W.W. Norton & Co., 2004) Το βασικό αισιόδοξο μοντέλο: - Herman Kahn, Julian Simon, Bjorn Lomborg κ.α. - The Next 200 Years: A Scenario for America and the World (NY: William Morrow, 1976) των Kahn et al. - The Skeptical Environmentalist: Measuring the Real State of the World του B. Lomborg (Cambridge, UK: Cambridge University Press, 2001)

11 Το βασικό απαισιόδοξο μοντέλο Με τη χρήση μίας τεχνικής γνωστή ως «δυναμική συστημάτων» (system dynamics)— ένα μεγάλης κλίμακας μοντέλο υπολογιστή προσομοιώνει πραγματικές συνθήκες. Χρησιμοποίηση κλειστών κυκλωμάτων ανατροφοδότησης (feedback loops) για την ερμηνεία της ανθρώπινης συμπεριφοράς.

12 Το βασικό απαισιόδοξο μοντέλο Εκθετική μεγέθυνση και ταυτόχρονα σταθερά όρια Πχ. Σταθερό απόθεμα κάποιου πόρου (πχ πετρέλαιο) Έστω τρέχοντα αποθέματα του πόρου εκατονταπλάσια της τρέχουσας κατανάλωσης/χρόνο. Αν κατανάλωση σταθερή τα αποθέματα θα διαρκέσουν 100 χρόνια. Αν όμως κατανάλωση αυξάνεται με σταθερό ετήσιο ρυθμό 2%, τότε τα αποθέματα θα εξαντληθούν σε 55 χρόνια. Αν σταθερός ετήσιος ρυθμός αύξησης είναι 5%, τότε έχουμε εξάντληση σε μόλις 24 χρόνια Χρήση πολλαπλών θετικών και αρνητικών κύκλων ανατροφοδότησης Θετικός κύκλος ανατροφοδότησης: Εκείνος στον οποίο οι δευτερεύουσες επιπτώσεις τείνουν να ενισχύσουν τη βασική τάση. 1. Αρχικό Κεφάλαιο → Αύξηση Επένδυσης → Αύξηση παραγωγής → Αύξηση κερδών → Αύξηση κεφαλαίου 2. Εκπομπή μεθανίου (αέριο θερμοκηπίου) → Κλιματική αλλαγή (αύξηση θερμοκρασίας) → Έκλυση επιπλέον μεθανίου που είναι παγιδευμένο στον φλοιό της γης → Αύξηση της θερμοκρασίας 3. Έλλειψη ενός αγαθού → Καταναλωτές το αποθησαυρίζουν → Περισσότερη έλλειψη Αρνητικός κύκλος ανατροφοδότησης: Οι δευτερεύουσες επιπτώσεις τείνουν να περιορίσουν την αρχική τάση 1. Ρύπανση περιβάλλοντος → Το περιβάλλον ενεργοποιεί αντισταθμιστικούς μηχανισμούς (ή πχ οι άνθρωποι λαμβάνουν κατάλληλα μέτρα) → Ρύπανση περιορίζεται και περιβαλλοντική ισορροπία αποκαθίσταται. Φύση του μοντέλου:

13 Προβλέψεις απαισιόδοξου μοντέλου σε διάγραμμα ( )

14 Το βασικό απαισιόδοξο μοντέλο Οι πεπερασμένοι μη ανανεώσιμοι πόροι θα εξαντληθούν το πολύ σε 100 χρόνια αν δεν υπάρξει κάποια σημαντική αλλαγή στις περιβαλλοντικές, οικονομικές ή κοινωνικές σχέσεις που οδήγησαν στην παγκόσμια ανάπτυξη. Αυτή η εξάντληση θα έχει σαν αποτέλεσμα την κατάρρευση του οικονομικού συστήματος. Δεν θα υπάρξει μία ομαλή μετάβαση αλλά η απότομη αύξηση της κατανάλωσης και η εξάντληση. Συμπέρασμα

15 Το βασικό αισιόδοξο μοντέλο Οι κοινωνίες έχουν, στο παρελθόν, αντιμετωπίσει με επιτυχία τα προβλήματα του περιβάλλοντος και οι ανησυχίες των περιβαλλοντολόγων για το αντίθετο είναι υπερβολικές. Ρόλος τεχνολογικής προόδου για να μην μειωθεί (ή ακόμα και να αυξηθεί η διαθεσιμότητα φυσικών πόρων και ενέργειας) «Η ανάγκη είναι μητέρα της εφεύρεσης» - Υδροπονική παραγωγή τροφίμων - Υβριδικοί σπόροι - Εξελιγμένα αρδευτικά συστήματα και καλύτερες καλλιεργητικές τεχνικές - Νέες μορφές ενέργειας (πχ φωτοβολταϊκά, θερμική ενέργεια ωκεανών) Φύση του μοντέλου

16 Το βασικό αισιόδοξο σενάριο Οι αρνητικές ανατροφοδοτήσεις δημιουργούν ένα κλειστό σύστημα που μειώνει τη σπανιότητα. (Επεξήγηση: Η σπανιότητα αυξάνει τις τιμές. Οι αυξημένες τιμές οδηγούν τους καταναλωτές να μειώσουν τις ζητούμενες ποσότητες, και στην αναζήτηση υποκατάστατων για να εξαλείψουν τη σπανιότητα.) Η συνέχιση αυτών των τάσεων αναμένεται γιατί ο λεγόμενος «απόλυτος πόρος», δεν είναι πεπερασμένος. Ο πόρος αυτός είναι οι άνθρωποι. Βασικό συμπέρασμα: Τα πρότυπα ζωής βελτιώθηκαν όσο καιρό τουλάχιστον έχουμε στοιχεία και δεν υπάρχει λόγος να πιστέψουμε ότι κάτι θα αλλάξει στο μέλλον. Φύση του μοντέλου (συνέχεια)

17 Τα προς εξέταση θέματα A. Είναι σωστό ότι το πρόβλημα αυξάνεται με εκθετικό τρόπο και ότι τα όρια όσο αφορά στους πόρους είναι σταθερά και αμετακίνητα ; B. Πώς ανταποκρίνεται το σύστημα στη σπανιότητα ; Γ. Ποιος είναι ο ρόλος της κυβέρνησης στην επίλυση αυτών των προβλημάτων ; Πότε η παρέμβαση της κυβέρνησης είναι κατάλληλη και απαραίτητη ; Δ. Οι οικονομικοί και πολιτικοί θεσμοί μπορούν να αντιδράσουν με λογικό τρόπο στην αβεβαιότητα που ενέχουν τα περιβαλλοντικά προβλήματα ; E. Ποια είναι η υποχρέωση για τις επόμενες γενιές ; ΣΤ.Είναι η βιώσιμη ανάπτυξη εφικτή;

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό. Οι όροι χρήσης των έργων τρίτων επεξηγούνται στη διαφάνεια «Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων». Τα έργα για τα οποία έχει ζητηθεί άδεια αναφέρονται στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.

Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων Δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, παρά μόνο εάν ζητηθεί εκ νέου άδεια από το δημιουργό. © διαθέσιμο με άδεια CC- BY διαθέσιμο με άδεια CC-BY-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC- SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου και η δημιουργία παραγώγων αυτού με απλή αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού, και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η δημιουργία παραγώγων του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY- NC-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου και η δημιουργία παραγώγων του. διαθέσιμο με άδεια CC0 Public Domain διαθέσιμο ως κοινό κτήμα Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. χωρίς σήμανσηΣυνήθως δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου.

Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει:  το Σημείωμα Αναφοράς  το Σημείωμα Αδειοδότησης  τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων  το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.