Οργανωσιακή Συμπεριφορά και Ηγεσία Ενότητα 1: Εισαγωγικά στην Οργανωσιακή Συμπεριφορά και Ηγεσία Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός και αν αναφέρεται διαφορετικά Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

1 Θεματικές Ενότητες της Οργανωσιακής Συμπεριφοράς Το άτομο στον οργανισμό Στάσεις και εργασιακή ικανοποίηση. Συναισθήματα και διαθέσεις. Προσωπικότητες και αξίες. Έννοιες παρακίνησης. Ομάδες στον οργανισμό Οι βάσεις της ομαδικής συμπεριφοράς. Κατανόηση των συνεργατικών ομάδων. Ηγεσία. Σύγκρουση και διαπραγμάτευση. Το σύστημα του οργανισμού Οι θεμελιώδης αρχές της δομής του οργανισμού. Οργανωσιακή κουλτούρα Οργανωσιακή αλλαγή και διαχείριση άγχους.

2 Οργανωσιακή Συμπεριφορά Διαφορά Οργανωσιακής Συμπεριφοράς από Οργανωσιακή Ψυχολογία. Τι είναι Οργανωσιακή Συμπεριφορά; Ποια τα πεδία εφαρμογής της. Συμπλήρωση της διαίσθησης με την συστηματική μελέτη. Προκλήσεις της ΟΣ.

3 Τι είναι η Ψυχολογία και τι η Οργανωσιακή Ψυχολογία; Η ψυχολογία ορίζεται ως η επιστήμη της μελέτης των πνευματικών διαδικασιών και της συμπεριφοράς, η οποία χρησιμοποιώντας επιστημονικές μεθόδους, ερευνά τον τρόπο που λειτουργούν αυτές οι διαδικασίες και η ανθρώπινη συμπεριφορά.

4 Τι είναι η Ψυχολογία και τι η Οργανωσιακή Ψυχολογία; Στο πλαίσιο αυτό, η Οργανωσιακή ψυχολογία ορίζεται ως η ειδικότητα της ψυχολογίας που μελετάει τη συμπεριφορά και τις πνευματικές διαδικασίες των ανθρώπων σε σχέση με το εργασιακό του περιβάλλον.

5 Σχέση της Οργανωσιακής Ψυχολογίας με την Οργανωσιακή Συμπεριφορά Η Οργανωσιακή συμπεριφορά: Συγγενές επιστημονικό πεδίο. Κλάδο της διοικητικής επιστήμης (management). Σύμφωνα με έναν ορισμό η Οργανωσιακή συμπεριφορά μελετάει τις συμπεριφορές και τις στάσεις των ανθρώπων στους οργανισμούς (Gordon, 2002). d

6 Σχέση της Οργανωσιακής Ψυχολογίας με την Οργανωσιακή Συμπεριφορά Το επιστημονικό πεδίο που μελετάει την επίδραση των ατόμων, των ομάδων και της δομής μιας επιχείρησης στην εργασιακή συμπεριφορά, με στόχο τη βελτίωση της οργανωσιακής απόδοσης. Δίνει περισσότερη έμφαση στην επίδραση της συμπεριφοράς των ατόμων στην απόδοση του οργανισμού.

7 Το πεδίο εφαρμογής στον Οργανισμό Διεύθυνση Ανθρώπινου Δυναμικού ή Διεύθυνση Ανθρωπίνων Πόρων. Αποτελούν συνήθως τις πρώτες επιλογές αποφοίτων με σχετικές σπουδές σε προπτυχιακό ή μεταπτυχιακό επίπεδο. Οι γνώσεις της οργανωσιακής ψυχολογίας και συμπεριφοράς αφορούν και πρέπει να αφορούν όλους τους εργαζομένους και ειδικά αυτούς που έχουν θέση ευθύνης ή/και άμεσα ή έμμεσα διοικούν μια ομάδα εργαζομένων.

8 Προέλευση της Οργανωσιακής Ψυχολογίας & Συμπεριφοράς F. W. Taylor (πατέρας της επιστημονικής διοίκησης). Ζεύγος Gilbreth Συνέβαλαν καθοριστικά στην εξέλιξη της οργανωσιακής ψυχολογίας και συμπεριφοράς και της επιστήμης της διοίκησης γενικότερα. Ο πρώτος πίστευε και ότι η παραγωγικότητα του εργαζόμενου μπορεί να αυξηθεί πολλαπλάσια, εάν οι οργανισμοί εφαρμόσουν συστηματικές μεθόδους μέτρησης και ανάλυσης της εργασιακής συμπεριφοράς. Σειρά πειραμάτων: «χρόνου-κίνησης», ώστε εξαλείφοντας όλες τις περιττές κινήσεις να αυξηθεί η παραγωγικότητα των εργαζομένων. Η γνωστότερη εφαρμογή του μοντέλου του Taylor ήταν η γραμμή παραγωγής, η οποία εφαρμόστηκε με ιδιαίτερη επιτυχία στην αυτοκινητοβιομηχανία.

9 Προέλευση της Οργανωσιακής Ψυχολογίας & Συμπεριφοράς Το ζεύγος Frank & Lillian Gilbreth. O Frank Gilbreth αναζήτησε τον αποτελεσματικότερο τρόπο ολοκλήρωσης της εργασίας. Η δουλειά του είχε άμεσο αντίκτυπο στην χειρουργική ιατρική. Η Lillian Gilbreth – η πρώτη οργανωσιακή ψυχολόγος – έδειξε μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την ανθρώπινη πλευρά της εργασίας, τονίζοντας ότι στόχος της επιστημονικής διοίκησης πρέπει να είναι να βοηθήσει τους εργαζόμενους στο μέγιστο βαθμό να επιδείξουν το δυναμικό τους, αναπτύσσοντας τις ικανότητες και τις δεξιότητές τους.

10 Κύρια Χαρακτηριστικά της Επιστημονικής Διοίκησης Ανάπτυξη τυποποιημένων μεθόδων πραγματοποίησης της εργασίας. Επιλογή των κατάλληλων εργαζομένων. Εκπαίδευση των εργαζομένων στις τυποποιημένες μεθόδους διεξαγωγής της εργασίας. Υποστήριξη των εργαζομένων μέσω του κατάλληλου σχεδιασμού της εργασίας και αφαίρεσης τυχόν εμποδίων-δυσκολίων. Σύνδεση των αμοιβών με την παραγωγικότητα των εργαζομένων. Πλεονεκτήματα: Τόνισε τη σημασία της κατάλληλης ανταμοιβής των εργαζομένων. Έδειξε την αναγκαιότητα συστηματικής ανάλυσης των καθηκόντων μιας θέσης. Τόνισε τη σημασία της κατάλληλης επιλογής και εκπαίδευσης του προσωπικού. Μειονεκτήματα: Αγνόησε το ρόλο του κοινωνικού πλαισίου και τις ανώτερες ανάγκες ικανοποίησης των εργαζομένων. Δεν αναγνώρισε τη «διαφορετικότητα» των εργαζομένων. Στην πράξη θεωρούσε τους εργαζόμενους ως «άσχετους» και μη έχοντες πραγματική συνεισφορά στην επίλυση των θεμάτων που τους απασχολούν.

11 Που εστιάζει η ΟΣ Θέσεις εργασίας Δουλειά Συστηματική απουσία Κινητικότητα προσωπικού Παραγωγικότητα Ανθρώπινη απόδοση Μάνατζμεντ

12 Η ΟΣ περιλαμβάνει τα ακόλουθα θεμελιώδη σημεία Παρακίνηση. Ηγετική συμπεριφορά και εξουσία. Διαπροσωπική επικοινωνία. Δομή ομάδας και διαδικασίες. Προσωπικότητα, συναισθήματα και αξίες. Δημιουργία στάσεων και αντίληψη. Διαδικασίες αλλαγής. Συγκρούσεις και διαπραγμάτευση. Σχεδιασμός εργασίας.

13 Συμπλήρωση της διαίσθησης με τη συστηματική μελέτη Διαίσθηση: η εξήγηση της συμπεριφοράς με βάση την «εσωτερική φωνή» Η συστηματική μελέτη βελτιώνει την ικανότητα να κάνουμε ακριβείς προβλέψεις της συμπεριφοράς – Υποθέτει ότι η συμπεριφορά δεν είναι τυχαία – Θεμελιώδεις σταθερές διέπουν τη συμπεριφορά – Αυτές μπορούν να εντοπιστούν και να τροποποιηθούν, προκειμένου να αντικατοπτρίζουν τις ατομικές διαφορές

14 Συστηματική μελέτη Εξετάζει τις σχέσεις Επιχειρεί να αποδώσει αίτια και αποτελέσματα Θεμελιώνει τα συμπεράσματα σε επιστημονικά στοιχεία: – Σε δεδομένα που συλλέγονται κάτω από ελεγχόμενες συνθήκες – Τα στοιχεία σταθμίζονται και ερμηνεύονται με σχολαστικότητα.

15 Βασισμένο σε τεκμήρια μάνατζμεντ (Evidence based Management) Συμπληρώνει τη συστηματική μελέτη Στηρίζει τις αποφάσεις σε διαθέσιμα επιστημονικά στοιχεία Αναγκάζει τους μάνατζερ να αποκτήσουν πιο επιστημονικό τρόπο σκέψης

16 Επιστημονικοί κλάδοι που συμβάλλουν στο πεδίο της ΟΣ ΨυχολογίαΚοινωνική ψυχολογίαΚοινωνιολογίαΑνθρωπολογία

17 Λίγες σταθερές στην ΟΣ Αδύνατον να κάνουμε απλές και ακριβείς γενικεύσεις. Τα ανθρώπινα όντα είναι σύνθετα και ετερογενή. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν μπορούμε να κάνουμε σχετικά ακριβείς προβλέψεις της ανθρώπινης συμπεριφοράς ή να κάνουμε έγκυρες προβλέψεις. Οι έννοιες της ΟΣ πρέπει να αποτυπώνουν καταστασιακές συνθήκες: ενδεχομενικές μεταβλητές.

18 Λίγες σταθερές στην ΟΣ Ενδεχομενική μεταβλητή (Z) Ανεξάρτητη μεταβλητή (X) Ανεξάρτητη μεταβλητή (Y) Στην αμερικανική κουλτούρα Ο προϊστάμενος κάνει χειρονομία με το σήκωμα του αντίχειρα Εκλαμβάνεται ως φιλοφρόνηση Στην ιρανική ή την αυστραλιανή κουλτούρα Ο προϊστάμενος κάνει χειρονομία με το σήκωμα του αντίχειρα Εκλαμβάνεται ως προσβολή

19 Προκλήσεις και ευκαιρίες για την ΟΣ (1) Αντίδραση στις οικονομικές πιέσεις Αντίδραση στην παγκοσμιοποίηση Διαχείριση της ποικιλομορφίας στο χώρο εργασίας Βελτίωση της εξυπηρέτησης πελατών Βελτίωση των ανθρώπινων δεξιοτήτων

20 Προκλήσεις και ευκαιρίες για την ΟΣ (2) Τόνωση της καινοτομίας και της αλλαγής Αντιμετώπιση της «προσωρινότητας» Εργασία σε δικτυωμένους οργανισμούς Στήριξη των υπαλλήλων στις συγκρούσεις εργασίας-ζωής Βελτίωση της ηθικής συμπεριφοράς

21 Η αντίδραση στις οικονομικές πιέσεις Το αποτελεσματικό μάνατζμεντ είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε δυσμενείς οικονομικά συγκυρίες Οι υπάλληλοι στρέφονται στους μάνατζέρ τους για να τους παράσχουν ασφάλεια στις συνθήκες αστάθειας μιας ύφεσης

22 Διαχείριση της ποικιλομορφίας του εργατικού δυναμικού Ποικιλομορφία του εργατικού δυναμικού: Οι οργανισμοί γίνονται ένα πιο ετερογενές μείγμα ανθρώπων όσον αφορά στο φύλο, στην ηλικία, στη φυλή, στην εθνικότητα και στον γενετήσιο προσανατολισμό

23 Προεκτάσεις της ποικιλομορφίας «Οι μάνατζερ πρέπει να αλλάξουν τη φιλοσοφία τους, και αντί να συμπεριφέρονται σε όλους το ίδιο, να αναγνωρίζουν τις διαφορές και να ανταποκρίνονται σε αυτές τις διαφορές με τρόπους που διασφαλίζουν την παραμονή των υπαλλήλων και την υψηλότερη παραγωγικότητα, ενώ, ταυτόχρονα, δεν θα κάνουν διακρίσεις».

24 Βελτίωση της εξυπηρέτησης πελατών και των ανθρώπινων δεξιοτήτων Η πλειονότητα των υπαλλήλων σε ανεπτυγμένα κράτη εργάζονται στον κλάδο των υπηρεσιών και πρέπει να γνωρίζουν πώς να ικανοποιούν τους πελάτες τους. Οι ανθρώπινες δεξιότητες είναι ουσιώδεις για την επιτυχία στους οργανισμούς του σήμερα.

25 Τόνωση της καινοτομίας και της αλλαγής Ευελιξία Βελτίωση ποιότητας Διατήρηση ανταγωνιστικότητας

26 Προσωρινότητα Οι δουλειές αλλάζουν διαρκώς Οι δεξιότητες πρέπει να επικαιροποιούνται προκειμένου οι εργαζόμενοι να μη χάσουν το στόχο τους Οι εργαζόμενοι πρέπει να μπορούν να αντιμετωπίσουν τις αλλαγές Οι υπάλληλοι πρέπει να μπορούν να αντιμετωπίσουν την ευελιξία, τον αυθορμητισμό και την έλλειψη προβλεψιμότητας

27 Εργασία σε δικτυωμένους οργανισμούς Οι μάνατζερ πρέπει να προσαρμόσουν τις δεξιότητες και το στιλ επικοινωνίας τους προκειμένου να επιτύχουν σε ένα διαδικτυακό περιβάλλον.

28 Στήριξη των υπαλλήλων στις συγκρούσεις εργασίας-ζωής Το όριο ανάμεσα στο χρόνο εργασίας και μη εργασίας έχει γίνει ασαφές, και οι μάνατζερ αντιμετωπίζουν ολοένα και περισσότερες συγκρούσεις που προκύπτουν ανάμεσα στην εργασία και τη ζωή εκτός εργασίας.

29 Η ΟΣ εστιάζει στη Θετική σκέψη Η δημιουργία ενός θετικού εργασιακού περιβάλλοντος μπορεί να αποτελέσει ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα Θετική οργανωσιακή κατάρτιση (Θετική ΟΣ): – Εξετάζει πώς οι οργανισμοί αναπτύσσουν τις ανθρώπινες δυνάμεις, προάγουν τη ζωτικότητα και την προσαρμοστικότητα, και αναδεικνύουν τις δυνατότητες – Εστιάζει στα ισχυρά σημεία των υπαλλήλων και όχι στις αδυναμίες τους

30 Τρία επίπεδα ανάλυσης της ΟΣ

31 Προεκτάσεις για τους μάνατζερ Η ΟΣ συμβάλλει στην: – Παροχή συγκεκριμένων πληροφοριών για τη βελτίωση των επικοινωνιακών δεξιοτήτων – Συνειδητοποίηση της αξίας της ποικιλομορφίας του εργατικού δυναμικού – Ενίσχυση των υπαλλήλων και τη δημιουργία ενός θετικού εργασιακού περιβάλλοντος – Διαχείριση των αλλαγών στο χώρο εργασίας – Επιβίωση σε έναν κόσμο προσωρινότητας – Δημιουργία ενός ηθικά υγιούς κλίματος εργασίας

32 Να θυμάστε... Στόχος της ΟΣ είναι η κατανόηση και πρόβλεψη της ανθρώπινης συμπεριφοράς στους οργανισμούς Τη συμπεριφορά διέπουν θεμελιώδεις σταθερές Η εκμάθηση των εννοιών της ΟΣ είναι πιο σημαντική από ποτέ Τόσο οι μάνατζερ όσο και οι υπάλληλοι πρέπει να μάθουν να αντεπεξέρχονται στην προσωρινότητα

Βιβλιογραφία Robbins, P. S. and Judge, A. T. (2011), Οργανωσιακή Συμπεριφορά: Βασικές Έννοιες και Σύγχρονες Προσεγγίσεις, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα. Βακόλα, Μ. και Νικολάου, Ι. (2012), Οργανωσιακή Ψυχολογία & Συμπεριφορά, Εκδόσεις Rosili, Αθήνα. Greenberg, J. and Baron, R. A. (2013), Οργανωσιακή Ψυχολογία και Συμπεριφορά, Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα.

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό. Οι όροι χρήσης των έργων τρίτων επεξηγούνται στη διαφάνεια «Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων». Τα έργα για τα οποία έχει ζητηθεί άδεια αναφέρονται στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.

Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων Δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, παρά μόνο εάν ζητηθεί εκ νέου άδεια από το δημιουργό. © διαθέσιμο με άδεια CC-BY διαθέσιμο με άδεια CC-BY-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου και η δημιουργία παραγώγων αυτού με απλή αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού, και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η δημιουργία παραγώγων του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου και η δημιουργία παραγώγων του. διαθέσιμο με άδεια CC0 Public Domain διαθέσιμο ως κοινό κτήμα Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. χωρίς σήμανσηΣυνήθως δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου.

Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει:  το Σημείωμα Αναφοράς  το Σημείωμα Αδειοδότησης  τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων  το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.