ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΔΙΚΑΙΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Ι Μ. Δ. Χρυσομάλλης Αναπληρωτής Καθηγητής

Οι αξίες της Ένωσης Κατά το ά. 2 ΣΕΕ: «Η Ένωση βασίζεται στις αξίες του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ισότητας, του κράτους δικαίου, καθώς και του σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων των προσώπων που ανήκουν σε μειονότητες. Οι αξίες αυτές είναι κοινές στα κράτη μέλη εντός κοινωνίας που χαρακτηρίζεται από τον πλουραλισμό, την απαγόρευση των διακρίσεων, την ανοχή, τη δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη και την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών». Στις παραπάνω αξίες κεντρικό ρόλο κατέχει αυτή του Κράτους Δικαίου, η οποία ως «αρχή ομπρέλα» μπορεί να συμπυκνώσει το σύνολο σχεδόν των παραπάνω αξιών (Δημοκρατία, ισότητα σεβασμός δικαιωμάτων του ανθρώπου κα), Η αξία – αρχή του Κράτους Δικαίου αποτελεί την κυρίαρχη έκφραση του ευρωπαϊκού νομικού – συνταγματικού πολιτισμού, κοινή στα δίκαια των Κ-μ και προσαρμοσμένη κάθε φορά στην έννομη τάξη της Ένωσης από το Δικαστήριο της ΕΕ, Με τη διατύπωση του ά. 2 ΣΕΕ το Κράτος Δικαίου ως αξία της Ένωσης καλύπτει τόσο την τυπική έννοια (αρχή νομιμότητας, αρχή αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας) όσο και την ουσιαστική (σεβασμός ΔΑ, απαγόρευση διακρίσεων κα).

Οι αξίες της Ένωσης – χαρακτήρας Οι αξίες της Ένωσης και ειδικά το Κράτος Δικαίου έχουν καθολικό και οριζόντιο χαρακτήρα, αφού η τήρησή τους βαρύνει: Τα όργανα της Ένωσης κατά την άσκηση των αρμοδιοτήτων τους, Τα Κ-μ της Ένωσης, αφού σε περίπτωση «σοβαρής και διαρκούς παραβίασης» των αξιών του ά 2 ΣΕΕ απειλούνται κατά τη διαδικασία του ά. 7 ΣΕΕ με την επιβολή κυρώσεων από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (αναστολή δικαιωμάτων), Τα υποψήφια Κ-μ, αφού προϋπόθεση για την προσχώρηση Κ-μ κατά το ά. 49 ΣΕΕ αποτελεί ο σεβασμός των αξιών της Ένωσης και ιδιαίτερα αυτής του Κράτους Δικαίου και των δημοκρατικών αρχών, Εξάλλου, οι αξίες της Ένωσης αποτελούν «εξαγώγιμο είδος», αφού η εξέλιξη των διεθνών σχέσεων της Ένωσης και ειδικά των διεθνών συμφωνιών, που συνάπτει με τρίτα Κράτη, εξαρτώνται από το σεβασμό εκ μέρους των αντισυμβαλλομένων μερών των αξιών της Ένωσης (ά. 8 ΣΕΕ).

ΚΡΑΤΟΣ-ΜΕΛΟΣ & ΕΝΩΣΗ Αν και στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης το άτομο αναγορεύεται σε υποκείμενο της έννομης τάξης της Ένωσης, ενώ οι λαοί μέσω του Ευρ.Κοινβ έχουν αποκτήσει ρόλο, που δεν συναντά κανείς σε άλλο διεθνή σχηματισμό, η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση αποτελεί ιστορικά διαδικασία μεταξύ κυριάρχων Κρατών, δια των κυβερνήσεών τους. Έτσι, Τα Κ-μ αποτελούν «κύρια των Συνθηκών», αφού κατέχουν τη «συντακτική εξουσία της Ένωσης» είτε στο πλαίσιο της διαδικασίας τροποποίησης των Συνθηκών (ά. 48 ΣΕΕ) είτε στο πλαίσιο της διαδικασίας προσχώρησης νέων Κ-μ (ά. 49 ΣΕΕ), Τα Κ-μ διατηρούν την εξουσία αποχώρησης (οικιοθελούς) από την Ένωση κατά τη διαδικασία του ά. 50 ΣΕΕ, Τα όργανα διακυβερνητικής συνθέσεως (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, Συμβούλιο) ως μέσα έκφρασης των Κ-μ κατέχουν την κεντρική θέση στο θεσμικό σύστημα της Ένωσης, ενώ κατ’ ουσία δεν μπορεί να επιβληθεί στα Κ-μ απόφαση της Ένωσης που δεν συγκεντρώνει τη ρητή συναίνεσή τους.

ΚΡΑΤΟΣ-ΜΕΛΟΣ & ΕΝΩΣΗ Η σχέση των Κ-μ με την Ένωση καθορίζεται βασικά από την «αρχή της καλόπιστης συνεργασίας» (αρχή πίστης), αφού σύμφωνα με το ά. 4 παρ. 3 ΣΕΕ Τα Κ-μ λαμβάνουν κάθε γενικό ή ειδικό μέτρο ικανό να διασφαλίσει την εκτέλεση των υποχρεώσεων που απορρέουν από τις Συνθήκες ή προκύπτουν από πράξεις των θεσμικών οργάνων της Ένωσης (θετική έκφραση της αρχής). Τα Κ-μ διευκολύνουν την Ένωση στην εκπλήρωση της αποστολής της και απέχουν από τη λήψη οποιουδήποτε μέτρου ικανού να θέσει σε κίνδυνο την πραγματοποίηση των στόχων της Ένωσης (αποθετική ‘έκφραση της αρχής).

ΚΡΑΤΟΣ-ΜΕΛΟΣ & ΕΝΩΣΗ Εξάλλου, κατά το ά. 4 παρ. 2 ΣΕΕ η Ένωση σέβεται την ισότητα των Κ-μ ενώπιον των Συνθηκών, την εθνική τους ταυτότητα, «που είναι συμφυής με τη θεμελιώδη πολιτική και συνταγματική τους δομή, στην οποία συμπεριλαμβάνεται η περιφερειακή και τοπική αυτοδιοίκηση». τις ουσιώδεις λειτουργίες του κράτους, ιδίως δε τις λειτουργίες που αποβλέπουν στη διασφάλιση της εδαφικής ακεραιότητας, τη διατήρηση της δημόσιας τάξης και την προστασία της εθνικής ασφάλειας. Αυτή παραμένει στην ευθύνη κάθε Κ-μ.

Η ΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΕ Η Συνθήκη της Λισαβόνας με την κατάργηση του δυισμού Κοινότητα/Ένωση επέλυσε το πρόβλημα που προέκυψε με την Συνθήκη του Μάαστριχτ και αφορούσε την ύπαρξη ή μη της νομικής προσωπικότητας της Ένωσης. Υπό το καθεστώς αυτό και κατά την κρατούσα γνώμη η Ένωση, που λειτουργούσε ως υπερδομή βασισμένη στους πυλώνες, στερούνταν νομικής προσωπικότητας, που μόνο η Κοινότητα διέθετε. Έτσι, κάθε φορά που κρίνονταν αναγκαίο (πχ σύναψη διεθνούς συμφωνίας) η «Κοινότητα εξυπηρετούσε την Ένωση» Η Συνθήκη της Λισαβόνας, αντίθετα με τα Συνθήκη του Μάαστριχτ (Συνθήκη για την ίδρυση της ΕΕ), ορίζει στο ά. 47 ΣΕΕ «Η Ένωση έχει νομική προσωπικότητα» Η ύπαρξη νομικής προσωπικότητας εκ μέρους της Ένωσης συνεπάγεται την αναγνώριση νομικής (δικαιοπρακτικής) ικανότητας τόσο εσωτερικού όσο και διεθνούς δικαίου.

Η ΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΕ Εσωτερική νομική (δικαιοπρακτική) ικανότητα : η διάταξη του ά. 47 ΣΕΕ εξειδικεύεται σχετικά από το ά. 335 ΣΛΕΕ, που ορίζει: «Η Ένωση έχει σε κάθε κράτος μέλος την ευρύτερη δυνατή νομική ικανότητα που αναγνωρίζεται από τις εθνικές νομοθεσίες στα νομικά πρόσωπα δύναται ιδίως να αποκτά ή να διαθέτει κινητή και ακίνητη περιουσία και να παρίσταται ενώπιον Δικαστηρίου». Διεθνής δικαιοπρακτική ικανότητα: η Ένωση όμως διαθέτει και διεθνή νομική προσωπικότητα και τη συνακόλουθη διεθνή δικαιοπρακτική ικανότητα, που είναι αναγκαία για την επίτευξη των στόχων της. Η διάταξη του ά. 47 ΣΕΕ εξειδικεύεται σχετικά από το ά. 216 ΣΛΕΕ, που ορίζει: «Η Ένωση μπορεί να συνάπτει συμφωνία με μία ή περισσότερες τρίτες χώρες ή διεθνείς οργανισμούς…» Η Ένωση, εξάλλου, κατά το ά. 37 ΣΕΕ, έχει την ικανότητα σύναψης διεθνούς συμβάσεων και στους τομείς που καλύπτονται από την ΚΕΠΠΑΑ, παρά το διακυβερνητικό της χαρακτήρα.

Διεθνής δικαιοπρακτική ικανότητα (περιορισμοί) Η διεθνής δικαιοπρακτική ικανότητα της Ένωσης, όπως και όλων των Διεθνών Οργανισμών, δεν είναι απεριόριστη αλλά προσαρμοσμένη στην εξυπηρέτηση των σκοπών της Ένωσης. Κατά το ά. 216 ΣΛΕΕ η Ένωση μπορεί να συνάπτει διεθνείς συμφωνίες: όταν το προβλέπουν οι Συνθήκες, όταν η σύναψη συμφωνίας είναι αναγκαία για την επίτευξη, στο πλαίσιο των πολιτικών της Ένωσης, ενός εκ των στόχων που καθορίζονται από τις Συνθήκες, όταν προβλέπεται σε νομικά δεσμευτική πράξη της Ένωσης, όταν, ακόμη, ενδέχεται να επηρεάσει κοινούς κανόνες ή να μεταβάλει την εμβέλειά τους. Οι παραπάνω προβλέψεις αποτελούν, κατ’ ουσία, ενσωμάτωση στη Συνθήκη της νομολογίας του Δικαστηρίου σχετικά με τη διεθνή δικαιοπρακτική ικανότητα των Κοινοτήτων, που υπό το προηγούμενο της Συνθήκης της Λισαβόνας καθεστώς δεν ορίζονταν εξαντλητικά.

Η ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΙΘΑΓΕΝΕΙΑ Με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ καθιερώθηκε η Ευρωπαϊκή Ιθαγένεια ή Ιθαγένεια της Ένωσης, σε μια προσπάθεια των Κ-μ να προσδώσουν περισσότερο ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα στην Ένωση. Φορείς της Ευρωπαϊκής Ιθαγένειας: Κατά το ά. 20 παρ. 1 ΣΛΕΕ «Πολίτης της Ένωσης είναι κάθε πρόσωπο που έχει την υπηκοότητα ενός Κράτους-μέλους». Κτήση και απώλεια της Ιθαγένειας της Ένωσης: Η Συνθήκη δεν καθιερώνει μια αυτόνομη εξουσία της Ένωσης για να απονέμει ή να αφαιρεί την Ευρωπαϊκή Ιθαγένεια. Αντίθετα, αυτή, ως παρακολούθημα της εθνικής ιθαγένειας, αποκτάται και απόλλυται μαζί της και σύμφωνα με τους σχετικούς εθνικούς κανόνες. Χαρακτήρας: Η Ευρωπαϊκή Ιθαγένεια έχει παρακολουθηματικό χαρακτήρα της ιθαγένειας των Κ-μ. Εξάλλου, «η Ιθαγένεια της Ένωσης προστίθεται και δεν αντικαθιστά την εθνική ιθαγένεια».

Η ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΙΘΑΓΕΝΕΙΑ Οι πολίτες της Ένωσης έχουν σύμφωνα με το ά. 20 παρ. 2 ΣΛΕΕ τα εξής δικαιώματα: α) ελεύθερης κυκλοφορίας και διαμονής στο έδαφος των Κ-μ, β) εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις εκλογές του Ευρ.Κοινβ καθώς και στις δημοτικές εκλογές στο Κ-μ κατοικίας τους, υπό τους ίδιους όρους με τους υπηκόους του εν λόγω κράτους, γ) απολαμβάνουν στο έδαφος τρίτης χώρας, στην οποία δεν αντιπροσωπεύεται το Κ-μ της υπηκοότητά τους, διπλωματικής και προξενικής προστασίας κάθε Κ-μ, υπό τους ίδιους όρους που ισχύουν και έναντι των υπηκόων του κράτους αυτού, δ) αναφοράς στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και προσφυγής στον Ευρωπαίο Διαμεσολαβητή, καθώς και το δικαίωμα να απευθύνονται στα όργανα της Ένωσης σε μία από τις επίσημες γλώσσες και να λαμβάνουν απάντηση στην ίδια γλώσσα. Το Συμβούλιο, αποφασίζοντας ομόφωνα (ειδική νομοθετική διαδικασία), και μετά την έγκριση του ΕυρΚοινβ, μπορεί να συμπληρώνει τα ανωτέρω δικαιώματα. Οι διατάξεις αυτές τίθενται σε ισχύ μετά την έγκριση τους από τα Κ-μ, σύμφωνα με τους αντίστοιχους συνταγματικούς κανόνες τους (επικύρωση).

Η ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΙΘΑΓΕΝΕΙΑ Οι Συνθήκες, ωστόσο, απονέμουν και άλλα δικαιώματα, όπως: ε) Δικαίωμα πρόσβασης στα έγγραφα: Κάθε πολίτης της Ένωσης (και κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο το οποίο κατοικεί ή έχει την καταστατική έδρα του σε ένα Κ-μ) έχει δικαίωμα πρόσβασης σε έγγραφα των οργάνων και οργανισμών της Ένωσης (α. 15 παρ. 3 ΣΛΕΕ) στ) Λαϊκή νομοθετική πρωτοβουλία: Πολίτες της Ένωσης, εφόσον συγκεντρωθεί αριθμός τουλάχιστον ενός εκατομμυρίου, υπήκοοι σημαντικού αριθμού Κ-μ, μπορούν να λαμβάνουν την πρωτοβουλία και να καλούν την Επιτροπή, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της, να υποβάλλει κατάλληλες προτάσεις επί θεμάτων στα οποία οι εν λόγω πολίτες θεωρούν ότι απαιτείται νομική πράξη της Ένωσης (ά. 11 παρ. 4 ΣΕΕ)

Η ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΙΘΑΓΕΝΕΙΑ (αξιολόγηση) Η καθιέρωση της ιθαγένειας της Ένωσης αποτέλεσε αντικείμενο κριτικής και πλήθους επιφυλάξεων και ενστάσεων. Οι κυριότερες απ’ αυτές ήταν: Ο νέος θεσμός δεν συνιστά μια πραγματική ιθαγένεια, η συνεισφορά της είναι τελικά περιορισμένη, αφού συνδέεται με σχετικώς ολιγάριθμα δικαιώματα, ο παρακολουθηματικός της χαρακτήρας την καθιστά «ιθαγένεια δευτέρου βαθμού» ή «ιθαγένεια δορυφόρος», η απουσία επαρκούς ψυχολογικού συνδέσμου των πολιτών των Κ-μ με το ενωσιακό πολιτειακό μόρφωμα. Άλλοι ήταν οξύτεροι στην κριτική τους, θεωρώντας ότι η εμμονή των Κ-μ στην καθιέρωση του «ανούσιου θεσμού» οφείλεται σε «κίνητρα δημοσίων σχέσεων προς την κοινή γνώμη των χωρών τους» ή ότι ο θεσμός «προβάλλει το πρότυπο του ευρωπαίου καταναλωτή, ο οποίος έχει εφοδιαστεί και μ’ ένα ψηφοδέλτιο για να ψηφίζει σε μικρής σημασίας και εθνικά στεγανοποιημένες εκλογές». Ωστόσο υπήρξαν και πιο ψύχραιμες φωνές που υποστήριξαν ότι «πρόκειται για μια προώθηση της ιδέας της ύπαρξης μιας Ευρώπης των πολιτών, που αν και ακόμη σχετικά δειλή δημιουργεί ωστόσο από την μια μεριά την απαραίτητη ατμόσφαιρα και από την άλλη τις κατάλληλες προϋποθέσεις για το ενδεχόμενο μελλοντικό στάδιο» (Ιωάννου 1993).

Η ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΙΘΑΓΕΝΕΙΑ (Δικαστήριο) Η πραγματική αναβάθμιση του θεσμού της Ευρωπαϊκής Ιθαγένειας ήλθε μέσω της Νομολογίας του ΔΕΕ, το οποίο σε σειρά αποφάσεών του (D’ Hoop, C- 224/98, Grzelczyk, C-184/99, ) τόνισε ότι: «η ιδιότητα του πολίτη της Ενώσεως τείνει να αποτελέσει τη θεμελιώδη ιδιότητα των υπηκόων των κρατών μελών, η οποία εξασφαλίζει, εντός του rationae materiae πεδίου εφαρμογής της Συνθήκης, την ίδια νομική μεταχείριση σε όσους εξ αυτών βρίσκονται στην ίδια κατάσταση, ανεξάρτητα από την ιθαγένειά τους και υπό την επιφύλαξη των ρητά προβλεπομένων εξαιρέσεων συναφώς». Η αναγόρευση της ιδιότητα του πολίτη της Ένωσης σε θεμελιώδη ιδιότητα προσέδωσε σ’ αυτήν μια οριζόντια εφαρμογή, αφού ο θεμελιώδης χαρακτήρας της επέβαλλε μια νέα ανάγνωση πολλών διατάξεων και την αναθεώρηση στερεοτύπων της θεωρίας του ενωσιακού δικαίου. Έτσι, πέραν του ότι επιβεβαιώθηκε κατά τρόπο οριστικό η αποσύνδεση του δικαιώματος της ελεύθερης κυκλοφορίας και διαμονής από την άσκηση οικονομικής δραστηριότητας, το ΔΕΕ συνάγει μια γενική επιταγή ίσης μεταχείρισης όλων των υπηκόων των Κ-μ, που βρίσκονται νόμιμα στο έδαφος άλλου Κ-μ με τους ημεδαπούς.

Η ΕΝΙΣΧΥΜΕΝΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ Η καθιέρωση της «ενισχυμένης συνεργασίας» (Συνθήκη του Άμστερνταμ) αποτέλεσε προσπάθεια να αντιμετωπισθούν τα εξής προβλήματα, που δημιουργούσε η μεγάλη αύξηση του αριθμού των Κ-μ της: Η Ένωση κινδύνευε να απολέσει την ευελιξία της, αφού η εμβάθυνση της ολοκλήρωσης πολλές φορές εμποδίζονταν από τη δυσκολία επίτευξης της αναγκαίας ομοφωνίας ή ακόμη και ειδικής πλειοψηφίας μεταξύ των Κ-μ, Όταν τα Κ-μ, που επιθυμούσαν να επιταχύνουν την ενοποιητική διαδικασία, αναγκάζονταν να κινηθούν εκτός του νομικού και θεσμικού πλαισίου της Ένωσης (πχ Schengen), υπήρχε κίνδυνος διάσπασης της ενότητας και της συνοχής της έννομης τάξης της Ένωσης.

Η ΕΝΙΣΧΥΜΕΝΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ Με την ενισχυμένη συνεργασία (ά. 20 ΣΕΕ) παρέχεται η δυνατότητα στα Κ-μ, που επιθυμούν να επιταχύνουν ή να εμβαθύνουν τη συνεργασία τους σε ένα τομέα εντός των στόχων της Ένωσης, να το πράξουν εντός του νομικού και θεσμικού πλαισίου της κάνοντας χρήση θεσμών, οργάνων, διαδικασιών και δυνατοτήτων της Ένωσης. Οι αποφάσεις που λαμβάνονται δεσμεύουν μόνο τα Κ-μ που συμμετέχουν στην ενισχυμένη συνεργασία, Οι αποφάσεις αυτές δεν αποτελούν ενωσιακό κεκτημένο, που πρέπει να αποδεχθούν τα νέα Κ-μ, Η ενισχυμένη συνεργασία αποτελεί μια επιλογή για τα Κ-μ, προτιμητέα από τη Συνθήκη. Αυτά, πάντως, διατηρούν τη δυνατότητα να κινηθούν εκτός του νομικού και θεσμικού πλαισίου της Ένωσης (Συνθήκη Prüm, Συνθήκη ΕΜΣ) Η καθιέρωση των ενισχυμένων συνεργασιών αποτέλεσε αντικείμενο κριτικής, που τις είδε ως καθιέρωση της Ευρώπης των δύο ή πολλών ταχυτήτων, ή αυτής των ομόκεντρων κύκλων κα

Η ΕΝΙΣΧΥΜΕΝΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ (προϋποθέσεις, ά. 20 ΣΕΕ, 326 – 334 ΣΛΕΕ) Οι προϋποθέσεις για την εγκαθίδρυση ενισχυμένης συνεργασίας είναι: Δεν αφορά τις αποκλειστικές αρμοδιότητες της Ένωσης, Έχει ως σκοπό να διευκολύνει την πραγμάτωση των στόχων της Ένωσης, Είναι ανοικτή σε όλα τα Κ-μ ανά πάσα στιγμή, Αποτελεί έσχατη λύση, Σέβεται τις Συνθήκες και το δίκαιο της Ένωσης, Δεν θίγει την Εσωτερική Αγορά ούτε την οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή, Δεν συνιστά διάκριση ή φραγμό στις συναλλαγές μεταξύ των Κ-μ ούτε προκαλεί στρεβλώσεις στον ανταγωνισμό, Σέβεται τις αρμοδιότητες, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των μη συμμετεχόντων Κ-μ, Αφορά τουλάχιστον εννέα (9) Κράτη-μέλη, Η εξουσιοδότηση παρέχεται από το Συμβούλιο ομόφωνα κατόπιν έγκρισης (σύμφωνης γνώμης) του Ευρ.Κοινβ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Ποιά είναι η θέση που κατέχει η αρχή του Κράτους Δικαίου στην έννομη τάξη της Ένωσης; 2. Να αιτιολογήσετε την φράση: Οι αξίες της Ένωσης και ειδικά το Κράτος Δικαίου έχουν καθολικό και οριζόντιο χαρακτήρα. 3. Πώς δικαιολογείται η έκφραση: τα Κράτη-μέλη είναι «κύρια των Συνθηκών»; 4. Τι γνωρίζετε για την αρχή της «καλόπιστης συνεργασίας» μεταξύ της Ένωσης και των Κρατών-μελών; 5. Πως εξειδικεύεται η διάταξη του ά. 47 ΣΕΕ, σύμφωνα με την οποία «η Ένωση έχει νομική προσωπικότητα»; 6. Ποιοι είναι οι φορείς της Ευρωπαϊκής Ιθαγένειας και ποιος ο χαρακτήρας της; 7, Ποιο είναι το ουσιαστικό περιεχόμενο της Ευρωπαϊκής Ιθαγένειας; 8. Πως αντιμετωπίζει το Δικαστήριο της ΕΕ το θεσμό της Ευρωπαϊκής Ιθαγένειας; 9. Τι είναι η «ενισχυμένη συνεργασία» και ποια τα αποτελέσματά της; 10. Ποιες είναι οι προϋποθέσεις για την εγκαθίδρυση «ενισχυμένης συνεργασίας»;