Δίκαιο Επιχειρήσεων ΙΙ Ενότητα 13: ΔΙΚΑΙΟ ΕΝΟΠΛΩΝ ΙΔΙΩΤΩΝ ΦΡΟΥΡΩΝ Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός και αν αναφέρεται διαφορετικά Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΠΕΙΡΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Την 1 η Φεβρουαρίου 1999 οι θαλάσσιες επικοινωνίες έπαυσαν να βασίζονται στο σχεδόν αιωνόβιο Κώδικα Μορς. Η νέα τεχνολογία με δορυφορικά συστήματα επέβαλε, στη διεθνή συνδιάσκεψη για την ασφάλεια στη θάλασσα, το τέλος της ειδικότητας του ασυρματιστή (ραδιοτηλεγραφητή Α’ και Β’ τάξεως). Από τότε οι αξιωματικοί γέφυρας, δηλαδή οι πλοίαρχοι, επιφορτίστηκαν με τα καθήκοντα τηρήσεως ISM για την ασφαλή διαχείριση του πλοίου και οι τελευταίοι ασυρματιστές βρέθηκαν μπροστά σε μία αιφνιδιαστική αλλαγή, που τους εξωθούσε στην εθελούσια έξοδο (Βλ. Κ. Παλαμιώτου, Ανθρώπινες Σχέσεις, ‘Ίδρυμα Ευγενίδου Αθήνα 2011, σ. 43.). Λίγο μετά άρχισε να θεσμοθετείται σε διεθνή κλίμακα ένα νέο επάγγελμα συναφές με την εμπορική ναυτιλία, αυτό του φρουρού των πλοίων για την προστασία από την πειρατική εγκληματικότητα, όπως έχει επισημανθεί. 1

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΠΕΙΡΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Ειδικότερα, στην ελληνική έννομη τάξη επιτράπηκε η ιδιωτική φύλαξη πλοίων από την πειρατεία με το νόμο 4058/2012 «Παροχή υπηρεσιών από άοπλους ή και ένοπλους φρουρούς σε εμπορικά πλοία και άλλες διατάξεις», με τήρηση της θεμελιώδους νομικής αρχής της αναλογικότητας, όταν αυτά πλέουν στις προβλεπόμενες περιοχές υψηλού κινδύνου. Ειδικότερα, επιτρέπεται, ύστερα από άδεια του Αρχηγού του Λιμενικού Σώματος – Ελληνικής Ακτοφυλακής, η παροχή υπηρεσιών ασφαλείας από ένοπλους ιδιώτες φρουρούς σε υπό ελληνική σημαία εμπορικό πλοίο που δεν εκτελεί πλόες θαλάσσιων ενδομεταφορών και διαπλέει θαλάσσιες περιοχές εκτεθειμένες σε κίνδυνο πειρατείας, για την προστασία των επιβαινόντων, του πλοίου και του φορτίου αυτού από επιθέσεις που συνιστούν πειρατεία, κατά την έννοια του όρου αυτού σύμφωνα με τα άρθρα 101 και 103 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας. 2

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΠΕΙΡΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Οι ένοπλοι ιδιώτες φρουροί δεν θεωρούνται μέλη του πληρώματος του εμπορικού πλοίου και πρέπει να έχουν συμπληρώσει το 21 ο έτος, να μην έχουν καταδικαστεί αμετάκλητα σε στερητική της ελευθερίας ποινή μεγαλύτερη των 6 μηνών για οποιοδήποτε έγκλημα που τελέστηκε με δόλο και αποτελούν προσωπικό εταιρείας με την οποία ο πλοιοκτήτης ή ο διαχειριστής πλοίου υποχρεούται να συνάψει σύμβαση και η οποία είναι εγκατεστημένη και λειτουργεί νόμιμα στην ημεδαπή ή στην αλλοδαπή και διαθέτει αναγνωρισμένη πιστοποίηση ποιότητας, δηλαδή ISO, για την παροχή των υπηρεσιών αυτών. Για την έκδοση της άδειας απαιτείται η υποβολή φακέλου στον οποίο περιλαμβάνονται αίτηση του πλοιοκτήτη ή διαχειριστή του πλοίου που περιέχει στοιχεία εξατομίκευσης του πλοίου, καθώς και ανάλυση του εκτιμώμενου κινδύνου που διαμορφώνεται αφού ληφθούν υπόψη ο πλους, η κατηγορία και τα χαρακτηριστικά του πλοίου, οι συνιστώμενες από το Διεθνή Ναυτιλιακό Οργανισμό Πρακτικές Βέλτιστης Διαχείρισης και οι απόψεις του πλοιάρχου του πλοίου. 3

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΠΕΙΡΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Αυτή η διοικητική πράξη εκδίδεται στην ελληνική και στην αγγλική γλώσσα για συγκεκριμένο πλοίο εντός 15 ημερών από την υποβολή πλήρους φακέλου και το πρωτότυπο αυτής φέρεται επί του πλοίου. Η ισχύς της είναι εξάμηνη ή δωδεκάμηνη, σύμφωνα με την αίτηση, και παρατείνεται αυτοδίκαιο αν λήξει ενώ το πλοίο βρίσκεται σε πλου και μέχρι τον κατάπλου του σε λιμένα που επιτρέπεται η αποβίβαση των ιδιωτών φρουρών και του εξοπλισμού τους. Είναι ανανεώσιμη κατόπιν αιτήσεως του πλοιοκτήτη ή του διαχειριστή του πλοίου πριν από τη λήξη της, εφόσον εξακολουθούν οι όροι και οι προϋποθέσεις έκδοσής της. Ανακαλείται αν εκλείψει έστω και μία από τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για την έκδοσή της. Για την έκδοση της άδειας απαιτείται η καταβολή από τον αιτούντα ειδικού τέλους (2.000 ευρώ ή ευρώ για εξάμηνη ή δωδεκάμηνη άδεια αντίστοιχα) που αποτελεί έσοδο του κρατικού προϋπολογισμού. 4

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΠΕΙΡΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Προβλέπονται και συγκεκριμένα ειδικά δικαιώματα των επαγγελματικών ναυτικών. Ειδικότερα, ο πλοιοκτήτης ή ο διαχειριστής του πλοίου πρέπει να ενημερώσει άμεσα και εγγράφως διαμέσου του πλοιάρχου τα μέλη του πληρώματος για την έκδοση της άδειας. Ναυτικός, μέλος πληρώματος του πλοίου που μετά την έκδοση της άδειας παροχής υπηρεσιών ενόπλων φρουρών δεν επιθυμεί να παρέχει εργασία στο πλοίο, ενημερώνει γραπτώς τον πλοίαρχο. Στην περίπτωση αυτή, η σύμβαση ναυτολόγησης λύεται χωρίς υπαιτιότητα για τα συμβαλλόμενα μέρη και ο ναυτικός έχει δικαίωμα σε παλιννόστηση με δαπάνες του πλοιοκτήτη ή του διαχειριστή του πλοίου. Τα όπλα και τα πυρομαχικά των ενόπλων ιδιωτών φρουρών φυλάσσονται μέσα στο πλοίο σε άβατο, στο οποίο έχουν πρόσβαση από κοινού ο πλοίαρχος ή ο αντικαταστάτης του και ο επικεφαλής των ενόπλων φρουρών ή ο αντικαταστάτης του που αναφέρονται ονομαστικά στην άδεια. 5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΠΕΙΡΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Οι ένοπλοι φρουροί τελούν υπό την εξουσία του πλοιάρχου ή του νόμιμου αναπληρωτή του. Οπλοχρησία, στο πλαίσιο παροχής των υπηρεσιών ασφάλειας, επιτρέπεται εντός των περιοχών υψηλού κινδύνου για την αντιμετώπιση κινδύνου που απειλεί άμεσα τους επιβαίνοντες του πλοίου, το πλοίο ή το φορτίο αυτού, κατόπιν εντολής του πλοιάρχου. Το πυρ λοιπόν υπόκειται στη θεμελιώδη αρχή της αναλογικότητας, ρητά προβλεπόμενη στο άρθρο 25 παρ. 1 του Συντάγματος. Ειδικότερα, προβλέπεται ότι η οπλοχρησία χωρεί μόνο στο βαθμό και στην έκταση που απαιτείται για την αποτροπή του κινδύνου. Κατά το διάπλου από περιοχές υψηλού κινδύνου για πειρατική επίθεση, η χρήση των όπλων και των πυρομαχικών ενόπλων ιδιωτών φρουρών μπορεί να απαγορευθεί αν, από διατιθέμενα στοιχεία για το επίπεδο ασφαλείας, δοθεί εντολή από το Αρχηγείο Λιμενικού Σώματος – Ελληνικής Ακτοφυλακής ή αν ο πλοίαρχος δώσει σχετική εντολή. 6

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΠΕΙΡΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Ο πλοίαρχος πλοίου εφοδιασμένου με την προαναφερθείσα άδεια και διαπλέοντος χωρικά ύδατα τρίτου κράτους ή ευρισκόμενου σε λιμάνι ή αγκυροβόλιο αυτού, υποχρεούται, αν το ζητήσουν οι αρμόδιες αρχές του παράκτιου κράτους, να τις ενημερώνει περί της ύπαρξης στο πλοίο των όπλων και πυρομαχικών, του αριθμού, του είδους και της ποσότητας αυτών, καθώς και του χώρου φύλαξής τους, επιδεικνύοντας την άδεια. Η ίδια υποχρέωση του πλοιάρχου υφίσταται αν το αίτημα προέρχεται από κυβερνήτη πολεμικού πλοίου οποιουδήποτε κράτους στην ανοιχτή θάλασσα. Παρόμοια, προβλέπεται ότι πλοίαρχος πλοίου με ξένη σημαία εντός 24 ωρών πριν το διάπλου από ελληνικά χωρικά ύδατα να ενημερώνει εγγράφως το Κέντρο Επιχειρήσεων του Αρχηγείου του Λιμενικού Σώματος – Ελληνικής Ακτοφυλακής όταν επ’ αυτού επιβαίνουν ένοπλοι φρουροί ή υπάρχουν στο πλοίο όπλα και πυρομαχικά που σχετίζονται με την παροχή υπηρεσιών ενόπλων ιδιωτών φρουρών και να συμμορφώνεται με τις τυχόν παρεχόμενες οδηγίες. 7

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΠΕΙΡΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Ο πλοίαρχος πλοίου εφοδιασμένου με την προαναφερθείσα άδεια και διαπλέοντος χωρικά ύδατα τρίτου κράτους ή ευρισκόμενου σε λιμάνι ή αγκυροβόλιο αυτού, υποχρεούται, αν το ζητήσουν οι αρμόδιες αρχές του παράκτιου κράτους, να τις ενημερώνει περί της ύπαρξης στο πλοίο των όπλων και πυρομαχικών, του αριθμού, του είδους και της ποσότητας αυτών, καθώς και του χώρου φύλαξής τους, επιδεικνύοντας την άδεια. Η ίδια υποχρέωση του πλοιάρχου υφίσταται αν το αίτημα προέρχεται από κυβερνήτη πολεμικού πλοίου οποιουδήποτε κράτους στην ανοιχτή θάλασσα. Παρόμοια, προβλέπεται ότι πλοίαρχος πλοίου με ξένη σημαία εντός 24 ωρών πριν το διάπλου από ελληνικά χωρικά ύδατα να ενημερώνει εγγράφως το Κέντρο Επιχειρήσεων του Αρχηγείου του Λιμενικού Σώματος – Ελληνικής Ακτοφυλακής όταν επ’ αυτού επιβαίνουν ένοπλοι φρουροί ή υπάρχουν στο πλοίο όπλα και πυρομαχικά που σχετίζονται με την παροχή υπηρεσιών ενόπλων ιδιωτών φρουρών και να συμμορφώνεται με τις τυχόν παρεχόμενες οδηγίες. 8

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΠΕΙΡΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Η υποχρέωση ενημέρωσης αφορά τον αριθμό, το είδος και την ποσότητα των όπλων και των πυρομαχικών, το χώρο φύλαξής τους επί του πλοίου, το λιμένα κατάπλου, καθώς και τον ενδεχόμενο εφοδιασμό του πλοίου με σχετική έγκριση των αρχών της σημαίας του. Στο άρθρο 9 του νόμου καθιερώνεται μία γενική απαγόρευση οπλοχρησίας από τα ξένα πλοία στην Ελλάδα. Ειδικότερα, δεν επιτρέπεται εντός της ελληνικής επικράτειας οποιαδήποτε χρήση όπλων και πυρομαχικών, συμπεριλαμβανομένης και της συντήρησης αυτών, που μεταφέρονται ή βρίσκονται σε πλοίο υπό ξένη σημαία. Τα όπλα και πυρομαχικά που βρίσκονται σε κάθε πλοίο και σχετίζονται με την παροχή υπηρεσιών ένοπλων ιδιωτών φρουρών πρέπει να είναι σε ειδικό κλειδωμένο χώρο επί αυτού, όταν το πλοίο βρίσκεται στην ελληνική επικράτεια. 9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΠΕΙΡΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Το άρθρο 10 προβλέπει ποινικές και διοικητικές κυρώσεις για τη λειτουργία της φρούρησης. Ειδικότερα, τιμωρείται με φυλάκιση από 10 ημέρες έως 9 μήνες ή με χρηματική ποινή: α) Ένοπλος ιδιώτης φρουρός που επιβαίνει σε πλοίο χωρίς άδεια, καθώς και όταν αυτός παραβαίνει τις υποχρεώσεις των άρθρων 6 (φύλαξη και χρήση των όπλων) και 9 (γενική απαγόρευση χρήσης όπλων και πυρομαχικών εντός της Ελλάδας, σε πλοίο υπό ξένη σημαία), β) οι νόμιμοι εκπρόσωποι του πλοιοκτήτη ή του διαχειριστή του πλοίου ή της εταιρείας παροχής ασφαλείας καθώς και ο πλοίαρχος, εφόσον με οποιονδήποτε άλλο τρόπο ενέκριναν ή συναίνεσαν στην επιβίβαση ενόπλων ιδιωτών φρουρών στο πλοίο χωρίς άδεια. γ) οι νόμιμοι εκπρόσωποι του πλοιοκτήτη ή διαχειριστή του πλοίου σε περίπτωση υποβολής ψευδών ή ανακριβών στοιχείων για την έκδοση ή ανανέωση της άδειας, δ) ο πλοίαρχος υπό ξένη σημαία, ο οποίος παραβιάζει τις διατάξεις του άρθρου 8 του νόμου (υποχρέωση προειδοποίησης για ύπαρξη ένοπλων φρουρών). 10

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΠΕΙΡΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Όπλα και πυρομαχικά ενόπλων ιδιωτών φρουρών σε πλοίο με ελληνική ή ξένη σημαία που βρίσκεται στην ελληνική επικράτεια, για τα οποία δεν έχει εκδοθεί άδεια ή έγκριση των αρχών της σημαίας του πλοίου, κατάσχονται και δημεύονται υπέρ του Λιμενικού Σώματος – Ελληνικής Ακτοφυλακής. Η κατάσχεση δεν αίρεται ακόμη και αν η άδεια ή έγκριση των αρχών της σημαίας του πλοίου επιδειχθεί ή εκδοθεί μεταγενέστερα, έστω και με αναδρομική ισχύ. Εξάλλου, σε περίπτωση παράβασης όρων της άδειας επιβάλλονται οι διοικητικές κυρώσεις του άρ. 45 του Κώδικα Δημοσίου Ναυτικού Δικαίου, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει και επιτρέπεται προσφυγή κατά των σχετικών αποφάσεων επιβολής προστίμου σύμφωνα με τις διατάξεις του ίδιου άρθρου. 11

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΠΕΙΡΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Στο Ν. 2518/1997 όπως ισχύει τροποποιημένος προστίθεται το ακόλουθο εδάφιο: «ιβ. Υπηρεσίες ασφαλείας από ένοπλους ιδιώτες φρουρούς σε υπό ελληνική σημαία εμπορικά πλοία για την προστασία των επιβαινόντων, του πλοίου και του φορτίου αυτού από επιθέσεις που συνιστούν πειρατεία κατά την έννοια του όρου αυτού σύμφωνα με τα άρθρα 101 και 103 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (ν. 2321/1995 «Κύρωση της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας και της Συμφωνίας που αφορά την εφαρμογή του μέρους ΧΙ της Σύμβασης», Α’ 136». 12

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΠΕΙΡΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Η παρ. 3 του άρθρου 12 του Ν. 4058/2012 προβλέπει την έκδοση κοινής υπουργικής απόφασης για ορισμένα θέματα του νόμου, όπως οι περιοχές υψηλού κινδύνου. Εκδόθηκε λοιπόν η απόφαση /12 (ΦΕΚ Β’ 1338/24/04/2012) των Υπουργών Εθνικής Άμυνας – Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας – Προστασίας του Πολίτη, της 23 ης Απριλίου. Κατά το άρθρο 4 αυτής της απόφασης, ως περιοχές υψηλού κινδύνου λογίζονται οι θαλάσσιες περιοχές που χαρακτηρίζονται ως τέτοιες στις εκάστοτε ισχύουσες Βέλτιστες Πρακτικές Διαχείρισης καθώς και αυτές που χαρακτηρίζονται ανάλογα από το Διεθνή Ναυτιλιακό Οργανισμό και ειδικότερα οι θαλάσσιες περιοχές μεταξύ της Ερυθράς Θάλασσας, του κόλπου του ‘Αντεν έως τα στενά του Ορμούζ και ο Ινδικός Ωκεανός στο βόρειο τμήμα του, περιλαμβανομένου του Αραβικού Κόλπου και του Καναλιού της Μοζαμβίκης, ή όπως αυτές εκάστοτε ορίζονται από τα ως άνω κείμενα και οργανισμούς. Εξάλλου, έχει πρόσφατα αναβαθμιστεί, στο Υπουργείο Δημόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη, το Εθνικό Συντονιστικό Κέντρο Επιτήρησης και Ελέγχου των Συνόρων, με έδρα το κτίριο του Αρχηγείου του Λιμενικού Σώματος – Ελληνικής Ακτοφυλακής, στον Πειραιά. 13

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό. Οι όροι χρήσης των έργων τρίτων επεξηγούνται στη διαφάνεια «Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων». Τα έργα για τα οποία έχει ζητηθεί άδεια αναφέρονται στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.

Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων Δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, παρά μόνο εάν ζητηθεί εκ νέου άδεια από το δημιουργό. © διαθέσιμο με άδεια CC-BY διαθέσιμο με άδεια CC-BY-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου και η δημιουργία παραγώγων αυτού με απλή αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού, και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η δημιουργία παραγώγων του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου και η δημιουργία παραγώγων του. διαθέσιμο με άδεια CC0 Public Domain διαθέσιμο ως κοινό κτήμα Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. χωρίς σήμανσηΣυνήθως δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου.

Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει:  το Σημείωμα Αναφοράς  το Σημείωμα Αδειοδότησης  τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων  το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.