Φλεξογραφία (Θ) Ενότητα 3: Μακετοφόρος κύλινδρος. Μελάνια & εκτυπωτικά υποστρώματα Δρ.Σπυρίδων Νομικός Τμήμα Γραφιστικής-ΤεχνολογίαΓραφικών Τεχνών Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθήνας Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός και αν αναφέρεται διαφορετικά Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Σύστημα μακετοφόρου σωληνωτού κυλίνδρου Sleeve System 1/2 Ο μακετοφόρος (υποκάμισο ): λεπτός σωλήνας, ο οποίος κατασκευάζεται από διάφορα υλικά. Υπάρχουν δύο διαφορετικά είδη κυλίνδρων: 1.Το κυλινδρικό σύστημα, 2.Το κωνικό σύστημα. Τρόποι χρησιμοποίησης του πουκάμισου Το “υποκάμισο” μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν μακετοφόρος κύλινδρος με την τοποθέτηση φωτοπολυμερικής πλάκας ή και ως πλάκα εκτύπωσης αν προηγουμένως έχει εφαρμοστεί με λάστιχο κλισέ ή έχει χαραχτεί με laser, με οποιοδήποτε θέμα εκτύπωσης. 1

Σύστημα μακετοφόρου σωληνωτού κυλίνδρου Sleeve System 2/2 Τεχνικά πλεονεκτήματα του sleeve system Χρειάζονται λιγότεροι κύλινδροι. Είναι δυνατή η αλλαγή της εξωτερικής διαμέτρου του κυλίνδρου με στρώματα από λάστιχο κρατώντας σταθερή την εσωτερική διάμετρο. Δεν χρειάζεται η κατασκευή πολλών κυλίνδρων και η αποθήκευσή τους. Λόγω της χάραξης σε λάστιχο ελαχιστοποιείται ο χρόνος Είναι οικονομικότερο σύστημα Το πουκάμισο μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε διαφορετικά υλικά υποστρώματα. Μεγάλη ευκολία χειρισμού – αποθήκευσης λόγω του ελάχιστου βάρους. 2

Sleeve Systems 1/2 Το “υποκάμισο”, είναι ο κύλινδρος, ο οποίος είναι κατασκευασμένος από ανθεκτικό υλικό (ίνες άνθρακος) ή ενισχυμένο (ίνες πολυεστέρα), ο οποίος τοποθετείται στο στερεό κύλινδρο ‘‘μακετοφόρο’’ και εφαρμόζεται με ασφάλεια επάνω του με ειδικά έμβολα μέσα από πίεση αέρος στο εσωτερικό του κυλίνδρου. Διαφορετικά πάχη υποκαμίσου μας δίνουν την δυνατότητα ίδιας χρήσης πάχους κλισέ (βλ. σχήμα) αλλάζοντας το πάχος των υποκάμισων. 3

Sleeve Systems 2/2 4

Αφρώδες υπόστρωμα 1/3 Bασίζεται στο εξελιγμένο σύστημα κυψελίδων και στη δομή των πορωδών κενών, κάτι που προσφέρει εξαιρετική απορροφητική ενέργεια. Εφαρμόζεται και σαν απορροφητής της κρούσης - πίεσης που δέχεται η φλεξογραφική πλάκα. Εξασφαλίζει υψηλή ή χαμηλή πίεση επαφής. Διατηρεί σταθερή την πλάκα στην πίεση υποστρώματος που δέχεται. Μειώνεται το άπλωμα της κουκίδας. Ελαττώνεται η παραμόρφωση της πλάκας. Βελτιώνεται η μεταφορά της μελάνης. Καθίσταται δυνατή η χρήση λεπτού ράστερ για γραμμικά θέματα υψηλών απαιτήσεων. 5

Αφρώδες υπόστρωμα 2/3 Εξασφαλίζεται ομαλή λειτουργία χωρίς σπασίματα. Ελαχιστοποιούνται οι περιπτώσεις παραμένουσας υποχώρησης του υποστρώματος. Μεγαλύτερη διάρκεια ζωής της εκτυπωτικής πλάκας και του αφρώδους υποστρώματος. 6 Plate Thickness 40 % Dot (κουκίδα)

Αφρώδες υπόστρωμα 3/3 Source: Dupont 7

Ανάλυση ιδιοτήτων – εφαρμογών 1/3 Αύξηση της Ταχύτητας Εκτύπωσης Χωρίς Αναπηδήσεις (λόγω των μοναδικών αντικρουστικών ιδιοτήτων που παρουσιάζει η δομή του.) Μεγαλύτερη Διάρκεια Ζωής (το αφρώδες υλικό επανέρχεται στην αρχική του φόρμα κατόπιν διαδοχικών πιέσεων, χωρίς απώλειες. Δεν υπάρχουν φυσαλίδες στη δομή του υλικού, με κίνδυνο να σπάσουν κι αυτό οφείλεται στην κατασκευή του υλικού) Καθολική Συμβατότητα Πλακών (όλες οι πλάκες λειτουργούν αποδοτικά με τα αφρώδη υλικά, ενώ ακόμη βελτιώνεται η απόδοση των εγχαραγμένων από Laser φλεξογραφικών πλακών.) Επανατοποθετήσεις Ακριβείας (Οι δύο κολλητικές επιφάνειες που έχουν τα αφρώδη υλικά εξασφαλίζουν εύκολη επανατοποθέτηση της πλάκας, ενώ συγκρατούν γερά την πλάκα κατά την εκτύπωση.) Μείωση Κόστους (Η ελάττωση του φαινομένου «απλώματος της κουκίδας» (Dot Gain) και η μεγάλου χρονικού διαστήματος ελαστικότητα μειώνουν την απώλεια, εξασφαλίζοντας σταθερή απόδοση και μεγαλύτερη διάρκεια ζωής του υποστρώματος.) 8

Ανάλυση ιδιοτήτων – εφαρμογών 2/3 9 Μετά την πίεση, η σωστή επαναφορά του κλισέ, όπου δημιουργεί κατάλληλες προϋποθέσεις για πολλές εκτυπώσεις.

Ανάλυση ιδιοτήτων – εφαρμογών 3/3 10 Ανοικτές κυψελίδες μας δίνουν τέλεια επαναφορά του θέματος (κλισέ)

Μηχανές δοκιμίων “flexo”- κλισέ 1/2 Μονταζιέρες – δοκίμια Μετά την ολοκλήρωση και την τοποθέτηση του κλισέ στο μακετοφόρο κύλινδρο ακολουθεί η δοκιμαστική εκτύπωση με το κλισέ το οποίο θα γίνει η εκτύπωση. Γίνεται τοποθέτηση σε μηχανισμό δοκιμίων και μελάνωση με μελάνια της offset. Διαδικασία: 1.Για τετραχρωμία σε φλεξογραφική εκτύπωση γίνεται μελάνωση με κύλινδρο μελάνης όφσετ, στην επιφάνεια του κλισέ. 2.Στο επόμενο στάδιο, υπάρχει επαφή και εκτύπωση του μελανωμένου κλισέ σε λευκό χαρτί, όπου και ελέγχεται η ακριβής μεταφορά του θέματος του φιλμ στο κατασκευασμένο κλισέ. 3.Γίνεται οπτικός έλεγχος του κλισέ, σε κάθε χρώμα, καθώς και ο έλεγχος (σύγκριση) του τυπωμένου δοκιμίου με το υπάρχον δοκίμιο φιλμ. (π.χ. chromalm). 11

Μηχανές δοκιμίων “flexo”- κλισέ 2/2 Κατά τη διαδικασία κατασκευής του κλισέ υπάρχουν στάδια κατασκευής και φάσεις παραγωγής που ελέγχονται κατά την κρίση του ατόμου. Σε αυτές τις περιπτώσεις πρέπει να ακολουθούνται οι οδηγίες κατασκευαστή καθώς και όλες οι ενέργειες για αντιγραφή του θέματος. Οι μηχανές δοκιμίων εφαρμόζουν διάφορα συστήματα οπτικών μέσων για την τοποθέτηση σε ορισμένη συγκεκριμένη θέση του κλισέ, με σκοπό την εφαρμογή της διαδικασίας στη σύμπτωση των χρωμάτων. Επίσης, όπου υπάρχει κύλινδρος - “sleeve” υποκάμισο – γίνεται η τοποθέτηση κόλλησης μαζί με το αφρώδες υπόστρωμα. 12

Μελάνια φλεξογραφίας διαλυτές – ιδιότητες 1/2 Όπως σε όλες τις εκτυπωτικές μεθόδους τυπώνουμε πάνω σε οποιοδήποτε υλικό (χαρτί-πλαστικό-γυαλί-δέρμα κλπ)με τα αντίστοιχα-κατάλληλα μελάνια έτσι και στη μέθοδο της φλεξογραφίας έχουμε τα αντίστοιχα μελάνια εκτύπωσης με τα συμβατά υποστρώματα. Ανάλογα με αυτές τις μεθόδους εκτύπωσης και τα υλικά, τα χωρίζουμε σε τρεις κατηγορίες: a.Μελάνια θερμικά, b.Μελάνια υδατοδιαλυτά, c.Μελάνια ηλεκτροστατικά. 13

Μελάνια φλεξογραφίας διαλυτές – ιδιότητες 2/2 Για εκτύπωση πάνω σε χαρτί χρησιμοποιούνται όλες οι μέθοδοι εκτύπωσης: τυπογραφία, offset, λιθογραφία, φλεξογραφία, βαθυτυπία κ.λ.π. Πάνω σε ορισμένα όμως υλικά κάποιες υποχρεωτικές διαφοροποιήσεις και διαχωρισμό είναι απαραίτητες από μέθοδο σε μέθοδο. 14

Ορισμός του φλεξογραφικού μελανιού 1/2 Ένα φλεξογραφικό μελάνι αποτελείται από τρία βασικά συστατικά: a.Διαλύτες, b.Ρητίνη, c.Χρωστικές. Η επιλογή αυτών εξαρτάται τόσο από την ποιότητα εκτύπωσης όσο και από το υπόστρωμα το οποίο θα τυπωθεί και από το είδος και την ταχύτητα του μηχανήματος. Το μελάνι θα πρέπει να έχει χαμηλό ιξώδες, προκειμένου να μπορεί να διανεμηθεί ισομερώς στο απλό σύστημα και παράλληλα να παραμένει στην επιφάνεια του στοιχείου (οφθαλμό) ώστε να παράγει μια καθαρή εκτύπωση. 15

Ορισμός του φλεξογραφικού μελανιού 2/2 Τα διαλύματα που χρησιμοποιούνται δεν πρέπει να προσβάλουν τους διάφορους τύπους των λάστιχων ή των πλαστικών που χρησιμοποιούνται για τα κλισέ. Το σύστημα των ρητινών θα πρέπει να επιλέγεται για ασφαλή και επαρκή προσκόλληση στο υπόστρωμα κατά τη διάρκεια της εκτύπωσης και η τελική εκτύπωση να είναι χωρίς οσμές. 16

Υποστρώματα 1/4 Οι τύποι των υποστρωμάτων μπορούν να χωριστούν σε τρία μέρη: Χαρτί, Χαρτόνι - Φιλμ, μεμβράνες - κυματοειδές χαρτόνι. A.Χαρτί – Χαρτόνι a)εκτύπωση και μετά λαμινάρισμα, b)έτοιμο tetrapack (χαρτί σύνθετο). B.Κυματοειδές χαρτόνι o Το κυματοειδές χαρτόνι κατασκευάζεται από χαρτί κυρίως “craft”. o Η εκτύπωση γίνεται σε μηχανή τροφοδοσίας φύλλων και η μηχανή διαφέρει από αυτήν της τροφοδοσίας με ρολό. o Η στέγνωση της μελάνης γίνεται με την απορρόφηση. 17

Υποστρώματα 2/4 C.Φιλμ o Οι δύο κύριοι τύποι των φιλμ βασίζονται στην αναπαραγωγή της κυτταρίνης και πολυελοφινικού φιλμς. o Βελτιώσεις με υγρασία επιτυγχάνουν λαμινάρισμα σε μια επίστρωση από polyvinylidene clorive (pvdc). o Τα πολυαιθυλένια και τα πολυπροπυλένια, φιλμ, έχουν άριστη συμπεριφορά σε υγρασία και μπορούν σε περιοχές να επιστρωθούν με συμβατικά υλικά για να βελτιωθεί η ποιότητά τους στις ανάγκες. o Τα φιλμ πολυαιθυλενίου χρησιμοποιούνται ευρέως (LPDE – Low density πολυαιθυλένιο, HDPE – high density polyethylenium). 18

Υποστρώματα 3/4 19 Extruder για την μίξη “Master beats” κόκκων πλαστικού, στην κατασκευή LDPE/HDPE. Extruder για την κατασκευή LDPE/HDPE στην κατασκευή επιφάνειας για εκτύπωση Φλεξογραφίας.

Υποστρώματα 4/4 D.Μεμβράνες (φόιλ) o Οι μεμβράνες αλουμινίου που χρησιμοποιούνται στη φλεξογραφική εκτύπωση είναι σε ρόλους αλουμινίου ή κράματος. o Μπορεί επίσης και να συνδυαστεί με διάφορα πλαστικά φιλμ, χαρτί ή χαρτόνι. 20

Βασικά συστατικά μελανιού 1/4 Τα φλεξογραφικά μελάνια αποτελούνται κυρίως από: o Χρωστικές, o Ρητίνες, o Διαλύτες. Οι τύποι των μελανιών μπορούν να διαχωριστούν σε γενικούς όρους, με (υπο)διαχωρισμό σύμφωνα με τα κύρια είδη των συστατικών. Τα μελάνια μπορούν να θεωρηθούν από τις χρωστικές σαν βαφές και χρώματα (μελανιού). Σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, μείγματα από βαφές και χρώματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο ίδιο μελάνι. Τα μελάνια που βασίζονται στο νερό, μπορούν να θεωρηθούν και σαν υποομάδες των χρωματικών μελανιών. «Φορέας», ονομάζεται γιατί φέρει το χρώμα και λειτουργεί ως συνδετικό υλικό μεταξύ μελάνης και υποστρώματος. 21

Βασικά συστατικά μελανιού 2/4 Βαφές, Χρώματα (χρωστικές), Ρητίνες, o Η λειτουργία των συνθετικών ρητινών του μελανιού είναι να συμπεριφέρονται σαν μέσο διασκόρπισης, διανομής και υποστήριξης της προσκόλλησης των χρωμάτων. o Η φυσική/χημική προσκόλληση γίνεται, είτε με δεσμούς υδρογόνου, είτε με χημικές αντιδράσεις στης περιοχή του υποστρώματος. o Χωρίζονται σε δύο κύριες κατηγορίες: συμβατά στα φιλμ ή μη συμβατά o Οι βασικές ρητίνες που χρησιμοποιούνται στο χρωματισμό των φλεξογραφικών μελανιών ήταν βερνίκια o Το διάλυμα οινοπνεύματος και οι ρητίνες, έχουν σε ποσοστά αντικαταστήσει το βερνίκι σε συστήματα τα οποία απαιτούν τη χρήση σκληρών ρητινών που αποσκοπούν σε οικονομικότερες λύσεις. 22

Βασικά συστατικά μελανιού 3/4 Διαλυτές, o Ο διαλύτης σε ένα μελάνι είναι να διαλύει τις ρητίνες και καθιστά ικανό το μελάνι να τροφοδοτεί μέσω σωλήνος, μεταφέροντάς το στον κύλινδρο Άνιλοξ o Οι επιλογές του διαλύτη εξαρτάται από: a)Το σύστημα επιλογής ρητινών το οποίο μπορεί να καθοριστεί από το υπόστρωμα και τις τελικές απαιτήσεις της χρήσης. b)Το υπόστρωμα που τυπώνεται. c)Η σύσταση των στοιχείων. d)Τα χαρακτηριστικά ροής των μελανιών. e)Η ταχύτητα και η ικανότητα στεγνώματος της εκτυπωτικής μηχανής. f)Περιορισμοί επίσης επιβάλλονται από απαιτήσεις των φλεξογράφων χειριστών ή από τη νομοθεσία των τελικών χριστών. 23

Βασικά συστατικά μελανιού 4/4 Πρόσθετα. o Αυτά χρησιμοποιούνται για την αλλαγή συστήματος μελανιού για να ανταπεξέλθουν στις τελικές απαιτήσεις της εκτύπωσης. o Οι πλαστικοποιητές είναι ιδιαίτερα σημαντικοί όταν τυπώνουμε φιλμ και foil. o Παρ’ όλα αυτά, η πρόσθεση των επιπέδων πλαστικοποίησης, η αντοχή στη θερμότητα μιας ρητίνης, μπορούν να δώσουν αύξηση παγίδευσης. 24

Διαμόρφωση μελανιού Τρεις ξεχωριστές ομάδες των τύπων μελανιών θεωρούνται αρχικά: A.Μελάνια που βασίζονται σε βαφές. B.Μελάνια που βασίζονται στο νερό. C.Χρωματικά μελάνια βασισμένα σε διαλύτες. 25

Είδη μελανιού Μελάνια για χαρτί, Μελάνια για εύκαμπτα φιλμ, o (Polyolefin film) ΦΙΛΜ, o Πολυεστερικά Φιλμ, o Νάιλον Φιλμ. Μελάνια για αλουμινένιο foil, Ειδικά μελάνια – μεταλλικά μελάνια, Συνδυασμοί δυο μελανιών, Υπεριώδη μελάνια (UV). 26

Συμπεριφορά των φλεξογραφικών μελανιών στη διάρκεια εκτύπωσης της φλεξογραφικής μηχανής Σε κανονικό χειρισμό πίεσης των μελανιών, ο φλεξογράφος (χειριστής) θα πρέπει να σκεφθεί τα ακόλουθα: a.Χρώμα (απόχρωση), b.Ιξώδες, c.Ικανότητα εκτύπωσης, d.ΠΕ.ΧΑ. (pH), e.Στέγνωμα. 27

Επίδραση θερμοκρασίας στα μελάνια Αντιμετωπίζεται με ψύξη των κυλίνδρων η οποία βέβαια πάντοτε είναι ελεγχόμενη και με ενδείξεις πάνω στη μηχανή. Αντιθέτως αν η θερμοκρασία είναι χαμηλή τότε οι διαλύτες δεν εξατμίζονται. 28

Εκτύπωση λαμινάρισμα Για εκτύπωση σε φιλμ LDPE – HDPE όταν αυτό πρόκειται να χρησιμοποιηθεί σε αυτόματες μηχανές συσκευασίας είναι πιθανόν να απαιτείται ειδικός διαλύτης 2% έως 4% του πρόσθετου μελανιού. Σε αυτή την περίπτωση το μελάνι δεν έχει καμία πρόσφυση για λαμινάρισμα. Ανάποδη (πίσω όψη) εκτύπωση και κατόπιν “Lamination” πρεσάρισμα-πλαστικοποίηση διαφανούς πλαστικού πάνω στην ήδη τυπωμένη επιφάνεια μπορεί να γίνει με κάποιες προδιαγραφές, λόγω της υφής του προϊόντος (συσκευασίες τροφίμων) του μελανιού της τυποποίησης και ασφάλειας προϊόντος στα υλικά εκτύπωσης. 29

Ρύπανση περιβάλλοντος Μαζί με τα οικολογικά «ανακυκλωμένα» χαρτιά (κράφτ κλπ.) χρησιμοποιούμε και μελάνια (στην εκτύπωση των) υδροδιαλυτά. Θεωρητικά τα υδροδιαλυτά μελάνια δεν ρυπαίνουν το περιβάλλον, πρακτικά όμως και αναλύοντας την “χημεία” του πλυσίματος της φλεξογραφικής μηχανής εντοπίζονται σημεία που αλλάζουν αυτήν την άποψη, πάνω στο θέμα. 30

Τέλος Ενότητας

Σημειώματα

Σημείωμα Αναφοράς Copyright Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας, Δρ. Σπυρίδων Νομικός «Φλεξογραφία (Θ). Ενότητα 3: Μακετοφόρος κύλινδρος. Μελάνια & εκτυπωτικά υποστρώματα». Έκδοση: 1.0. Αθήνα Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: ocp.teiath.gr.ocp.teiath.gr

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.

Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων 35 Δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, παρά μόνο εάν ζητηθεί εκ νέου άδεια από το δημιουργό. © διαθέσιμο με άδεια CC-BY διαθέσιμο με άδεια CC-BY-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου και η δημιουργία παραγώγων αυτού με απλή αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού, και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η δημιουργία παραγώγων του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου και η δημιουργία παραγώγων του. διαθέσιμο με άδεια CC0 Public Domain διαθέσιμο ως κοινό κτήμα Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. χωρίς σήμανσηΣυνήθως δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου.

Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει:  το Σημείωμα Αναφοράς  το Σημείωμα Αδειοδότησης  τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων  το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθήνας» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.