Ποιοτική Ανάλυση Περιεχομένου Η ανάλυση περιεχομένου δεν είναι μία καινούρια μέθοδος. Αντίθετα, εξελίχθηκε ιδιαίτερα ως τεχνική έρευνας τον 20ό αιώνα από.

Παρουσίαση με θέμα: "Ποιοτική Ανάλυση Περιεχομένου Η ανάλυση περιεχομένου δεν είναι μία καινούρια μέθοδος. Αντίθετα, εξελίχθηκε ιδιαίτερα ως τεχνική έρευνας τον 20ό αιώνα από."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Ποιοτική Ανάλυση Περιεχομένου Η ανάλυση περιεχομένου δεν είναι μία καινούρια μέθοδος. Αντίθετα, εξελίχθηκε ιδιαίτερα ως τεχνική έρευνας τον 20ό αιώνα από Κοινωνιολόγους και Κοινωνικούς Ψυχολόγους, όπως είναι ο Bernard Berelson, με τη διερεύνηση του περιεχομένου της επικοινωνίας. Στόχος της ανάλυσης περιεχομένου ήταν η αποκρυπτογράφηση μηνυμάτων που εμπεριέχονταν σε κείμενα διαφόρων μορφών, με έμφαση στο στοιχείο της προπαγάνδας. Ιδιαίτερα μελετήθηκαν κείμενα πολιτικού και στρατιωτικού περιεχομένου κατά τη διάρκεια των δύο Παγκοσμίων Πολέμων.

2 Αρχικά, η ανάλυση περιεχομένου είχε εμπειρικό χαρακτήρα
Αρχικά, η ανάλυση περιεχομένου είχε εμπειρικό χαρακτήρα. Με αφετηρία ένα συγκεκριμένο θεωρητικό πλαίσιο και σαφείς διατυπωμένους στόχους, τεχνικές και πρότυπα ανάλυσης, είχε ως βασικά της χαρακτηριστικά την αντικειμενικότητα, τη συστηματικότητα και την ποσοτική περιγραφή του έκδηλου περιεχομένου της επικοινωνίας.  Το ζητούμενο ήταν το υπό ανάλυση περιεχόμενο να μετατραπεί σε μετρήσιμα δεδομένα, τα οποία θα μπορούσαν να συνοψισθούν και εν τέλει να συγκριθούν μεταξύ τους προκειμένου να εξαχθούν γενικεύσιμα συμπεράσματα.

3 Η ποιοτική ανάλυση περιεχομένου αναπτύχθηκε ως αντιστάθμισμα της ποσοτικής ανάλυσης περιεχομένου και άρχισε να εφαρμόζεται συστηματικά στην έρευνα των Αναλυτικών Προγραμμάτων Σπουδών και των σχολικών βιβλίων, προκειμένου να εντοπιστούν προκαταλήψεις και στερεότυπα ανάμεσα στα έθνη, ειδικά ανάμεσα στα έθνη που είχαν εμπλακεί σε πολεμικές συγκρούσεις.

4 Ως μέθοδος ενδείκνυται για μία τέτοια μελέτη, διότι δε μελετά τη συχνότητα εμφάνισης ενός χαρακτηριστικού αλλά αντίθετα, εστιάζει στο άδηλο περιεχόμενο του υπό έρευνα υλικού, με τη θέση ότι ακόμη και οι αποσιωπήσεις ενός κειμένου μπορεί να είναι καθοριστικής σημασίας. Έτσι, μελετάται όχι μόνο το δηλούμενο περιεχόμενο του υλικού που μελετάται αλλά και το άδηλο κάτι που βοηθά στην ανάδειξη του προσανατολισμού του υπό έρευνα περιεχομένου και οδηγεί στη διατύπωση αξιοποιήσιμων προτάσεων σχετικά με αυτό.

5 Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 ο Ph
Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 ο Ph. Mayring συνέθεσε ένα μεθοδολογικό παράδειγμα ποιοτικής ανάλυσης περιεχομένου, το οποίο περιλαμβάνει τα τρία ακόλουθα ερευνητικά παραδείγματα ποιοτικής προσέγγισης του κειμένου. Η γενική πορεία της έρευνας με την ποιοτική ανάλυση περιεχομένου έχει ως εξής: Καθορισμός του υπό έρευνα υλικού Ανάλυση των συνθηκών κάτω από τις οποίες διαμορφώθηκε το υλικό

6 Τυπικά χαρακτηριστικά του υλικού Κατεύθυνση της ανάλυσης Κατά τη διαδικασία της ανάλυσης, το περιεχόμενο των σχολικών βιβλίων δεν είναι δυνατόν να νοηθεί ανεξάρτητο από: Την περιρρέουσα κοινωνική ατμόσφαιρα (κυρίαρχη ιδεολογία, οικονομία, πολιτική, ιστορία, πολιτισμός κλπ.) Τον πομπό των μηνυμάτων (συναισθηματικό υπόβαθρο, γνωστικό υπόβαθρο κλπ.) Τον ερευνητή (προκατανόηση του θέματος, γνωστικό υπόβαθρο, τις υποθέσεις του κλπ.)

7 Ερωτήματα βάσει ενός θεωρητικού πλαισίου Καθορισμός των τεχνικών ανάλυσης και επιλογή του παραδείγματος με το οποίο θα γίνει η έρευνα Σύστημα κατηγοριών / αποδελτίωση

8 Από την ανάγνωση και αποδελτίωση του υπό έρευνα υλικού, προκύπτει μία κατηγοριοποίηση των σχετικών με την έρευνα χωρίων. Οι κατηγορίες συχνά διαιρούνται σε υποκατηγορίες, προκειμένου οι αναφορές που εντάσσονται στις υποκατηγορίες να βοηθούν στην αποσαφήνιση και συγκεκριμενοποίηση της γενικής κατηγορίας, ώστε αυτή να είναι πλέον σαφής και πλήρης.

9 Από αυτό το υλικό συγκροτείται το επαγωγικό σύστημα κατηγοριών, το οποίο επιδιώκει να καλύψει τους σκοπούς της έρευνας και τα ερευνητικά ερωτήματα, που τέθηκαν νωρίτερα. Επίσης, προσπαθεί να καλύψει όλες τις αναφορές του κειμένου και του περικειμένου των σχολικών εγχειριδίων με κάθε αναφορά να εντάσσεται σε μία κατηγορία ή υποκατηγορία.  Το σύστημα κατηγοριών προσπαθεί να αποτελέσει έναυσμα για τη διατύπωση περαιτέρω υποθέσεων και ερωτημάτων, προκειμένου να ερευνηθεί το υλικό με τέτοιο τρόπο, ώστε να προκύψουν νέα θέματα για συζήτηση.

10 Παράδειγμα Επαγωγικού Συστήματος Κατηγοριών Ι
Παράδειγμα Επαγωγικού Συστήματος Κατηγοριών Ι. Εθνικός «εαυτός»: ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ 10 Πολιτισμός … 12 Οι πνευματικές δημιουργίες των Ελλήνων 121 Οντολογικά και κοσμολογικά ερωτήματα … 18 Η Εκπαίδευση των Ελλήνων 181 Η εκπαίδευση στα αρχαία χρόνια 182 Η εκπαίδευση στα βυζαντινά χρόνια 183 Η εκπαίδευση στα χρόνια της τουρκοκρατίας

11 … 30 Εξωτερική πολιτική 31 Οι πόλεμοι των Ελλήνων … … 33 Η συνεργασία των Ελλήνων με τις γειτονικές χώρες   40 Πολεμικές συρράξεις και περιγραφές 41 Περιγραφή των πολεμικών μαχών 411 Πολεμικές μάχες των αρχαίων χρόνων 412 Πολεμικές μάχες των βυζαντινών χρόνων 413 Πολεμικές μάχες των νεότερων χρόνων

12 ΙΙ. Εθνικός «άλλος» 80 ΛΑΟΙ ΠΟΥ ΕΔΡΑΣΑΝ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ … 84 Βενετοί 841 Εξωτερική πολιτική 842 Εσωτερική πολιτική … 895 Τρώες 8951 Πολεμικές περιγραφές 896 Φοίνικες Η ανάπτυξη των φοινίκων

13 Ανάλυση βάσει του συστήματος κατηγοριών
Ανάλυση βάσει του συστήματος κατηγοριών. Επιλογή του παραδείγματος ανάλυσης: Συγκεφαλαίωση ή Εξήγηση ή Δόμηση (ή σύζευξη) Α. Συγκεφαλαίωση: το υλικό που ενδιαφέρει την έρευνα αποδελτιώνεται. Κατά το πρώτο επίπεδο επεξεργασίας (παράφραση) υπογραμμίζονται τα παραθέματα με ασήμαντο για την ανάλυση περιεχόμενο (π.χ. κοσμητικά επίθετα).

14 Στο δεύτερο επίπεδο επεξεργασίας, γενικεύονται όλα τα δεδομένα της παράφρασης. Στο τρίτο επίπεδο επεξεργασίας, επιλέγονται οι παραφράσεις που θεωρούνται βασικές. Στο τέταρτο επίπεδο επεξεργασίας, γίνεται σύνθεση σε μία παράφραση των παραφράσεων με ίδιο ή παρόμοιο θέμα.

15 Παράδειγμα: Αποδελτίωση: Πέρσι το καλοκαίρι η Κατερίνα και ο Γιάννης έκαμαν διακοπές σ’ ένα νησί του Αιγαίου. Κοντά τους παραθέριζαν και ξένοι τουρίστες με τα παιδιά τους… Στην αρχή έπαιζαν χωριστά γιατί δεν ήξεραν το ένα τη γλώσσα του άλλου. Ξεφώνιζαν όμως και γελούσαν το ίδιο. Σιγά σιγά γνωρίστηκαν κι έμαθαν τα ονόματά τους. Από τότε έπαιζαν πάντα μαζί, πότε το ένα παιχνίδι και πότε το άλλο. Πετούσαν πλακουδερές πετρούλες στην επιφάνεια της θάλασσας και μετρούσαν τα πηδήματα που έκαναν στο νερό, στη γλώσσα του το κάθε παιδί.

16 Παράφραση: Τα παιδιά διαφορετικών εθνικοτήτων, παρά τις διαφορετικές γλώσσες που μιλούσαν, έπαιζαν, γελούσαν και ξεφώνιζαν με τον ίδιο τρόπο. Γενίκευση: Όλα τα παιδιά, ανεξάρτητα από τη γλώσσα και την εθνικότητα, είναι οντολογικά όμοια. Πρώτη επαγωγή: Όλα τα παιδιά είναι οντολογικά όμοια.

17 Εξήγηση: με αφετηρία ένα συγκεκριμένο χωρίο του υπό έρευνα υλικού, το οποίο δημιουργεί αοριστία και αμφιβολία, ο ερευνητής επιλέγει τα σχετικά λεξικά και τις γραμματικές που μπορούν να αποσαφηνίσουν το περιεχόμενο του αντικειμένου ανάλυσης και ελέγχει, αν αυτό έχει αποσαφηνιστεί. Εάν όχι, εξετάζει το εγγύς πλαίσιο του αντικειμένου ανάλυσης (οτιδήποτε το προσδιορίζει, το εξηγεί, το τονίζει κ.λπ.). Στη συνέχεια αναζητά επιπρόσθετο υλικό στο ευρύτερο έργο του συγγραφέα του κειμένου και συλλέγει υλικό σχετικό με τη διαδικασία παραγωγής του υπό ανάλυση κειμένου.

18 Επιχειρεί την άντληση επεξηγηματικού υλικού από το θεωρητικό πλαίσιο της έρευνας και εξετάζει τη συνάφεια ανάμεσα στο συνολικό υλικό και του συγκεκριμένου αντικειμένου ανάλυσης. Στη συνέχεια, με παράφραση αποσαφηνίζει το αντικείμενο ανάλυσης. Εντάσσει την εξηγητική παράφραση στη θέση του αντικειμένου ανάλυσης και ελέγχει, εάν συνάγεται μία κατανοητή δήλωση. Εάν το αντικείμενο ανάλυσης δεν αποσαφηνίζεται με ικανοποιητικό τρόπο, ο ερευνητής επιλέγει νέο υλικό και ξεκινά εκ νέου.

19 Δόμηση: συνιστά τη βασικότερη τεχνική της ποιοτικής ανάλυσης περιεχομένου. Διακρίνεται σε: - δόμηση περιεχομένου: εντοπίζονται στο υλικό χωρία σχετικά με την έρευνα. Τα χωρία (αναφορές από το κείμενο και εικόνες) αποδελτιώνονται και ταξινομούνται βάσει του συστήματος των κατηγοριών, που έχει συγκροτηθεί. Ο ερευνητής περιγράφει και παραφράζει τα δελτία που αντιστοιχούν σε κάθε κατηγορία και υποκατηγορία.

20 - πρότυπη δόμηση: ο ερευνητής εντοπίζει τα πιο αντιπροσωπευτικά δελτία κάθε κατηγορίας και υποκατηγορίας και τα παραθέτει ως πρότυπα. Ως πρότυπα χρησιμοποιούνται εκφράσεις χαρακτηριστικές, που περιγράφουν κάποιο γεγονός ή πρόσωπο ή που σχετίζονται με το θεωρητικό πλαίσιο της εργασίας. Σημειώνεται πως τα πρότυπα μεταφέρονται από το πρωτότυπο με ακρίβεια. Τηρούνται όλα τα σημεία στίξης όπως επίσης και η ορθογραφία των πρωτότυπων αναφορών.

21 Παραδείγματα Δόμησης Περιεχομένου και Πρότυπης Δόμησης Οι πνευματικές δημιουργίες των Ελλήνων Αρκετές είναι οι αναφορές του ερευνώμενου υλικού για τις πνευματικές δημιουργίες των Ελλήνων. Όλες οι αναφορές επισημαίνουν τη διαρκή πνευματική εγρήγορση των Ελλήνων, τα πνευματικά τους επιτεύγματα, πρωτοπόρα για την εποχή τους και διαχρονικής αξίας, τα οποία επηρέασαν τον ευρωπαϊκό πολιτισμό:

22 1) Οι αρχαίοι Έλληνες από νωρίς έχουν πνευματικές αναζητήσεις
  1) Οι αρχαίοι Έλληνες από νωρίς έχουν πνευματικές αναζητήσεις. Για αυτό και προσπαθούν να απαντήσουν σε υπαρξιακά και κοσμογονικά ερωτήματα:   «Πώς έγινε ο κόσμος; Ποιος έφτιαξε τη Γη, τον Ουρανό, τη θάλασσα, τους θεούς και τους ανθρώπους; Οι αρχαίοι Έλληνες που δε γνώριζαν όσα σήμερα μας εξηγεί η επιστήμη, έφτιαξαν πολλούς μύθους για να τα εξηγήσουν όλα αυτά» (Γ’, Π7)

23 - τυπική δόμηση: ο ερευνητής αναλύει τον εσωτερικό λόγο του κειμένου με βάση ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα κριτήρια: α. το συντακτικό κριτήριο (π.χ. συντακτικές ιδιορρυθμίες), β. το θεματικό κριτήριο (π.χ. ακολουθία θεματικών ενοτήτων), γ. το σημασιολογικό κριτήριο (π.χ. ερμηνεία των σημασιολογικών σχέσεων των λεξιλογικών όρων), δ. το διαλογικό κριτήριο (όταν το κείμενο είναι στιχομυθία).

24 Παράδειγμα: Σε σχετικό με το Διγενή Ακρίτα κείμενο, συγχέεται ο θρύλος με την πραγματικότητα… ενώ αυτοτιτλοφορείται «Ένας λαϊκός θρύλος για τον Πενταδάχτυλο της Κύπρου» και αντικείμενό του αποτελούν οι κυπριακοί θρύλοι αναφορικά με τον Διγενή, οι τρεις πρώτες στροφές έχουν τα χαρακτηριστικά ιστορικής αφήγησης (διασαφήνιση του όρου Ακρίτες = «ηρωικοί Έλληνες» και ένταξή του στο ιστορικό πλαίσιο).

25 Η συνεχής εναλλαγή του ρηματικού χρόνου από παρατατικό σε αόριστο και ενεστώτα δίνει έμφαση στο λόγο αλλά και δημιουργεί μια α-χρονική πραγματικότητα (όταν γίνονταν επιδρομές… οι βυζαντινοί αυτοκράτορες έστελναν…φύλαγαν…, κρατεί, έχει, είναι, … πήρε, απλώνει, αρπάζεται). Έτσι, οι φυσικές ιδιότητες των ακριτών διαπλέκονται με τις υπερφυσικές που τους είχε αποδώσει ο λαός και δημιουργούν την αίσθηση ότι τα εξιστορούμενα αποτέλεσαν ιστορικό γεγονός του παρελθόντος.

26 Επανεξέταση του συστήματος κατηγοριών Ερμηνεία των δεδομένων στην κατεύθυνση των βασικών ερωτημάτων   ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΛΟΓΟΥ Η κριτική ανάλυση λόγου εξετάζει το λόγο ως μία σύνθεση που αποτελείται από τρία στοιχεία: την κοινωνική πρακτική, τις πρακτικές του λόγου (κατασκευή, διανομή και κατανάλωση του κειμένου) και το ίδιο το κείμενο. Θεωρεί ότι κάθε μορφή λόγου συνιστά μια επιλογή, μετάφραση και δραματοποίηση των γεγονότων, αντιμετωπίζει κάθε σχέση μεταξύ λέξεων και αλήθειας ως προβληματική.

27 Στην ανάλυση αυτή σημαντική θέση κατέχει η εξέταση της σχέσης γλώσσας-κειμένων και ιδεολογίας. Κάθε κείμενο αντιμετωπίζεται ως φορέας ιδεολογικού περιεχομένου και θεωρείται ότι συντηρεί ή υπονομεύει τις σχέσεις εξουσίας. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, το κείμενο είναι δυνατόν να επιδέχεται, ανάλογα με τον αναγνώστη, διαφορετικές ερμηνείες. Η κριτική ανάλυση λόγου έχει ως στόχο την «αποφυσικοποίηση» των ιδεολογιών. Επιχειρεί να ανιχνεύσει τους τρόπους με τους οποίους οι κοινωνικές δομές καθορίζουν τις ιδιότητες του λόγου όσο και τους τρόπους με τους οποίους οι ιδιότητες του λόγου καθορίζουν τις κοινωνικές δομές.

28 ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΩΣ ΠΟΛΥΤΡΟΠΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ: ΜΙΑ «ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ» ΤΟΥ ΟΠΤΙΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Η «γραμματική» του οπτικού κειμένου χρησιμοποιείται στην ανάλυση της εικόνας, καθώς και στην εξέταση της σχέσης εικονογραφικής και λεκτικής επικοινωνίας και στηρίζεται σε τρεις μεταλειτουργίες: Α. αναπαραστατική μεταλειτουργία: οι εικόνες δομούν τη σχέση μεταξύ των απεικονιζομένων προσώπων, τόπων και αντικειμένων. Παράδειγμα: Σε βιβλίο της Ιστορίας οι Έλληνες πολεμούν, χωρίς να αναπαρίστανται οι αντίπαλοι (απουσιάζει ο δέκτης).

29 Β. διαπροσωπική μεταλειτουργία: οι εικόνες μπορεί να δημιουργήσουν σχέσεις ανάμεσα στο θεατή και τους ανθρώπους/ τόπους/ πράγματα που παρουσιάζονται σε αυτές. Παράδειγμα: Εικόνες στις οποίες οι συμμετέχοντες κοιτάζουν κατευθείαν στα μάτια των θεατών, δημιουργώντας επαφή με αυτούς. Γ. κειμενική μεταλειτουργία: ο τρόπος σύνθεσης των εικόνων κανονίζει το νόημά τους. Ειδικότερα: τα στοιχεία που βρίσκονται στα αριστερά μιας εικόνας, απεικονίζουν το Δεδομένο, ενώ τα στοιχεία που βρίσκονται στα δεξιά, απεικονίζουν το Νέο.

30 Όσα βρίσκονται στο υψηλότερο σημείο παριστάνουν το Ιδεώδες, ενώ ό,τι βρίσκεται στη βάση της εικόνας, νοούνται ως το Πραγματικό. Όσα τέλος, βρίσκονται στο κέντρο της εικόνας, γίνονται αντιληπτά ως ο Πυρήνας της πληροφορίας. Παράδειγμα: Στο εξώφυλλο του βιβλίου της Ιστορίας Α’ Λυκείου, το κύριο μήνυμα είναι ο ελληνο -χριστιανικός πολιτισμός (βυζαντινή εκκλησία μπροστά από ένα αρχαιοελληνικό μνημείο). Ο τίτλος με κεφαλαία «η πολιτισμική προσφορά του ελληνισμού» είναι το ιδεώδες, ενώ το πραγματικό είναι «Από την Αρχαιότητα ως την Αναγέννηση».