το δικαιο στουσ Αρχαϊκουσ χρονουσ (8-6ος αι. π.Χ.)

Παρουσίαση με θέμα: "το δικαιο στουσ Αρχαϊκουσ χρονουσ (8-6ος αι. π.Χ.)"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 το δικαιο στουσ Αρχαϊκουσ χρονουσ (8-6ος αι. π.Χ.)
το δικαιο στουσ Αρχαϊκουσ χρονουσ (8-6ος αι. π.Χ.) Από το άγραφο, στο γραπτό δίκαιο

2 Η γέννηση της πόλεως (8ος αι. π.Χ.)
Αλλαγή του τρόπου οργάνωσης των ελληνικών κοινωνιών: Από την οργάνωση της κοινωνίας γύρω από το ανάκτορο, στην οργάνωση σε μικρές κοινότητες (πόλεις) Επίκεντρο της πόλεως: το άστυ Ιερό της θεότητας της πόλεως Χώρος συνάθροισης των πολιτών Βουλευτήριο Γέννηση της έννοιας του πολίτη Δημιουργία πολιτειακών θεσμών

3 Οι συνθήκες του 8ου και 7ου αιώνα
Διάδοση της γραφής Αλλαγή του τρόπου μάχης Εμπορική ανάπτυξη Αγροτική κρίση Πολιτικές αναταραχές Αποικισμός

4 1. Διάδοση της γραφής Εισαγωγή – τροποποίηση φοινικικού αλφαβήτου
Σύντομα η γραφή χρησιμοποιείται για καταγραφή νόμων Το αλφάβητο διευκολύνει την ανάγνωση, ακόμη και από ημιαναλφάβητους

5 2. Αλλαγή του τρόπου μάχης
Ομηρικοί χρόνοι: μονομαχία σώμα με σώμα μεταξύ των ευγενών Από τον 8ο αιώνα: παράταξη οπλιτών σε φάλαγγα Η οπλιτική φάλαγγα δημιουργεί δεσμούς αλληλεγγύης μεταξύ των οπλιτών Αναπτύσσεται πνεύμα ισότητας μεταξύ των οπλιτών Γεννιούνται αιτήματα πολιτικής ισότητας μεταξύ τους Η συνέλευση του στρατού μετατρέπεται σε συνέλευση πολιτών (εκκλησία του δήμου) Οπλίτης = πολίτης

6 3. Εμπορική ανάπτυξη Από τον 7ο αιώνα, ταχεία ανάπτυξη εμπορίου μακρινών αποστάσεων σε πόλεις όπως η Αθήνα, η Κόρινθος Δημιουργείται τάξη εμπόρων με οικονομική ευμάρεια, αλλά δίχως συμμετοχή στην εξουσία Δημιουργούνται αιτήματα συμμετοχής στην εξουσία Εισαγωγή του νομίσματος

7 4. Αγροτική κρίση Αιτίες: Αποτελέσματα:
Δημογραφική ανισορροπία – αύξηση φτωχών Κατακερματισμός κληρονομιών Δυσβάστακτα στρατιωτικά βάρη Καταχρέωση φτωχών, υποδούλωση στους δανειστές τους για χρέη Αποτελέσματα: Αποικισμός Πρόσφορο έδαφος για τυραννίδα (φιλολαϊκή πολιτική τυράννων) Ανάγκη μεταρρυθμίσεων Καταγραφή νομοθεσίας

8 5. Πολιτικές αναταραχές Οι αιματηρές διαμάχες μεταξύ αριστοκρατικών φατριών (στάσις) είναι πολύ συχνό φαινόμενο στις πόλεις της αρχαϊκής εποχής Η φατρία που κατακτά την εξουσία εξορίζει τα ηγετικά μέλη των άλλων φατριών Συχνή εκατάσταση τυραννίδων Οι τύραννοι, αν και αριστοκράτες, ακολουθούν φιλολαϊκή πολιτική για να έχουν ευρεία υποστήριξη Συνέπειες: ανάδυση του δήμου (κατώτερων λαϊκών στρωμάτων), δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για διεκδικήσεις μεριδίου στην εξουσία και από άλλες τάξεις εκτός των αριστοκρατών

9 6. Αποικισμός Ιδρύονται ελληνικές πόλεις (αποικίες) στα παράλια ολόκληρης της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας Οι αποικιστές μεταφέρουν το δίκαιο και τους θεσμούς της μητρόπολης Όταν οι άποικοι προέρχονται από διαφορετικές πόλεις, υπάρχει συγκερασμός διαφορετικών δικαιικών εμπειριών H ίδρυση της αποικίας και οι σχέσεις δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου με τη μητρόπολη καθορίζονται νομοθετικά. Π.χ. Νόμοι σωζόμενοι σε επιγραφές: ὅρκιον τῶν οἱκιστήρων από την Κυρήνη, αποικία της Θήρας (SEG ΙΧ, 3) Νόμος των Οπουντίων Λοκρών για την αποικία στη Ναύπακτο (IG IX I2, 3, 718)

10 Εξάπλωση ελληνικών πόλεων από την αρχαϊκή εποχή

11 Η καταγραφή του δικαίου
Αρχίζει από τα τέλη 8ου - αρχές 7ου αιώνα π.Χ. Κρήτη, Ιωνία, Μεγάλη Ελλάδα, Σπάρτη, Αθήνα κλπ. Αρχικά μεμονωμένα και σύντομα νομοθετικά κείμενα Αργότερα πιο εκτεταμένα νομοθετήματα («κώδικες») Η θέσπιση νόμων γίνεται ad hoc, για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων προβλημάτων

12 Ποιος νομοθετεί στις ελληνικές πόλεις;
Δύο τάσεις παρατηρούνται: Ανάθεση από την πόλιν σε πρόσωπα κοινής αποδοχής (νομοθέται, αἰσυμνῆται) Νομοθεσία από τους προύχοντες της πόλεως (ευγενείς)

13 Εξάπλωση ελληνικών δικαίων

14 Ἐνα ή πολλά αρχαιοελληνικά δίκαια;
Στην επιστήμη τέθηκε το θέμα της ενότητας ή πλειονότητας των αρχαιοελληνικών δικαίων Η κάθε πόλις ήταν αυτόνομη και ανεξάρτητη πολιτειακή οντότητα, με το δικό της δικαιικό σύστημα Συνεπώς υπάρχουν τόσα συστήματα δικαίου όσες και οι πόλεις Εντοπίζονται πολλές ομοιότητες μεταξύ των δικαίων των αρχαιοελληνικών πόλεων Βασικό διαφοροποιητικό στοιχείο: το πολίτευμα

15 Αρχαίο Ελληνικό Δίκαιο
Περιλαμβάνει μια οικογένεια δικαίων, τα οποία μοιάζουν πολύ μεταξύ τους

16 Γιατί καταγράφεται το δίκαιο;
Απάντηση στην κοινωνική κρίση στο εσωτερικό της πόλεως (στάσις) Εξασφάλιση δημοσιότητας - διάδοσης και γνώσης του νόμου Εξασφάλιση ίσης εφαρμογής του νόμου σε όλους Στοχεύεται η προστασία του πολιτεύματος και της καθεστηκυίας τάξης

17 Γραπτό δίκαιο Το γραπτό δίκαιο εμφανίζεται για πρώτη φορά στην αρχαϊκή εποχή; Όχι! Στη Μεσοποταμία υπάρχουν «κώδικες» από το 2100 π.Χ. Κώδικας του Χαμουραμπί

18 Τότε γιατί οι ελληνικοί γραπτοί νόμοι είναι τόσο σημαντικοί;
Δεν είναι κανόνες προερχόμενοι άνωθεν, από μια υπέρτατη εξουσία Είναι προϊόν της ίδιας της κοινωνίας μέσω των αρχηγών της ή των νομοθετῶν Οι νόμοι αναγράφονται σε δημόσια κτίρια στον πυρήνα της πόλεως (σε ιερά, σε βουλευτήρια κλπ) Εξασφαλίζεται με διάφορους τρόπους η εφαρμογή τους

19 Οι νομοθέτες της αρχαϊκής εποχής
Μεγάλη Ελλάδα: Ζάλευκος, Χαρώνδας Σπάρτη: Λυκούργος Αθήνα: Δράκων, Σόλων Μυτιλήνη: Πιττακός Πολλοί άλλοι νομοθέτες αναφέρονται ονομαστικά από τον Αριστοτέλη, δίχως πολλές πληροφορίες για το έργο τους Φαλέας Χαλκηδόνιος Ονομάκριτος Φιλόλαος

20 Η νομοθεσία του Ζαλεύκου Επιζεφύριοι Λοκροί, 662 π.Χ.
Η νομοθεσία του Ζαλεύκου Επιζεφύριοι Λοκροί, 662 π.Χ. Η πρώτη γραπτή νομοθεσία Καθορισμός της ποινής από τον νόμο και όχι από τον δικαστή Ορισμένη ποινή για κάθε αδίκημα (η μετέπειτα αρχή nullum crimen nulla poena sine lege) Προσπάθεια να αποτραπούν μελλοντικές μεταβολές Περιορισμός δυνατότητας ερμηνείας των νόμων Αρχή της ταυτοπάθειας Απαγόρευση απαλλοτρίωσης γης Ρυθμίσεις συναλλακτικού δικαίου Διατάξεις περί ηθών και περιορισμού της πολυτέλειας

21 Η νομοθεσία του Χαρώνδα Κατάνη Σικελίας , 650 π.Χ.
Η νομοθεσία του Χαρώνδα Κατάνη Σικελίας , 650 π.Χ. Πολιτειακές ρυθμίσεις (πρόστιμο για δικαστές που δεν προσέρχονται) Ενίσχυση γραπτού νόμου Υποχρεωτική και δημόσια παιδεία Ποινικές διατάξεις (ουσιαστικές και δικονομικές) Διατάξεις οικογενειακού δικαίου Οι νόμοι του θεωρείται πως επηρέασαν τη νομοθεσία πολλών άλλων πόλεων

22 Λυκούργος, 8ος - 7ος αι. Σπάρτη
Μυθικός νομοθέτης Οι πληροφορίες για τον βίο του είναι ελάχιστες Κατά την παράδοση, ο δημιουργός του σπαρτιατικού πολιτεύματος Με την Μεγάλη Ρήτρα θέσπισε τους βασικούς πολιτειακούς θεσμούς της Σπάρτης

23 Το πολίτευμα της Σπάρτης
Μια ολιγαρχική πολιτεία ομοίων

24 Η Μεγάλη Ρήτρα (Πλούταρχος, Βίος Λυκούργου 6)
Η Μεγάλη Ρήτρα (Πλούταρχος, Βίος Λυκούργου 6) Διὸς Σκυλλανίου καὶ Ἀθανᾶς Σκυλλανίας ἱερὸν ἱδρυσάμενον, φυλὰς φυλάξαντα καὶ ὠβὰς ὠβάξαντα, τριάκοντα γερουσίαν σὺν ἀρχαγέτας καταστήσαντα, ὥρας ἐξ ὥρας ἀπελλάζειν μεταξὺ Βαβύκας τε καὶ Κνακιῶνος, οὕτως εἰσφέρειν τε καὶ ἀφίστασθαι, δάμω δ’ἀγορὰν ἤμην καὶ κράτος. Να ανεγείρεις ιερό του Σκυλλανίου Διός και της Σκυλλανίας Αθηνάς Να συγκροτήσεις τον πληθυσμό σε φυλές και ωβές Να εγκαταστήσεις γερουσία από τριάντα μέλη περιλαμβάνοντας τους (δύο) βασιλείς Από εποχή σε εποχή να συγκαλείς την απέλλα στο χώρο μεταξύ Βαβύκας και Κνακιώνος Με αυτό τον τρόπο να εισάγονται οι προτάσεις και να διεκπεραιώνονται Ο λαός (δᾶμος) να έχει συνέλευση και εξουσία (κράτος).

25 Το σπαρτιατικό πολίτευμα σύμφωνα με την Μεγάλη Ρήτρα
Ίδρυση δύο ιερών Υποδιαίρεση πολιτών σε φυλές και ωβάς Δημιουργία ανώτατης αρχής με 30 μέλη (28 γέροντες + 2 βασιλείς) Σύγκληση συνέλευσης των πολιτών στις εορτές του Απόλλωνα Οι προτάσεις εισάγονται από τη γερουσία στην απέλλα, η οποία αποφασίζει

26 Μεταγενέστερες τροποποιήσεις
1. Δημιουργείται η αρχή των πέντε εφόρων 2. Μεταγενέστερη προσθήκη στη Μεγάλη Ρήτρα Από τους βασιλείς Πολύδωρο και Θεόπομπο Σύμφωνα με αυτήν, η γερουσία και οι βασιλείς δεν δεσμεύονται από τις «μη ορθές» (σκολιαὶ) αποφάσεις της απέλλας Συνεπώς μπορούν να αγνοήσουν τη γνώμη της απέλλας και να ενεργήσουν διαφορετικά

27 Πολιτειακά όργανα της Σπάρτης
Δύο βασιλείς Γερουσία (28 γέροντες) Πέντε Έφοροι Απέλλα Ιδιόρρυθμο ολιγαρχικό πολίτευμα προσανατολισμένο στον πόλεμο Ο πολίτης είναι κυρίως στρατιώτης

28 Οι δύο βασιλείς Κληρονομικοί, προέρχονται από τα δύο αρχαία γένη
Ισόβιοι Αρμοδιότητες: Αρχηγία του στρατού (αρχαγέται) Ιερατικά καθήκοντα (θυσίες, τελετές) Περιορισμένες δικαστικές αρμοδιότητες Ορκίζονταν ότι θα βασιλεύουν τηρώντας τους νόμους της πόλεως Οι εξουσίες των βασιλέων ελαττώθηκαν αργότερα, όταν δημιουργήθηκε η αρχή των πέντε εφόρων

29 Η γερουσία Αποτελείται από 28 γέροντες Εκλέγονται με ισόβια θητεία
Μεταξύ των πολιτών που είναι άνω των 60 Κριτήριο: η αρετή και η σωφροσύνη Εκλέγονται από την απέλλα δια βοής Δεν λογοδοτούν για τον τρόπο άσκησης της αρχής τους Αρμοδιότητες: Συγκαλούν την απέλλα Ετοιμάζουν και εισηγούνται τις προτάσεις νόμου Δικαστικά καθήκοντα, σε ανθρωποκτονίες και άλλες σοβαρές ποινικές δίκες

30 Οι πέντε έφοροι Είναι αρχή μεταγενέστερη του Λυκούργου Εκλέγονται:
Για ένα έτος Μεταξύ όλων των πολιτών Από την απέλλα, δια βοής Η ανώτατη εξουσία της Σπάρτης Κυβερνητική Δικαστική Νομοθετική Επιβάλλουν πρόστιμο στους βασιλείς, δικάζουν τον βασιλέα μαζί με τη γερουσία και τον άλλο βασιλέα Ελέγχουν τους κατώτερους άρχοντες Δίνουν λόγο μόνο στους διαδόχους τους στο αξίωμα

31 Η απέλλα Είναι η συνέλευση όλων των σπαρτιατών πολιτών (ομοίων)
Είναι η συνέλευση όλων των σπαρτιατών πολιτών (ομοίων) Άνω των 30 ετών Όσοι μπορούν να συνεισφέρουν στα συσσίτια Η σημασία της στο σπαρτιατικό πολίτευμα είναι μικρή Δεν έχει πολλές αρμοδιότητες Εκλέγει τους γέροντες και τους εφόρους Αποφασίζει για πόλεμο και ειρήνη Ψηφοφορία: Δια βοής Υπέρ ή κατά της πρότασης των γερόντων ή εφόρων Οι πολίτες δεν συμμετέχουν στη συζήτηση ούτε μπορούν να προτείνουν νόμο

32 Όμοιοι, είλωτες, περίοικοι
Οι όμοιοι (πολίτες) Μόνον αυτοί έχουν πολιτικά δικαιώματα Συμμετέχουν στα συσσίτια και στην σπαρτιατική πολεμική αγωγή Συμμετέχουν στην απέλλα, μπορούν να εκλεγούν μέλη της γερουσίας ή έφοροι Οι είλωτες Είναι δημόσιοι δούλοι με κάποια ιδιωτικά δικαιώματα (περιουσιακά, οικογενειακά) Καλλιεργούν τους κλήρους των ομοίων, αποδίδοντάς τους το ήμισυ της παραγωγής Οι περίοικοι Είναι ελεύθεροι αλλά χωρίς πολιτικά δικαιώματα Έμποροι, ναυτικοί, βιοτέχνες Υπηρετούν στο σπαρτιατικό στρατό

33 Τα θεμέλια του σπαρτιατικού πολιτεύματος
Ευνομία: υποταγή του κάθε πολίτη στο νόμο, πειθαρχία Η σπαρτιατική αγωγή: Από 7-20 ετών σκληρή στρατιωτική εξάσκηση Από 20 ετών συμμετοχή στα καθημερινά συσσίτια Η ισότητα των ομοίων (πολιτών) Το σύστημα των κλήρων Αρχικά μοιράστηκαν 8000 ίσοι κλήροι γης στους όμοιους πολίτες Οι κλήροι καλλιεργούνται από τους είλωτες, ώστε οι πολίτες να ασχολούνται μόνο με τον πόλεμο Μετά από δύο αιώνες η γη συγκεντρώθηκε στα χέρια λίγων οικογενειών Τον 3ο αιώνα ο βασιλιάς Άγις επιχείρησε αναδιανομή, αλλά απέτυχε

34 Οι πρώτες νομοθεσίες της Αθήνας
Νομοθεσία του Δράκοντα Νομοθεσία του Σόλωνα Οι μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη

35 Η Αθήνα στα μέσα του 7ου αι.
Η άνθηση του εμπορίου δημιούργησε μια νέα τάξη εμπόρων Εξαθλίωση των φτωχών αγροτών Αμφισβήτηση των προνομίων των αριστοκρατών Γέννηση του ατομικισμού Πολιτειακή κρίση: πραξικόπημα του Κύλωνα (Κυλώνειο άγος)

36 Δράκων, 621 π.Χ. Πρώτη γραπτή νομοθεσία στην Αθήνα
Καταργήθηκε στη συνέχεια από τον Σόλωνα, εκτός από τον φονικό νόμο Φονικός νόμος (ίσχυσε στην Αθήνα για αιώνες): Καθιερώνει ισότητα απέναντι στην ποινική μεταχείριση Καταργεί την αντεκδίκηση, θεσπίζει την αρμοδιότητα των φονικών δικαστηρίων Λαμβάνει υπ’όψη για τον υπολογισμό της ποινής την υποκειμενική διάθεση του δράστη. Διακρίνει φόνο εκ προμελέτης (εκ προνοίας), φόνο εξ αμελείας (ακούσιος) και Στον ακούσιο φόνο επιδιώκει τη συμφιλίωση των συγγενών του θύματος με τον δράστη Κατά την αναθεώρηση των νόμων το 409/8 π.Χ., ο φονικός νόμος του Δράκοντος αναγράφηκε σε λίθινη στήλη και αναρτήθηκε στην αγορά Η στήλη βρέθηκε το 1843 (IG )

37 Σόλων, π.Χ. Αριστοκρατικής καταγωγής , ασχολήθηκε με το εμπόριο Ποιητής, έγραψε πολιτικές ελεγείες Ανακάλυψη διαρκών νόμων που διέπουν το σύμπαν και την κοινωνία Αρχή της αιτιότητας, παράλληλα με τους φιλοσόφους Θαλή και Αναξίμανδρο στην Ιωνία Ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για την τύχη του (αρχή της ατομικής και όχι συλλογικής ευθύνης) Ορίστηκε από τους Αθηναίους άρχοντας – διαλλάκτης το 594

38 Η νομοθεσία του Σόλωνα, 594 π.Χ.
Έδωσε συνολική γραπτή νομοθεσία Οι νόμοι του χαράχθηκαν σε άξονες και κύρβεις Υποδιαίρεσε το σώμα των πολιτών σε 4 τάξεις με τιμοκρατικά κριτήρια Πεντακοσιομέδιμνοι, ιππείς, ζευγίτες, θήτες Μεταρρυθμίσεις κληρονομικού και εμπραγμάτου δικαίου Επέτρεψε τη συμμετοχή των φτωχών (θητών) στην εκκλησία του δήμου και τα δικαστήρια Σεισάχθεια: απελευθέρωσε τις μικρές ιδιοκτησίες από τα εμπράγματα βάρη Απαγόρευσε τον δανεισμό με ασφάλεια το πρόσωπο του οφειλέτη Εισήγαγε νέα μέτρα – σταθμά, μείωση επιτοκίων

39 Πολιτειακές μεταρρυθμίσεις του Σόλωνα
Λαϊκή συμμετοχή στη διακυβέρνηση Ο δήμος στην εκκλησία – συμμετοχή των θητών Εκλογή των αρχόντων από την εκκλησία – πλήγμα κατά του αριστοκρατικού Αρείου Πάγου Ίδρυση Βουλής των Τετρακοσίων Δημιουργία της Ηλιαίας (δικαστήριο αποτελούμενο από το σώμα των πολιτών)

40 Η Ευνομία του Σόλωνος (Αριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία 12. 4
Η Ευνομία του Σόλωνος (Αριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία 12. 4 Αποσύρθηκα μήπως από την εξουσία πριν επιτύχω κάτι από αυτά για τα οποία συμφιλίωσα τον δήμο; Θα μπορούσε να μαρτυρήσει μαζί μου γι’αυτά στο δικαστήριο του χρόνου με τον καλύτερο τρόπο η μέγιστη μητέρα των Ολυμπίων θεών, η μαύρη Γη, από την οποία εγώ αφαίρεσα τις λίθινες στήλες που σε πολλά σημεία ήταν μπηγμένες. Κι ενώ πρώτα ήταν δούλη, τώρα ελευθερώθηκε. Και στην Αθήνα, τη θεόκτιστη πατρίδα, επανέφερα πολλούς, που είχαν πωληθεί ως δούλοι, άλλος παράνομα, άλλος νόμιμα, κι άλλους που από άφευκτη ανάγκη αυτοεξορίστηκαν και δεν μιλούσαν πια την αττική γλώσσα, καθώς περιπλανιόνταν σε πολλά μέρη. Κι εκείνους που ζούσαν εδώ σε κατάσταση ατιμωτικής δουλείας, τρέμοντας την αυθαιρεσία των αφεντάδων, τους ελευθέρωσα. Αυτά τα έπραξα συνδυάζοντας μαζί την επιβολή του καταναγκασμού και της δικαιοσύνης, και τα έφερα σε πέρας όπως είχα υποσχεθεί. Έφτιαξα νόμους ίδιους για τον φτωχό και για τον ευγενή, εφαρμόζοντας σε όλους αμερόληπτη δικαιοσύνη. Αν κάποιος άλλος έπαιρνε τη βουκέντρα της εξουσίας όπως την είχα εγώ, άνδρας κακόβουλος και πλεονέκτης, δεν θα μπορούσε να συγκρατήσει τον δήμο. Γιατί αν εγώ υιοθετούσα όσα ήταν αρεστά στους αντιπάλους του τότε ή, αντίθετα, όσα οι πρώτοι έλεγαν εναντίον τους, άνδρες πολλούς θα είχε χάσει η πόλις. Για όλους αυτούς τους λόγους, δύναμη αντλώντας από παντού, εναντίον πολλών σκύλων στράφηκα σαν λύκος. Ἐγὼ δὲ τῶν μὲν οὕνεκα ξυνήγαγον δῆμον, τί τούτων πρὶν τυχεῖν ἐπαυσάμην; Συμμαρτυροίη ταῦτ’ ἂν ἐν δίκηι Χρόνου Μήτηρ μεγίστη δαιμόνων Ὀλυμπίων ἄριστα, Γῆ μέλαινα, τῆς ἐγὼ ποτε ὅρους ἀνεῖλον πολλαχῆι πεπηγότας, πρόσθεν δὲ δουλεύουσα, νῦν έλευθέρη. Πολλοὺς δ’ Ἀθήνας πατρίδ’ ἐς θεόκτιτον ἀνήγαγον πραθέντας, ἄλλον ἐκδίκως, ἄλλον δικαίως, τοῦς δ’ ἀναγκαίης ὑπὸ χρειοῦς φυγόντας, γλῶσσαν οὐκέτ’ Ἀττικὴν ἱέντας, ὥς δὴ πολλαχῆι πλανωμένους. τοὺς δ’ ἐνθάδ’ αὐτοῦ δουλίην ἀεικέα ἔχοντας, ἤθη δεσποτέων τρομεομένους, ἐλευθέρους ἔθηκα. Ταῦτα μὲν κράτει ὅμοῦ βίην τε καὶ δίκην ξυναρμόσας ἔρεξα, καὶ διῆλθον ὡς ὕπεσχόμην. Θεσμοὺς δ’ ὁμοίως τῶι κακῶι τε κἀγαθῶι εὐθεῖαν εἰς ἕκαστον ἁρμόσας δίκην ἔγραψα. Κέντρον δ’ ἄλλος ὡς ἐγὼ λαβών, κακοφραδής τε καὶ φιλοκτήμων ἀνήρ, οὐκ ἂν κατέσχε δῆμον. Εἰ γὰρ ἤθελον ἃ τοῖς ἐναντίοισιν ἥνδανεν τότε, αὖτις δ’ ἃ τοῖσιν οὕτεροι φρασαίατο, πολλῶν ἂν ἀνδρῶν ἥδ’ ἐχηρώθη πόλις. Τῶν οὕνεκ’ ἀλκὴν πάντοθεν ποιεόμενος ὡς ἐν κυσὶν πολλῆισιν ἐστράφην λύκος.

41 Η Αθήνα το 507 π.Χ. Πτώση τυραννίδας Πεισιστρατιδών (510)
Οι Αθηναίοι από παλιά υπάγονται σε 4 φυλές Κάθε φυλή έχει 3 φρατρίες Η φρατρία είναι το μέσον ελέγχου των πολιτών από την αριστοκρατία Ανταγωνισμός των αριστοκρατικών γενών – πολιτική κρίση Ανάδυση του δήμου Ο Κλεισθένης γίνεται ‘προστάτης του δήμου’ Προτείνει στην εκκλησία του δήμου ριζικές μεταρρυθμίσεις Η εκκλησία υπερψηφίζει