Λάκωνες Ολυμπιονίκες.

Λάκωνες Ολυμπιονίκες

Ο ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ
Η παιδιά και το άθλημα Οι ανατολικοί λαοί, Σουμέριοι, Βαβυλώνιοι, Ασσύριοι και ιδιαίτερα οι Αιγύπτιοι ανάπτυξαν κάποιο νηπιώδη αθλητισμό με την έννοια της "παιδιάς". Αυτή η μορφή αθλητισμού δεν έχει κανένα κοινό χαρακτηριστικό με το "άθλημα" και τον ελληνικό αθλητισμό. Η παιδιά είναι παιχνίδι, το άθλημα είναι αγώνισμα με αμιλλητικές προεκτάσεις. Δεν πρέπει, βέβαια, να παραγνωρίζεται η αξία και ο ουσιαστικός ρόλος που έπαιξαν οι παιδιές στην εξέλιξη του αθλητισμού γιατί εί-ναι οι ρίζες του, αποτέλεσαν το προοίμιο αυτού και προοιώνισαν το άθλημα και το γνήσιο αγωνιστικό πνεύμα, το οποίο ανδρόθηκε και άνθισε στην Ελλάδα ως αθλητικό ιδανικό, ως ολυμπιακή ιδέα. Οι επιδεικτικές αυτές παιδιές ένα στόχο είχαν, τη διασκέδαση του κοινού. Μοιάζαν με παιδικές παραστάσεις από τις οποίες έλειπε παντελώς το αγωνιστικό πνεύμα. Οι παιδιές από την Αίγυπτο περνούν στη Μινωική Κρήτη, όπου σιγά σιγά εξελίσσονται σε αθλήματα με κάποιους κανόνες. Παρέχουν ενδείξεις οργανωμένου κατά κάποιο τρόπο αθλητισμού.

Παρά ταύτα γνήσιο αγωνιστικό πνεύμα δεν υπάρχει ούτε στην Κρήτη
Παρά ταύτα γνήσιο αγωνιστικό πνεύμα δεν υπάρχει ούτε στην Κρήτη. Απέβλεπε μόνο στην άσκηση του σώματος με στόχο να γίνει εύρωστο και ανθεκτικό και δεν εξυπηρετούσε υψηλά ιδανικά, όπως εξελίχθηκε στα αρχαϊκά και κλασικά χρόνια ως ολυμπιακή ιδέα. Στο ρωμαλέο και αγωνιστικό μυκηνάικό κράτος παρουσιάζεται για πρώτη φορά το γνήσιο αθλητικό αγωνιστικό πνεύμα με την πάλη και την πυγμή, τις αρματοδρομίες και τον αγώνα δρόμου. Ο Όμηρος στην ίλιάδα και την Οδύσσεια, μέσα από περιγραφές αγώνων προς τιμή νεκρών (νεκρικοί αγώνες) αλλά και ηρώων, παρουσιάζει την ουσιαστική εικόνα του αθλητισμού, σε όλες τις εκ-δηλώσεις της ζωής, τόσο στη δημόσια όσο και την καθημερινή, με έφεση για άθληση αλλά και για διάκριση. Ο αθλητισμός είναι ανταγωνιστικός στα πλαίσια της ευγενούς άμιλλας. Στην αρχαϊκή Ελλάδα και ιδίως στην κλασική, η άθληση οργανώνεται, προγραμματίζεται και αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο στη καθημερινή ζωή των Ελλήνων και αναγκαίο συστατικό της παιδείας, της οποίας αντικειμενικός σκοπός ήταν η δημιουργία ελεύθερων πολιτών και όχι μόνο ακατάβλητων πολεμιστών. Αυτή η μορφή άθλησης έχει τη μοναδικότητά της στην παγκόσμια ιστορία. Στην Ελλάδα γεννιέται και στην Ελλάδα πεθαίνει μαζί της και ποτέ δεν ζαναγεννιέται όμοιά της. Η σημερινή παγκοσμιότητά της είναι ένα σκιώδες απείκασμα της ολυμπιακής ιδέας και του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού.

ΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΣΤΟΥΣ ΜΥΘΟΥΣ Θεοί και ήρωες ιδρυτές των αγώνων και πρότυπα των θνητών Στην Ολυμπία, το θεοβάδιστο τόπο, πρώτοι οι θεοί, οι ημίθεοι και ήρωες αναμετρήθηκαν και έγιναν πρότυπα στους θνητούς. Στη διαμάχη μεταξύ πατέρα και γιου, Κρόνου και Δία για το θεϊκό θρόνο, αγώνας πάλης στην Ολυμπία τελέστηκε και ο Δίας μετά τη νίκη του οργάνωσε και καθιέρωσε τους αγώνες. «Δία δή οί μέν ένταϋθα παλαΐσαι καί αύτω Κρόνω περί τής άρχής, οί δέ έπί κατειργασμένφ άγωνοθετήσαι φασίν αύτόν». [Λένε μερικοί πως'εδώ πάλαιψε ο Δίας με τον ίδιο τον Κρόνο για τη βασιλεία και άλλοι πως καθιέρω-σε τους αγώνες επειδή κατέβαλε τον Κρόνο]. (Παυσανίας, Ηλιακά Α', 7,10). Στους αγώνες αυτούς έλαβαν μέρος και άλλοι θεοί και μερικοί αναδείχθηκαν νικητές. «νικήσαι δέ άλλοι τε λέγονται καί δτι Λπόλλων πα-ραδράμοι μέν έρίζοντα'Ερμήν, κρατήσαι δέ Λρεως πυγμή». [Μεταξύ των νικητών αναφέρεται και ο Απόλλωνας που ξεπέρασε σε αγώνα δρόμου τον Ερμή και νίκη-σε τον Λρη σε πυγμή]. (Παυσανίας, Ηλιακά Α', 7,10). Πρώτος θνητός που οργάνωσε και καθιέρωσε αγώνες στην Ολυμπία ήταν ο Ιδαίος Ηρακλής από την Κρήτη, ένας από τους Ιδαίους Δακτύλους (δαιμόνιες υπάρξεις με υπερφυσικές ικανότητες). Όταν γεννήθηκε ο Δίας, η Ρέα ανάθεσε στους Ιδαίους Δακτύλους τη φύλαξή του, γιατί ο Κρόνος, ο πατέρας του, έτρωγε τα παιδιά του. Ο Ηρακλής, μεγαλύτερος από τα αδέλφια του (Παιωναίος, Επιμήδης, Ιάσιος, Ίδας), χάρη παιδιάς, τα έβαλε να τρέξουν και το νικητή τον τίμησε με στεφάνι αγριελιάς. «Τόν 6έ Ήρακλέα παίζοντα συμβαλεΐν τοΰς άδελφούς ές άμιλλαν δρόμου καί τόν νικήσαντα έξ αύτών κλάδω στεφανώσαι κοτίνου». [Ο Ηρακλής που ήταν ο μεγαλύτερος στην ηλικία, χάριν παιδιάς, έβαλε τους αδελφούς του να τρέξουν και τον νικητή τον τίμησε με στεφάνι αγριελιάς]. (Παυσανίας, Ηλιακά Α', 7,6-7).

Χρόνος τέλεσης των αγώνων και Διάρκεια αυτών
Η επακριβής ημερομηνία των Ολυμπιακών αγώνων είναι ασαφής. Τελούνταν το καλοκαίρι, την πρώτη πανσέληνο μετά το θερινό ηλι-οστάσιο, και σύμφωνα με τους ερευνητές στα μέσα Ιουλίου, μεταξύ 10ης και 16ης (11-15) περίπου. Στις Ολυμπιάδες τα αγωνίσματα έμπαιναν σποραδικά, κατά αραιά χρονικά διαστήματα και ως εκ τούτου, ο αριθμός των ημερών μιας Ολυμπιάδας δεν ήταν καθορισμένος. Μέχρι το 684 π.Χ., την 24η Ολυμπιάδα, τα αγωνίσματα ήσαν έξι (6), (δρόμος σταδίου, δίαυλος, δόλιχος, πένταθλο, πάλη και πυγμή) και διεξάγονταν σε μια ημέρα. Το 680 π.Χ., στην 25η Ολυμπιάδα, προστέθηκαν τα αγωνίσματα των αρματοδρομιών, και οι ημέρες αυξήθηκαν σε δυο. Το 632 π.Χ., στην 37η Ολυμπιάδα, οι ημέρες αυξήθηκαν σε τρεις, με την προσθήκη των αγωνισμάτων δρόμου και πάλης παίδων. Μετά την 65η Ολυμπιάδα του 520 π.Χ., μπήκαν και άλλα αγωνίσματα όπως, ο οπλίτης δρόμος, η συνωρίδα, σαλπιγκτών και κηρύκων,το τέθριππο πώλων, η συνωρίδα πώλων, πώλου κέλητος και το παγκράτιο παίδων, και οι ημέρες τελικά έφθασαν τις πέντε. Ο όρος "Ολνμηι&ς" έχει διττή σημασία: δηλώνει το μεταζύ διάστημα από τη λήξη των αγώνων μέχρι την έναρξη των επομένων, αλλά και τους ίδιους τους αγώνες. Ο όρος "ανολνμτηάς" δηλώνει την κατά παράβαση των τεθέντων κανόνων στο πνεύμα της δικαιοσύνης οργανωθείσα και τελεσθείσα Ολυμπιάδα. Τέτοιες Ολυμπιάδες είχαν οργανώσει οι Πισάτες: Την 8η του 748 π.Χ., με τη συμμετοχή του τυράννου του Αργους Φείδωνα, την 34η του 644 π.Χ., οι Πισάτες και την 104η του 364 π.Χ., την οποία είχαν οργανώσει οι Πισάτες με τους Αρκάδες. Οι Ηλείοι τις θεώρησαν άκυρες και δεν τις κατέγραψαν στους καταλόγους.

Δικαίωμα συμμετοχής αθλητών
Όσοι ήθελαν να. πάρουν μέρος στους αγώνες έπρεπε να είναι Έλληνες και ελεύθεροι πολίτες, προσκομίζοντας τα ανάλογα στοιχεία που θα επιβεβαίωναν τη γνησιότητά τους ως Ελλήνων και ελεύθερων πολιτών. Οι αθλητές, εκπρόσωποι των πόλεων, των οποίων τα στοιχεία είχαν κατατεθεί στην Ολυμπία πριν από ένα χρόνο και είχαν καταγραφεί ως υποψήφιοι για τους αγώνες, έπρεπε να παρουσιασθούν στην Ολυμπία ένα μήνα προ της έναρξης των αγώνων για να προπονηθούν κάτω από την επίβλεψη των Ελλανοδικών, και να αποδείξουν ότι κατά τους τελευταίους δέκα μήνες είχαν επιμελώς προπονηθεί. Αν δεν είχαν τα προαναφερόμενα στοιχεία, αποκλείονταν των αγώνων. Όρος απαράβατος ήταν η απαγορευτική διάταξη της συμμετοχής στους αγώνες των δούλων, των ιερόσυλων, των εναγών (εγκληματιών), των παραβατών της ιερής εκεχειρίας, των βαρβάρων και των γυναικών.

Κότινος το έπαθλο «Κατά δέ τόν όπισθόδομον μάλιστά έστιν έν δεξια πεφυκώς κότινος· καλεΐται δέ έλαία καλλιστέφανος, καί τοΐς νικώσι τά Όλύμπια καθέστηκεν άπ' αΰτής δίδοσθαι τούς στεφάνους». [Παρά τον οπισθόδομο (του ναού του Δία) είναιφυτρωμένη μια αγριελιά· ονομάζεται «ελαία καλλιστέφανος», και υπάρχει συνήθεια στους νικητέςτων Ολυμπίων να δίνουνται στεφάνια με κλαδιάαπ'αυτή].(Παυσανίας, Ηλιακά Α, V 15,3). Το μεγαλείο του αγωνιοτικού πνεύματος των Ελλήνων είναι ότι ο αθλητής έχει έντονη την επιθυμία να ξεπεράσει στον αγώνα τον αντίπαλο και να κατακτήσει την τιμή της νίκης, μιας "νίκης" χωρίς υλικό κέρδος, για ένα στεφάνι αγριελιάς, τον "κότινο", το πιο ποθητό γέρας που κατακτείται με προσωπική αξιοσύνη. Οι ολυμπιακοί αγώνες ήσαν "στεφανίτες", με βραβείο ένα στεφάνι, δεν ήσαν "θεματικοί" με βαρύτιμα έπαθλα, αγώνες επίδειξης πλούτου και αθέμιτου χρηματισμού. Από την "Καλλιστέφανο" ελιά, ένα παιδί "αμφιθαλές" (που ζούσαν οι γονείς του) έκοβε με χρυσό μαχαίρι τόσα κλαδιά όσα και τα αγωνίσματα και τα ακουμπούσε πάνω σε χρυσελεφάντινο τραπέζι, μέσα στο ναό της Ήρας. Το τραπέζι ήταν διακοσμημένο με παραστάσεις αγωνισμάτων, έργο του γλύπτη Κολώτη. Οι Ελλανοδίκες τα έπαιρναν από εκεί και στεφάνωναν τους ολυμπιονίκες. Αυτή ήταν η άφθιτη τιμή και η άμετρη χαρμονή του αθλητή της εποχής εκείνης! Στις μέρες μας...; Όλα "επί χρήμασι". Ο "κερδώος" Ερμής, ο καθαιρέτης! Όταν ο Ελλανοδίκης τοποθετούσε στα κεφάλια των νικητών το ιερό έπαθλο, οι θεατές τους έραιναν με λουλούδια και τους επευφημούσαν, ένα-ένα χωριστά, με τις λέξεις: "Τήνελλα καλλίνικε" (εύγε ένδοξε νικητή). Για τους νικητές η στιγμή αυτή ήταν η κορυφαία στιγμή ολόκληρης της ζωής τους. Το απέριττο στεφάνι της αγριελιάς εξασφάλιζε στο νικητή δόξα, φήμη και αθανασία και το δικαίωμα να διαιωνίζει το όνομά του και της οικογένειάς του, ανεγείροντας ανδριάντα στην ιερή Αλτη, με γραμμένο επ' αυτού το όνομά του, το πατρώνυμό του και της ιδιαίτερης πατρίδας του. Οι ολυμπιονίκες είχαν το δικαίωμα να ιδρύουν ανδριάντες και στην πατρίδα τους· μερικές δε φορές η πατρίδα τους ίδρυε ιερά προς τιμή τους και λάτρευε ως θεούς. Οι Σπαρτιάτες είχαν ιδρύσει ναό προς τιμή του διασημότερου πολυνίκη-ολυμπιονίκη (6 νίκες στην πάλη) Ιπποσθένη και τον λάτρευαν ως Ποσειδώνα.

Αποκλεισμός των γυναικών
Οι γυναίκες απαγορευόταν να είναι ανάμεσα στους θεατές και να παρακολουθούν τους αγώνες. Η διάταξη αυτή ήταν αυστηρότατη και τιμωριόταν με την ποινή του θανάτου, κατακρημνίζοντας αυτές από τους απόκρημνους βράχους του βουνού Τυπαίου. Η Καλλιπάτειρα, κόρη του Διαγόρα, αδελφή του Ακουσίλαου, του Δαμάγητου, του Δωριέα και μητέρα του Πεισίροδου, όλων ολυμπιονικών, παραβίασε τη διάταξη, ντύθηκε με ρούχα γυμναστή και μπήκε στο στάδιο. Όταν ο γιος της Πεισίροδος νίκησε, από τη χαρά της όρμησε στο στίβο πηδώντας το περίφραγμα αλλά τις έπεσαν τα ρούχα και αποκαλύφθηκε η γυναικεία φύση της. Οι Ελλανοδίκες δεν εκτέλεσαν την ποινή, τιμώντας την προσφορά στον αθλητισμό των μεγάλων ολυμπιονικών, μελών της οικογένειάς της, και την άφησαν ελεύθερη. Η Ηλείοι από τότε θέσπισαν κανονισμό, σύμφωνα με τον οποίο επιτράπηκε η γυμνότητα των γυμναστών. Η μόνη γυναίκα που παρακολουθούσε τους αγώνες ήταν η ιέρεια της Δήμητρας Χαμύνης, η οποία Δήμητρα (Γη-μήτηρ) ήταν διάδοχος της προϊστορικής θεάς της φύσης Μητέρας - Γαίας. Η ιέρεια αυτή ήταν η μοναδική γυναίκα που τύχαινε ειδικής μεταχείρισης.

ΟΛΥΜΠΙΑΚΑ ΑΘΛΗΜΑΤΑ Ο ΔΡΟΜΟΣ
Ο δρόμος είναι η φυσική άσκηση για τον άνθρωπο και τόσο παλαιά όσο και ο σπαργανώδης βίος των ανθρώπων. Η άσκηση αυτή είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την επιβίωση του ανθρώπινου γένους, με την αυτοσυντήρησή του. Στην ταχύτητα των ποδιών του βασιζόταν ο άνθρωπος για να αποφύγει τους διώκτες του είτε αυτοί ήσαν οι ίδιοι οι συνάνθρωποί του είτε τα άγρια θηρία. Με την ταχύτητά του εξοικονομούσε την τροφή του διανύοντας πολλές φορές μεγάλες αποστάσεις. Μ' αυτή διακρινόταν από τους ανταγωνιστές του στην προσπάθεια να αποδείξει την υπεροχή του. Η άσκηση αυτή ήταν φυσική και ενστικτώδης. Με το πέρασμα των χιλιετηρίδων αυτή η φυσική, η έμφυτη ορμή οδήγησε στην ιδέα της άμιλλας, στην ιδέα του αθλητικού αγώνα, έγινε αγώνισμα και καθώς η ανταγωνιστική αυτή διάθεση δε χρειαζόταν ειδικούς χώρους παρά ένα ισόπεδο μόνο χώρο, εύκολα οργανώθηκε και καθιερώθηκε.

ΣΤΗΝ ΑΧΛΥ ΤΟΥ ΜΥΘΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑΣ
ΣΤΗΝ ΑΧΛΥ ΤΟΥ ΜΥΘΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑΣ Οι παμπάλαιες μυθολογικές παραδόσεις, οι οποίες χάνονται στο βάθος των μυθολογικών χρόνων, παρότι πολλές φορές αλληλοσυ-γκρούονται, οδηγούν σε κάποιες διαπιστώσεις σ' ό,τι αφορά την πρώτη αρχή του αγωνίσματος του δρόμου. Οι αιτιολογικοί μύθοι την αποδίδουν στους θεούς και τους ήρωες. Προστάτης θεός του αγώνα του δρόμου θεωρείται ο Ερμής. Οι Σπαρτιάτες θεωρούσαν προστάτη του αγωνίσματος των Απόλλωνα, ο οποίος λατρευόταν στη Σπάρτη με την προσωνυμία "δρομαίος". Ο Δίας διοργάνωσε αγώνες δρόμου στην Ολυμπία και ο Απόλλων νίκησε τον Ερμή και φέρεται ως πρώτος ολυμπιονίκης. Ο πρώτος θνητός, ο οποίος διοργάνωσε αγώνα δρόμου στην Ολύμπια ήταν ο Ιδαίος Ηρακλής. Οι Ιδαίοι Δάκτυλοι ή Κουρήτες είχαν ορισθεί από τη θεά Ρέα, τη γυναίκα του Κρόνου, να φρουρούν το νεογέννητο Δία για να μην καταβροχθιστεί από τον πατέρα του Κρόνο. Οι Ιδαίοι Δάκτυλοι είχαν έλθει από την κρητική Ίδη και ήσαν πέντε: Ηρακλής, Παιωναίος, Επιμήδης, Ιάσιος και Ίδας. Ο Ηρακλής, ο οποίος ήταν μεγαλύτερος στην ηλικία, έβαλε τα αδέλφια του να διαγωνισθούν στο τρέξιμο χάριν παιδιάς. Το νικητή τον τίμησε με στεφάνι αγριελιάς. Ο Ενδυμίωνας, βασιλιάς της Ήλιδας, προκήρυξε αγώνα δρόμου στην Ολυμπία μεταξύ των γιων του για τη βασιλεία, νίκησε ο Επειός και πήρε τη βασιλεία. Ο Παυσανίας (Ηλιακά ν.1,4) γράφει: «Εθηκε δέ καί ένΌλυμπία δρόμου τοΐς παισίν άγώνα 'Ενδυμίων ύπέρ της άρχής, καί ένίκησεν καί εσχε τήν βασιλείαν'Επειός». [Ο Ενδυμίωνας προκήρυξε αγώνα δρόμου στην Ολυμπία μεταξύ των γιων του για το θρόνο και νίκησε ο Επειός, ο οποίος πήρε τη βασιλεία] Η Αταλάντη, η μυθική ηρωίδα της Αρκαδίας, κόρη του Ιασίου ή του Σχοινέα και της Κλυμένης, φιλόθηρος τοξότης και ασυναγώνιστη στο τρέξιμο, διοργάνωσε αγώνες δρόμου με τους υποψήφιους μνηστήρες για να αποφύγει το γάμο. Όλους τους νικούσε και τους φόνευε. Ο Ιππομένης ή Μελανίων τη νίκησε με τα χρυσά μήλα της Αφροδίτης, τα οποία, αφήνοντας ο Ιππομένης, τα μάζευε η Αταλάντη και καθυστερούσε. ( Απολλόδωρος 3,9,2). Ο Ικάριος στη Σπάρτη προκήρυξε αγώνα δρόμου για τους μνηστήρες της Πηνελόπης. Ο νικητήςτου αγώνα Οδυσσέας νυμφεύθηκε την Πηνελόπη. (Παυσανίας, Λακωνικά, 12,1-2).

ΕΙΔΗ ΔΡΟΜΩΝ 1.ΣΤΑΔΙΟΝ Το στάδιον ήταν το παλαιότερο αγώνισμα και η απλούστερη μορφή αγώνων δρόμου ταχύτητας. Από τη συμβατική αρχή της πρώτης Ολυμπιάδας του 776 π.Χ., ήταν το μόνο αγώνισμα και επί δεκατρείς Ολυμπιάδες. Πρώτος Ολυμπιονίκης δρόμου σταδίου αναδείχθηκε ο Ηλείος Κόροιβος. "δρόμου μέν άθλα έτέθη πρώτον καί ήλεΐος Κόροιβος ένίκα". [Πρώτα είχε ανακηρυχθεί αγώνας δρόμου και νικητής αναδείχθηκε ο ηλείος Κόροιβος]. Από το όνομα του σταδιονίκη αθλητή έπαιρνε και το όνομά της κάθε Ολυμπιάδα (Κοροίβου Ολυμπιάς κ.λ.π.). Το μήκος του ενός σταδίου στην Ολυμπία είχε ορισθεί στα 600 ολυμπιακά πόδια ήτοι 192,28 μ. Μια απλή γραμμή στο χώμα όριζε την άφεση και το τέρμα του δρόμου σταδίου στις Ολυμπιάδες μέχρι το 500 π.Χ. Από τότε οι γραμμές έγιναν μόνιμες πλακόστρωτες και ονομάζονταν βαλβίδες. Αργότερα στις βαλβίδες προστέθηκε ένα σχοινί λεπτό το οποίο λεγόταν ύσπληξ. Το σχοινί ήταν τεντωμένο οριζόντια και αφινόταν να πέσει. Με την πτώση του σχοινιού οι δρομείς ξεκινούσαν. Σε πολλά στάδια είχε εφευρεθεί και άλλος μηχανισμός εκκίνησης. Ένα ισοσκελές τρίγωνο η βάση του οποίου ήταν η βαλβίδα, δηλαδή η γραμμή της άφεσης. Στην κορυφή του τριγώνου είχε ανοιγεί ένα κυκλικό φρεάτιο όπου έμπαινε ο αφέτης. Επί της βαλβίδας υπήρχαν τρύπες μέσα στις οποίες προσαρμόζονταν πάσσαλοι με είκοσι θέσεις. Πάνω στους πασσάλους τοποθετούνταν οριζόντια ξύλα και πίσω τους στέκονταν οι δρομείς. Τα οριζόντια ξύλα είχαν ραβδώσεις, αυλακιές από την άκρη των οποίων, δεμένο νήμα περνούσε κατά μήκος και κατέβαινε από τους κάθετους πασσάλους, στη βάση των οποίων επί της βαλβίδος ήσαν εμπηγμένα άγκιστρα μέσα από τα οποία περνούσε το νήμα και έφτανε στα χέρια του αφέτη. Ο αφέτης τραβούσε τα νήματα, τα οριζόντια ξύλα έπεφταν ταυτόχρονα και οι δρομείς ξεκινούσαν την ίδια στιγμή, ο καθένας στο δικό του διάδρομο ανάμεσα στους δύο πασσάλους. Το άνοιγμα των πασσάλων ήταν 1,25 μ. Οι αθλητές του δρόμου σταδίου τερμάτιζαν επί ευθείας στα 192,28 μ. Οι αθλητές του δρόμου διαύλου επέστρεφαν δια του καμπτήρος και ετερμάτιζαν στο σημείο της εκκίνησης για να ολοκληρώσουν τον αγώνα ήτοι τα 384,56 μ. Οι αθλητές του δρόμου δολίχου για να συμπληρώσουν τα μ. που είχε ορισθεί η απόσταση σ' αυτό το αγώνισμα, έκαναν δώδεκα (12) στροφές. (12x384,56).

Παράσταση αγώνα σταδίου Παρίσι, Μουσείο Λούβρου
Παράσταση δρόμου σταδίου Νέα Υόρκη, Μουσείο Μετροπόλιταν

Η επιλογή των δρομέων αρχικά γινόταν από νέους και σύμφωνα με τα σωματικά τους προσόντα. Αργότερα προγραμματίστηκε η συ-στηματική προετοιμασία των αθλητών και επί όλων των αθλημάτων. Η φυσική σωματική διάπλαση ενός τέλειου δρομέα κατά το Φι-λόστρατο έπρεπε να έχει τα εξής ιδιαίτερα χαρακτηριστικά: «σταδιοδρόμοι δέ, τό κουφότατον ... μή ύπερμήκεις ..., τό γάρ ύπερβάλλον μήκος άμαρτάνει τοϋ βεβαίου ... συγκείσθων δέ εύπαγεΐς, άρχή γάρ τοϋ εύ δραμεΐν τό εύ στήναι. άρμονία δέ αύτών ήδε* τά σκέλη ίσόρροπα εΐναι τοΐς ώμοις, τόν θώρακα εΐναι μείω συμμέτρου ..., έλαφράν έπιγονίδα, κνήμην όρθήν, χεϊρας ϋπέρ τόν λόγον». [οι δρομείς ενός σταδίου πρέπει να είναι ελαφρύτεροι... όχι πολύ ψιλοί... γιατί το μεγάλο ύψος δεν συμβάλλει στη σταθερότητα ... πρέπει να είναι γεροδεμένοι, γιατί απαραίτητη προϋπόθεση για. να τρέξει κάποιος καλά είναι να στέκεται γερά στα πόδια του. Για να έχουν αρμονικές αναλογίες τα μέλη του σώματός τους, πρέπει τα σκέλη να είναι σε ισορροπία με τους ώμους, ο θώρακας μικρότερος από το κανονικό ... ο μηρός ελαφρύς ... οι γάμπες ίσιες, τα χέρια μακρότερα από τα κανονικά]. (Γυμναστικός33).

Η ΥΠΕΡΟΧΗ ΤΩΝ ΣΠΑΡΤΙΑΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΟΝΙΚΩΝ ΕΠΙΓΕΝΝΗΜΑ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ
Η Σπαρτιατική αγωγή είχε πολυδιάστατο διακριτικό γνώρισμα και από το χαρακτήρα της αυτό πραγματοποιούσε συνθετικά σε αδιάρρηκτη ενότητα τη θεραπεία του σώματος και της ψυχής με εργαλεία το ρυθμό της γυμναστικής, του χορού, της μουσικής και της ποίησης. Η επικρατούσα αντίληψη από τα αρχαϊκά χρόνια ότι μοναδική επιδίωξη της σπαρτιατικής αγωγής ήταν η δημιουργία του τέλειου και ακαταμάχητου πολεμιστή παραμερίζοντας κάθε άλλη πολιτιστική δραστηριότητα, είναι έξω από την πραγματικότητα. Ενέχει ανακρίβεια και σκοπιμότητα, προκαλεί, κατά γενική ομολογία, απορία ... και χαρακτηρίζεται ανιστόρητη. Οι αρχαιολόγοι και οι ιστορικοί ερευνητές διαψεύδουν κατηγορηματικά αυτή την αντίληψη και τη θεωρούν ανυπόστατη και ανεδαφική. Αυτό το κλίμα άρνησης καλλιεργήθηκε συστηματικά και έντεχνα απλώθηκε σ' ολόκληρο τον αρχαίο ελληνικό κόσμο, μέσα από κείμενα ρητορικά, ιστορικά, φιλοσοφικά και ποιητικά. Η κατασυκοφάντηση του Λυκούργειου πολιτεύματος της "Ευνομίας" στην αποκορύφωσή της...!

Ο Αριστοφάνης στο έργο του "Λυσιστράτη" χλευάζει τις Σπαρτιάτισσες και τις γυμναστικές τους ασκήσεις. Το απόσπασμα που ακολουθεί είναι ενδεικτικό της χλευαστικής διάθεσης του Αριστοφάνη. Λυσιοτράτη: Καλημέρα, Λαμπιτώ, καλή μου φίλη από τη Λακεδαίμονα! Τι γερή και όμορφη που φαίνεσαι! Τι ρόδινο χρώμα! Και πόση δύναμη! Μα εσύ μπορείς να στραγγαλίσεις ακόμη και ταύρο! Ο μεγάλος τραγικός ποιητής Ευριπίδης στο έργο του "Ανδρομάχη" οργίζεται και καυτηριάζει το σπαρτιατικό πολίτευμα και τις γυμναστικές ασκήσεις των νεανίδων της Σπάρτης για την άσεμνη ενδυμασία τους. «Φεύγουν από τα σπίτια τους με συντροφιά νεαρούς άνδρες, με γυμνούς μηρούς και λυμένους χιτώνες, και, με τρόπο που δεν ανέχομαι, μοιράζονται τους ίδιους στίβους και αρένες με τους άνδρες». Ο ρηξικέλευθος Ευριπίδης αναιρεί τον εαυτό του και δίνει την εντύπωση οπισθοδρομικού ηθικολόγου ποιητή. Δεν ανέχεται τους γυμνούς μηρούς των νεαρών Σπαρτιατισσών (Ο λυρικός ποιητής Ίβυκος τις ονομάζει "φαινομηρίδες") και παρότι καυτηριάζει εν γένει το ασθενές φύλο, δεν μπόρεσε να απαλλάξει την αθηναϊκή κοινωνία από τις εκδιδόμενες επί χρήμασι εταίρες. Οι περιλάλητοι αυτοί συγγραφείς στηλίτευαν με την πέννα τους τα ήθη, τις παραδόσεις και τους νόμους της Σπάρτης, περνούσαν αντισπαρτιατικά μηνύματα και προσπαθούσαν, όσο μπορούσαν, να αμαυρώσουν την αίγλη της σπαρτιατικής πολιτείας, ιδιαίτερα μετά τις μεγάλες εθνικές νίκες που πέτυχαν οι Σπαρτιάτες κατά των εισβολέων Περσών και την κατάλυση του αθηναϊκού κράτους με το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου. Είναι στάση του ηττημένου προς το νικητή ...; Στη Σπάρτη οι νέοι, αγόρια και κορίτσια, καταγίνονταν καθημερινά με τη γυμναστική και της αθλοπαιδιές, και αυτή η ενασχόληση ήταν θεσμικά επικυρωμένη. Ούτε τυχαία ήταν ούτε απρογραμμάτιστη. Η φυσική αγωγή έκανε ικανούς αθλητές αλλά η ιδιαίτερη και αδιαφιλονίκητη διάκρισή τους στους Ολυμπιακούς αγώνες δεν οφείλονταν στην σωματική τους διάπλαση ως προερχόμενη μόνο από τη φυσική τους άσκηση αλλ' εκ παραλλήλου ήταν επιγέννημα της πολυμερούς σπαρτιατικής αγωγής και της σωστής και μεθοδικής προετοιμασίας. Αυτή η αγωγή οδηγούσέ φυσικά και στην πολεμική ετοιμότητα και δεξιότητα του Σπαρτιάτη στρατιώτη.

Οι νέοι της Σπάρτης αθλούνταν σε συγκεκριμένους χώρους, τα γυμνάσια (γυμναστήρια). 'Ένας τέτοιος χώρος βρισκόταν στα δυτικά της πόλης. Ο Παυσανίας (Λακωνικά, 14,6-7) γράφει: «Καλοϋσι δέ λακεδαιμόνιοι Δρόμον, εθνα τοΐς νέοις καί έφ' ήμών ετι δρόμου μελέτη καθέστηκεν ... Πε ποίηται δέ καί γυμνάσια έν τω δρόμω» [Το μέρος όπου οι νέοι και επί την ημερών μας ασκούνται στο τρέξιμο, το ονομάζουν οι Λακεδαιμόνιοι Δρόμο .... Στο δρόμο υπάρχουν και δύο γυμναστήρια.] Η φράση του Παυσανία «καί έφ' ήμών έτι» δίνει χρονικά την παλαιότητα των μεθοδικών ασκήσεων, οι οποίες εξακολουθούν να λαμβάνουν χώρα ακόμη και μέχρι την εποχή του περιηγητή. Ο Θουκυδίδης, (Βιβλίο & 36) ομιλεί για τη μεθοδική άσκηση των νέων της Σπάρτης και αναφέρει δύο επαναστατικές καινοτομίες, οι οποίες απετέλεσαν βασικό στοιχείο του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Πρώτοι οι Λακεδαιμόνιοι επινόησαν και εφάρμοσαν: τη γυμνότητα και την επάλειψη των σωμάτων με λάδι κατά τη διάρκεια των ασκήσεων και των αγώνων. «Λακεδαιμόνιοι... έγυμνώθησάν τε πρώτοι... καί λίπα μετά τοϋ γυμνάζεσθαι ήλείψαντο». Χαρακτηριστική είναι και η πληροφορία που δίνει ο Ρωμαίος ποιητής Προπέρτιος (1ος αι. π.Χ.), θαυμαστής της προγραμματισμένης αγωγής των νέων στη Σπάρτη, αναφέροντας και ειδικές σχολές. «Πολλούς νόμους των αγωνιστικών χώρων θαυμάζω, ω Σπάρτη, μα πάνω απ1 όλα τη μεγάλη ευλογία των σχολών, όπου ασκούνται οι γυναίκες, αφού ένα κορίτσι μπορεί χωρίς ντροπή να παίζει με γυμνό το σώμα του ανάμεσα σε άντρες που παλεύουν». (Αρχαίες Ελληνίδες αθλήτριες, της ΑΝΝΕ 0. ΚΕΕ5Ε ΙΚΙΝΙ νΑΙΧΕΚΑ ΡΙ0ΚΕΚ50Ν).

Μέσα απ' αυτή την πολυδιάστατη αγωγή πήγασε η ανωτερότητα
των Σπαρτιατών αθλητών / ολυμπιονικών οι οποίοι, επί διακόσια και πλέον χρόνια από τη συμβατική επανασύσταση των ολυμπιακών αγώνων του 776 π.Χ., ήσαν ακαταμάχητοι. Σ' αυτούς τους δύο αιώνες και σε πενήντα (50) ολυμπιάδες, το "α-θάνατο" ολυμπιακό ιδεώδες εκφράστηκε κατά θαυμαστό τρόπο μόνο από τους ανυπέρβλητους αθλητές της Σπάρτης. Όπως μαρτυρείται από τους καταλόγους των ολυμπιονικών και από άλλες ιστορικές, φιλολογικές και επιγραφικές πηγές, οι 46 από τους 81 ολυμπιονίκες ήσαν Σπαρτιάτες και οι 35 από όλες τις άλλες ελληνικές πόλεις. Ειδικότερα στο αγώνισμα του δρόμου σταδίου, οι Σπαρτιάτες αθλητές φόρεσαν το στεφάνι της αγριελιάς 21 φορές και οι των άλλων ελληνικών πόλεων μόνο 15 φορές στέφθηκαν ολυμπιονίκες. Ρεκόρ νικών που δεν ξεπεράστηκε ποτέ! Συνολικά, κατά τη διαδρομή διεξαγωγής ολυμπιακών αγώνων από το 776 π.Χ. μέχρι και την κατάργησή τους το 393 μ.Χ., οι Σπαρτιάτες ανεδείχθησαν ολυμπιονίκες 87 φορές. Οι αθλητές που σημείωσαν αυτές τις 87 νίκες ήσαν 58, αρκετοί από τους οποίους είχαν σημειώσει νίκες περισσότερες της μιας, φθάνοντας μέχρι και τις επτά (7). Μετά τα "μηδικά" (479 π.Χ.),οι Σπαρτιάτες αθλητές δεν είχαν την ανάλογη πορεία. Η πολιτική στρατηγική της Σπάρτης, λόγω νέων ιστορικών συνθηκών, διαφοροποιήθηκε και ανεστάλη σχεδόν κάθε απόπειρα πρωταθλητισμού, ιδιαίτερα μετά το 300 π.Χ., και σπανίως Σπαρτιάτης αθλητής αναδεικνύεται ολυμπιονίκης. Επί Ρωμαιοκρατίας, η οποία διατηρήθηκε πέντε περίπου αιώνες, κάθε έννοια περί αθλητικού ιδεώδους εξέλιπε και οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες έκλεβαν τη νίκη και ανακήρυσσαν εαυτούς ολυμπιονίκες! Το "αθάνατο" ολυμπιακό ιδεώδες μεταλλάχθηκε σε "θνητό" και ενταφιάστηκε για πάντα!

Η πρώτη Ολυμπιάδα του 776 π. Χ
Η πρώτη Ολυμπιάδα του 776 π.Χ. ξεκίνησε με ένα αγώνισμα, το δρόμο σταδίου. Μετά από δεκατρείς (13) Ολυμπιάδες μπήκε και δεύτερο αγώνισμα. Όλα τα άλλα αγωνίσματα εισήχθησαν ως εξής:

ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ ΟΛΥΜΠΙΟΝΙΚΕΣ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ ΣΤΑΔΙΟΥ
Πυθαγόρας Ο Πυθαγόρας είναι ο πρώτος Σπαρτιάτης Ολυμπιονίκης του δρόμου σταδίου, στη 16η Ολυμπιάδα του 716 π.Χ. Τόσο μεγάλη ήταν η δόξα που έλαβε ο Άκανθος ως πρώτος Ολυμπιονίκης Σπαρτιάτης στην προηγούμενη Ολυμπιάδα του 720 π.Χ. στο αγώνισμα του δρόμου δολίχου, ώστε έγινε παράδειγμα προς μίμηση και πυροδότησε τις καρδιές όλων των Λακώνων για ανάλογες επιτυχίες στις επόμενες Ολυμπιάδες. Αθηράδας Στην εικοστή Ολυμπιάδα του 700 π.Χ., ο Σπαρτιάτης Αθηράδας παίρνει την πρωτιά και οι Ελλανοδίκες του δίνουν τον κότινο και ανακηρύσσεται Ολυμπιονίκης. Κλεοπτόλεμος Ο Κλεοπτόλεμος, με τη νίκη του στην 24η Ολυμπιάδα του 684 π.Χ., θα σηματοδοτήσει μια ξέφερνη συνεχή αθλητική πορεία των σταδιοδρόμων Σπαρτιατών, που όμοιά της δεν παρουσίασε καμμία άλλη πόλη της Ελλάδος στην μακραίωνη ιστορία των Ολυμπιακών αγώνων.

Θάλπις Καλλισθένης Χίονις
Στην 25η Ολυμπιάδα του 680 π.Χ. η Σπάρτη πρωταγωνιστεί και πάλι με τον έξοχο αθλητή της Θάλπι, ο οποίος παίρνει τον κότινο και αναδεικνύεται ολυμπιονίκης. Ο δρόμος σταδίου είναι πια για τους Σπαρτιάτες σταδιοδρόμους το αγώνισμα στο οποίο δεν υπάρχουν ανταγωνιστές αντάξιοί τους να το διεκδικήσουν. Η κυριαρχία των Σπαρτιατών σταδιοδρόμων είναι ακαταγώνιστη. Καλλισθένης Και σ' αυτήν την Ολυμπιάδα, την 26η του 676 π.Χ., το σερί των Σπαρτιατών σταδιοδρόμων συνεχίζεται. Τη φορά αυτή στεφανώνεται ολυμπιονίκης ο απαράμιλλος Σπαρτιάτης Καλλισθένης. Η Ολυμπιάδα αυτή είναι για τη Σπάρτη η αρχή θριάμβων γιατί εκτός από τον Καλλισθένη ανακηρύσσεται ολυμπιονίκης για πρώτη φορά ο Σπαρτιάτης Φιλόμβροτος στο αγώνισμα του πεντάθλου. Χίονις Η 28η Ολυμπιάδα του 668 π.Χ. ήταν για τη Σπάρτη Ολυμπιάδα νέων θριάμβων αφού κατ' αυτή στέφθησαν δύο ολυμπιονίκες Σπαρτιάτες, ο Φιλόμβροτος που κέρδισε την τρίτη ολυμπιακή νίκη του στο πένταθλο και η πρώτη εμφάνιση και ολυμπιονίκη στο δρόμο σταδίου του Χιόνιδος, του διασημότερου δρομέα της αρχαιότητας. Ο Χίονις ή Χάρμις, όπως αναφέρεται στον κατάλογο των Ολυμπιονικών του Ιουλίου Αφρικανού και του Ευσεβίου, είναι ένα και το αυτό πρόσωπο. Ολυμπιονίκης Χάρμις δεν υπήρξε, γιατί θα ήταν άτοπο στην ίδια Ολυμπιάδα του 668 π.Χ. να είχαν ανακηρυχθεί στο ίδιο αγώνισμα δύο ολυμπιονίκες και ο Χίονις και ο Χάρμις. Ο μεγάλος αυτός δρομέας της αρχαιότητας ανακηρύχθηκε επτά (7) φορές Ολυμπιονίκης σε τέσσερες συνεχείς Ολυμπιάδες του 668, 664, 660, 656 π.Χ. Στην 28η Ολυμπιάδα του 668 στέφθηκε ολυμπιονίκης στο αγώνισμα του δρόμου σταδίου. Στην 29η του 664 π.Χ. ανακηρύσσεται δύο φορές ολυμπιονίκης και μάλιστα στο αγώνισμα δρόμου σταδίου και στο αγώνισμα δρόμου διαύλου την ίδια ημέρα αφού τα αγωνίσματα αυτά διεξάγονταν με τη σειρά: στάδιο, δίαυλος. Το επίτευγμα αυτό το επανέλαβε και στις δύο επόμενες Ολυμπιάδες, την 30η του 660 π.Χ. και την 31η το 656 π.Χ. Για τούτο ο Χίονις έχει χαρακτηρισθεί ως ο διασημότερος δρομέας της αρχαιότητας. Ο Χίονις δηλαδή, αγωνιζόταν επί δεκαέξι χρόνια. Οπωσδήποτε κατά την τελευταία. Ολυμπιάδα που έλαβε μέρος, τουλάχιστον θα. ήταν 36 ετών αν ξεκίνησε την αθλητική σταδιοδρομία του στα 20 χρόνια, πράγμα το οποίο προσδίδει ακόμη μεγαλύτερη αξία στην αγωνιστική του προσπάθεια σε τέτοια ηλικία.

Κανένας άλλος αθλητής από το 776 π. χ
Κανένας άλλος αθλητής από το 776 π.χ., την πρώτη Ολυμπιάδα, μέχρι και 393 μ.Χ., την τελευταία Ολυμπιάδα, όταν οι ολυμπιακοί αγώνες καταργήθηκαν από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο Α', δεν πέτυχε τόσες ολυμπιακές νίκες όσες ο Σπαρτιάτης Χίονις στο δρόμο σταδίου Μόνο ο Λεωνίδας ο Ρόδιος μετά από 504 χρόνια κατόρθωσε να ισοφαρίσει το ρεκόρ σε νίκες του Χίονι, στις Ολυμπιάδες των ετών 164,160,156,152 π.Χ. Φαίνεται όμως, ότι οι αθλητικές ικανότητες του αθλητή φαινόμενου δεν εξαντλούνταν μόνο στα αγωνίσματα δρόμου. Ο χρονογράφος Σέξτος Ιούλιος Αφρικανός (2ος - 3ος αι. μ.Χ.) στο έργο του «Χρονογραφίαι» αναφέρει: Ο Χίονις ο Λακεδαιμόνιος, νικητής της 29ης Ολυμπιάδας (664 π.Χ.) «ού τό άλμα ήν ποδών νβ'» (52 πόδια). Εκ τούτου συμπεραίνεται ότι ο Χίονις ήταν και αθλητής του άλματος και μάλιστα ο διασημότερος. Ίσως ο Χίονις έπαιρνε μέρος και στο αγώνισμα του πεντάθλου του οποίου ένα αγώνισμα ήταν το άλμα. Δεν ήταν όμως δυνατόν, παρότι πέτυχε άλμα πολύ μεγάλο (τα 52 πόδια ισοδυναμούν με 16,64 μέτρα) να ανακηρυχθεί ολυμπιονίκης γιατί στο πένταθλο έπρεπε ο αθλητής να πρωτεύσει σε όλα τα αγωνίσματα ή τουλάχιστον στα τρία και απαραίτητα το ένα να ήταν η πάλη. Μία επίδοση των 52 ποδών (νβ') προϋποθέτει άλμα τριπλούν, αγώνισμα το οποίο ουδέποτε αναφέρεται στους ολυμπιακούς αγώνες, παρά μόνο το απλούν άλμα. Πολλοί ερευνητές προσπάθησαν να δώσουν λύση στο πρόβλημα και διατύπωσαν την άποψη ότι η γραφή νβ' προήλθε από γραφικό λάθος και διόρθωσαν σε κβ' (22 πόδια), άλμα λογικό που αντιστοιχεί στα επτά (7) μέτρα, με δεδομένο μάλιστα ότι οι άλτες που πηδούσαν, κρατούσαν στα χέρια τους αλτήρες (βάρη δύο περίπου κιλών), για καλύτερη σταθερότητα στο βήμα τους. Η επίδοση των επτά (7) μέ-τρων είναι πολύ μεγάλη και συγκρινόμενη με τις επιδόσεις των αθλητών του άλματος της εποχής μας, που είναι περίπου εννέα (9) μέτρα, είναι ισάξια αν αφαιρεθούν τα βάρη που κρατούσαν στα χέρια τους οι αθλητές της αρχαιότητας. Ο Χίονις τιμήθηκε με στήλη στην Ολυμπία. «Άνάκειται δέ έν Όλυμπία καί στήλη λέγουσα τοϋ Λακεδαιμονίου Χιόνιδος τάς νίκας». [Είναι και μία στήλη στημένη στην Ολυμπία που αναφέρει τις νίκες του Λακεδαιμόνιου Χίονι]. (Παυσανίου, 6,13,2-5). Αλλά και στη Σπάρτη είχαν τιμήσει το Χίονι με στήλη. «Έγγυττάτω δέ τών μνημάτων ά τοΐς Αγιάδαις πεποίηται στήλην δψει, γεγραμμέναι δέ εισίν άς Χίονις άνήρ λακεδαιμόνιος δρόμου νίκας άνείλετο άλλας τε καί'Ολυμπίασιν ένταΰθα δέ έπτά έγένοντο νίκαι, τέσσαρες μέν σταδίου, διαύλου δέ αί λοιπαί» [Πολύ κοντά στους τάφους των Αγιάδιον βλέπει κανείς μια στήλη, στην οποία είναι γραμμένες οι νίκες σε αγωνίσματα δρόμου που κέρδησε ο Λακεδαιμό-νιος Χίονις στην Ολυμπία και αλλού. Στην Ολυμπία οι νίκες του είναι επτά (7), τέσσερες (4) σε δρόμο σταδίου και οι άλλες διαύλου.] (Παυσανίου, Λακωνικά, 14,3). Οι Σπαρτιάτες τιμούσαν τους ολυμπιονίκες τους αναθέτοντας τιμητικές θέσεις σε ειδικές αποστολές. Ο Χίονις έλαβε μέρος στην εκστρατεία με του Θηραίους και με τον Θηραίο Βάτο ίδρυσαν μαζί την Κυρήνη στη Λιβύη αφού κατέβαλαν τους γειτονικούς Λίβυες (Παυσανίου, Λακωνικά, 14,3).

Γύγις ή Γύλις Σφαίρος Αρυτάμας Ευρυκλείδας Ολυνθεύς
Οι Σπαρτιάτες συνεχίζουν να αναδεικνύονται νικητές στο δρόμο σταδίου. Την 33η Ολυμπιάδα του 648 π.Χ. ήτοι οκτώ χρόνια μετά την τελευταία νίκη του Χίονι, ένας άλλος Σπαρτιάτης αθλητής, ο έξοχος Γύγις ή Γύλις διαπρέπει στην Ολυμπία και στέφεται ολυμπιονίκης, σταδιονίκης. Σφαίρος Η τριακοστή τέταρτη (43η) Ολυμπιάς θεωρήθηκε ανολυμπιάς από τους Ηλείους επειδή οργανώθηκε από τους Πισάτες και ήταν άκυρη και ως εκ τούτου δεν γράφτηκε στους καταλόγους των Ηλείων. Την 35η Ολυμπιάδα του 640 π.Χ., το στεφάνι της νίκης στο δρόμο σταδίου πέρασε πάλι στο κεφάλι του Σπαρτιάτη Ολυμπιονίκη Σφαίρου. Ο Σφαίρος αναδείχθηκε ασυναγώνιστος, πραγματική σφαίρα. Αρυτάμας Και η 36η Ολυμπιάδα του 636 π.Χ. δίνει ολυμπιονίκη σταδιοδρόμο το Σπαρτιάτη Αρυτάμα. Ευρυκλείδας Ο Σπαρτιάτης Ευρυκλείδας συνεχίζει την παράδοση και αναδεικνύεται και αυτός νικητής στο αγώνισμα του δρόμου σταδίου και λαμβάνει τον κότινο του ολυμπιονίκη στην 37η Ολυμπιάδα του 632 π.Χ. Ολυνθεύς Ο Σπαρτιάτης Ολυνθεύς υπήρξε ένας μεγάλος αθλητής στο αγώνισμα του δρόμου σταδίου, αφού αναδείχθηκε ολυμπιονίκης δύο φορές και μάλιστα όχι σε δύο συνεχόμενες Ολυμπιάδες αλλά την 38η του 628 π.Χ. και την 40η του 620 π.Χ. Την 39η Ολυμπιάδα ηττήθηκε από το Σπαρτιάτη Ριψόλαο αλλά την επόμενη ολυμπιάδα επανήλθε και πήρε την πρωτιά.

Ριψόλαος Λυκώτας Γέλων Χρυσάμαξος Ευρυκλής Επιτελίδας
Ο αθλητής αυτός ήταν που διαδέχθηκε στο δρόμο σταδίου τον Ολυνθέα και στην Ολυμπιάδα του 624 π.Χ., την 39η ανακηρύχθηκε ολυμπιονίκης. Λυκώτας Ο Λυκώτας έρχεται πρώτος στην 42η Ολυμπιάδα του 612 π.Χ. και παίρνει το στεφάνι του ολυμπιονίκη στο αγώνισμα του δρόμου σταδίου. Γέλων Ο Σπαρτιάτης Γέλων αναδεικνύεται σταδιονίκης την 44η Ολυμπιάδα του 604 π.Χ. και στεφανώνεται Ολυμπιονίκης. Χρυσάμαξος Ο Χρυσάμαξος, Σπαρτιάτης δρομέας του δρόμου σταδίου είναι ο προτελευταίος ολυμπιονίκης της χρυσής εποχής των σταδιοδρόμων Σπαρτιατών ολυμπιονικών στην 46η Ολυμπιάδα του 596 π.Χ. Ευρυκλής Μετά και τη νίκη του Σπαρτιάτη Ευρυκλή στο δρόμο σταδίου, στην 47η Ολυμταάδα του 592 π.Χ., κλείνει ο κύκλος των μεγάλων θριάμβων και της αναμφισβήτητης υπεροχής των Σπαρτιατών σταδιοδρόμων. Από εδώ και πέρα ελάχιστοι σταδιοδρόμοι Σπαρτιάτες αναδεικνύονται ολυμπιονίκες. Επιτελίδας Μετά την επιτυχία του Ευρυκλή το 592 π.Χ., περνούν δώδεκα (12) χρόνια για να αναδειχθεί Σπαρτιάτης ολυμπιονίκης στο αγώνισμα του δρόμου σταδίου. Στην 50η Ολυμπιάδα του 580 π.Χ., ο Σπαρτιάτης Επιτελίδας στέφεται και πάλι ολυμπιονίκης του δρόμου σταδίου.

Το ενεπίγραφο βάθρο του Δεινοσθένη
Λάδρομος Οι συνεχείς πλέον νίκες των σταδιοδρόμων Σπαρτιατών όλο και ελαττώνονται και μετά επτά (7) Ολυμπιάδες, μετά δηλαδή από 28 χρόνια αναδεικνύεται σταδιοδρόμος ολυμπιονίκης ο Σπαρτιάτης Λά-δρομος, την 57η Ολυμπιάδα του 552 π.Χ. Δεινοσθένης Από το 552 π.Χ., πέρασαν 236 χρόνια, αφού μεσολάβησαν 59 Ολυμπιάδες, χωρίς να αναδειχθεί Σπαρτιάτης Ολυμπιονίκης στο αγώνισμα του δρόμου'σταδίου. Στην 116η Ολυμπιάδα του 316 π.Χ., αναδεικνύεται ολυμπιονίκης στο αγώνισμα του δρόμου σταδίου ο Σπαρτιάτης Δεινοσθένης. Ο ολυμπιονίκης αυτός είχε αφιερώσει μια στήλη στην Άλτη της Ολυμπίας για τη νίκη του, κοντά στον ανδριάντα του, και στο ενεπίγραφο βάθρο αναφέρει μια άλλη στήλη, ίσως στο Αμύκλαιο ιερό των Αμυκλών, και δίνει την απόσταση από την Ολυμπία μέχρι τη Σπάρτη και το ιερό του Αμυκλαίου Απόλλωνα. Στο ενεπίγραφο βάθρο αναφέρει ότι η απόσταση Ολυμπίας Σπάρτης είναι 630 στάδια και η απόσταση Σπάρτης ιερού Αμυκλαίου Απόλλωνα 30 στάδια, ήτοι Ολυμπία Σπάρτη 121,136 χιλ., Σπάρτη Αμύκλαιο χιλ. Το ενεπίγραφο βάθρο του Δεινοσθένη Δεινοσθένης Δεινοσθένεος, λακεδαιμόνιος Τώι Διί όλυμπίωι άνέθηκε,Όλυμπία νικάσας στάδιον. Από τάσδε τάς στάλας έλ Λεκεδαίμονα έξακάτι οί τριάκοντα, από τάσδε ποττάν πράταν στάλαν τριάκοντα. Αλκίδας Ολυμπιονίκης στο δρόμο σταδίου στην 134η Ολυμπιάδα του 244 π.Χ. Νικόδαμος Ο Νικόδαμος έλαβε μέρος στην 169η Ολυμπιάδα του 104 π.Χ. και αναδείχθηκε ολυμπιονίκης στο αγώνισμα του δρόμου σταδίου.

Πόπλιος Αΐλιος Αλκανδρίδας
Ανδρέας Ο Ανδρέας ο Σπαρτιάτης είναι από τους τελευταίους Ολυμπιονίκες σταδιοδρόμους. Αγωνίστηκε στην 179η Ολυμπιάδα του 64 π.Χ. και έλαβε το στεφάνι της νίκης. Πόπλιος Αΐλιος Αλκανδρίδας Βρισκόμαστε στα χρόνια της Ρωμαιοκρατίας· η αίγλη των αγώ-νων και το ολυμπιακό ιδεώδες έχουν περάσει ανεπιστρεπτί και κάθε έννοια περί αθλητισμού έχει εκφυλισθεί. Μέσα σ' αυτή την παρακμή, στις Ολυμπιάδες 250η και 251η, το 221 και 225 μ.Χ., στεφανώνεται δύο φορές ολυμπιονίκης στο αγώνισμα του δρόμου σταδίου ο Λακεδαιμόνιος Π. Αίλιος Αλκανδρίδας. Είναι ο τελευταίος Λάκωνας σταδιοδρόμος. Όλα έχουν αλλάξει, ακόμη και τα ονόματα: Πόπλιος Αίλιος , Ρωμαϊκά ... μόνο το Αλκανδρίδας φανερώνει σπαρτιατική καταγωγή. Από τη 16η Ολυμπιάδα του 716 π.Χ., στην οποία νίκησε ο Σπαρτιάτης Πυθαγόρας στο αγώνισμα του δρόμου σταδίου, μέχρι και την 50η Ολυμπιάδα του 580 π.Χ., ήτοι σε 35 Ολυμπιάδες (η 34η Ολυμπιάς του 644 π.Χ. θεωρήθηκε ανολυμπιάς γιατί διοργανώθηκε από τους Πισάτες και οι Ηλείοι δεν την κατέγραψαν στους καταλόγους των Ολυμπιονικών) οι Σπαρτιάτες αναδείχθηκαν ολυμπιονίκες 21 φορές από δεκαεπτά (17) αθλητές, δηλαδή πέτυχαν περισσότερες νίκες από όσες οι άλλοι Έλληνες αθλητές. (21 νίκες οι Σπαρτιάτες, 14 νίκες οι αθλητές όλων των άλλων Ελληνικών πόλεων). Οι Σπαρτιάτες μετά το 580 π.Χ. πέτυχαν στο αγώνισμα του δρό-μου σταδίου άλλες επτά (7) νίκες, Σύνολο: 28 ολυμπιακές νίκες από 23 αθλητές.

Διαυλοδρόμος (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)
ΔΡΟΜΟΣ ΔΙΑΥΛΟΥ Ο δίαυλος, (δις + αυλός = διπλούς αυλός τουτέστιν σωλήν), ο διπλός δρόμος ενός σταδίου, ήτοι 1200 ποδιών ή 384,56 μέτρων, ήταν δρόμος ταχύτητας κατά τον οποίον οι αθλητές έπρεπε να διανύσουν το δρόμο ενός σταδίου και να κάνουν στροφή για να καλύψουν άλλο ένα στάδιο και να τερματίσουν στο σημείο της εκκίνησης. Το λεζικό Σούδα στο λήμμα δίαυλος «ο διττόν έχων τόν δρόμον έν τη πορεία, τό πληρώσαι τό στάδιον καί ύποστρέψαι». Στους ολυμπιακοΰς αγώνες μπήκε την 14η Ολυμπιάδα του 724 πΧ. Ο Φιλόστρατος λέει για τους δρομείς του διαύλου: «διαύλου δέ άγωνισταί κατεσκευάσθων έρρωμε-νέστεροι μέν ή οϊ τοΰ σταδίου, κουφότεροι δέ τών όπλιτευόντων». [Οι αθλητές του διπλού δρόμου πρέπει να είναι πιο γεροδεμένοι από τους δρομείς ενός σταδίου και ελαφρύτεροι από τους οπλιτοδρόμους]. Διαυλοδρόμος (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ ΟΛΥΜΠΙΟΝΙΚΕΣ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ ΔΙΑΥΛΟΥ
Χίονις Ο διάσημος αυτός Σπαρτιάτης δρομέας είχε ανακηρυχθεί ολυμπιονίκης στο αγώνισμα του δρόμου διαύλου σε τρεις (3) κατά σειρά Ολυμπιάδες. Την 29η, την 30η και την 31η των ετών 664 π.Χ., 660 π.Χ. και 656 π.Χ. (βλέπε κεφ. Σπαρτιάτες ολυμπιονίκες στο δρόμου σταδίου). Νικοκλής Ο Νικοκλής καταγόταν από τις Ακρίες της Λακωνικής, νοτιοδυτικά των Μολάων και νοτιοανατολικά της Γλυκόβρυσης επί της παραλίας, πλησίον του χωριού Κοκκινιά. Στους καταλόγους των ολυμπιονικών δεν αναφέρεται, ούτε οι Ολυμπιάδες στις οποίες αναδείχθηκε ολυμπιονίκης. Η μόνη μαρτυρία περί αυτού είναι του Παυσανία (3.22.5). «Άκριάται δέ καί άνδρα ποτέ όλυμπιονίκην παρέσχοντο Νικοκλέα, Όλυμπιάσι δύο άνελόμενον δρόμου νίκας πέντε' πεποίηται δέ και μνήμα τω Νικοκλεΐ τοϋ τε γυμνασίου μεταξύ καί τοΰ τείχους τοϋ πρός τω λιμένι». [Οι Ακριάτες έβγαλαν και ένα ολυμπιονίκη, το Νικοκλή, ο οποίος σε δύο Ολυμπιάδες κέρδισε πέντε νίκες δρόμου- υπάρχει τάφος του Νικοκλή ανάμεσα στο γυμναστήριο και στο τείχος του λιμανιού]. Σε ποια αγωνίσματα του δρόμου έλαβε μέρος και νίκησε ο Νικοκλής είναι άγνωστο. Εικάζεται ότι, επειδή έλαβε πέντε νίκες σε δύο Ολυμπιάδες, να έλαβε μέρος στα αγωνίσματα στάδιο, δίαυλο, δόλιχο ή οπλίτη δρόμο. Η πιθανότερη εκδοχή είναι: 2 νίκες στο δρόμου σταδίου, 2 νίκες στο δρόμο διαύλου και 1 νίκη στο δρόμο δολίχου, Η ύπαρξη του τάφου του στα χρόνια του Παυσανία ίσως οδηγεί στις Ολυμπιάδες του 1ου αιώνα π.Χ.

ΔΡΟΜΟΣ ΔΟΛΙΧΟΥ Δολιχοδρόμοι (Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνου)
Ο δόλιχος (μακρός) ήταν δρόμος αντοχής, ο μακρότερος των άλ-λων δύο, του σταδίου και του δΐαύλου. Κατά πάσαν πιθανότητα για το δόλιχο στην Ολυμπία, είχε ορισθεί στα 24 στάδια, ήτοι μέτρα, περίπου ίσης απόστασης του σύγχρονου αγωνίσματος των χι-λιομέτρων. Για πρώτη φορά εισάχθηκε στους ολυμπιακούς αγώνες τη 15η Ολυμπιάδα του 720 π.Χ., και πρώτος ολυμπιονίκης του δρόμου δολίχου ήταν ο Σπαρτιάτης Άκανθος. Ο Φιλόστρατος (Γυμναστικός 4) αποδίδει την προέλευση του αγωνίσματος και την καθιέρωση στους ολυμπιακούς αγώνες από τους επαγγελματίες δρομοκήρυκες ή ημεροδρόμους. «Δολίχου δέ αίτία ήν ήδε' δρομοκήρυκες έξ Λρκαδίας έφοίτων ές τήν Έλλάδα τών πολεμικών άγγελοι, καί άπείρητο αύτοΐς μή ίππεύειν, άλλ' αΰτουργοΐς είναι τοϋ δρόμου. τό άεί ούν έν βραχεΐ τής ήμέρας διαδραμεΐν στάδια όπόσα ο δόλιχος, (δολιχοδρόμους τούς) δρομοκήρυκας εϊργάζετο καί έγύμναζε τω πολέμω». [Οι αγώνες δρόμου μεγάλων αποστάσεων ξεκίνησαν ως εξής. Από την Αρκαδία πήγαιναν συχνά σε όλη την Ελλάδα αγγελιοφόροι δρομείς για να μεταφέρουν τις πολεμικές ειδήσεις. Απαγορευόταν να χρησιμοποιούν άλογα και έπρεπε να καλύπτουν τις αποστάσεις με τα πόδια. Επειδή λοιπόν σε σύντομο χρονικό διάστημα κάλυπταν τόσο μεγάλες αποστάσεις, οι αγγελιοφόροι δρομείς έγιναν αθλητές δρομείς μεγάλων αποστάσεων και έτσι εξασκούνταν και για τον πόλεμο.] Κατά τον ίδιο συγγραφέα η σωματική διάπλαση των δολιχοδρόμων πρέπει να έχει τα εξής χαρακτηριστικά: δυνατούς ώμους και τράχυλο, λεπτά και ελαφρά πόδια. Δολιχοδρόμοι (Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνου)

ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ ΟΛΥΜΠΙΟΝΙΚΕΣ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ ΔΟΛΙΧΟΥ
Άκανθος Στη δέκατη πέμπτη (15η) Ολυμπιάδα του 720 π.Χ. και στο νέο αγώνισμα που είχε προστεθεί, του δρόμου δολίχου, έλαμψε το άστρο του περίφημου δολιχοδρόμου Ακάνθου του Λακεδαιμονίου. Ο Ακανθος είναι ο πρώτος δολιχοδρόμος ολυμπιονίκης, ο οποίος δόξασε ακόμη περισσότερο τη ξακουστή Σπάρτη και έδωσε το έναυσμα στους συμπατριώτες του και για άλλες πολλές ολυμπιακές νίκες. Ο Ακανθος, όπως αναφέρει ο χρονογράφος Ιούλιος Σέξτος ο Αφρικανός (2ος - 3ος αι. μ.Χ.) στο έργο του «χρονογραφίαι», είναι ο πρώτος αθλητής στην ιστορία των ολυμπιακών αγώνων, ο οποίος έτρεξε γυμνός. Οι κατάλογοι των ολυμπιονικών στην Ολυμπιάδα του 720 π.Χ. αναφέρουν μόνο δύο ολυμπιονίκες. Τον Όρσιππο από τα Μέγαρα, νικητή του δρόμου σταδίου, και τον Ακανθο το Λακεδαιμόνιο, νικητή του δρόμου δολίχου. Ο Παυσανίας (Αττικά, 1,44,1) γράφει: «Κοροίβου δέ τέθαπται πλησίον'Όρσιππος, 6ς περιεζωσμένων έν τοΐς άγώσι κατά δή παλαιόν έ'θος τών άθλητών Όλύμπια ένίκα στάδιον δραμών γυμνός ..., δοκώ δέ οί καί έν Όλυμπία τό περίζωμα έκόντι περιρρυήναι, γνόντι ώς άνδρός περιεζωσμένου δραμεΐν ράων έστίν άνήρ γυμνός». [Κοντά στον Κόροιβο είναι θαμμένος ο Όρσιππος, ο οποίος νίκησε αγώνα σταδίου στα Ολύμπια τρέχοντας γυμνός, ενώ κατά παλιά συνήθεια οι αθλητές αγωνίζονταν με περίζωμα (κοντή φούστα που κάλυπτε τα σκέλη) ..., υποθέτω πως στην Ολυμπία το περίζωμα επίτηδες το άφησε να πέσει, επειδή καταλάβαινε πως ένας γυμνός άνθρωπος τρέχει πιο εύκολα από ένα με περίζωμα].

Αναφέρει, λοιπόν, ο Παυσανίας, ως πρώτο αθλητή που έτρεξε γυμνός σε ολυμπιακούς αγώνες τον Όρσιππο το Μεγαρέα. Η γνώμη του όμως ότι ο Όρσιππος άφησε επίτηδες να πέσει το περίζωμα, στοιχειοθετεί την άποψη ότι ο Όρσιππος ξεκίνησε τον αγώνα με περίζωμα (διαφορετικά η επιτροπή θα τον απέσυρε του αγώνα ως ατακτούντα) και κατά τη διάρκεια του αγώνα το άφησε να πέσει επειδή κατάλαβε ότι του δινόταν μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων αφαιρουμένου του περιζώματος. Η σειρά της διεξαγωγής των αγωνισμάτων δρόμου είχε ως εξής: Πρώτα γινόταν ο δρόμος σταδίου, ακολουθούσε ο δρόμος διαύλου και τελευταίο αγώνισμα ήταν ο δρόμος δολίχου. Ο Λακεδαιμόνιος Ακανθος έτρεξε το δόλιχο γυμνός από την εκκίνηση, αφού οι Ελλανοδίκες δεν στέρησαν τη νίκη από τον παρανομίσαντα Όρσιππο. Ο Ακανθος, λοιπόν, είναι ο πρώτος αθλητής που έτρεξε γυμνός αγώνα δρόμου από την εκκίνηση μέχρι το τέρμα. Μετά την Ολυμπιάδα του 720 π.Χ. οι αθλητές των δρόμων καθιερώθηκε να τρέχουν γυμνοί. Λάδας Ο διασημότερος δολιχοδρόμος του αρχαίου κόσμου. 'Ελαβε τον κότινο της νίκης και στέφθηκε ολυμπιονίκης την 76η Ολυμπιάδα του 476 π.Χ. ή τη ν 85η Ολυμπιάδα του 440 π.Χ,, σύμφωνα με τον πιο αξιόπιστο κατάλογο του Παυσανία. Η ταχύτητά του είχε καταπλήξει τον αρχαίο κόσμο. Ο Λάδας δεν έτρεχε αλλά πετούσε, όπως μας αναφέρει ένα επίγραμμα για τον δρομέα αυτόν. «Λάδας το στάδιον είτ' ήλατο, εΐτε διέπτη δαιμόνιον τό τάχος, οΰδέ φράσαι δυνατόν». Ο Παυσανίας αναφερόμενος στο Λάδα γράφει: «Προελθόντι δέ αύτόθεν σταδίους εΐκοσι τοϋ Εύρώτα τό ρεΰμα έγγυτάτω τής όδοϋ γίνεται, καί Λάδα μνήμά έστιν ώκύτητι ύπερβαλομένου ποδών τούς έπ' αϋτοϋ' καί δή καί Όλυμπίασιν έστεφανοΰτο δολίχω κρατών, δοκεϊν δέ μοι κάμνων αύτίκα μετά τήν νίκην έκομίζετο, καί συμβάσης ένταϋθα οί τελευτής ό τάφος έστίν ύπέρ τήν λεωφόρον».

[Είκοσι στάδια πιο πέρα, το ρεύμα του Ευρώτα είναι πολύ κοντά στο δρόμο, και εκεί βρίσκεται ο τάφος του Λάδα, ο οποίος είχε ξεπεράσει τους συγχρόνους του στην ταχύτητα των ποδιών, στην Ολυμπία είχε στεφανωθεί ως νικητής σε δόλιχο δρόμο, μου φαίνεται όμως πως ευθύς μετά τη νίκη επέστρεψε άρρωστος και πέθανε σ' αυτό το μέρος]. (Παυσανίου Λακωνικά, 21,1). Το Λάδα τον απαθανάτισε ο διάσημος γλύπτης της αρχαιότητας, από τις Ελευθερές της Βοιωτίας Μύρων, με τον εκπληκτικό ανδριάντα του διάσημου δολιχοδρόμου Σπαρτιάτη, ο οποίος χαρακτηρίστηκε από τους αρχαίους κριτικούς «έμπνους», δηλαδή ανδριάντας που έχει πνοή, έχει ζωή. Στο πρόσωπο του αθλητή διαγραφόταν εναργέστατα αφ' ενός μεν η ελπίδα για τη νίκη και αφ' ετέρου στα χείλη του ήταν ολοφάνερο το λαχάνιασμα της εκ του δρόμου υπερέντασης. Ο Αγγλος ζωγράφος Φ. Μ. Μπένετ παρέστησε το Λάδα καμπτόμενο και έτοιμο να πέσει τη στιγμή που οι αγωνοδίκες του πρόσφεραν το στεφάνι της αγριελιάς. Και ο Γάλλος ποιητής Ερεδιά αφιέρωσε στο φημισμένο δρομέα Σπαρτιάτη ένα από τα σονέττα του. Τον ανδριάντα του Λάδα οι Ρωμαίοι τον μετέφεραν στη Ρώμη, όπου επί αιώνες θαυμαζόταν. …μήδης Ο Σπαρτιάτης αυτός αθλητής με το μισό όνομα αναδείχθηκε ολυμπιονίκης στο αγώνισμα του δρόμου δολίχου την 78η Ολυμπιάδα του 468 π.Χ. Τα στοιχεία είναι ελλιπή. Δεν πάει όμως να μνημονεύεται έστω και με το μισό όνομα γιατί με τη μεγάλη προσφορά στην αθλητική ιδέα, τίμησε την πατρίδα του και τη γενιά του, αφού αξιώθηκε το στεφάνι του νικητή. Ο Σπαρτιάτης Λάδας (Μουσείο Νεάπολης)

ΔΡΟΜΟΣ ΟΠΛΙΤΗΣ Ο οπλίτης δρόμος, ήταν δρόμος ταχύτητας δύο σταδίων δηλαδή 384,56 μέτρων. Οι αθλητές έφεραν χάλκινη αμυντική πανοπλία, κράνος, κνημίδες και ασπίδα, και στις αρχές του 5ου αι. π.Χ. το κράνος και οι κνημίδες καταργήθηκαν. Στην Ολυμπία οι οπλιτοδρόμοι χρησιμοποιούσαν ομοιόμορφες ασπίδες για να μην υπάρχει διαφορά βάρους στους διαγωνιζόμενους, όπως αναφέρει ο Παυσανίας (Ηλιακά, 12.8). «κεΐνται δέ αύτόθι και άσπίδες χαλκαΐ πέντε καί εϊκοσι, τοΐς όπλιτεύουσιν είναι φορήματα ές τοϋ δρόμου». [Βρίσκονται επίσης εδώ και είκοσι πέντε χάλκινες ασπίδες που τις χρησιμοποιούν στους αγώνες οι οπλιτοδρόμοι]. Ο οπλίτης δρόμος ήταν παλαιότατο αγώνισμα που γινόταν προς τιμή νεκρού ήρωα, είναι επικήδειο αγώνισμα και έχει τις ρίζες του από την ηρωική εποχή. Στους ολυμπιακούς αγώνες μπήκε ως αγώνισμα στην 65η Ολυμπιάδα του 520 π.Χ. και αιτία της καθιέρωσης κατά τον Φιλόστρατο (Γυμναστικός, 7) «έτέθη διά ταΰτα' πόλεμον Ήλεΐοι Δυμαίοις συνήψαν.... νικώντων δέ αϋτών (Ηλείων) κατ' (αύτήν) τήν τών άθλων ήμέραν όπλίτης λέγεται τών άπό τής μάχης έσδραμεΐν ές τό στάδιον εύαγγέλια άπάγων τής νίκης». [Οι Ηλεΐοι είχαν αρχίσει πόλεμο με τους Δυμαίους και οι Ηλείοι νίκησαν την ίδια μέρα των αγώνων και λένε ότι ένα οπλίτης από τη μάχη μπήκε τρέχοντας στο στάδιο φέρνοντας τη χαρμόσυνη είδηση της νίκης].

ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ ΟΛΥΜΠΙΟΝΙΚΕΣ ΣΤΟ ΑΓΩΝΙΣΜΑ ΔΡΟΜΟΥ ΟΠΛΙΤΗ
Λυκίνος Σπαρτιάτης Ολυμπιονίκης στο αγώνισμάτου δρόμου οπλίτη της 83ης Ολυμπιάδας του 448 π.Χ. Ο Παυσανίας αναφέρει και ολυμπιονίκη Λυκίνο στο αγώνισμα της τέθριππης αρματοδρομίας, ο οποίος ανάθεσε και δύο ανδριάντες που ήταν έργα του Αθηναίου γλύπτη Μύρωνα. Ο Λυκίνος πήγε στην Ολυμπία με άρμα πώλων και επειδή ο ένας απ' αυτούς αποκλείστηκε γιατί θεωρήθηκε ως ώριμο άλογο, έλαβε μέρος στον αγώνα ωρίμων αλόγων και νίκησε. Η γνώμη του Παυσανία (Ηλιακά, 6,2.2) με άρμα πώλων στους αγώνες και η ανάθεση δύο ανδριάντων, τους οποίους φιλοτέχνησε ο Μύρων ο ανδριαντοποιός διίστανται κατά τούτο: Το αγώνισμα της αρματοδρομίας πώλων εισήχθηκε στους αγώνες το 384 π.Χ. στην 99τ\ Ολυμπιάδα. Ο Μύρων ασκούσε την τέχνη του όχι πέραν του 440 π.Χ. και επομένως ήταν αδύνατον να έκανε αυτός τους ανδριάντες, αφού ο Λυκίνος θα είχε πάει με πώλους στην Ολυμπία το 384 π.Χ. Αυτή η αντίφαση οδηγεί στο συμπέρασμα: Ο ολυμπιονίκης Λυκίνος στο αγώνισμα του δρόμου οπλίτη και ολυμπιονίκης στο αγώνισμα της αρματοδρομίας είναι ένα και το αυτό πρόσωπο, που μετά την νίκη του στο αγώνισμα του δρόμου οπλίτη, έλαβε μέρος στην 84η Ολυμπιάδα του 444 π.Χ. στο αγώνισμα της αρματοδρομίας τεθρίππου ωρίμων αλόγων, νίκησε και έστησε τους ανδριάντες, έργα του Μύρωνος. Ο Λυκίνος λοιπόν, κέρδισε δύο ολυμπιακές νίκες, στον οπλίτη δρόμο και στην αρματοδρομία τεθρίππου ωρίμων αλόγων. Οπλιτοδρόμοι με πλήρη εξάρτηση (Αρχαιαλογικό Μουσείο Μονάχου)

ΠΕΝΤΑΘΛΟ Σύνθετο αγώνισμα αποτελούμενο από πέντε επιμέρους αθλήματα: άλμα, δρόμος σταδίου, ακόντιο, δίσκος και πάλη. Ο δρόμος σταδίου και η πάλη διεξάγονταν και ξεχωριστά ως αυτοτελή αγωνίσματα, στα οποία ανακηρύσσονταν ολυμπιονίκες. Επειδή ήταν πολύ δύσκολο ένας αθλητής να πρωτεύσει και στα πέντε αγωνίσματα, (ο Λάμπις ο Λακεδαιμόνιος νίκησε και στα πέντε) αρκούσε να νικήσει στα τρία, το ένα όμως να ήταν η πάλη. Εφευρέτης του πεντάθλου κατά τη μυθολογία ήταν ο Ιάσων στη Λήμνο. Οι Αργοναύτες, με αρχηγό τον Ιάσονα στο ταξίδι τους για την Κολχίδα, στάθμευσαν στη Λήμνο. Εκεί η βασίλισσα Υψιπύλη, κόρη του Θόαντα, διοργάνωσε αγώνες προς τιμή του νεκρού πατέρα της και κάλεσε και τους Αργοναύτες να λάβουν μέρος. Σύμφωνα με το Φιλόστρατο (Γυμναστικός, 3) «Τελαμών μέν κράτιστα έδίσκευε, Λυγκεύς δέ ήκόντιζεν, έτρεχον δέ καί έπήδων οί έκ βορέου, Πηλεύς δέ ταϋτα μέν ήν δεύτερος, έκράτει δέ άπάντων πάλη· όποτ' ούν ήγωνίζοντο έν Λήμνω, φασίν Ίάσονα Πηλεΐ χαριζόμενον συνάψαι τά πέντε και Πηλέα τήν νίκην οΰτω συλλέξασθαι». [Ο Τελαμών ήταν εξαίρετος δισκοβόλος, ο Λυγκέας ακοντιστής, ενώ στους δρόμους ταχύτητας και στα άλματα ξεχώριζαν οι γιοι του Βορέα (ο Ζήτης και ο Κάλαϊς). Ο Πηλέας ερχόταν δεύτερος σ' αυτά, τους νικούσε όμως όλους στην πάλη. Λένε λοιπόν, ότι στη διάρκεια των αγώνων στη Λήμνο ο Ιάσων συνένωσε τα πέντε αγωνίσματα κάνοντας χάρη στον Πηλέα, ο οποίος έτσι αναδείχθηκε νικητής].

Άλτης, ακοντιστής, δισκοβόλος, ακοντιστής (Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο)
Ο Απολλόδωρος (Βιβλιοθήκη Β'47) αναφέρει το πένταθλο στους αγώνες που διοργάνωσε ο βασιλιάς των Λαρισσαίων Τευταμύας, την εποχή του Περσέα, ο οποίος έλαβε μέρος σ' αυτούς. «άγωνιζόμενος δέ πένταθλον, τόν δίσκον έπί τόν Άκρισίου (παππούς του Περσέα) πόδα βαλών παραχρήμα άπέκτεινεν αύτόν». [αγωνιζόμενος στο πένταθλο, αφού έριξε το δίσκο στο πόδι του Ακρισίου αμέσως τον σκότωσε]. Το πένταθλο για πρώτη φορά μπήκε σαν αγώνισμα την 18η Ολυμπιάδα του 708 π.Χ. με πρώτο Ολυμπιονίκη το Σπαρτιάτη Λάμπι, ο οποίος «ένίκα τά πέντε». Οι πενταθλητές πρέπει κατά το Φιλόστρατο να είναι ψηλοί, γεροδεμένοι και με ίσια κορμοστασιά, χωρίς περιττή σάρκα, αλλά σφιχτή. Τα πόδια μακριά και η μέση ευλύγιστη για να τους διευκολύνει στην περιστροφική κίνηση του ακοντίου και του δίσκου και στα άλματα. Τα χέρια μακριά και τα δάκτυλα μεγάλα για να πιάνουν καλά το δίσκο και το ακόντιο. Αθλητές πεντάθλου Άλτης, ακοντιστής, δισκοβόλος, ακοντιστής (Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο)

ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ ΟΛΥΜΠΙΟΝΙΚΕΣ ΣΤΟ ΠΕΝΤΑΘΛΟ
Λάμπις Ο Λάμπις είναι ο πρώτος ολυμπιονίκης στο αγώνισμα του πεντάθλου, το οποίο για πρώτη φορά μπήκε στους ολυμπιακούς αγώνες τη 18η Ολυμπιάδα του 708 π.Χ. Ο Λάμπις επρώτευσε σ' αυτό το δύσκολο αγώνισμα αφού και στα πέντε αθλήματα που περιελάμβανε το πένταθλο ήρθε πρώτος. Ο Φιλόστρατος (Γυμναστικός, 12) γράφει: «άνδρών δέ πένταθλον ... ήσκησεν ή όγδόη έπί δέκα Όλυμπιάσιν ένίκα δέ ... τά πέντε Λάμπις ο Λάκων». [Το πένταθλον ανδρών ... πρωτοεμφανίστηκε στη δέκατη όγδοη Ολυμπιάδα ενίκησε δε .... στο πένταθλο ο Λάμπις ο Λάκων]. Φιλόμβροτος Περίφημος Σπαρτιάτης πενταθλητής ο διασημότερος όλων. Στο αγώνισμα αυτό στέφθηκε ολυμπιονίκης τρεις φορές και σε τρεις συνεχείς Ολυμπιάδες: 26η, 27η, 28η των ετών 676, 672, 668 π.Χ. Ο Σπαρτιάτης πενταθλητής χρωστούσε τις μεγάλες νίκες του στο συνδυασμό όλων των προτερημάτων, των σωματικών προσόντων του και των ψυχικών χαρισμάτων του: ταχύτητα, δύναμη, τέχνη, αντοχή, καρτερία. Πολύ δε ορθά ο Αριστοτέλης για τους πενταθλητές λέει: «Οί πένταθλοι κάλλιστοι δτι πρός βίαν καί πρός τάχος άμα πεφύκασιν»... Το ρεκόρ σε νίκες του περίφημου Σπαρτιάτη Ολυμπιονίκη κατόρθωσε να το καταρρίψει μετά 320 χρόνια με τέσσερες νίκες στο πένταθλο ο Ηλείος Γόργος, σύμφωνα με τον Παυσανία (Ηλιακά Β', 6,15,9).

Ευτελίδας Στην 38η Ολυμπιάδα του 628 π.Χ. μπήκε στους αγώνες το αγώνισμα του πεντάθλου παίδων. Ο Σπαρτιάτης Ευτελίδας αναδείχθηκε νικητής στο πένταθλο αλλά και στην πάλη. Οι Ηλείοι αποφάσισαν να κόψουν το πένταθλο παίδων από τους αγώνες και το αγώνισμα αυτό δεν ξανάγινε. Να ζήλεψαν ...; Ο Παυσανίας (Ηλιακά, 5,9,1) γράφει: «Πένταθλον τε γάρ παίδων έπί τής όγδόης όλυμπιάδος καί τριακοστής έτέθη, καί έπ' αύτω τόν κότινον Εΰτελίδα λακεδαιμονίου λαβόντος ούκέτι άρεστά ήλείοις πεντάθλους έσέρχεσθαι παΐδας». [Το πένταθλο για παιδιά που είχε εισαχθεί κατά την τριακοστή όγδοη Ολυμπιάδα, αφού τον κότινο της νίκης τον πήρε για το αγώνισμα αυτό ο Λακεδαιμόνιος Ευτελίδας, οι Ηλείοι πήραν την απόφαση να μην αγωνίζονται παιδιά στο Πένταθλο]. Οι Ηλείοι πήραν την απόφαση να κόψουν το πένταθλο παιδιών από τους αγώνες επειδή δεν τους άρεσε που κέρδισε Λακεδαιμόνιος ή δεν τους άρεσε επειδή ήθελαν να προστατεύσουν τα παιδιά από το επίπονο αυτό αγώνισμα; Τότε γιατί το έβαλαν στους αγώνες; Δεν γνώριζαν ότι ήταν επίπονο; Είναι ένα ερώτημα .... Ο Ευτελίδας τιμήθηκε και με ανδριάντα στην Ολυμπία. «Σπαρτιάτη δέ Εΰτελίδα γεγόνασιν έν παισί νϊκαι δύο έπί τής ογδόης καί τριακοστης Όλυμπιάδος πάλης, ή δέ έτέρα πεντάθλου· εστι δέ ή τε είκών άρχαία τοϋ Ευτελίδα, καί τά έπί τω βάθρω γράμματα άμυδρά ύπό τοϋ χρόνου». [Ο Σπαρτιάτης Ευτελίδας κέρδισε δύο νίκες σε παιδικά αγωνίσματα κατά την τριακοστή όγδοη Ολυμπιάδα, μια στην πάλη και μια στο πένταθλο. Ο ανδριάντας του Ευτελίδα είναι αρχαίος και τα γράμματα πάνω στο βάθρο αμυδρά από την πολυκαιρία]. (Παυσανίου, Ηλιακά, 6,15,8).

Ακματίδας Σπαρτιάτης πενταθλητής, στέφθηκε ολυμπιονίκης, πιθανόν κατά την 70η Ολυμπιάδα του 500 π.Χ. Στους καταλόγους των ολυμπιονικών δεν αναφέρεται. IV αυτόν γνωρίζουμε από τον διασωθέντα λίθινο "αλτήρα του Ακματίδα" στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ολυμπίας, που σύμφωνα με την επ' αυτού επιγραφή αναδείχθηκε ολυμπιονίκης στο πένταθλο. Ο λίθινος αλτήρας του Ακματίδα έχει βάρος χιλιόγραμμα και το πιθανότερο είναι να ήταν αφιερωτικός, γιατί συνήθως οι αλτήρες ζύγιζαν 1 χ/τ έως 2 κιλά. Ο αλτήρας του Ακματίδα ήταν ημισφαιροειδούς τύπου λίθινος, με βαθούλωμα στην ευθεία επιφάνεια, για να πιάνεται με τα δάκτυ-λα του αθλητή. Στο ημικύκλιο φέρει την επιγραφή «ΑΚΜΑΤΙΔΑΣ ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΙΟΣ ΝΙΚΟΝ / ΑΝΑΘΕΚΕ ΤΑ ΠΕΝΤΕ ΑΣΣΚΟΝΙΣΤΕΙ». Η "ασσκονικτεί" ή ακονιτεί νίκη του Ακματίδα, αναφέρεται στο αγώνισμα της πάλης το οποίο ήταν το τελευταίο του πεντάθλου. Φαίνεται ότι ο Ακματίδας δεν αγωνίστηκε στην πάλη επί της κονίστρας γι' αυτό και δεν σηκώθηκε κόνις (σκόνη) και ακονιτεί κέρδισε τη νίκη ίσως γιατί ο αντίπαλός του δεν μπορούσε να συνεχίσει τον αγώνα. Ο ενεπίγραφος αλτήρας του Ακματίδα είναι η παλαιότερη ενεπίγραφη μαρτυρία νίκης στο πένταθλο ακονιτεί στο αγώνισμα της πάλης. Ο λίθινος αλτήρας του Ακματίδα (Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας)

Ανάξανδρος; Για το όνομα αυτού του Σπαρτιάτη δεν υπάρχει συγκεκριμένη μαρτυρία. Ήταν παππούς του ολυμπιονίκη Ανάξανδρου που νίκησε στην αρματοδρομία τεθρίππου στην 88η Ολυμπιάδα του 428 π.Χ. Ότι υπήρξε ολυμπιονίκης στο πένταθλο δεν αμφισβητείται γιατί ο Παυσανίας αναφέρει επίγραμμα στην Ολυμπία, το οποίο μαρτυρεί ότι είχε ανακηρυχθεί ολυμπιονίκης στο πένταθλο. (Παυσανίου, Ηλιακά, 6, 1, 7).Ίσως ο εγγονός του Ανάξανδρος να είχε πάρει το όνομα του παππού του. Πιθανή χρονολογία της ολυμπιακής νίκης του, το 496 π.Χ. στην 71η Ολυμπιάδα. Αίνητος Ο πενταθλητής Αίνητος καταγόταν από τις Αμύκλες. Στους καταλόγους των ολυμπιονικών δεν αναφέρεται. Πληροφορίες περί αυτού δίνει ο Παυσανίας στα Λακωνικά χωρίς να τον εντάσσει σε συγκεκριμένη Ολυμπιάδα: «Τά δέ έν Αμύκλαις θέας άξια άνήρ πένταθλός έστιν έπί στήλης όνομα Αΐνητος* τούτω νικήσαντι Όλυμπίασι καί ετι στεφανουμένω γενέσθαι τοϋ βίου τήν τελευτήν λέγουσι. Τούτου τε ούν έστιν είκών καί τρίποδες χαλκοϊ ... Γιτιάδα καί αΰτή τέχνη καί τά έπειργασμένα». [Τα αξιοθέατα στις Αμύκλες είναι: στήλη με κάποιον Αίνητο που νίκησε σε πένταθλο ανδρών και που λένε πως τον βρήκε ο θάνατος την ώρα που στεφανωνόταν μετά τη νίκη τους στην Ολυμπία. Υπάρχει εδώ ανδριάντας του υπάρχουν επίσης τρίποδες χάλκινοι...., οι τρίποδες οι ίδιοι και ο ανάγλυφος διάκοσμός τους είναι έργα του Γιτιάδα]. (Παυσανία, Λακωνικά, 18,7). Ο Γιτιάδας, γλύπτης Σπαρτιάτης, έζησε τον έκτο αιώνα π.Χ. Αν υπάρχει χρονική σύνδεση της κατασκευής των χάλκινων τριπόδων του Γιτιάδα και του ανδριάντα του Αίνητου, τότε ο ολυμπιονίκης πενταθλητής πρέπει να έζησε στον 6ο αιώνα π.Χ.

ΠΑΛΗ Πάλη σημαίνει αγώνας με τα χέρια χωρίς τη χρήση όπλων. Είναι αγώνισμα πολιτισμού και πνεύματος, άθλημα παλαιότατο με παγκόσμια διάδοση. Αυτό το νόημα είχαν οι αγώνες των Ελλήνων ηρώων, του Ηρακλή και του Θησέα ενάντια στους βίαιους και τραχείς αντιπάλους τους. Ευρετές της πάλης αναφέρονται, η κόρη του Ερμή Παλαίστρα, ο Θησέας που πάλεψε και νίκησε τον Κερκύονα και η Αθηνά που επινόησε τους κανονισμούς του αθλήματος. Ο Όμηρος είναι ο πρώτος που δίνει λεπτομερή περιγραφή στην Ιλιάδα (Ψ. 700 κ.εξ.) για την πάλη μεταξύ Οδυσσέα και Αίαντα, όπου ο Οδυσσέας με πονηριά νίκησε τον Αίαντα «δόλου δ' ού λήθετ' 'Οδυσσεύς* κοψ' δπισθεν κώληπα τυχών, ϋπέλυσε γυΐα, καδ' δ' εβαλ' έξοπίσω' έπί δέ στήθεσιν Όδυσσεύς κάππεσε». [Ο Οδυσσέας όμως δεν ξέχασε τις πονηριές του, μόνο τον κτύπησε πετυχαίνοντάς τον πίσω από το γόνατο και του παρέλυσε τα μέλη. ‘Ετσι ο Οδυσσέας τον έριξε ανάσκελα, και έπεσε πάνω στο στήθος του]. Οι αρχαίοι 'Ελληνες πάλευαν με δύο τρόπους: ορθοπαλεύοντας και κυλιόμενοι επί του εδάφους. Και στα δύο αυτά είδη πάλης γινόταν συνδυασμός τέχνης, ευκινησίας και δύναμης. Στην ορθία πάλη αρκούσε ο ένας παλαιστής να πέσει στο έδαφος από τον αντίπαλό του επί τρεις φορές για να νικηθεί. Στην κάτω πάλη συνεχιζόταν ο αγώνας μέχρι που ο ένας από τους αντιπάλους παραδεχθεί την ήττα του. Τα κτυπήματα απαγορεύονταν, εφαρμόζονταν μόνο λαβές.

Χάλκινο σύμπλεγμα παλαιστών (Μόναχο, Antikelsammlungen)
Οι παλαιστές αγωνίζονταν κατά ζεύγη που έβγαιναν με κλήρωση, και ήσαν αλειμμένοι με λάδι και σκόνη. Με την σκόνη δεν γλιστρούσαν τα χέρια των παλαιστών στις λαβές. Με το λάδι αποφευγόταν το πέρασμα της άμμου και της σκόνης της παλαίστρας στους πόρους του δέρματος. Όταν ένας αθλητής, μετά την κλήρωση των ζευγαριών έμενε περιττός λεγόταν έφεδρος και είχε το πλεονέκτημα να μπαίνει στο δεύτερο γύρω ξεκούραστος. Στους Ολυμπιακούς αγώνες πρωτομπήκε στη 18η Ολυμπιάδα του 708 π.Χ. και πρώτος ολυμπιονίκης αναδείχθηκε ο Σπαρτιάτης Ευρύβατος. Η πάλη συμπεριλαμβανόταν και στο σύνθετο αγώνισμα του πεντάθλου και μάλιστα σ' αυτό για να ανακηρυχθεί κανείς νικητής έπρεπε οπωσδήποτε να ήταν νικητής και στην πάλη. Ο Φιλόστρατος (Γυμναστικός 35) μας λέει ποια πρέπει να είναι η σωματική διάπλαση του παλαιστή: Μάλλον ψηλός, ο λαιμός κοντός και ο αυχένας να μην είναι κολλημένος στους ώμους, οι κεφαλές των ώμων ανασηκωμένες, τα μπράτσα καλοσχηματισμένα με τις φλέβες βαθειά χωμένες. Το στέρνο προτεταμένο και οστεώδες, ο μηρός γεροδεμένος με κλίση προς τα έξω και η γάμπα ίσια, Χάλκινο σύμπλεγμα παλαιστών (Μόναχο, Antikelsammlungen)

ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ ΟΛΥΜΠΙΟΝΙΚΕΣ ΣΤΟ ΑΓΩΝΙΣΜΑ ΤΗΣ ΠΑΛΗΣ
Ευρύβατος Στη δέκατη όγθοη Ολυμπιάδα του 708 π.Χ. προστέθηκε στους ολυμπιακούς αγώνες και το αγώνισμα της πάλης. Πρώτος ολυμπιονίκης στο νέο αγώνισμα αναδείχθηκε ο Σπαρτιάτης Ευρύβατος. Ο Φιλόστρατος (Γυμναστικός 12) γράφει: «άνδρών δέ πένταθλον καί άνδρών πάλην ήσκησεν ή όγδόη έπί δέκα Όλυμπιάσιν ένίκα δέ πάλην μέν Εύρύβατος Λουσιεύς ... είσί δέ οΐ καϊ τόν Εύρύβατον Σπαρτιάτην γράφουσιν». [Το πένταθλο ανδρών και η πάλη ανδρών πρωτοεμφανίστηκαν στην δέκατη όγδοη Ολυμπιάδα. Στην πάλη νίκησε ο Ευρύβατος ο Λουσιεύς ... υπάρχουν όμως κάποιοι που γράφουν πως ο Ευρύβατος ήταν Σπαρτιάτης], Ο Παυσανίας (Ηλιακά, ) γράφει: «'Επί δέ τής όγδόης καί δεκάτης Όλυμπιάδος πεντάθλου καί πάλης άφίκοντο ές μνήμην καί τοϋ μέν Λάμπιδι ύπήρξεν, Εΰρυβάτω δέ η νίκη τής πάλης, λακεδαιμονίοις καί τούτοις». [Κατά τη δέκατη όγδοη Ολυμπιάδα θυμήθηκαν το πένταθλο και την πάλη στο πένταθλο νίκησε ο Λάμπις και στην πάλη ο Ευρύβατος, Λακεδαιμόνιοι και αυτοί].

Ιπποσθένης Ο Σπαρτιάτης Ιπποσθένης είναι ο διασημότερος Έλληνας ολυμπιονίκης στο αγώνισμα της πάλης. Την πρώτη νίκη την πέτυχε στην 37η Ολυμπιάδα του 632 π.Χ., όταν για πρώτη φορά εισήγαγαν τα αγωνίσματα δρόμου και πάλης παιδιών. Στην 39η Ολυμπιάδα αγωνίστηκε στην πάλη ανδρών το 624 π.Χ. και στεφανώθηκε ολυμπιονίκης. Ακολουθούν οι Ολυμπιάδες 40η, 41η, 42η, 43η των 620,616,612, 608 π.Χ. στις οποίες παίρνει τον κότινο της νίκης. Ο πολυνίκης Σπαρτιάτης αθλητής (έξι νίκες συνολικά) αγωνιζόταν στην Ολυμπία από το 632 έως το 608 π.Χ. δηλαδή, επί 24 χρόνια. Στην τελευταία του 608 π.Χ. που πήρε και την τελευταία νίκη του, πρέπει να ήταν τουλάχιστον 40 ετών. Μετά περίπου 100 χρόνια (540 π.Χ.) το απλησίαστο ρεκόρ σε νίκες του Ιπποσθένη το ισοφάρισε ο παλαιστής Μίλων ο Κροτωνιάτης. Κανένας άλλος αθλητής στην ιστορία των Ολυμπιακών αγώνων δεν έφθασε σε τόσες νίκες, όσες ο Ιπποσθένης ο Σπαρτιάτης και ο Μίλων ο Κροτωνιάτης. Οι Σπαρτιάτες τιμούσαν τον Ιπποσθένη ως θεό. Ο Παυσανίας (Λακωνικά, 15,7) γράφει: «Πλησίον δέ έστίν 'Ιπποσθένους ναός, ω γεγόνασιν αί πολλαί νΐκαι πάλης-σέβουσι δέ έκ μαντεύματος τόν'Ιπποσθένην άτε Ποσειδώνι τιμάς νέμοντες». [Σε μικρή απόσταση είναι ένας ναός του Ιπποσθένη, ο οποίος κέρδισε τις πολλές νίκες πάλης, τιμούν τον ίπποσθένη κατόπιν χρησμού λατρεύοντάς τον ως Ποσειδώνα].

Ετοιμοκλής Αντάξιος διάδοχος του Ιπποσθένη στην πάλη ήταν ο γιος του Ετοιμοκλής, ο οποίος κατά Παυσανία κέρδησε πέντε ολυμπιακές νίκες. Όταν ο Ιπποσθένης αποσύρθηκε από τους αγώνες το 608 π.Χ., τη σκυτάλη την πήρε ο γιος του τον οποίο επιμελώς είχε προετοιμάσει. Την αμέσως επόμενη Ολυμπιάδα,την 44η του 604 π.Χ., ο Ετοιμοκλής αναδείχθη ολυμπιονίκης στην πάλη παίδων. Ακολουθούν τέσσερις Ολυμπιάδες, 45η, 46η, 47η, 48η των ετών 600, 596, 592, 588 π.Χ. στις οποίες ο Ετοιμοκλής του Ιπποσθένη αναδεικνυόταν ολυμπιονίκης. Ο Ιπποσθένης και ο γιος του Ετοιμοκλής είχαν αποκλειστική κατοχή του αγωνίσματος της πάλης επί 44 χρόνια και 11 Ολυμπιάδες. Οι Σπαρτιάτες είχαν τιμήσει τον Ετοιμοκλή με ανδριάντα. Ο Παυσανίας (Λακωνικά ) γράφει: «Τοΰ λόφου δέ κατά τήν ές δεξιάν όδόν 'Ετοιμοκλέους έστίν είκών τω δέ 'Ετοιμοκλεΐ καί αΰτω «καί» Ίπποσθένει τω πατρί πάλης είσίν όλυμπικαί νΐκαι, συναμφοτέροις μέν μία τε καί δέκα, τω δέΊπποσθένει μια νίκη τόν υΐόν παρελθεΐν ύπήρξεν», [Στο δρόμο, δεξιά του λόφου, υπάρχει ανδριάντας του Ετοιμοκλέους ο Ετοιμοκλής ο ίδιος και ο πατέρας του Ιπποσθένης κέρδισαν ολυμπιακές νίκες για πάλη, και οι δύο μαζί έντεκα, ο Ιπποσθένης όπως συνέβη να υπερτερήσει του γιου του κατά μία νίκη].

Καλλιτέλης Σελεάδας Αμφιάρης Απολλοφάνης
Στην 68η Ολυμπιάδα του 508 π.Χ., ολυμπιονίκης στην πάλη αναδείχθηκε ο Σπαρτιάτης Καλλιτέλης. Στην Ολυμπία ο Καλλιτέλης παριστάνεται πάνω σε μία στήλη την οποία είχε στήσει ο γιος του Πολυπείθης, ολυμπιονίκης στην αρματοδρομία τεθρίππων. Σελεάδας Στην 118η Ολυμπιάδα του 308 π.Χ. ο Σπαρτιάτης Σελεάθας πέρα-σε στο κεφάλι του το στεφάνι της αγριελιάς και αναδείχθηκε ολυμπιονίκης στο αγώνισμα της πάλης. (Παυσανίας, Ηλιακά, 6,16,6). Αμφιάρης Ο Αμφιάρης ο Λάκων αναφέρεται στον κατάλογο ολυμπιονικών του Ιουλίου Αφρικανού Ευσεβίου. Ενίκησε στην πάλη στην 121η Ολυμπιάδα του 296 π.Χ. και στέφθηκε ολυμπιονίκης. Απολλοφάνης Ο Απολλοφάνης καταγόταν από την Κυπαρισσία της Λακωνίας, επίνειον της πόλεως Ασωπού, Β,Δ. των Μολάων, στο ακρωτήρι που ονομάζεται Ξυλί. 'Ελαβε μέρος στην 177η Ολυμπιάδα του 72 π.Χ. και στέφθηκε ολυμπιονίκης στο αγώνισμα πάλης παίδων,

ΠΥΓΜΑΧΙΑ Η πυγμαχία είναι παλαιότατο αγώνισμα από τα προϊστορικά χρόνια όπως βεβαιώνεται από την τοιχογραφία της Θήρας, με τους νεαρούς πυγμάχους, οι οποίοι αγωνίζονται γυμνοί με γάντια και ζώνη στη μέση, και από τις παραστάσεις των ανακτόρων της Κνωσού και της Φαιστού της Κρήτης. Στον Όμηρο αναφέρεται στους αγώνες που αθλοθέτησε ο Αχιλλέας προς τιμή του νεκρού φίλου του Πατρόκλου (Ιλιάδα, ψ. 654) «αΰτάρ ό πυγμαχίης άλεγεινής θήκεν άεθλα». [Τότε (ο Αχιλλέας) έβαλε τα βραβεία της σκληρής πυγμαχίας]. Διεκδικητές των βραβείων βγήκαν ο Επειός και ο Ευρύαλος. «τώ δέ ζωσαμένω βήτην ές μέσον άγώνα, άντα δ' άνασχομένω χερσί στιβαρησιν άμ' άμφω σύν ρ' επεσον, σύν δέ σφι βαρεΐαι χεϊρες εμιχθεν». [Αυτοί, αφού ζώστηκαν, προχώρησαν στη μέση της σύναξης και σήκωσαν σύγχρονα και οι δύο τα δυνατά τους χέρια αντικρύ και έπεσαν ο ένας πάνω στον άλλο, και τα δυνατά τους χέρια έμπλεξαν]. Νικητής αναδείχθηκε ο Επειός με ένα δυνατό κτύπημα στο μάγουλο. Οι αγώνες προς τιμή του νεκρού Πάτροκλου είναι οι πρώτοι νεκρικοί πανελλήνιοι αγώνες. Αλλά και στην Οδύσσεια ο Όμηρος αναφέρεται στην πυγμαχίά. (Οδυσσείας, Θ, 130) στον αγώνα που αθλοθέτησε ο βασιλιάς των Φαιάκων Αλκίνοος προς τιμήν του Οδυσσέα, όπου φαίνεται η υπεροχή του Λαοδάμαντος σ' αυτό το αγώνισμα «πύξ δ' αύ Λαοδάμας, άγαθός πάϊς Αλκινόοιο». [Στην πυγμαχία πάλι ο Λαοδάμας, ο άριστος γιος του Αλκίνοου].

Σύμφωνα με τη μυθολογία και οι θεοί αγωνίζονταν στην πυγμαχία, Ο Απόλλωνας νίκησε στην Ολυμπία τον Άρη και θεωρείτο και προστάτης της πυγμαχίας, ονομαζόταν δε "πυγμαίος" και "πύκτης". Μεταξύ θνητών πρότυπο πυγμαχικού αγώνα ήταν αυτός που έγινε μεταξύ του Πολυδεύκη και του Αμυκου στη Βιθυνία, κατά την αργοναυτική εκστρατεία Ο Αμυκος, Βασιλιάς των Βεβρύκων που σκότωνε όποιο ξένο περνούσε από το βασίλειό του, προκάλεσε το Διόσκουρο Πολυδεύκη σε αγώνα. πυγμής. Σύμφωνα με τον Απολλώνιο το Ρόδιο (Αργοναυτικά, Β', 1). Μετάφραση, Αναστ. Δ. Βολτή, «ο Αμυκος σηκώθηκε στις άκρες των ποδιών του, απαράλλαχτα σαν εκείνον που θέλει να κτυπήσει τον ταύρο και με υπερένταση τεντώ-θηκε στα πόδια του και κατέβασε με ορμή το βαρύ του χέρι. Κι ενώ εκείνο έπεφτε, ο Πολυδεύκης δεν κουνήθηκε από τη θέση του, μόνο έγειρε το κεφάλι του και δέχτηκε το φοβερό χτύπημα στον ώμο. Και κάνοντας μια κίνηση προς τα εμπρός, με λυγισμένα λίγο τα γόνατα, του δίνει χτύπο γερό πάνω από το αυτί και του συντρίβει μέσα τα κόκαλα. Έπεσε βαρύς στα γόνατα σαν να γκρεμίστηκε». Ο Φιλόστρατος (Γυμναστικός 9) λέει ότι η πυγμαχία ήταν «Λακωνικόν εϋρημα καί ές Βέβρυκας ποτε βαρβάρους ήλθεν». Οι πυγμάχοι περιτύλιγαν τα δάκτυλα των χεριών τους, πλην του αντίχειρα που έμενε ελεύθερος, με λουρίδες από μαλακό δέρμα βοδιού. Οι δύο τελευταίες φάλαγγες των δακτύλων έμεναν ακάλυπτες. Αργότερα (4ος αι. π.Χ.) φορούσαν γάντι από περιτυλιγμένους ιμάντες που στερεώνονταν στο βραχίονα. Στη ρωμάίκή εποχή το γάντι αυτό ενισχύθηκε με σίδερο και μολύβι, και το αγώνισμα από τεχνικό μεταβλήθηκε σε άγριο και εξοντωτικό. Στους ολυμπιακούς αγώνες η πυγμαχία πρώτη φορά μπήκε στην 23η Ολυμπιάδα του 688 π.Χ. και πρώτος νικητής αναδείχθηκε ο Ονόμαστος από τη Σμύρνη. Ο αριστερός πυγμάχος έχει δεχθεί ισχυρό κτύπημα και αιμορροεί από τη μύτη. (Μουσείο Λονδίνου).

ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ ΟΛΥΜΠΙΟΝΙΚΕΣ ΣΤΟ ΑΓΩΝΙΣΜΑ ΤΗΣ ΠΥΓΜΑΧΙΑΣ
Δαμάγητος Ο Δαμάγητος ήταν γιος του σοφού Σπαρτιάτη Χίλωνα, ο οποίος πέθανε στην Ολυμπία από συγκίνηση που του προκάλεσε η νίκη του γιου του όταν αναδείχθηκε ολυμπιονίκης στο αγώνισμα της πυγμαχίας, πιθανόν στην Ολυμπιάδα του 556 π.Χ. Οι μόνες πηγές περί αυτού είναι του φιλοσόφου Ερμίππου του Αλεξανδρίνου, ο οποίος έγραψε «Βίους τών έν παιδεία διαλαμψάντων» και αναφέρεται στο κεφάλαιο των επτά σοφών και του Διο-γένη του Λαέρτιου που έγραψε και αυτός βίους φιλοσόφων. Ο Διογένης γράφει ότι ο Χίλων ο Λακεδαιμόνιος έγινε έφορος το 560 ή το 556 π.Χ. σε πολύ μεγάλη ηλικία. Το 556 π.Χ. έγινε η 56η Ολυμπιάδα στην οποία νίκησε στο αγώνισμα της πυγμαχίας ο γιος του. Ο Διογένης Λαέρτιος (1, 68) γράφει ότι πέθανε στην Ολυμπία «ύπερβολη τε χαράς καί άσθενείςι πολυετίας τόν υίόν όλυμπιονίκην άσπασάμενος πυγμής». Ολυμπιονίκης Σπαρτιάτης στο αγώνισμα πυγμαχίας με το όνομα Χίλων δεν υπάρχει.

ΑΡΜΑΤΟΔΡΟΜΙΚΑ ΑΓΩΝΙΣΜΑΤΑ
Η αρματοδρομία, η δι' αμαξών ιπποδρομία, ήταν το παλαιότερο και εντυπωσιακότερο αγώνισμα ταχύτητας. Επινόηση των Μυκηναίων που αποσκοπούσε στην πολεμική ζωή της προδωρικής εποχής στον ελλαδικό χώρο. Οι ρίζες της αρματηλασίας ανάγονται στους μυθικούς χρόνους, είχε θρησκευτικό χαρακτήρα και ο θεός Ποσειδώνας ήταν ο προστάτης των αρματοδρομιών και έφερε το προσωνύμιο ίππιος Με το πέρασμα των χρόνων ο χαρακτήρας μετεξελίχθηκε και εξέφραζε κοινωνικούς, αγωνιστικούς και πολιτικούς σκοπούς. Προνομιακό αγώνισμα της αριστοκρατίας, της τάξης βασιλιάδων, ευγενών και πλουσίων, αφού μόνον αυτοί είχαν τη δυνατότητα εκτροφής και συντήρησης αλόγων, τη δυνατότητα κατοχής αρμάτων με μισθωτούς αρματηλάτες. Τον αριστοκρατικό χαρακτήρα τους τον διετήρησαν και κατά τους ιστορικούς χρόνους οι αρματοδρομίες και όταν μπήκαν ως αγώνισμα στους ολυμπιακούς αγώνες. Οι εκτροφείς αλόγων ήσαν κάπως περασμένης ηλικίας αφού κατ' αυτή είχαν πετύχει την προϋπόθεση οικονομικής ανεξαρτησίας, και επιδιωκόταν μέσα απ' αυτή επιπρόσθετη δόξα με μια ολυμπιακή νίκη. Αλλά και νέοι είχαν στεφθεί ολυμπιονίκες , παιδιά πλουσίων. Ο Όμηρος είναι ο πρώτος που αναφέρει αρματοδρομία την οποία οργάνωσε ο Αχιλλέας προς τιμή του νεκρού φίλου του Πατρόκλου (επικήδειοι ή νεκρικοί αγώνες), «Ώς φάτο Πηλείδης, ταχέες δέ ίππήες άγερθεν. ώρτο πολύ πρώτος μέν άναξ άνδρών Εΰμηλος ... τω δ' έπί Τυδεΐδης ώρτο κρατερός Διομήδης ... τω δ' άρ' έπ' Ατρεΐδης ώρτο ξανθός Μενέλαος διογενής...Άντίλοχος δέ τέταρτος εΰτριχας όπλίσασθ'ΐππους... Μηριόνης δ' άρα πέμπτος ... (Ιλιάδος Ψ , 87).

[Ετσι μίλησε ο γιος του Πηλέα και οι γρήγοροι αρματηλάτες μαζεύτηκαν
[Ετσι μίλησε ο γιος του Πηλέα και οι γρήγοροι αρματηλάτες μαζεύτηκαν. Πρώτος πρώτος πετάχτηκε ο κυβερνήτης του στρατού Εύμηλος ...Πίσω του πετάχτηκε ο γιος του Τυδέα, ο δυνατός Διομήδης ...πίσω του σηκώθηκε ο γιος του Ατρέα, ο διογέννητος ξανθός Μενέλαος...τέταρτος ο Αντίλοχος ετοίμασε τα ομορφότριχα άλογά του ...πέμπτος ο Μηριόνης]. Στους μυθικούς χρόνους κατά την παράδοση, τελούνταν αρματοδρομίες με κοινωνικό και αγωνιστικό χαρακτήρα. Πρώτος αγώνας αρματοδρομίας, με αφετηρία την Πίσα της 'Ηλιδας και διαδρομή μέχρι τον Ισθμό της Κορίνθου, οργανώθηκε από το βασιλιά της Πίσας Οινόμαο για την εκλογή γαμπρού, αγώνας μεταξύ Οινομάου και υποψήφιων μνηστήρων με βραβείο την κόρη του ίπποδάμεια και του Οινομάου και Πέλοπα που νικητής αναδείχθηκε ο Πέλοπας, νίκησε τον Οινόμαο και έλαβε το βραβείο της νίκης, δηλαδή την Ιπποδάμεια. Με έπαθλο την κόρη του Μάρπησσα, διοργάνωσε αγώνα αρματοδρομίας και ο Εύηνος, θεός ποτάμιος, ο οποίος τοποθετούσε τα κομμένα κεφάλια των μνηστήρων της κόρης του στο ανάκτορό του. Ο Ηρακλής, ο γιος της Αλκμήνης και του Δία, (με τη μορφή του Αμφιτρύωνα, συζύγου της Αλκμήνης) ο περιφημότερος ήρωας της ελληνικής μυθολογίας, οργάνωσε αρματοδρομία στην Ολυμπία και νίκησε έχοντας συνεργάτη τον ηνίοχο φίλο του Ιόλαο. Σύμφωνα με την παράδοση ο Ηρακλής είχε νίκησε σε αρματοδρομικό αγώνισμα και το γιο του Άρη και της Πελοπείας, Κύκνο. Τον ίδιο ο Ηρακλής σε μονομαχία νίκησε και σκότωσε.

Κανόνες αρματοδρομίας
Ισχνές είναι οι αρχαίες πληροφορίες που αναφέρονται στους κανόνες που ίσχυαν στις αρματοδρομίες. Οι ηνίοχοι, το πιο πιθανό, θα έφερναν τα άρματά τους σε ευθεία γραμμή στο σημείο της εκκίνησης για να μην παρατηρούνται φαινόμενα αδικίας κατ' αυτήν. Η εκκίνηση των αρμάτων άρχιζε με σάλπισμα. Στη διαδρομή οι ηνίοχοι οδηγούσαν τα άρματα στην καθορισμένη σειρά τους, μπορούσαν όμως να συγκλίνουν προς την εσωτερική πλευρά του ιπποδρομίου για να κερδίσουν χρόνο και απόσταση. Στο σημείο αυτό υπήρχε κίνδυνος σύγκρουσης των αρμάτων και εκ τούτου ατυχημάτων. Για να συγκλίνει ο αρματηλάτης το άρμα του προς την εσωτερική γραμμή, η υπέρβαση από τα δεξιά έπρεπε να είναι γρήγορη και αφού απομακρυνόταν αρκετά από το άρμα που προσπερνούσε να συγκλίνει προς τα αριστερά για να πάρει την εσωτερική ευθεία, διαφορετικά η σύγκρουση ήταν αναπόφευκτη. Η επιδεξιότητα του ηνιόχου φαινόταν στη νύσσα (καμπή) της διαδρομής, στο σημείο που το άρμα έπαιρνε στροφή. Τότε κέντριζε το δεξί άλογο και ταυτόχρονα χαλάρωνε τα ηνία για να τρέξει το άλογο αυτό περισσότερο από τα άλλα και να καλύψει την εξωτερική πλευρά της στροφής. Ο Όμηρος (Ιλιάδος Ψ, 336 κ.ε.) αναφέρει πως ο Νέστορας συμβουλεύει το γιος του Αντίλοχο να πάρει τη στροφή στους αγώνες που διοργάνωσε ο Αχιλλέας προς τιμή του νεκρού φίλου του Πατρόκλου.

[Θα σου πω και το σημάδι που φαίνεται πολύ καθαρά και δε θα σον ξεφύγει. Είναι ένα ξερό ξύλο στημένο, όσο μια οργιά πάνω από τη γη, ή από 6ρν ή από πεύκο ... το στηρίζουν δυο άσπρε πέτρες ... Εσύ τώρα πέρνα, το άρμα και τα άλογα δίπλα δίπλα μόλις που να μην το αγγίξεις, κι ο ίδιος να γέρνεις μέσα στο καλοπλεγμένο αμάξι λίγο προς τα αριστερά, και το δεξί άλογο κέντα το φωνάζοντάς τον και χαλάρωσέ του τα λονριά με τα χέρια σον. Το αριστερό πάλι άλογο ας περάσει κοντά κοντά από το σημάδι τόσο που να φανεί πως το κεφαλάρι τον καλοφτιαγμένον τροχού αγγίζει την επιφάνεια της πέτρας κοίταζε όμως να μην αγγίξεις την πέτρα, μήπως και πληγώσεις τα άλογα και σπάσεις το άρμα]. Μετάφραση: Ο. Κομνηνού - Κακριδή. Με νόμο απαγορευόταν σε Ελλανοδίκες να συμμετέχουν σε αρματοδρομίες για να αποφεύγεται κάθε ενδεχόμενο μεροληπτικής απόφασης περί της νίκης. Ο Παυσανίας (6.1, 4.6) αναφέρει περιστατικό που συνέβη στην 102η Ολυμπιάδα του 372 π.Χ., όταν Ελλανοδίκης συμμετείχε ταυτόχρονα σε αγώνα αρματοδρομίας. «άλλά τω μέν έλλανοδικεΐν τε όμοΰ καί ΐππων ύπήρξεν άνελέσθαι νίκας, τω Τρωίλω, τελεία τε συνωρίδι καί πώλων άρμασι ... άπό τούτου δέ καί νόμος έγένετο ήλείοις μηδέ ΐππους τοΰ λοιποΰ τών έλλανοδικούντων καθιέναι μηδένα». [στον Τρωίλο συνέβη να είναι ελλανοδίκης και ταυτόχρονα να κερδίσει ιππικές νίκες, σε άρμα συρόμενο με δύο ώριμα άλογα και σε άρμα συρόμενο με πουλάρια ... Από τότε οι Ηλείοι έκαμαν νόμο κανείς Ελλανοδίκης να μη κατεβαίνει σε αγώνες,] Η περίμετρος του ιπποδρομίου εξωτερικά ήταν οκτώ (8) στάδια, σημερινά μέτρα 1.538,24, και το πλάτος ένα (1) στάδιο και τέσσερα πλέθρα, δηλαδή 310,56 μέτρα.

Αγωνίσματα αρματοδρομιών
1. Αρματοδρομία τεθρίππου ωρίμων ίππων. Το τέθριππο ήταν το πρώτο αγώνισμα με το οποίο άρχιζαν οι αρματοδρομίες στην Ολυμπία. Στους αγώνες εισήχθηκε το 680 π.Χ. στην 25 Ολυμπιάδα. Ήταν το παλαιότερο, εντυπωσιακότερο, λαμπρότερο και δημοφιλέστερο από τα αρματοδρομικά αγωνίσματα. Το άρμα, ξύλινο και με δύο ξύλινους τροχούς, είχε δύο θέσεις από τις οποίες στη μία μόνο θέση επέβαινε ο ηνίοχος στους ολυμπιακούς αγώνες. Στο πολεμικό άρμα (δίφρος) επέβαιναν ο ηνίοχος και ο πολεμιστής. Οι ίπποι στα τέθριππα ήσαν τέσσερις και ζευγμένοι σε ευθεία γραμμή παράλληλα. Οι δύο μεσσαίοι ίπποι ήσαν ζευγμένοι στον ίδιο ζυγό και λέγονταν "ζύγιοι" ίπποι. Οι ακραίοι ίπποι ήσαν ανεξάρτητοι, καθοδηγούνταν από τον ηνίοχο με τα λουριά και λέγονταν "σειραφόροι" ίπποι. Ο δεξιός σειραφόρος ήταν ίππος γρήγορος και δυνατός για να καλύπτει εύκολα το άνοιγμα της στροφής και τον έλεγαν "δεξιόσειρο". Το αγώνισμα του τεθρίππου ο Πίνδαρος (Ολ. 3.59) το ονομάζει "δωδεκάγναμπτον" ήτοι δώδεκα στροφές έκανε το τέθριππο από την καμπή, τη "νύσσα". Η όλη διαδρομή ήταν: 1.538,24 περιμ. χ 12 στρ. = ,88μ.

(Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο)
Άρμα τέθριππο (Μουσείο Μονάχου) Αγώνας αρματοδρομίας τεθρίππου σε εξέλιξη (Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο)

2. Αττήνη. Το άρμα είχε τέσσερες τροχούς και το έσερναν δύο ημίονοι. Μπήκε στους Ολυμπιακούς αγώνες το 500 π.Χ. στην 70η Ολυμπιάδα και διατηρήθηκε μόνο δεκατέσσερες Ολυμπιάδες, γιατί το 444 π.Χ. στην 84η Ολυμπιάδα καταργήθηκε. Μάλλον 6εν υπήρχε ενδιαφέρον ούτε από τους θεατές ούτε από τους διοργανωτές του αγωνίσματος ούτε τους εκτροφείς ημιόνων.Ίσως η δυστροπία των ζώων αυτών οδήγησε την επιτροπή των τριών Ελλανοδικών, που ήταν αρμόδιοι για τα ίππικά αγωνίσματα, να καταργήσουν το αγώνισμα της απήνης. Το άρμα το οδηγούσε ο ηνίοχος καθιστός. Όμηρος (Ιλ. Ω, 324) αναφέρει την απήνη: «πρόσθε μέν ήμίονοι ελκον τετράκυκλον άπήνην» [Μπροστά τραβούσαν τα μουλάρια το τέτράτροχο αμάξι]. Απήνη (Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο)

3. Συνωρίς. Συνωρίς Επί χρυσού νομίσματος του Φιλίππου Β'
Αρματοδρομικό αγώνισμα. Το άρμα συρόταν από δύο ίππους και ήταν δίτροχο. Μπήκε στους ολυμπιακούς αγώνες το 408 π.Χ. στην 93η Ολυμπιάδα. Συνωρίς Επί χρυσού νομίσματος του Φιλίππου Β' Το έκοψε για τη νίκη του στην 108η Ολυμπιάδα του 348 π.Χ.

Αρματοδρομία τεθρίππου πώλων
Το τέθριππο το έσερναν τέσσερα νεαρά άλογα (πουλάρια). Η 99η Ολυμπιάδα του 384 π.Χ. διοργάνωσε για πρώτη φορά αγώνες αρματοδρομίας τεθρίππου πώλων. Ολυμπιονίκης στέφθηκε ο Σπαρτιάτης Συβαριάδης. Διάγραμμα του Ιπποδρομίου της Ολυμπίας

1. Η στοά του αρχιτέκτονα Αγνάπτου (Αγνάμπτου).
2.2. Κτιστά χωρίσματα στα οποία τα άλογα ή τα άρματα έπαιρναν θέση δια κλήρου. Τα χωρίσματα ήσαν κτισμένα σε σχήμα πλώρης και κλεισμένα μπροστά με σχοινί. Ο αφέτης που χειριζόταν τον μηχανισμό της "ιππάφεσης" βρισκόταν στο βωμό. Απέσυρε ταυτόχρονα το σχοινί από κάθε αντίστοιχο ζεύγος χωρισμάτων που ήσαν πλησίον της στοάς του Αγνάπτου, τα άλογα έτρεχαν έξω και μόλις έφταναν σ' εκείνα που με κλήρο είχαν πάρει τη δεύτερη θέση, έπεφτε το σχοινί και της δεύτερης θέσης μέχρι να πέσει το σχοινί απ' όλες τις θέσεις και τα άλογα έρθουν σε ευθεία γραμμή στην κορυφή της πλώρης από όπου γινόταν η εκκίνηση και άρχιζε ο αγώνας. 3. Στη μέση της πλώρης ήταν ο βωμός. Πάνω στο βωμό βρισκόταν ένας αετός ορειχάλκινος. 4. Στη μύτη της πλώρης, πάνω σ' ένα κοντάρι, βρισκόταν ένα δελφίνι. Όταν ο αφέτης που χειριζόταν το μηχανισμό απέσυρε το σχοινί που έφραζε τα άλογα στα χωρίσματα, ταυτόχρονα ο αετός που βρισκόταν στο βωμό ανυψωνόταν και το δελφίνι έπεφτε σιγά σιγά στο έθαφος. Όταν ο αετός έφτανε στο μεγαλύτερο ύψος και το δελφίνι στο έδαφος τότε είχαν ανοίξει και τα τελευταία χωρίσματα των αλόγων και όλα βρίσκονταν σε κίνηση και την ίδια στιγμή ηχούσε δυνατό σάλπισμα και άρχιζε ο αγώνας. 5. Στο σημείο 5 γινόταν η παράκαμψη της νύσσας, δηλαδή μιας στήλης (καμπτήρας) όπου οι αρματηλατούντες έπαιρναν την στροφή αριστερά για να καλύψουν το άλλο μισό της διαδρομής. 6. Από το σημείο αυτό γινόταν η είσοδος των αλόγων στο ιπποδρόμιο. Κατευθύνονταν αριστερά και έφθαναν στο δυτικό μέρος στη στοά του Αγνάπτου και έπαιρναν τη θέση τους στα χωρίσματα της πλώρης. 7. Στο σημείο 7 γινόταν ο τερματισμός αφού είχαν διανύσει όσες φορές έπρεπε τον ιππόδρομο, ανάλογα με το αγώνισμα και το μήκος της διαδρομής τους. Το τέθριππο π.χ. έκανε 12 στροφές. 8. Το βήμα που κάθονταν οι Ελλανοδίκες. 9. Το σχοινί που χώριζε το στάδιο σε δύο μέρη.

ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ ΟΛΥΜΠΙΟΝΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΜΑΤΟΔΡΟΜΙΑ ΤΕΘΡΙΠΠΟΥ
Ευαγόρας Ο Σπαρτιάτης Ευαγόρας, ολυμπιονίκης στο τέθριππο επί τρεις συνεχόμενες Ολυμπιάδες, δεν αναφέρεται στους καταλόγους Ολυμπιονικών αλλά έγινε γνωστός από φιλολογικές και επιγραφικές μαρτυρίες. Ολυμπιονίκης αναδείχτηκε κατά τον 7ο ή 6ο αιώνα π.Χ. Ο Ηρόδοτος τον αναφέρει (ΣΤ', 103) «Έποίησαν δέ καί άλλοι ϊπποι (τρεΐς Όλυμπιάδες άνελόμεναι) ήδη τωυτό τοΰτο Εύαγόρου Λάκωνος, πλέω δέ τούτων αύδαμαί». [Το ίδιο έκαναν ήδη και άλλοι ίπποι (που κέρδισαν τρεις Ολυμπιακές νίκες) του Ευαγόρα του Λάκωνα, περισσότερες όμως από τρεις Ολυμπιακές νίκες ίππων δεν κέρδισαν ποτέ]. Και ο Παυσανίας αναφέρεται στον Ευαγόρα (Ηλιακά, ) «Καί Εύαγόρου τοΰ λάκωνος άναθήματα(τα) τοΰ μέν άρμα(τος) έστίν ού μήν καί αύτός έπί τοϊς άρμασιν Εΰαγόρας». [Για το ανάθημα του Λάκωνα Ευαγόρα είναι μόνο άρμα, χωρίς να βρίσκεται πάνω ο ίδιος ο Ευαγόρας] (ανάθημα στην Ολυμπία).

Δημάρατος Ο Δημάρατος, βασιλιάς της Σπάρτης, ολυμπιονίκης αρματοδρομίας τεθρίππου, άγνωστο σε ποια Ολυμπιάδα, ίσως των ετών 512,508,504 ή 500. Πάρα πολύ επαινείται από τον ιστορικό Ηρόδοτο, ο οποίος γράφει: «Δημάρατος .... άλλα τε Λακεδαιμονίοις εργασι τε καί γνώμησι άπολαμπρυνθείς, έν δέ δή καί Όλυμπιάδα σφι ανελόμενος τεθρίππω προσέβαλε, μοϋνος πάντων δή τών γενομένων βασιλέων έν Σπάρτη ποιήσας». [Ο Δημάρατος, ο οποίος και δι' άλλας πράξεις και σκέψεις έγινες λαμπρός μεταξύ των Λακεδαιμονίων και προσέτι πρόσθεσε εις αυτούς Ολυμπιακή νίκη, κερδίσας αυτήν με τέθριππο, πράγμα το οποίο μόνος αυτός από όλους όσοι έγιναν βασιλείς στη Σπάρτη, κατόρθωσε]. Πολυπείθης Ο Πολυπείθης ήταν γιος του ολυμπιονίκη στο αγώνισμα της πάλης Καλλιτέλη. Ο Πολυπείθης αναδείχθηκε ολυμπιονίκης στην αρματοδρομία τεθρίππων την 74η Ολυμπιάδα του 484 π.Χ. Ο Παυσανίας (Ηλιακά, 6,16,6) αναφέρει: «Ένταϋθα καί άρμα ού μέγα άνάκειται Πολυπείθους λάκωνος καί έπί στήλης τής αύτής Καλλιτέλης ό τοϋ Πολυπείθους πατήρ, παλαιστής άνήρ· νΐκαι δέ σφι τω μέν ϊπποις, Καλλιτέλει δέ παλαίσαντι εΐσίν». [Υπάρχει και άρμα μικρό, σε στήλη, του Λάκωνα Πολυπείθη, πάνω στην ίδια στήλη παριστάνεται ο Καλλιτέλης, ο πατέρας του Πολυπείθη, ένας παλαιστής. Απ' αυτούς ο Πολυπείθης νίκησε σε αρματδρομία και ο Καλλιτέλης σε πάλη].

Διακτορίδης Αρκεσίλαος Ανάξανδρος Λέων
Σπαρτιάτης ολυμπιονίκης στο αγώνισμα αρματοδρομίας τεθρίππου. Έλαβε μέρος την 81η Ολυμπιάδα του 456 π.Χ. Περισσότερες πληροφορίες περί αυτού δεν υπάρχουν. Αρκεσίλαος Ο Αρκεσίλαος αναδείχθηκε ολυμπιονίκης στην αρματοδρομία τεθρίππου σε δύο Ολυμπιάδες, στην 83η και την 84η των ετών 448 π.Χ. και 444 π.Χ. Ανδριάντας του Αρκεσιλάου ήταν στημένος στην Ολυμπία, όπως μαρτυρεί ο Παυσανίας (Ηλιακά, 6,2,1-2). Ανάξανδρος Ο Σπαρτιάτης Ανάξανδρος στεφανώθηκε ολυμπιονίκης στην αρματοδρομία τεθρίππου την 88η Ολυμπιάδα του 428 π.Χ. Ο Παυσανίας (Ηλιακά 6.1-7) μαρτυρεί: «Ανάξανδρος μέν άρμασι άνηγορεύθη πρώτος, τό δ' έπίγραμμα φησί τό έπ' αύτω τοϋ πατρός τοϋ Αναξάνδρου πρότερον ετι στεφανωθήναι τόν πατέρα πεντάθλω. Ούτος μέν δή εοικεν εϋχόμενος τω θεω». [Ο Ανάξανδρος ανακηρύχθηκε νικητής σε αρματοδρομία πρώτος (μέσα στην οικογένειά του), το επίγραμμα όμως, το σχετικό μ1 αυτόν, λέει πως προηγουμένως ο παππούς του Αναξάνδρου είχε ανακηρυχθεί νικητής στο πένταθλο. Ο Ανάνανδρος παριστάνεται να προσεύχεται στο Θεό.] Λέων Ο Λέων ήταν πολιτικός και ολυμπιονίκης, πατέρας του Πεδάρι-του και του Ανταλκίδα (βλέπε: Περιώνυμες Σπαρτιάτισσες, Τελευτία). Έλαβε μέρος στην 89η Ολυμπιάδα του 424 π.Χ. στο αγώνισμα της αρματοδρομίας τεθρίππου και έλαβε τον κότινο. Το 426 π.Χ. ήταν επικεφαλής των Σπαρτιατών που αποίκισαν την Ηράκλεια στην Τραχίνα. Το 420 π.Χ. πρεσβευτής στην Αθήνα. Το 419 π.Χ. χρημάτισε έφορος και το 411 π.Χ. αρχηγός του στρατού και του στόλου στη Χίο μετά το θάνατο του εκεί αρμοστή γιου του Πεδάριτου.

Λίχας Ο Λίχας ήταν γιος του ολυμπιονίκη Σπαρτιάτη Αρκεσιλάου. Επειδή οι Λακεδαιμόνιοι είχαν παραβιάσει την εκεχειρία και είχαν αποκλειστεί από του αγώνες, έλαβε μέρος σ' αυτούς στο αγώνισμα της τέθριππης αρματοδρομίας με το άρμα του ως βοιωτικό, και ενίκησε στην 90η Ολυμπιάδα του 420 π.Χ. Ο Θουκυδίδης αναφέρει (5,49) ότι ο Λίχας έλαβε μέρος με άρμα συνωρίδος, ίσως εκ συγχύσεως των αρματοδρομικών αγωνισμάτων, γιατί το αγώνισμα της συνωρίδος εισάχθηκε στους ολυμπιακούς αγώνες το 408 π.Χ. την 93η Ολυμπιάδα, Στην ανακήρυξη των νικητών, παρουσιάστηκε ενώπιον όλων και έδε-σε την τιμητική ταινία του νικητή στον ηνίοχο για να δείξει σ' όλους ότι το άρμα ήταν δικό του. Οι Ελλανοδίκες τον μαστίγωσαν (Παυσανίας, Ηλιακά, 6.1.2) και κατά τον Ξενοφώντα (Ελληνικά, 3,2,21) «ότε εϊσήλθε Λίχας στεφανώσων τόν ήνίοχον, μαστιγοϋντες αύτόν, άνδρα γέροντα, έξήλασαν». [Όταν μπήκε ο Λίχας στο στάδιο για να στεφανώσει τον ηνίοχόν του, εξεδίωξαν αυτόν άνδρα γέροντα, κτυπώντας τον με μαστίγιο]. Μετά αρκετά χρόνια, έστησε στην Ολυμπία τον ανδριάντα του, αλλά στα αρχεία των ολυμπιονικών οι Ηλείοι δεν τον αναφέρουν ως νικητή, αλλά το δήμο Θηβαίων. Οι Σπαρτιάτες τίμησαν τον Λίχα με διάφορες ειδικές αποστολές. Το 418/7 τον έστειλαν στο Άργος πρόξενο με τους όρους ειρήνης, τους οποίους οι Αργείοι υπέγραψαν.

Κυνίσκα Η Κυνίσκα (σκυλίτσα) ήταν κόρη του βασιλιά της Σπάρτης Αρχιδάμου και αδελφή του βασιλιά Αγησιλάου Β'. Είναι η πρώτη γυναίκα ολυμπιονίκης της αρματοδρομίας τεθρίππου στις Ολυμπιάδες 96η και 95η των ετών 396 και 392 π.Χ. Η εκτροφή αλόγων ήταν η καθημερινή ενασχόλησή της. Στη συμμετοχή της στους Ολυμπιακούς αγώνες με τέθριππο άρμα, ουσιαστικό ρόλο έπαιξε η συνδρομή του αδελφού της βασιλιά Αγησιλάου Β', ο οποίος την προέτρεπε να λάβει μέρος, επειδή ήθελε να αποδείξει στους Έλληνες που ασχολούνταν με τις αρματοδρομίες και υπερηφανεύονταν γι' αυτό, ότι δεν χρειάζονται ιδιαίτερες ικανότητες για να ανακηρυχθεί κανείς ολυμπιονίκης σ' αυτό το αγώνισμα μια και το άρμα το οδηγούσε ένας μισθωμένος ηνίοχος. Ο Πλούταρχος (Παράλληλοι Βίοι, Αγησίλαος , 20) γράφει: «Όρών ένίους τών πολιτών άπό Ίπποτροφίας δοκοϋντας είνα τινάς καί μέγα φρονοΰντας, επεισε τήν άδελφήν Κυνίσκαν άρμα καθεΐσαν Όλυμπίασιν άγωνίσασθαι, βουλόμενος ένδείξασθαι τοΐςΈλλησιν ούδεμίας έστίν άρετής, άλλά πλούτου καί δαπάνης ή νίκη». [Επειδή έβλεπε ότι μερικοί πολίτες νόμιζαν ότι κάτι είναι, γιατί έτρεφαν άλογα, και ότι υπερηφανεύονταν γι' αυτό, έπεισε την αδελφή Κυνίσκα να στείλει στα Ολύμπια ένα άρμα για να λάβει μέρος στους αγώνες.'Ετσι ήθελε να αποδείξει στους 'Ελληνες ότι η νίκη δεν είναι αποτέλεσμα αρετής αλλά πλούτου καιδαπάνης]. Η Κυνίσκα μετά τις νίκες της τιμήθηκε πολύ από την πατρίδα της τη Σπάρτη και από όλη την Ελλάδα όσο καμμία άλλη, θεωρήθηκε ηρωίδα και έδωσε το παράδειγμα και σε άλλες γυναίκες να τη μιμηθούν. Στη Σπάρτη υπήρχε ηρώο της Κυνίσκας. Ο Παυσανίας (Λακωνικά, 15,1) γράφει: «Πρός δέ τω Πλατανιστα καί Κυνίσκας έστίν ήρώον, θυγατρός Αρχιδάμου βασιλεύοντος Σπαρτιατών πρώτη δέ ίπποτρόφησε γυναικών καί Όλυμπίασι πρώτη νίκην άνείλετο άρμασι». [Υπάρχει στον Πλατανιστά και ηρώο της Κυνίσκας, κόρης του Αρχιδάμου, βασιλιά των Σπαρτιατών αυτή ήταν η πρώτη γυναίκα που έθρεψε άλογα κούρσας και η πρώτη που κέρδισε στην Ολυμπία νίκη με άρμα].

Το βάρθρο του αγάλματος της Κυνίσκας (Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας)
Στην Ολυμπία υπήρχαν αναθήματα για την Κυνίσκα. (Παυσανίας, Ηλιακά 6.1.6) «Πεποιήται δέ έν Όλυμπία παρά τόν άνδριάντα τοϋ Τρωίλου λίθου κρηπίς καί άρμα τε ϊππων καί άνήρ ήνίοχος καί αύτής Κυνίσκας είκών, Άπελλοϋ τέχνη, γέγραπται δέ καί έπιγράμματα ές τήν Κυνίσκαν έχοντα». [Στην Ολυμπία, κοντά κοντά στον ανδριάντα του Τρωίλου, έχει γίνει ένα λίθινο κρηπίδωμα με άρμα και άλογα, ηνίοχο και εικόνα της ίδιας της Κυνίσκας, έργα του Απελλή. Υπάρχουν και επιγραφές σχετικές με την Κυνίσκα]. Στο στρογγυλό βάθρο που βρέθηκε στην Ολυμπία και επί του οποίου ήταν στημένα τα άλογα, ο ηνίοχος και η Κυνίσκα, βρέθηκαν λέξεις από τετράστιχο επίγραμμα σωζόμενες στην Παλατινή Ανθολογία Αυτό το επίγραμμα το συμπλήρωσε ο G. Kolde ως εξής: Σπάρτας μέν [βασιλήες έμοί] πατέρες καί άδελφοί ά[ρματι δ' ώκυπόδων ΐππων] νικώσα Κυνίσκα εϊκόνα τάνδ' εστασε, μόν[αν] δ' έμέ φαμι γυναικών Έλλάδος έκ πάσας τόνδε λαβεϊν στέφανον. Άπελλέας Καλλικλέος έποίησε. [Οι γονείς μου και τα αδέλφια μου βασιλείς της Σπάρτης, εγώ η Κυνίσκα, ενίκησα στην αρματοδρομία με γοργοπόδαρα άλογα, έστησα αυτό το άγαλμα και λέω πως είμαι η μόνη γυναίκα από όλη την Ελλάδα, που κέρδισα αυτό το στεφάνι. Ο Απελλής του Καλλικλή εποίησε]. Το βάρθρο του αγάλματος της Κυνίσκας (Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας) Κυνίσκα

Ξενάρκης Ο Λακεδαιμόνιος αυτός Ολυμπιονίκης, νικητής αρματοδρομίας τεθρίππου, δεν αναφέρεται στους καταλόγους των ολυμπιονικών ούτε η Ολυμπιάδα και το έτος που νίκησε* ίσως ήταν νικητής στις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ. Αναφέρεται με το όνομα Ξέναρχος από κάποιους σύγχρονους συγγραφείς που έχουν ασχοληθεί με την παρουσίαση αρχαίων ολυμπιονικών. Ο Παυσανίας όμως, (Ηλιακά, 6, 2, 1-2) αναφέρει: «Χωρίς γάρ ή δσους αύτών κατέλεξα ήδη, τοσοίδε άλλοι τών έκ Σπάρτης ίπποτρόφων μετά τήν είκόνα άνάκεινται τοΰ άκαρνάνος άθλητοΰ, Ξενάρκης καί Λυκϊνος Άρκεσίλαός τε καί ό παΐς τοΰ Αρκεσιλάου Λίχας. Ξενάρκει μέν δή καί έν δελφοΐς καί έν Άργει τε ύπήρζε καί έν Κορίνθω προσανελέσθαι νίκας». [Γιατί, εκτός απ' όσους ανέφερα ήδη, οι εξής ακόμα από τους Σπαρτιάτες που έτρεφαν άλογα έχουν στημένο τον ανδριάντα τους μετά τον ανδριάντα του αθλητή από την Ακαρνανία: ο Ξενάρκης και ο Λυκίνος, ο Αρκεσίλαος και ο γιος του Αρκεσιλάου Λίχας. Ο Ξενάρκης συνέβει να κερδίσει κι άλλες νίκες και στους Δελφούς και στο Άργος και στην Κόρινθο]. Ουδεμία, λοιπόν, αμφιβολία υπάρχει περί του πραγματικού ονό-ματος του ολυμπιονΐκη αυτού. Ονομαζόταν Ξενάρκης και όχι Ξέναρχος.

Πολυκλής Και αυτού του Λακεδαιμονίου ολυμπιονίκη, που νίκησε σε αρματοδρομία τεθρίππου, δεν αναφέρεται η Ολυμπιάδα και το έτος που νίκησε. Ο Παυσανίας (Ηλιακά, 6.1,7) γράφει: «Είσί δέ καί λακεδαιμόνιοι και <οί> έφεζής άνακείμενοι τή Κυνίσκα ϊππων νΐκαι γεγόνασιν αύτοΐς· Ανάξανδρος μέν .... Πολυκλής <δέ> έπίκλησιν λαβών πολύχαλκος τεθρίππω μέν καί ούτος έκράτησεν, ή δέ είκών έπί τή χειρί έχει οί τή δεξια ταινίαν παρά δέ αύτω παιδία δύο τό μέν τροχόν κατέχει, τό δέ αίτεΐ τήν ταινίαν.Ένίκησε δέ ό Πολυκλής ϊπποις, ώς τό έπίγραμμα τό έπ' αύτω λέγει, καί Πυθοΐ καί'Ισθμοΐ καί Νεμέα». [Μετά την Κυνίσκα είναι επίσης στημένες πλαστικές εικόνες λακεδαιμονίων, οι οποίοι νίκησαν σε ιππικά αγωνίσματα: Ο Ανάξανδρος μεν ...., ο Πολυκλής δε που ονομάστηκε πολύχαλκος νίκησε και αυτός σε τέθριππο, ο ανδριάντας του στο δεξί χέρι κρατεί ταινία. Κοντά του υπάρχουν δύο παιδιά, από τα οποία το ένα κρατεί τροχό και το άλλο ζητεί την ταινία. Ο Πολυκλής νίκησε με άλογα, όπως λέει η σχετική μ' αυτόν επιγραφή, και στους Δελφούς και στον Ισθμό και στη Νεμέα].

ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ ΟΛΥΜΠΙΟΝΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΜΑΤΟΔΡΟΜΙΑ ΣΥΝΩΡΙΔΟΣ
Ευρυλεωνίς Οι νίκες της Κυνίσκας λειτούργησαν δημιουργικά, ανοίγοντας το δρόμο στις επόμενες γενιές των γυναικών να ασχοληθούν με ιδιαίτερο ζήλο στην εκτροφή αλόγων κούρσας και με τη συμμετοχή τους στους ολυμπιακούς αγώνες, στα αγωνίσματα των αρματοδομιών, να κερδίσουν ολυμπιακές νίκες αλλά και νίκες στου ς Πανελλήνιους αγώνες των Πυθίων, Νεμέων και Ισθμίων, και στους μικρότερους τοπικούς αγώνες. Μια γενιά αργότερα, ακριβώς 28 χρόνια μετά από τις νίκες της Κυνίσκας, έρχεται να προστεθεί και το όνομα μιας άλλης Σπαρτιάτισσας ολυμπιονίκου, της Ευρυλεωνίδος και να περάσει και αυτή στη σφαίρα των ηρωίδων, Η Ευρυλεωνίς αναδείχθηεκ ολυμπιονίκης στην 103η Ολυμπιάδα του 368 π.Χ., στο αγώνιμσα της συνωρίδος. Οι Σπαρτιάτες τίμησαν την ολυμπιονίκη Ευρυλεωνίδα στην ακρόπολη της Σπάρτης με γλυπτή εικόνα της. Ο Παυσανίας, 538 χρόνια μετά τη νίκη της ολυμπιονίκου Σπαρτιάτισσας, είδε την εικόνα στημένη στο χώρο, όπου πρωτοστήθηκε, κοντά στο ναό της Χαλκοίκου Αθηνάς, και στα Λακωνίκα (17. 6) γράφει: «Πρός δέ τω Σκηνώματι όνομαζομένω γυναικός έστίν είκών, λακεδαιμόνιοι δέ Εΰρυλεωνίδα λέγουσιν εΐναι-νίκην δέ ΐππων συνωρίδι άνείλετο Όλυμπικήν». [Κοντά στο λεγόμενο Σκήνωμα υπάρχει γλυπτική εικόνα μιας γυναίκας και οι Λακεδαιμόνιοι λένε πως είναι η Ευρυλεωνίς, η οποία κέρδισε ολυμπιακή νίκη με συνωρίδα].

ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ ΟΛΥΜΠΙΟΝΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΜΑΤΟΔΡΟΜΙΑ ΤΕΘΡΙΠΠΟΥ ΠΩΛΩΝ
Συβαριάδης Ο Παυσανίας (Ηλιακά, 5,8,10) λέγει: «Ένάτη δέ ήρεσεν Όλυμπιάδι καί ένενηκοστη καί πώλων άρμασι άγωνίζεσθαι* λακεδαιμόνιος 6έ Συβαριάδης τόν στέφανον τών πώλων εσχε τοϋ άρματος». [Στην ενενηκοστή ένατη Ολυμπιάδα αποφάσισαν να εισαγάγουν και το αγώνισμα αρμάτων συρομένων από (τέσσερες) πώλους και κέρδισε το στεφάνι της νίκης ο Λακεδαιμόνιος Συβαριάδης]. Η 99η Ολυμπιάδα έγινε το 384 π.Χ.

ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ ΟΛΥΜΠΙΟΝΙΚΕΣ ΜΕ ΕΛΛΙΠΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Λακράτης Ο Σπαρτιάτης ολυμπιονίκης Λακράτης αναφέρεται από τον Ξενοφώντα (Ελληνικά Β', 4,33): «Οΐ δέ Λακεδαιμόνιοι έπεί αύτών πολλοί έτριτρώσκοντο ... άνεχώρουν. Ένταΰθα καί άποθνήσει Χαίρων τε καί Θίβραχος, άμφω πολεμάρχω, και Λακράτης ό ολυμπιονίκης καί άλλοι οί τεθαμμένοι Λακεδαιμονίων πρό τών πυλών έν Κεραμεικω». [Οι δε Λακεδαιμόνιοι, επειδή επληγώνοντο πολλοί απ' αυτούς αναχωρούσαν. Εδώ φονεύεται ο Χαίρων και ο Θίβραχος, οι δύο πολέμαρχοι, και ο Λακράτης ο ολυμπιονίκης και άλλοι Λακεδαιμόνιοι, οι οποίοι έχουν ταφεί προς των πυλών εις τον Κεραμεικό]. Ο ιστορικός αναφέρεται στη μάχη που έδωσαν οι Σπαρτιάτες στην πεδιάδα Αλίπεδον, μεταξύ Αθηνών και Πειραιώς το 403 π.Χ. Ο Λακράτης αναδείχθηκε ολυμπιονίκης στην 91η Ολυμπιάδα του 416 π.Χ., άγνωστο σε ποιο αγώνισμα. Δύο ακόμα ολυμπιονίκες Σπαρτιάτες αναφέρονται με ελλιπή στοιχεία, οι: Ευβάλκης Της 120ης Ολυμπιάδας του 300 π.Χ. και Πρατομελίδας Της 215ης Ολυμπιάδας του 81 π.Χ. Άγωνστο σε ποια αγωνίσματα στέφθηκαν ολυμπιονίκες.

ΠΑΓΚΡΑΤΙΟ Το "Παγκράτιο" ήταν σύνθετο αγώνισμα συγκείμενο από στοιχεία πάλης και πυγμής. Μπήκε ως αγώνισμα στους ολυμπιακούς αγώνες το 648 π.Χ., την 33η Ολυμπιάδα. Ευρετής του θεωρείται ο Θησέας, ο οποίος στον αγώνα του με τον Μινώταυρο χρησιμοποίησε και την πάλη και την πυγμή και τον νίκησε. Οι Παγκρατιαστές όμως δεν φορούσαν "πυκτικούς ιμάντες" όπως οι πυγμάχοι και απαγορεύονταν το δάγκωμα, τα δάκτυλα στα μάτια και στη μύτη. Στη Σπάρτη δεν ίσχυαν οι απαγορευτικές αυτές διατάξεις γιατί το αγώνισμα αυτό το είχαν για πολεμική άσκηση. Το παγκράτιο διακρινόταν σε δυο είδη, διεξαγόταν δηλαδή κατά δυο τρόπους: κάτω και άνω παγκράτιο. Στο κάτω ο αγώνας συνεχιζόταν στο έδαφος όταν οι αντίπαλοι έπεφταν κάτω. Στο άνω, το οποίο λεγόταν και "ορθοστάδην" οι αθλητές αγωνίζονταν στις προπονήσεις. Στους ολυμπιακούς αγώνες χρησιμοποιούσαν το κάτω παγκράτιο. Οι παγκρατιαστές χρησιμοποιούσαν και τεχνάσματα για να νικήσουν τον αντίπαλο: τον «υπτιασμό" το "κλιμακίζειν", το "αποπτερνίζειν" και το "γαστρίζειν". Στον υπτιασμό ο αθλητής έπεφτε ανάσκελα, ιδίως ο μικρόσωμος, και όχι με το στήθος. Πεσμένος ανάσκελα, πρότεινε τα χέρια, μάζευε τα πόδια και κλωτσούσε με δύναμη τον αντίπαλο. Κατά το κλιμακίζειν ο αθλητής που είχε ρίξει κάτω τον αντίπαλο με το στήθος, περνούσε το χέρι του κάτω από το λαιμό του αντιπάλου του και με το άλλο χέρι πίεζε το σαγόνι πετυχαίνοντας αποπνιγμό. Ο αντίπαλος τότε "απαγόρευε". Το γαστρίζειν ήταν δυνατά κτυπήματα στο στομάχι. Το αποπτερνίζειν ήταν δυνατή λαβή στο πόδι του αντιπάλου για να χάσει την ισορροπία του.

Ο πεσμένος αθλητής σηκώνει το δάκτυλο και "απαγορεύει".
Οι Σπαρτιάτες δεν έστελναν αθλητές παγκρατίου και πυγμής στην Ολυμπία (μια μόνο φορά έστειλαν στο αγώνισμα της πυγμής), γιατί το είχε απαγορεύσει ο Λυκούργος. «Καί τό περί των άθλημάτων, ταϋτα μόνα μή κωλύσαντος άγωνίσασθαι τούς πολίτας έν οϊς χείρ οΰκ άνατείνεται». [Και το περί των αγωνισμάτων, από τα οποία μόνα εκείνα δεν απαγόρευε εις τους πολίτες, εις όσα δεν σήκωναν το χέρι]. (Πλούταρχος, Λυκούργος, 19), Πρόκειται για τον αθλητικό όρο "απαγορεύει" σύμφωνα με τον οποίο αν ένας αθλητής κατά τη διεξαγωγή του αγωνίσματος βρισκόταν σε δυσχερή θέση και καταλάβαινε ότι δεν μπορεί να συνεχίσει, σήκωνε το δάκτυλό του, δηλαδή απαγόρευε, δεχόταν την ήττα του. Οι Σπαρτιάτες δεν ήθελαν να φτάσουν στο σημείο να απαγορεύσουν, το θεωρούσαν άναδρο, για τούτο δεν έστελναν αθλητές σ' αυτά τα αγωνίσματα. Ο πεσμένος αθλητής σηκώνει το δάκτυλο και "απαγορεύει".

Τίτλος: Λάκωνες Ολυμπιονίκες
Εργασία από: Παπαδάκου Νάγια Σπυριδάκου Μαριάννα Ταϊφάκου Σωτηρία Φλώρου Ειρήνη

Λάκωνες Ολυμπιονίκες.

Παρόμοιες παρουσιάσεις

Παρουσίαση με θέμα: "Λάκωνες Ολυμπιονίκες."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

Παρόμοιες παρουσιάσεις

Σχετικά με το έργο

Σχόλια

Είσοδος

Σύνδεση μέσω των κοινωνικών δικτύων:

Λάκωνες Ολυμπιονίκες.

Παρόμοιες παρουσιάσεις

Παρουσίαση με θέμα: "Λάκωνες Ολυμπιονίκες."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

Παρόμοιες παρουσιάσεις

Σχετικά με το έργο

Σχόλια