Ο Μέγας Βασίλειος σε μικρογραφία του 15ου αιώνα(Μονή Διονυσίου, Άγιο Όρος.

Παρουσίαση με θέμα: "Ο Μέγας Βασίλειος σε μικρογραφία του 15ου αιώνα(Μονή Διονυσίου, Άγιο Όρος."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1

2

3 Ο Μέγας Βασίλειος σε μικρογραφία του 15ου αιώνα(Μονή Διονυσίου, Άγιο Όρος

4  Ο λόγος εκφωνείται στην Καισάρεια το 368μΧ με αφορμή την κοινωνική αναστάτωση που δημιουργήθηκε ανάμεσα στους πολίτες εξαιτίας του λιμού που έπληξε την πόλη μετά από μια μεγάλη παγωνιά και μια παρατεταμένη ξηρασία. Το γεγονός εκμεταλλεύονταν οι πλούσιοι της πόλης που αισχροκερδούσαν πουλώντας πανάκριβα στους φτωχούς ό,τι είχαν στις αποθήκες τους.  Ο Μ. Βασίλειος, ως βοηθός του Επισκόπου Καισάρειας Ευσέβιου, καταφέρνει να συνετίσει τους πλουσίους, εκφωνώντας αυτή την ομιλία μαζί με άλλες. Με τον τρόπο αυτό αποσόβησε την κοινωνική έκρηξη και κατάφερε σε μια δύσκολη στιγμή να διαφυλάξει την κοινωνική συνοχή.

5  Ο Μ. Βασίλειος ξεκινά την ομιλία του κάνοντας λόγο για τον πλούσιο νέο, που ζούσε ενάρετη ζωή, ο οποίος ρώτησε τον Κύριο με ποιο τρόπο θα κληρονομήσει τη Βασιλεία των Ουρανών. Ο Κύριος του απάντησε ότι θα πρέπει να πουλήσει όλα του τα υπάρχοντα και να τα μοιράσει στους φτωχούς.  Ο πλούσιος νέος μόλις έλαβε την απάντηση αυτή, δεν έσπευσε να εκτελέσει την εντολή του Κυρίου, αλλά αποχώρησε λυπημένος. Κατά το Μ. Βασίλειο είναι τραγικό που δεν μπορεί να εισέλθει στη Βασιλεία των Ουρανών ένας άνθρωπος ο οποίος έχει ζήσει μια ζωή ενάρετη αλλά δεν τολμάει αυτό το τελευταίο, δηλαδή να απαλλαγεί από την περιουσία του. Έτσι και η προηγούμενη ενάρετη ζωή του είναι ανώφελη.

6 Ο νέος φαίνεται ότι παραβίασε την εντολή της αγάπης καθώς σε όλη του τη ζωή μάζευε πλούτο και δεν διέθετε χρήματα στους φτωχούς. Με άλλα λόγια, έχοντας περιουσία, δείχνει ότι δεν αγαπά τον πλησίον του αληθινά, αφού όποιος αγαπά τον πλησίον του ωσάν τον εαυτόν του δεν κατέχει τίποτε περισσότερο από τον πλησίον. (ώστε ο αγαπών τον πλησίον ως εαυτόν ουδέν περισσότερον κέκτηται του πλησίον)

7 Ο Μ. Βασίλειος τεκμηριώνει την άποψη του σχετικά με την περιττή συσσώρευση του πλούτου λέγοντας τα εξής:  Η ανάγκη για ένδυση μπορεί να ικανοποιηθεί μόνο από ένα ρούχο (δύο πηχών χιτωνίσκος, ενός ιματίου περιβολή) και  Η ανάγκη για τροφή μπορεί να ικανοποιηθεί μόνο από ένα καρβέλι ψωμί (εις άρτος ικανός αποπληρωσαι γαστέρα)  Η αναζήτηση του επίγειου πλούτου δεν προάγει τον άνθρωπο στη βασιλεία των ουρανών  Ο πλούτος που φυλάσσεται χάνει την αξία του, ενώ ο πλούτος που μοιράζεται διατηρείται (Εάν φυλάσσης τον πλούτον,ουχ έξεις. Εάν σκορπίσης, ουκ απολείς)  Ο πλούτος είναι επινόηση του διαβόλου που ξεγελά τους πλουσίους κάνοντάς τους να πιστεύουν ότι έχουν ανάγκη πράγματα περιττά και άχρηστα(επινενόηται μεθοδεία των διαβόλω)  Ο χρυσός είναι μια απλή πέτρα που οι άνθρωποι του έδωσαν αξία (λίθος εστιν ο χρυσός)  Ο πλούτος αρμόζει στις γυναίκες  Δεν προσθέτει χρόνια στη ζωή μας

8 Έστω ο μεν εν χρήσει πλουτος, ο δέ απόθετος και ο ταις χρείαις υπηρετούμενος, υπερβαινέτω των αναγκαίων τον όρον Οι πλούσιοι χρησιμοποιούν τον πλούτο  για καθημερινή χρήση,  για την κάλυψη μελλοντικών αναγκών και  για άσκοπες πολυτέλειες. Τις δύο τελευταίες κατηγορίες στιγματίζει κυρίως ο Μ. Βασίλειος.

9  Η ομιλία αρχίζει να γίνεται ηθογραφικό κείμενο στην δεύτερη παράγραφο της ενότητας 2 όπου αναλύεται το πώς οι πλούσιοι διαχειρίζονται τον πλούτο τους ώστε να εξασφαλίσουν την πολυτελή διαβίωσή τους. π.χ. πολυτελή σπίτια και αμάξια, άλογα ευγενικής ράτσας, αργυρά και χρυσοκέντητα χαλινάρια, ζώνες και περιδέραια, πληθώρα υπηρετών, καλλιτέχνες στην υπηρεσία τους, καλλιτεχνήματα και άλλα αντικείμενα βρίσκονται σε υπερπληθώρα γύρω τους, ενώ οι φτωχοί λιμοκτονούν.  Επίσης ηθογραφικά στοιχεία παρουσιάζει το κείμενο στην παράγραφο 4, όπου ο μεγάλος Ιεράρχης παρουσιάζει τον τρόπο ζωής της σπάταλης και ματαιόδοξης γυναίκας (πολυτελή ενδύματα, φροντίδα για τον καλλωπισμό, μεγάλες δαπάνες για τη διακόσμηση του σπιτιού...), προβάλλοντας παράλληλα και το κυρίαρχο ως σήμερα στερεότυπο της γυναίκας ως υπερκαταναλωτικού όντος.

10 Οι πλούσιοι φυλάσσουν τον πλούτο στη γη, γιατί το μέλλον είναι απρόοπτο και ίσως προκύψουν απρόβλεπτες ανάγκες (άδηλον γάρ το μέλλον, μήπου τινές αδόκητοι ημάς καταλάβωσι χρείαι). Ο Μ. Βασίλειος αποδοκιμάζει τη στάση τους αυτή, ως εξής: είναι φαιδρό οι άνθρωποι να ανασκάπτουν τη γη για να βρουν χρυσάφι και όταν το βρουν να το παραχώνουν πάλι στη γη όπου βρίσκεται ο θησαυρός του ανθρώπου, εκεί βρίσκεται η καρδιά και το μυαλό του (όπου γάρ ο θησαυρός σου, εκεί και η καρδία)

11 Ο Μ. Βασίλειος στηλιτεύει την τυπική θεοσέβεια των πλουσίων, σύμφωνα με την οποία νηστεύουν, προσεύχονται, στενάζουν, επιδεικνύουν δηλαδή ανέξοδη ευλάβεια (αδάπανον ευλάβειαν), αλλά δεν αφήνουν έναν οβολό σε αυτούς που θλίβονται Επομένως, Τι όφελος τούτοις της λοιπής αρετής;

12 Όταν κάποιος αποχωρίζεται τα υπάρχοντά του, πρέπει να είναι ευδιάθετος, γιατί δίνοντας αυτά στους φτωχούς είναι σαν να αγοράζει μια θέση στη Βασιλεία του Θεού. Δηλαδή έτσι αποκτά μια απόλαυση μεγαλύτερη και πολυτιμότερη από τα χρήματα: την αιώνια απόλαυση της ανάπαυσης της ψυχής του, κοντά στην κοινωνία του Θεού (ίνα κτήση την μακαρίαν ζωήν).

13 Τα πολυτελή οικοδομήματα που επιδιώκουν να αποκτούν οι πλούσιοι είναι μικρής διάρκειας και καταρρέουν με το χρόνο (ουχ οράς τους τοίχους τούτους τους υπό του χρόνου καταρρέοντας, ων τα λείψανα, ώσπερ σκόπελοί τινές, δια της πόλεως ταύτης ανέχουσι;) και τα πολυτελή και τα απλούστερα σπίτια εκπληρώνουν την ίδια ανάγκη(τοίχοι δε και μικροί και μείζονες την αυτήν χρείαν πληρούσι) απαιτούν για την κατασκευή τους πολλά χρήματα που θα μπορούσαν να διατεθούν στους φτωχούς επιφέρουν την τιμωρία της αλαζονείας του πλουσίου (ουκ ελέησας, ουκ ελεηθήση)

14 Διότι τελικά, όση γη και να αποκτήσει ένας άνθρωπος αυτό που θα του μείνει είναι ένα μικρό κομμάτι γης που είναι πια η τελευταία του κατοικία (τρεις σε πήχεις αναμένουσιν οι πάντες )

15 Σύμφωνα με το Μ.Βασίλειο φτωχός είναι αυτός ο οποίος στερείται πολλά (Πένης γάρ εστίν ο πολλών ενδεής). Ο άπληστος πλούσιος είναι πολύ περισσότερο φτωχός και δυστυχής από έναν πραγματικά φτωχό. Αυτό συμβαίνει διότι o όσα πλούτη και να κατέχει θα θέλει πάντα να τα αυξήσει, αλλά και πάλι δεν θα ευφραίνεται. o θέτει ως στόχο να ξεπεράσει τους ομοίους του δηλαδή τους υπόλοιπους πλουσίους και καθώς ο αγώνας αυτός δεν έχει τέλος ο πλούσιος έχει πάντα την αίσθηση του ανικανοποίητου (Όταν τουτον τον πλούσιον καταλάβωσιν, ευθύς τω πλουσιωτέρω παρισωθηναι φιλονικούσιν, καν επ΄εκεινον φθάσωσι, επί τόν άλλοντην σπουδήν μεταφέρουσιν).

16  Βρίσκεται μόνος, δίχως φίλους και βοηθούς, χωρίς να έχει επιχειρήματα για τις πράξεις του, ντροπιασμένος, δειλός με σκυμμένο το κεφάλι, μη μπορώντας να αντικρύσει γύρω του τους φτωχούς που δεν βοήθησε όσο ζούσε (έρημος φίλων, έρημος βοηθών, ασυνηγόρητος, αναπολόγητος, κτησχυμμένος,…, σκυθρωπός, κατηφής, μεμονωμένος, απαρρησίαστος).  Είναι ανήμπορος να ξεγελάσει τον Δίκαιο Κριτή (πώς παραπείσεις τον απαραλόγιστον δικαστήν;)  Κατατρύχεται από τον πονηρό χορό των κακών του πράξεων(ο πονηρός χορός των κακαών σου πράξεων περιστοιχίσεταί σε)

17  Όπως όλοι όσοι διέπραξαν το κακό, έτσι και ο πλούσιος θα αναστηθεί όχι όμως εις ανάστασιν ζωής αλλά εις ανάστασιν κρίσεως  Αισχύνη αιώνιος θα τον συνοδεύει και πυρός ζήλος θα τον απειλεί, όπως όλους που δεν τήρησαν τις θεϊκές εντολές

18 Ο Μ. Βασίλειος θεωρεί σαθρό το επιχείρημα αυτό, διότι:  Τα παιδιά δεν πρέπει να είναι η αιτία για να παραβιάζει ο γονιός τις εντολές του Θεού (δός μοι τέκνα ίνα παρακούσω των εντολών σου; δός μοι τέκνα ίνα μη φθασω εις την βασιλείαν των ουρανών;).  Οι γονείς δεν γνωρίζουν πώς θα χρησιμοποιήσουν τα παιδιά τους τον πλούτο αργότερα, όταν ενηλικιωθούν. Είναι δηλαδή πιθανό τα παιδιά τους να διαφθαρούν από τα πλούτη και επομένως οι γονείς, που τους τα κληροδότησαν, θα ευθύνονται γι’ αυτό (Όρα μη μετά μυρίων πόνων τον πλούτον αθροίσας, ύλην αμαρτημάτων ετέροις παρασκευάσης)  Προηγείται η σωτηρία της ψυχής των γονιών από την εξασφάλιση του μέλλοντος των παιδιών τους.

19 Οι άτεκνοι ισχυρίζονται ότι δεν πουλάνε τα αντικείμενά τους ούτε μοιράζουν στους πτωχούς τα χρήματα τους λόγω των αναγκών της ζωής που πρόκειται να προκύψουν στο μέλλον (Ου πωλώ τα υπάρχοντα, ουδέ δίδωμι τοις πτωχοίς δια τας αναγκαίας του βίου χρείας). Ο Μ. Βασίλειος αντιδρά ως εξής:  Η άποψη αυτή είναι απαράδεκτη γιατί ο άτεκνος πλούσιος πιστεύει ότι με τον τρόπο αυτό θα μπορεί να ελέγξει τη μελλοντική ζωή του, ξεχνώντας ότι μόνο ο Κύριος μπορεί να το κάνει αυτό.  Με αυτήν την πράξη εναντιώνεται σε όσα διέταξε ο Θεός προς τον άνθρωπο και έτσι Τον υποτιμά

20  Είναι γελοίο να δείχνει κανείς ότι είναι φιλάνθρωπος και έχει μεγάλη καρδιά, όταν θα έχει διαλυθεί στο χώμα(εν τω μνήματι κείμενος και εις γην διαλυθείς...γέγονας ταις δαπάναις μεγαλόψυχος)  Δεν μπορεί πλέον να ανταμειφθεί για όσα προσφέρει εκείνη τη στιγμή  Οι ευεργεσίες δεν υλοποιούνται με μελάνι και γράμματα πάνω σε χαρτιά (διαθήκες) (εν μέλανι και γράμμασι κατεπαγγέλη τας ευποιίας)  Ενδέχεται ο πλούσιος να πεθάνει αιφνίδια χωρίς να προλάβει να συντάξει διαθήκη προς τους φτωχούς  Πιθανόν δαιμόνιοι κληρονόμοι να τον εμποδίσουν να διαθέσει την περιουσία του σε όσους έχουν ανάγκη(ο εφεδρεύων τον κληρον έτοιμος)  Δεν είναι γενναιόδωρη πράξη να προσφέρεις αυτό που σου περίσσεψε μετά από μια ζωή σπατάλης  Αυτό αποτελεί εμπαιγμό του Θεού

21 Εύλογα ο Μ. Βασίλειος υποστηρίζει ότι ο πλούτος γίνεται αιτία πολέμων (η του πολέμου υπόθεσις). Πραγματικά όλοι συμφωνούν πως τα οικονομικά συμφέροντα των ισχυρών αποτελούν διαχρονικά την κύρια αιτία των κατακτητικών πολέμων. Επίσης η πολεμική βιομηχανία αποκομίζει τεράστια κέρδη με τους πολέμους και γι’ αυτό συχνά τους προκαλεί.

22 Ο Σοφοκλής στην ΑΝΤΙΓΟΝΗ θεωρεί το χρήμα υπέυθυνο για : Την άλωση πόλεων :τουτο πόλεις πορθεί Την απομάκρυνση των ανδρών από την οικογενειακή εστία (μετανάστευση, υπερεργασία): τόδε άνδρας εξανίστησι δόμων Τη διαστροφή της δίκαιης κρίσης των ανθρώπων και τη στροφή τους προς αισχρές πράξεις :τόδε παραλλάσσει φρένας χρηστάς προς αισχρά πράγμαθ΄ίστασθαι βροτών Ο Μ. Βασίλειος στην παράγραφο 7 θεωρεί τον πλούτο: Αιτία πολέμων (πολέμου υπόθεσις) Αγχόνη ψυχών Πατέρα του ψεύδους (ο του ψεύδους πατήρ) Υπονομευτή της συγγένειας Δόλωμα της αμαρτίας (αμαρτίας δέλεαρ)

23 Κατά το Μ. Βασίλειο τα χρήματα είναι μέσο για τη ζωή (συνεργία προς το ζην). Με άλλα λόγια τα χρήματα δεν πρέπει να επιδιώκονται ως αυτοσκοπός διότι στην περίπτωση αυτή η ατέρμονη επιδίωξη και συσσώρευσή τους κάνει τη ζωή του ανθρώπου βασανιστική, τον υποχρεώνει να υπερεργάζεται, να μη διαθέτει ποιοτικό χρόνο για την οικογένειά του, να στερείται τον ελεύθερο χρόνο, να χάνει τελικά την ψυχική του ισορροπία και την ηθική του ελευθερία, αφού γίνεται δέσμιος του πάθους του. Από την άλλη μεριά, δεν είναι σωστό τα χρήματα να δαιμονοποιούνται και μόνο να κατακρίνονται, γιατί μπορούν να βελτιώσουν τη ζωή των ανθρώπων.

24 Οι παραινέσεις του Μ.Βασίλειου έχουν απήχηση στις ημέρες μας, αφού ζούμε σε μια αντιφατική εποχή, όπου από την μία πλευρά υπάρχει μεγάλη οικονομική ευμάρεια, ενώ από την άλλη πολλοί άνθρωποι με δυσκολία επιβιώνουν στην εποχή της οικονομικής κρίσης. Ο Μ.Βασίλειος καλεί με το επίκαιρο κείμενό του όλους τους ανθρώπους της εποχής μας να απαλλαγούν από τις υπερκαταναλωτικές συνήθειες που προβάλλει η σημερινή κοινωνία και να εκτιμήσουν όσα έχουν. Ταυτόχρονα αυτοί που έχουν την οικονομική δυνατότητα πρέπει να είναι φιλάνθρωποι δηλαδή να ανοίγονται προς τον συνάνθρωπο που υποφέρει αναπτύσσοντας φιλανθρωπική δράση με τρόπο σεμνό και όχι κραυγαλέο. Σκοπός τους δεν πρέπει να είναι η αυτοπροβολή τους αλλά το να βοηθήσουν ουσιαστικά τους συνανθρώπους τους. Σήμερα δύσκολα θα μπορούσε να έχει απήχηση στους πλουσίους το κήρυγμα για ολοσχερή διάθεση των χρημάτων τους στους αναξιοπαθούντες, όμως η επίδειξη από μέρους τους κοινωνικής ευαισθησίας είναι κάτι εφικτό και ευκταίο.

25

26 Ο χαρακτηρισμός είναι σωστός, εφόσον το κείμενο αυτό δεν εξαντλείται σε θεωρητικές αναζητήσεις, αλλά έχει καθαρά πρακτικό προσανατολισμό. Δίνει συμβουλές ζωής προς τους πλουσίους, υποδεικνύει το χρέος τους, αποτελεί οδηγό ζωής για αυτούς, σε μια δύσκολη μάλιστα στγμή, που οι πλούσιοι της Καισάρειας είχαν χάσει τον προσανατολισμό τους και εκμεταλλεύονταν τους φτωχούς προς όφελός τους. Μάλιστα γνωρίζουμε ότι η συγκεκριμένη ομιλία υπήρξε και αποτελεσματική αφού οι πλούσιοι τελικά βοήθησαν τους φτωχούς διαθέτοντας τα αγαθά τους για να γλιτώσουν οι φτωχοί το θάνατο από την πείνα. Επομένως με την ομιλία αυτή αποδεικνύεται ότι η Εκκλησία και ο εκκλησιαστικός λόγος μπορούν να έχουν ενεργό συμμετοχή στην κοινωνική πραγματικότητα και ρόλο διαμορφωτικό των ανθρώπινων συνειδήσεων.

27

28