ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΓΟΥΒΙΑΣ, Λέκτορας Παν. Αιγαίου. ΤΕΠΑΕΣ

Παρουσίαση με θέμα: "ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΓΟΥΒΙΑΣ, Λέκτορας Παν. Αιγαίου. ΤΕΠΑΕΣ"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΓΟΥΒΙΑΣ, Λέκτορας Παν. Αιγαίου. ΤΕΠΑΕΣ
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ  ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ  ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Αναπαραστάσεις Εκπαιδευτικών για τις Διευθύντριες Σχολικών Μονάδων της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης: Mία Ερμηνευτική Προσέγγιση της Έμφυλης Δομής της Δημόσιας Εκπαίδευσης στην Ελλάδα» ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΧΡΥΣΗ ΒΙΤΣΙΛΑΚΗ, Καθηγήτρια Παν. Αιγαίου, ΤΕΠΑΕΣ ΜΑΡΙΟΣ ΒΡΥΩΝΙΔΗΣ, Επίκουρος Καθηγητής Ευρωπαϊκού Παν. Κύπρου ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΓΟΥΒΙΑΣ, Λέκτορας Παν. Αιγαίου. ΤΕΠΑΕΣ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ ΣΤΥΛΙΑΝΗ ΤΖΙΜΠΙΛΗ, Φιλόλογος με ειδικότητα Ψυχολογία ΡΟΔΟΣ, 2008

2 ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΜΕΛΕΤΗΣ «Αναπαραστάσεις Εκπαιδευτικών για τις Διευθύντριες Σχολικών Μονάδων της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης: Mία Ερμηνευτική Προσέγγιση της Έμφυλης Δομής της Δημόσιας Εκπαίδευσης στην Ελλάδα» Η μελέτη επικεντρώνεται στην σχολική διεύθυνση, ως θέση διοίκησης που περιλαμβάνει εξίσου ισχύ και ηγεσία. Το συγκεκριμένο πλαίσιο που θέτει αφορά στην Ελληνική περίπτωση της Βόρειας Ελλάδας, στην διεύθυνση σχολικών μονάδων που υπάγονται στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση της Περιφέρειας Κ. Μακεδονίας. Αντικείμενό της είναι οι αναπαραστάσεις εκπαιδευτικών για τις γυναίκες που έχουν ή διεκδικούν να αναλάβουν διεύθυνση σχολικών μονάδων και οι ερμηνείες τους για την εικόνα απουσίας των γυναικών εκπαιδευτικών από την ιεραρχία της εκπαίδευσης Εκκινεί από την μελέτη της σχετικής βιβλιογραφίας, διερευνά την σύγχρονη εικόνα διεκδίκησης των γυναικών εκπαιδευτικών μέσα από επίσημα έγγραφα που αφορούν τις αιτήσεις τους κατά τις πρόσφατες κρίσεις διευθυντών/ τριών, και προχωρά σε μια εμπειρική διερεύνηση μέσω της ποιοτικής προσέγγισης

3 ΕΡΕΥΝΑ ΜΕΣΩ ΕΓΓΡΑΦΩΝ: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ
Ποια είναι η σύγχρονη εικόνα σε σχέση με την εκδήλωση φιλοδοξίας των γυναικών εκπαιδευτικών για επαγγελματική ανέλιξη; Πώς αυτή η εικόνα καταδεικνύεται μέσα από τις λίστες υποψηφίων για ανέλιξη σε θέσεις διεύθυνσης σχολικών μονάδων; Διερεύνηση επισήμων εγγράφων Σκόπιμη Δειγματοληψία 21 διευθύνσεων Β’/ θμιας εκπαίδευσης Αποτελέσματα: 21,82% μέσος όρος αιτήσεων γυναικών πολύ χαμηλό ποσοστό διεκδίκησης από γυναίκες εκπαιδευτικούς σε Διευθύνσεις Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης αγροτικών και νησιωτικών περιοχών του δείγματος (λ.χ. Πρέβεζα 7,69% & Κιλκίς 11,62%) συγκριτικά υψηλότερο ποσοστό γυναικών εκπαιδευτικών από διευθύνσεις αστικών περιοχών του δείγματος (λ.χ. Δ’ Αθήνας 33,33% & Α’ Θεσσαλονίκης 29,62%)

4 ΕΡΕΥΝΑ ΜΕΣΩ ΕΓΓΡΑΦΩΝ: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ
Συμπεράσματα: Εικόνα ‘απουσίας’ των γυναικών εκπαιδευτικών & χαμηλά ποσοστά διεκδίκησης ιεραρχικής ανέλιξης από μέρους τους Διαφορά στην διεκδίκηση σχετικής φιλοδοξίας από γυναίκες εκπαιδευτικούς αστικών κέντρων εν συγκρίσει με γυναίκες εκπαιδευτικούς στην περιφέρεια, με τις πρώτες να εκδηλώνουν ενδιαφέρον σε σχετικά υψηλότερα ποσοστά Πρόταση: Ανάγκη διερεύνησης των ενδεχόμενων τοπικών διαφοροποιήσεων στην εκδήλωση σχετικού ενδιαφέροντος γυναικών εκπαιδευτικών.

5 ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΠΡΟΣ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ - ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΚΕΚΤΗΜΕΝΗ ΓΝΩΣΗ
 Ανάγκη για σφαιρική κατανόηση της ‘γυναικείας ηγεσίας’ μέσω της διερεύνησης σχετικών αντιληπτικών αναπαραστάσεων άλλων εμπλεκομένων ομάδων όπως είναι οι εκπαιδευτικοί-υφιστάμενοι/ ες που ως ομάδα στόχος έχει αγνοηθεί  Η έρευνα της εμπειρίας ανδρών και γυναικών εκπαιδευτικών σχετικά με την διεύθυνση σχολικών μονάδων από γυναίκες είναι πιθανό να επανα-εννοιολογήσει την γνώση σχετικά με την έμφυλη τάξη πραγμάτων στο Εκπαιδευτικό σύστημα ως οργανισμό.  Η ποιοτική διερεύνηση των στάσεων, απόψεων και συμπεριφορών των εκπαιδευτικών, ανδρών και γυναικών, προσδοκά να αναδείξει τις ρητές και άρρητες, φανερές ή καλυμμένες διακρίσεις που ενδεχομένως υφίστανται οι διευθύντριες σχολικών μονάδων ή οι γυναίκες που φιλοδοξούν να αναλάβουν αυτό το ρόλο.

6 ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΠΡΟΣ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ - ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΚΕΚΤΗΜΕΝΗ ΓΝΩΣΗ
Νέα ερευνητικά δεδομένα εφιστούν την προσοχή όχι στις διαφορές στα χαρακτηριστικά των δύο φύλων, αλλά στον τρόπο που γίνονται αντιληπτά αυτά τα χαρακτηριστικά. Αναδεικνύεται λοιπόν σε σημαντικό το περιβάλλον που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στην εργασία, και γίνεται λόγος όχι πλέον μόνο για την ‘γυάλινη οροφή’, αλλά για το ‘Λασπώδες Πάτωμα’. Η αρχής της σταδιακής εξέλιξης των στελεχών της Εκπαίδευσης οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η εκπαίδευση του αύριο θα διοικείται από τους διευθυντές/ τριες του σήμερα, οι οποίοι είναι κυρίως άντρες. Η άκριτη εξέταση κατά την διαδικασία αξιολόγησης για τις θέσεις εκπαιδευτικής διεύθυνσης οδηγεί σε μια έμφυλη συνθήκη, με την έννοια ότι η διαδικασία διαμεσολαβείται, μεταξύ άλλων (λ.χ. καταγωγή, ηλικία, θρησκεία κ.ά.), από το φύλο. Η έρευνα για την έμφυλη τάξη πραγμάτων στην Εκπαίδευση και για την διατύπωση προτάσεων προώθησης ουσιαστικής ισότητας των δύο φύλων που να λαμβάνουν υπόψη τους τις ποικιλίες και πολυμορφίες της κοινωνικής ζωής, εντός συγκεκριμένου πάντα πλαισίου, αναδεικνύεται σε μοχλό κοινωνικής συνοχής. Έλλειψη εμπειρικών ερευνών για τα Ελληνικά πλαίσια

7 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ Πώς σχηματίζουν οι Εκπαιδευτικοί εντυπώσεις/ ιδέες για τις γυναίκες Διευθύντριες Σχολικών Μονάδων; Πώς σχηματίζουν οι εκπαιδευτικοί εντυπώσεις/ ιδέες για τις γυναίκες που διεκδικούν την Διεύθυνση Σχολικών Μονάδων; Πώς αυτές οι εντυπώσεις/ ιδέες επηρεάζουν προσδοκίες και σχέσεις μέσα στον Σύλλογο Διδασκόντων/ ουσσών και αν οι εκπαιδευτικοί θεωρούν ότι αυτές οι προσδοκίες και σχέσεις μπορεί να συνδέονται με τη μη διεκδίκηση διευθυντικών θέσεων από γυναίκες. Δηλαδή πώς ερμηνεύουν οι εκπαιδευτικοί, άντρες και γυναίκες, τη μη διεκδίκηση διευθυντικών θέσεων από γυναίκες συναδέλφους τους και το ρόλο του Συλλόγου Διδασκόντων σ’ αυτό;

8 ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ Ποια είναι η στάση των εκπαιδευτικών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης για το ενδεχόμενο διεκδίκησης θέσης διεύθυνσης σχολείου από μέρους των γυναικών; Πώς σκιαγραφούν τον ρόλο μιας διευθύντριας σχολείου; Πώς αντιλαμβάνονται και ερμηνεύουν την έμφυλη τάξη πραγμάτων στην ιεραρχία της εκπαίδευσης γενικά και της ηγεσίας της σχολικής μονάδας ειδικότερα; Ποιοι είναι οι κυρίαρχοι Λόγοι που αρθρώνουν για την επιδίωξη ή μη επιδίωξη διευθυντικής θέσης από μέρους τους; Πως ερμηνεύουν οι εκπαιδευτικοί την εικόνα αποκλεισμού των γυναικών από την ιεραρχία της εκπαίδευσης; Ποιες πιθανές προτάσεις, σε επίπεδο πολιτικών, μπορούν να προκύψουν από τα ευρήματα;

9 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Οντολογική θέση της μελέτης: η γνώση, οι απόψεις, οι αντιλήψεις, οι ερμηνείες, οι εμπειρίες και οι διαδράσεις των ανθρώπων αποτελούν σημαντικές ιδιότητες της κοινωνικής πραγματικότητας. Πρόκειται για μια μικρο-κοινωνιολογική μελέτη του θέματος που επικεντρώνει στην σημασία που έχουν τα κοινωνικά φαινόμενα για τα δρώντα άτομα στις κοινωνικές καταστάσεις που περιγράφονται, δηλαδή στο νόημα που φέρουν αυτά τα φαινόμενα για τα ίδια τα υποκείμενα. Στόχος της έρευνας ήταν η αξιοποίηση των σημαντικότερων χαρακτηριστικών της ποιοτικής προσέγγισης, δηλαδή της επαγωγής, της ανακάλυψης, της διερεύνησης, της γενίκευσης σε επίπεδο θεωρίας. Βασικός άξονας της παρούσας μελέτης είναι η ανάλυση των δεδομένων της εμπειρικής έρευνας.

10 Το Δείγμα της Έρευνας Θεωρητικό δείγμα Μέθοδος δειγματοληψίας δύο σταδίων Α’ Στάδιο: επιφανειακή επισκόπηση Β’ Στάδιο: δημιουργία δειγματοληπτικού πλαισίου Πλάνο συμπερίληψης  Σχηματισμός Τυπολογίας/ αναλογικοί στόχοι δειγματοληψίας Η συμμετοχή ήταν εθελοντική Αριθμός ατόμων της έρευνας: 21εκπαιδευτικοί, άντρες & γυναίκες

11 Μέθοδος συλλογής δεδομένων
Μικτή μέθοδος παραγωγής δεδομένων Ημι-δομημένες ατομικές συνεντεύξεις & συγκρότηση Δελτίου Συνέντευξης 4 ενοτήτων (Στάσεων και αντιλήψεων, Προσωπικών κρίσεων και ερμηνειών, Καθημερινών πρακτικών και εμπειριών, Προτάσεων)  Παράλληλη διερευνητική ομαδική συνέντευξη Ομάδες Εστίασης & συγκρότηση αξόνων συζήτησης 2 ενοτήτων (τυπική και άτυπη) Δεδομένα της έρευνας τα κείμενα των απομαγνητοφωνημένων συνεντεύξεων, ημερολόγια συνεντεύξεων, σημειώσεις πεδίου, φάκελοι συμμετεχόντων/ ουσών.

12 Διαδικασίες ανάλυσης δεδομένων
Ερευνητική μέθοδος  Θεμελιωμένη Θεωρία (Grounded Theory) Επαγωγική ανάλυση Πολλαπλά επίπεδα κωδικοποίησης, και Διαρκή Συγκριτική Ανάλυση Υποσύνολο ποιοτικών στρατηγικών διερεύνησης: Τυπολογική ανάλυση, Συνεχής σύγκριση, Ερμηνευτική ανάλυση, Κωδικοποίηση: Αντικειμενική κωδικοποίηση, Θεωρητική κωδικοποίηση, Ανοιχτή κωδικοποίηση, Κωδικοποίηση άξονα ή αξονική κωδικοποίηση, Επιλεκτική κωδικοποίηση

13 Μέτρα για αξιοπιστία της έρευνας
Τήρηση ημερολογίου ερευνητικής διαδικασίας (λεπτομερές μονοπάτι)  διαφάνεια. Πολλαπλές μέθοδοι συλλογής δεδομένων. Δόμηση μεθοδικής και λεπτομερούς πορείας της έρευνας. Συνεργασία με εξωτερικό επιστημονικό συνεργάτη.

14 Μελλοντικές έρευνες Επανάληψη της έρευνας με άλλους/ ες εκπαιδευτικούς. Ποιοτική διερεύνηση των αντιλήψεων των εκπαιδευτικών που συμμετείχαν στις πρόσφατες τις κρίσεις (aspirants). Διερεύνηση της σχετικά αυξημένης διεκδίκησης των γυναικών σε αστικά κέντρα, σε σύγκριση με την αντίστοιχη διεκδίκηση γυναικών από την περιφέρεια. Διερεύνηση των αναπαραστάσεων και αντιλήψεων ανδρών και γυναικών εκπαιδευτικών που έχουν αυξημένους ρόλους και αρμοδιότητες στα πλαίσια των σχολικών τους μονάδων καθώς επίσης αναζήτηση & ερμηνεία πιθανών φιλοδοξιών για διεκδίκηση ανέλιξης. Εφαρμογή ερευνητικών Σχεδίων Δράσης (Action Research) και, μέσα από την εφαρμογή τους, αναζήτηση απαντήσεων σε πιθανές πολιτικές πρακτικές

15 Δεοντολογικές επισημάνσεις
Διαφύλαξη της ανωνυμίας των συμμετεχόντων/ ουσσών στην έρευνα. Ειλικρίνεια για τους σκοπούς και τους στόχους της μελέτης.  Ηχογράφηση συνεντεύξεων μετά από άδεια των συμμετεχόντων/ ουσσών.

16 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Η ‘ανδρική ηγεσία’ ως νόρμα:
 Κοινές αντιλήψεις μεταξύ των αντρών και των γυναικών εκπαιδευτικών της έρευνας που συνδέονται τόσο με κυρίαρχα ανδρικά χαρακτηριστικά (λ.χ. επιβολή, σιγουριά, φιλοδοξία) όσο και με ανάλογους ορισμούς για τον ρόλο της ηγεσίας.  Διαφοροποίηση ως προς το φύλο των συμμετεχόντων στην έρευνα, αλλά μόνο σε συγκεκριμένα θέματα που συνδέονται με αξιολογήσεις τους για άτομα αντίστοιχου φύλου.  Επιμέρους διαφοροποιήσεις (βάσει λ.χ. εμπειριών, αντιλήψεων, ιδιαίτερων χαρακτηριστικών, διαφορετικών σχολείων, σχέσεις με συναδέλφους/ ισσες, γνωστικό υπόβαθρο) Διεύθυνση και προσδοκίες εκπαιδευτικών  Ενώ αποδόθηκαν χαρακτηριστικά ηγεσίας στην προσωπικότητα κι όχι στο φύλο των ηγετών, αναζητήθηκαν ‘μέσοοι όροι’, κανόνες συμπεριφοράς και χαρακτηριστικά προσωπικότητας που αποδόθηκαν κυρίως σε άντρες, θεωρώντας ότι οι γυναίκες αποτελούν εξαίρεση.  Εντοπίστηκαν περιπτώσεις εκπαιδευτικών με μη παραδοσιακές και μη ουσιοκρατικές αντιλήψεις για τον βιολογικό διαχωρισμό των δύο φύλων, που δεν καταργούν μεν την διχοτομία άντρας - γυναίκα αλλά την αντικαθιστούν με την διχοτομία ανδρισμός – θηλυκότητα.

17 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Ερμηνείες εμπειριών του τύπου: ‘οι γυναίκες είναι (ή δεν είναι) καλές διευθύντριες’  Εντοπίστηκε μια κυρίαρχη αρνητική αντίληψη για τις γυναίκες σε θέση διεύθυνσης.  Διατυπώθηκαν στερεοτυπικές αντιλήψεις και υπεραπλουστευμένες κρίσεις για το γυναικείο φύλο ως αδύναμο, ανασφαλές, συναισθηματικό, άπειρο, ότι επιβάλλεται με πλάγιους και όχι ευθύς τρόπους. Η ‘καλή’ διευθύντρια  Άνδρες: η γυναίκα διευθύντρια ‘είναι’ αυταρχική και επιθετική λόγω θέσης.  Γυναίκες: - αξιολόγησαν θετικά την γυναίκα που ‘αλλάζει’, που έχει ή αποκτά ‘αρσενικά’ χαρακτηριστικά. - ‘είναι’ ανταγωνιστική προς τις ομόφυλές της εκπαιδευτικούς. ‘Είναι θέμα προσωπικότητας, όχι φύλου …αλλά’

18 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ‘Απουσία’ γυναικών: Αποκλεισμός και Αυτό-αποκλεισμός Ενδο-οικιακοί ρόλοι και κοινωνικοποίηση Έμφυλη κοινωνικοποίηση και ανατροφή Ενοχοποίηση του Θύματος Τάση φυγής Αριστεία και τελειότητα Εξωγενείς παράγοντες

19 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Διαφορετική εννοιολόγηση επαγγέλματος και ηγεσίας σχολικών μονάδων Το κλίμα του Συλλόγου Διδασκόντων/ ουσών ως παράγοντας ενθάρρυνσης (ή μη) γυναικών που διεκδικούν διευθυντική θέση Ένοχη μέχρις αποδείξεως του εναντίου ‘… Περιμέναμε άντρα’ Προτάσεις εκπαιδευτικών και σημαντικότητα του θέματος Θέμα στην εκπαιδευτική ατζέντα Θετικά μέτρα υπέρ των γυναικών Ισχυρός σύλλογος ‘…πρέπει σώνει και καλά να επιτευχθεί;’

20 ΣΥΝΟΨΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ Εντοπίστηκαν αντιλήψεις κοινές στους εκπαιδευτικούς και των δύο φύλων, που δείχνουν κάποια συναίνεση και συνάφεια στις απόψεις τους. Εντοπίστηκαν αντιλήψεις διαφοροποιημένες ως προς την έμφυλη ταυτότητά τους αλλά και ως προς επιμέρους χαρακτηριστικά όπως το γνωστικό τους υπόβαθρο ή την θεώρησή τους για την ηγεσία. Εντοπίστηκαν γυναίκες εκπαιδευτικοί της έρευνας που κρατούσαν για τον εαυτό τους το ρόλο της παρατηρήτριας της σχολικής διοίκησης. Εντοπίστηκε μια αντιφατική εικόνα: Σε επίπεδο προσδοκιών δεν αποδόθηκε στην ηγεσία ελεγκτική διάσταση. Εντοπίστηκε να καλύπτεται ένα ευρύ φάσμα αντιλήψεων και στάσεων όχι μόνο σε σχέση με την έμφυλη ταυτότητά των εκπαιδευτικών, αλλά σε σχέση με το προσωπικό τους ύφος και τα ιδιαίτερα κοινωνικά, ηλικιακά, οικογενειακά, ιδεολογικά χαρακτηριστικά που τους διαφοροποιούσαν από τα υπόλοιπα άτομα της έρευνας, και εμπλέκονταν με τον τρόπο που αντιλαμβάνονταν την έμφυλη ταυτότητά τους.

21 ΣΥΝΟΨΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ Αντιλήψεις για τις γυναίκες διευθύντριες
 Εντοπίστηκαν στρατηγικές σχηματισμού αντιλήψεων βάσει: Των σχετικών εμπειριών διεύθυνσης. Προκατασκευασμένων & υπεραπλουστευμένες αντιλήψεων σχετικά με τους ρόλους των δύο φύλων.  Επισημαίνονται περιπτώσεις αντίθεσης και προσπάθειας για διαφοροποίηση από έμφυλα στερεοτυπικές αντιλήψεις.  Εντοπίστηκε η ‘αντρική’ ηγεσία ως νόρμα και σημείο ετεροπροσδιορισμού της ηγεσίας που ασκείται από γυναίκες.  Εντοπίστηκαν προσδοκίες που αποδίδουν μη στερεοτυπικά χαρακτηριστικά στην ηγεσία και φαίνεται να συμπεριλαμβάνουν τόσο ‘ανδρικές’ όσο και ‘γυναικείες’ εμπειρίες.

22 ΣΥΝΟΨΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ Αντιλήψεις για την διεκδίκηση (ή μη) ανέλιξης από γυναίκες εκπαιδευτικούς  Οι τρόποι με τους οποίους οι εκπαιδευτικοί της έρευνας σχημάτισαν ιδέες, εξέφρασαν αντιλήψεις και διατύπωσαν ερμηνείες για τις γυναίκες εκπαιδευτικούς που διεκδικούν ή δεν διεκδικούν ανέλιξη σε θέση διεύθυνσης σχολικών μονάδων φαίνεται να συνδέονται με κοινωνικές, πολιτισμικές και ψυχολογικές αιτιάσεις, μικρο και μακρο επιπέδου  Απέδωσαν την περιορισμένη διεκδίκηση διευθυντικών θέσεων από γυναίκες, σε δομικά αίτια, σε θέματα κοινωνικοποίησης και σε ψυχολογικές ερμηνείες, χωρίς απαραίτητα να συνδέονται μεταξύ τους όλες αυτές οι αιτιάσεις. Η γυναικεία διεκδίκηση εκπαιδευτικής ηγεσίας και ο ρόλος του Συλλόγου Διδασκόντων/ ουσσών  Φαίνεται ότι το σημείο εκκίνησης είναι διαφορετικό όταν άτομα από τα δύο φύλα αναλαμβάνουν ρόλο εκπαιδευτικής ηγεσίας, και αυτό συνδέεται με την αποδοχή που χαίρουν από τον σύλλογο του εκάστοτε σχολείου, ο οποίος άλλωστε δεν είναι αποκομμένος από συγκεκριμένα κοινωνικά πλαίσια και πατριαρχικές αντιλήψεις Προτάσεις εκπαιδευτικών  Εντοπίστηκε ότι οι τρόποι με τους οποίους οι εκπαιδευτικοί της έρευνας αξιολογούν τη σπουδαιότητα του υπό μελέτη φαινομένου και δομούν με το λόγο τους προτάσεις, συνδέονται με μικρο και μακρο πολιτικές και πρακτικές.  Επισημάνθηκε και μια στάση αποστασιοποίησης από το θέμα.

23 ΣΥΖΗΤΗΣΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Οι άντρες και οι γυναίκες εκπαιδευτικοί που συμμετείχαν στην έρευνα διαμόρφωσαν και διατύπωσαν στάσεις και αντιλήψεις μέσα από συγκεκριμένα αντιληπτικά φίλτρα τα οποία συνδέονται με τους τρόπους που η έμφυλη ταυτότητά τους διαπερνά και διαπερνάται από τα ιδιαίτερα κοινωνικά, μορφωτικά, οικογενειακά, εμπειρικά και προσωπικά χαρακτηριστικά τους. Οι στάσεις και αντιλήψεις των εκπαιδευτικών δεν ακολουθούν απαραίτητα και τυφλά το διχοτομικό τρόπο σκέψης που παραπέμπει σε άκριτη αποδοχή έμφυλων στερεοτύπων αλλά εμπλέκουν τα ιδιαίτερα και υποκειμενικά χαρακτηριστικά τους, καταργώντας το μύθο που συνδέεται με κυρίαρχες σκέψεις και αντιλήψεις αποκλειστικά στερεοτυπικές ως προς το φύλο. Επισημαίνεται η ανάγκη διερεύνησης του τρόπου που εννοιολογείται το επάγγελμα από τους/ τις εκπαιδευτικούς ως μια πιθανή αιτία της χαμηλής διεκδικητικότητας από μέρους των γυναικών. Φαίνεται ότι τα ‘κυρίαρχα στερεότυπα φύλου’ που ορίζονται ως το σύνολο των προσχηματισμένων και υπεραπλουστευμένων κοινωνικών αντιλήψεων αναφορικά με τα δύο φύλα, όχι απλά δεν απλουστεύουν την ζωή αυτών που τα ακολουθούν αλλά μάλλον δημιουργούν σύγχυση.

24 ΣΥΖΗΤΗΣΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Καταργείται το μοντέλο του δίπολου άντρας γυναίκα και στη θέση του αναδεικνύεται η πολυπλοκότητα, συνθετότητα και ποικιλομορφία των υποκειμενικών νοημάτων. Η αναπαραγωγή βέβαια των έμφυλων στερεοτύπων, είτε σε επίπεδο αντιλήψεων των ίδιων των ατόμων της έρευνας, είτε σε επίπεδο μεταφοράς αυτών που θεωρήθηκαν ‘κοινώς’ αποδεκτές αντιλήψεις και με τις οποίες δήλωσαν ότι δεν ταυτίζονται, ήταν έντονη. Έντονος όμως ήταν και ο αντίλογος σε αυτές. Εντοπίστηκε μια σχετική αντίσταση των εκπαιδευτικών της έρευνας στον στερεοτυπικό τρόπο σκέψης, πέρα από τα όρια που θέτει το φύλο του ατόμου και η διεκδίκηση της ατομικότητας και της υποκειμενικότητάς τους. Φαίνεται ότι τα ενδιαφέροντα των εκπαιδευτικών καθορίζουν τον τρόπο που αυτοί/ ές ορίζουν την έννοια της ηγεσίας, προσδίδοντας άλλες φορές προσωπικό και άλλες ιδεολογικό περιεχόμενο.

25 ΣΥΖΗΤΗΣΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Συμπεραίνεται ότι όσο πιο κοντά στην ηγεσία ήταν οι εκπαιδευτικοί, βάση των αρμοδιοτήτων τους, τόσο οι αντιλήψεις έτειναν να συγκλίνουν ανεξάρτητα από το φύλο τους. Ανέκυψε το ερώτημα αν σε αυτή την εικόνα ‘απουσίας’ παίζουν τελικά σημαντικό ρόλο τα λεγόμενα έμφυλα στερεότυπα ή αν εμπλέκεται η απουσία ποικιλίας στην ηγεσία και οι φτωχές προσλαμβάνουσες όσον αφορά γυναίκες στην εκπαιδευτική διοίκηση. Συμπεραίνεται ότι εκπαιδευτικοί σχηματίζουν αντιλήψεις για την άσκηση εκπαιδευτικής ηγεσία από γυναίκες, βάσει συγκεκριμένων, συνειδητών ή/ και ασυνείδητων στρατηγικών:  Βασίζονται σε σύγκριση με τρόπους άσκησης της ηγεσίας από άντρες/  Βασίζονται σε λεκτικές και μη λεκτικές συμπεριφορές διευθυντριών που είχαν ή έχουν ως προïστάμενες/  Βασίζονται σε μεταφορά αντίστοιχων εμπειριών από τρίτους.  Βασίζονται σε συγκεκριμένες ιδεολογικές θεωρήσεις που διαπλέκονται με την υποκειμενική τους διάσταση, σε σχέση δηλαδή με χαρακτηριστικά οικογενειακής κατάστασης, προσωπικούς και επαγγελματικούς στόχους, αλλά και διαδρομές ζωής.

26 ΣΥΖΗΤΗΣΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Φαίνεται να υπάρχει διάσταση απόψεων σημαντικής μερίδας εκπαιδευτικών μεταξύ της εικόνας με την οποία περιέγραψαν την σχολική ηγεσία και την εικόνα που θα ήθελαν αυτή να έχει. Στην πρώτη περίπτωση την απεικόνισαν ως ‘ανδρική’, ενώ στην δεύτερη περίπτωση της απέδωσαν διευρυμένα χαρακτηριστικά, συνδυάζοντας στοιχεία που στην προηγούμενη ερώτηση είχαν αποδώσει σε άντρες και άλλα σε γυναίκες. Φαίνεται δηλαδή να αναγνωρίζουν την δυνατότητα στην ηγεσία να ασκείται τόσο από άντρες όσο και από γυναίκες. Αναδεικνύεται ισχυρή επίδραση του Συλλόγου Διδασκόντων / ουσών και το κλίμα της σχολικής μονάδας στην εκδήλωση φιλοδοξιών ανέλιξης από γυναίκες, είτε ενθαρρύνοντας, είτε, κυρίως, αποθαρρύνοντας σχετικές διεκδικήσεις, με άμεσο ή/ και έμμεσο τρόπο. Συμπεραίνεται ότι υφίστανται σχέσεις άτυπης διαπραγμάτευσης της κατανομής ισχύος, οριζόντια μεταξύ των εκπαιδευτικών και κάθετα μεταξύ των διαφορετικών επιπέδων ισχύος, που φαίνεται να έχουν αγνοηθεί στην έρευνα για την μειωμένη συμμετοχή των γυναικών εκπαιδευτικών στην διοίκηση. Φαίνεται ότι ο λόγος των εκπαιδευτικών είναι πλούσιος και με συγκροτημένα επιχειρήματα, διεκδικώντας με αυτό τον τρόπο ενεργή συμμετοχή και αναγνώριση του ρόλου τους στην διαπραγμάτευση σχέσεων και κατανομής ισχύος.

27 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Προτείνεται ότι ένας πιο αναγνωρισμένος θεσμικά ρόλος του συλλόγου διδασκόντων/ ουσών στην διαδικασία των κρίσεων για διορισμούς διευθυντών/ τριών, ίσως θα έδινε ‘φωνή’ και θα αναγνώριζε τη δύναμη των εκπαιδευτικών, με ενδεχόμενο αποτέλεσμα να μειωθούν οι έμμεσες και άτυπες επιρροές που φαίνεται να ασκούνται προς τις εκπαιδευτικούς πιθανές διεκδικήτριες. Η παρούσα έρευνα αναδεικνύει τον σημαντικό ρόλο που φαίνεται να παίζει το κλίμα που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες εκπαιδευτικοί στον εργασιακό τους περιβάλλον και αναδεικνύει επίσης την ανάγκη για περαιτέρω διερεύνηση των συνεπειών του λεγόμενου ‘Λασπώδους Πατώματος’ στην διαμόρφωση της εικόνας ‘απουσίας’ των γυναικών από την εκπαιδευτική διοίκηση. Η ανάδειξη των υποκειμενικών ταυτοτήτων και του δικαιώματος στην διαφορά αναδεικνύεται σε στρατηγική, τόσο σε μικρο κοινωνικά πλαίσια, όσο και σε επίπεδο πολιτικών πρακτικών.

28 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Κάθε επιμέρους πρόταση, όπως θετικά μέτρα υπέρ των γυναικών πρέπει να λαμβάνει υπόψη το συγκεκριμένο κάθε φορά πλαίσιο και τα συγκείμενά του. Αναδεικνύεται η ανάγκη για διεπιστημονική έρευνα και για προσεκτικές και μελετημένες εφαρμογές πολιτικών πρακτικών. Η σπουδαιότητα ολιστικής αντιμετώπισης θεμάτων όπως η έμφυλη ανισότητα στην κατανομή κοινωνικών αγαθών οφείλει να λαμβάνει υπόψη της όλα τα εμπλεκόμενα μέρη και τις κάθετες και οριζόντιες δυναμικές που αναπτύσσονται μεταξύ τους, Κάθε πρόταση για την ιεραρχία της εκπαίδευσης δεν μπορεί να είναι ολοκληρωμένη αν δε περικλείει τις οπτικές και τις αντιλήψεις των υποκειμενικοτήτων που εμπλέκονται στη δόμηση ή αποδόμηση συγκεκριμένων σχέσεων του υπό μελέτη φαινομένου, λαμβάνοντας πάντα υπόψη την διαφορετικότητα εντός πλαισίου.

29 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Αναδεικνύονται ως σημαντικές συγκεκριμένες προτάσεις που λίγο ή πολύ περιλαμβάνονται στις απεικονίσεις των ίδιων των εκπαιδευτικών της παρούσας μελέτης αλλά και προτάσεις όπως η αναδιανομή ρόλων, ή/ και η ίδρυση Γραφείων Ισότητας στα πλαίσια της εκπαίδευσης, η ενσωμάτωση της οπτικής του φύλου σε όλες τις πολιτικές, και η ανάπτυξη σχεδίων δράσης σε μικρο και μακρο επίπεδα. Προτείνεται η αξιοποίηση εξειδικευμένου επιστημονικού και ερευνητικού ανθρώπινου δυναμικού που τα τελευταία χρόνια έχει παραχθεί μέσω της εισαγωγής των σπουδών φύλου σε πτυχιακό, αλλά κυρίως, μεταπτυχιακό επίπεδο. Προτείνεται η δημιουργία & στελέχωση δομών και παρατηρητηρίων που θα δρουν σε επίπεδο ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης, εφαρμογής και δράσης, πολλαπλασιασμού αλλά και αποτίμησης και αξιολόγησης των αποτελεσμάτων και της πορείας θεμάτων έμφυλης ισότητας.

30 ΕΠΙΛΟΓΟΣ Η εκπαιδευτική ηγεσία και η έμφυλη διάκριση που τη χαρακτηρίζει οφείλει να συνδεθεί με την ευρύτερη έμφυλη κινητικότητα και τους παράγοντες που εμπλέκονται στη διαμόρφωσή της, παράγοντες που διαφοροποιούνται τοπικά, χρονικά, κοινωνικά, πολιτισμικά, ιδεολογικά και συνθέτουν μια εικόνα ιδιαίτερα πολύπλοκη και ενδιαφέρουσα.