Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΩΝ ΤΥΦΛΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ Σχ. Έτος 2013-14 Ερευνητική εργασία των μαθητών της Α Λυκείου του 2ου ΓΕΛ ΑΛΙΜΟΥ:

Παρουσίαση με θέμα: "Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΩΝ ΤΥΦΛΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ Σχ. Έτος 2013-14 Ερευνητική εργασία των μαθητών της Α Λυκείου του 2ου ΓΕΛ ΑΛΙΜΟΥ:"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΩΝ ΤΥΦΛΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ
Σχ. Έτος Ερευνητική εργασία των μαθητών της Α Λυκείου του 2ου ΓΕΛ ΑΛΙΜΟΥ: Αλεξιάδη Μαργαρίτας Δήμα Γεωργίου Καραΐσκου Βασιλικής Καρατζά Νικολάου Κοκονού Μαρίας Κουμουνδούρου Στυλιανής Μόνου Ιωάννας Ξανθοπούλου Ιωάννας Οικονόμου Χριστίνας Πίκουλα Ελπίδας Ρούσσου Στυλιανής Σιώζιου Αναστασίας Τρουπάκη Ανθούλας Χατζηαναστασίου Ιωάννη Χριστοδουλίδη Αικατερίνης Υπεύθυνη καθηγήτρια Χριστόπουλου Μάριου Κούτσια Σοφία- Μαθηματικός

2 “Η εκπαIδευση των τυφλΩν μαθητών και ειδικΟτερα η διδασκαλΙα των μαθηματικΩν”
Ένα παιδί θεωρείται οπτικά ανάπηρο όταν η οπτική του μειονεξία ευθύνεται για τη μη μέγιστη απόδοσή του στο μαθησιακό τομέα και απαιτούνται ειδικά προγράμματα, μέθοδοι και μέσα προκειμένου να μάθει και να αποκτήσει γνώσεις. Ένα παιδί θεωρείται τυφλό όταν μπορεί να δει 20/100 ή και λιγότερο, ακόμη και με μέσα οπτικής ενίσχυσης. Παρά τις εξελίξεις των τελευταίων ετών στην ιατρική, τη φαρμακολογία, τη μοριακή βιολογία και τη βιοϊατρική τεχνολογία, η τύφλωση εξακολουθεί να αποτελεί απειλή για τον πλανήτη μας με τυφλούς δημιουργώντας τεράστια κοινωνικά, ψυχολογικά, εκπαιδευτικά και οικονομικά προβλήματα. Παρ’ όλα αυτά η τύφλωση προλαμβάνεται κατά 80%. Ένα στα δέκα παιδιά που εισέρχονται στο σχολείο έχουν σοβαρά προβλήματα όρασης. Είναι ευτύχημα που οι περισσότερες από αυτές τις περιπτώσεις δεν συναντούν σημαντικά κοινωνικά και εκπαιδευτικά προβλήματα αφού τα γυαλιά αντικαθιστούν τη μειονεξία. Ένα στα χίλια παιδιά όμως έχει σοβαρά προβλήματα όρασης που δεν μπορούν να αναπληρωθούν. Στην παρούσα εργασία θα προσπαθήσουμε να περιγράψουμε τα χαρακτηριστικά των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών αυτών των παιδιών αλλά και να γνωρίσουμε το απαραίτητο εκπαιδευτικό πλαίσιο καθώς και την κοινωνική οργάνωση που μπορούν να υποστηρίξουν αυτά τα παιδιά.

3 Τα παιδιά με προβλήματα όρασης δεν διαφέρουν από τα βλέποντα ως προς το επίπεδο της νοημοσύνης εφόσον: Εξεταστούν με τα κατάλληλα tests. Δεχθούν πρώιμη κατάλληλη ειδική εκπαίδευση, ώστε να έχουν εμπειρίες που οδηγούν στην κατανόηση των οπτικών ερεθισμάτων. Δεν εμφανίζουν και πρόσθετες ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες πέρα από την τύφλωση.

4 Η ειδική εκπαίδευση για τα άτομα με προβλήματα όρασης μπορεί να παρέχεται σε ΣΜΕΑ ή σε συνηθισμένες εκπαιδευτικές μονάδες βλεπόντων. Ειδικότερα: Για τη δευτεροβάθμια: Τα παιδιά με προβλήματα όρασης φοιτούν σε Γυμνάσια και Λύκεια βλεπόντων. Ο τυφλός μαθητής είναι ένας από τους μαθητές της τάξης που έχει , όπως και όλοι, τη δική του προσωπικότητα. Οι λέξεις “βλέπω”, “κοιτάζω”, “διαβάζω”, χρησιμοποιούνται και στο λεξιλόγιο των τυφλών μαθητών και δηλώνουν τις μεθόδους με τις οποίες βλέπουν. Η ένταξη των τυφλών μαθητών στο κοινό σχολείο ξεκίνησε το Μέχρι τότε η εκπαίδευσή τους γινόταν κυρίως στο ΚΕΑΤ (Κέντρο Εκπαίδευσης και Αποκατάστασης Τυφλών) στην Αθήνα και στη Σχολή Τυφλών στη Θεσσαλονίκη. Μέθοδοι ένταξης:  διαφοροποίηση στον τρόπο διδασκαλίας, όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο (θα αναφερθούμε σ’ αυτό το θέμα και παρακάτω). Συνεκπαίδευση, η οποία βοηθά τόσο τον τυφλό μαθητή όσο και τους υπόλοιπους μαθητές. Στην τάξη υπάρχουν δύο δάσκαλοι- καθηγητές (παράλληλη στήριξη). Μεικτό σύστημα δηλαδή συνεκπαίδευση αλλά και χωριστή διδασκαλία (όταν χρειάζεται διαφοροποίηση στον τρόπο διδασκαλίας ή πιθανά περισσότερος χρόνος για τον τυφλό μαθητή). Σε κάθε περίπτωση ο μαθητής ακολουθεί το πρόγραμμα της τάξης του, χρησιμοποιώντας βέβαια τον κατάλληλο ειδικό εξοπλισμό (π.χ. γραφομηχανή Braille). Για την πρωτοβάθμια: Προνηπιακός σταθμός (βλεπόντων ή τυφλών) Προσχολική αγωγή (ειδικό νηπιαγωγείο – νηπιαγωγείο βλεπόντων) Δημοτική εκπαίδευση που μπορεί να παρέχεται σε: Ειδικό Δημοτικό σχολείο όπου παρέχεται εκπαίδευση από δασκάλους με μετεκπαίδευση στην ειδική αγωγή και υποστήριξη από εξειδικευμένο προσωπικό. Ειδική τάξη σε σχολείο βλεπόντων όπου παρακολουθούν τα παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ορισμένα μόνο μαθήματα ενώ στα περισσότερα μαθήματα συνεκπαιδεύονται με τα παιδιά της συνηθισμένης τάξης του δημοτικού σχολείου. Τάξη γενικού σχολείου βλεπόντων όπου εντάσσεται το παιδί με πρόβλημα όρασης και συνδιδάσκεται με τα βλέποντα παιδιά τα ίδια ακριβώς μαθήματα έχοντας βέβαια την κατάλληλη παράλληλη στήριξη και εξειδικευμένα εκπαιδευτικά βοηθήματα.

5 ΣχολικO περιβAλλον Χωροταξική ένταξη – κοινωνική ενσωμάτωση
Χωροταξική ένταξη – κοινωνική ενσωμάτωση Ο τυφλός μαθητής κυκλοφορεί στην τάξη και σε όλους τους χώρους του σχολείου (με τη χρήση του λευκού μπαστουνιού). Οι υπόλοιποι μαθητές φροντίζουν να μη μετακινούνται τα θρανία και γενικά να μην αλλάζουν θέση στα πράγματα χωρίς να ενημερωθεί ο μαθητής με πρόβλημα όρασης. Προτρέπουμε τον τυφλό μαθητή να συμμετέχει σε όλες τις δραστηριότητες του σχολείου ώστε να αναπτύξει φιλικές σχέσεις με τους συμμαθητές του και ταυτόχρονα δείχνουμε στους άλλους μαθητές ότι μπορούν για παράδειγμα να παίξουν μαζί με μία ακουστική μπάλα (αλληλεπίδραση- αλληλοαποδοχή- συνεργατικότητα).

6 Ειδικοσ εξοπλισμοσ Οι τυφλοί μαθητές χρησιμοποιούν τα βιβλία των βλεπόντων τα οποία έχουν μεταγραφεί σε Braille με τις απαραίτητες προσαρμογές που αφορούν σε κάποιες ασκήσεις ή σε εικόνες. (Οι εικόνες είναι συνήθως περιγράμματα χωρίς πολλές λεπτομέρειες)    Η πρώτη απόπειρα να χρησιμοποιηθεί συνδυασμός κουκίδων (στιγμών) για την αναπαράσταση των χαρακτήρων του αλφαβήτου, στην θέση των ανάγλυφων χαρακτήρων, γίνεται το 1819 από τον Γάλλο λοχαγό του πυροβολικού Κάρολο Μπαρμπιέ. Το σύστημα θα τελειοποιηθεί από τον τυφλό Louis Braille, ο οποίος θα χρησιμοποιήσει ορθογώνιο πλέγμα 6 ανάγλυφων κουκίδων, η παρουσία ή η απουσία των οποίων στο πλέγμα επιτρέπει τον σχηματισμό 64 διαφορετικών χαρακτήρων. Τα 63 εξάστιγμα αντιστοιχούν σε σύμβολα και ένα στο κενό.

7 Γραφομηχανη braille Γραφομηχανή Braille που έχει ως βασική φόρμα ανάγλυφες ταινίες (εξάστιγμα). Πιέζοντας ταυτόχρονα τους διαφορετικούς συνδυασμούς των έξι πλήκτρων, οι χρήστες μπορούν να δημιουργήσουν οποιονδήποτε από τους χαρακτήρες στον κώδικα Braille επιθυμούν.

8 Γράφω σε Braille

9 Ειδικοσ εξοπλισμοσ Υπολογιστής με πληκτρολόγιο και οθόνη Braille
Υπολογιστές, όπως αυτοί που φαίνονται στις φωτογραφίες, έχουν κατασκευαστεί και σχεδιαστεί για χρήση από άτομα χωρίς λειτουργική όραση, κυρίως χρήστες της γραφής Braille.  Οι περισσότερες από αυτές τις συσκευές λειτουργούν ως ανεξάρτητοι φορητοί προσωπικοί υπολογιστές έχοντας συνθετική φωνή ή οθόνη Braille, αντί για συνηθισμένη οθόνη. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα, πολλοί μαθητές του Γυμνασίου/Λυκείου, λύνουν πολλά από τα προβλήματα που καλούνται να αντιμετωπίσουν στην τάξη, χρησιμοποιώντας συμβατικούς φορητούς υπολογιστές (Laptops). Για τους μαθητές με μειωμένη όραση η λύση αυτή φαίνεται να είναι η ιδανική. Εντούτοις, για τους τυφλούς μαθητές κρύβει τον κίνδυνο της εγκατάλειψης της γραφής Braille και της εξάρτησης τους από τους υπολογιστές. Αυτό όμωςμπορεί να αποφευχθεί επιτυχώς με τη χρήση Οθόνης Braille.

10 ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ Αυτά που γράφουν στον Η.Υ. μπορούν να τα τυπώσουν σε ένα κοινό εκτυπωτή αλλά και σε εκτυπωτή Braille. Το πρόβλημα που αντιμετωπίζεται και εδώ είναι ότι τα άτομα με ολική απώλεια όρασης δε μπορούν να παρακολουθήσουν αυτά που γράφουν, στην οθόνη. Η δυσκολία αυτή αντιμετωπίζεται με δυο τρόπους: α. την Οθόνη Braille και β. τη Συνθετική Φωνή

11 Ειδικοσ εξοπλισμοσ εκτυπωτής Braille
Ο εκτυπωτής Braille είναι ένας ειδικός εκτυπωτής που εκτυπώνει χαρτί με κείμενο Braille, δηλαδή ανάγλυφα σχήματα. Η οθόνη είναι μία ηλεκτρομηχανολογική συσκευή απτικής αναγνώρισης Το PIAF είναι μια απλή στη χρήση συσκευή παραγωγής ανάγλυφων γραφικών για εκπαιδευτικούς κυρίως σκοπούς. Όποια γραμμή, σχήμα ή γράμμα έχουμε σχεδιάσει ή εκτυπώσει με μαύρο χρώμα  επάνω στη σελίδα του μικροκαψουλικού χαρτιού θα  μετατραπεί σε ανάγλυφο σχεδόν άμεσα μετά το πέρασμα από τη συσκευή. Είναι ιδανικό για την εκμάθηση γεωμετρικών απλών σχημάτων και εννοιών, εξοικείωση με το χειρόγραφο κείμενο και την υπογραφή σε άτομα με προβλήματα όρασης. Είναι επίσης δυνατή η χρήση του για παραγωγή μικρών ανάγλυφων χαρτών όπως για παράδειγμα τον ανάγλυφο χάρτη - οδηγό ενός κτιρίου κλπ. Ειδικοσ εξοπλισμοσ εκτυπωτής Braille Συσκευή παραγωγής ανάγλυφων γραφικών PIAF

12 Ειδικοσ εξοπλισμοσ Τα ψηφιακά ακουστικά βιβλία αποτελούν μια σημαντική πρόοδο σχετικά με τα αναλογικά ακουστικά βιβλία (κασέτες). Μπορούν να παρουσιάζουν το περιεχόμενο όχι μόνο ακουστικά αλλά και πολυτροπικά, δηλαδή συγχρόνως ενώ το ακούει ο χρήστης μπορεί να του προσφέρεται και σε απτική μορφή (π.χ. σε οθόνη Braille)

13 Διαφοροποίηση Αναλυτικού Προγράμματος Σπουδών (Α.Π.Σ)
Οι σκοποί της εκπαίδευσης μαθητών με προβλήματα όρασης ταυτίζονται με αυτούς των βλεπόντων. Οι στόχοι: Αυτοπεποίθηση και ανεξαρτησία Αλληλοαποδοχή με το κοινωνικό σύνολο Ένταξη στην παραγωγική διαδικασία Η διαφοροποίηση είναι απαραίτητη για την ένταξη των τυφλών παιδιών στην εκπαιδευτική διαδικασία, όπως επίσης και νέες εκπαιδευτικές μέθοδοι, που διασφαλίζουν την ισότητα ευκαιριών στην πράξη.

14 Ειδικότερα για τα Μαθηματικά
Τα παιδιά με προβλήματα όρασης δεν υστερούν σε επίπεδο κατανόησης, αλλά η γραπτή γλώσσα που διαθέτουν για τα μαθηματικά και η υλική υποδομή δεν ευνοούν την εκμάθηση της συμβολικής γλώσσας των μαθηματικών Η πρώτη προσπάθεια για την κατασκευή κωδικοποίησης επιστημονικών συμβόλων έγινε από το μαθηματικό Μενεΐδη. Ήταν μία σειριακή αναπαράσταση των μαθηματικών εκφράσεων, η οποία όμως δεν κάλυπτε όλους τους συνδυασμούς των επιστημονικών συμβόλων. Το 2004 το Υπουργείο Παιδείας καθιέρωσε τον κώδικα Nemeth, ως την επίσημη συμβολογραφία για τα μαθηματικά και τις θετικές επιστήμες, στη γραφή Braille.

15 Ειδικοτερα για τα Μαθηματικα
Για μικρούς μαθητές…. Αριθμοί και πράξεις: Χρησιμοποιούμε πραγματικά αντικείμενα π.χ. ξηρούς καρπούς, φρούτα, κοχύλια, κέρματα για την απαρίθμηση αντικειμένων. Κιναισθητικές δραστηριότητες: ο τυφλός μαθητής πηγαίνει τρείς φορές στο ανθοδοχείο της τάξης και τοποθετεί σ’ αυτό δύο λουλούδια κάθε φορά. Χρήση ανάγλυφων μαθηματικών παιχνιδιών π.χ. ντόμινο. Ανάγλυφες καρτέλες- αριθμητήριο με στοιχεία διαφορετικής απτικής μορφής για την ανάλυση των αριθμών σε δεκάδες και μονάδες. Κατασκευή ευθυγράμμων τμημάτων στο φανελοπίνακα ενώνοντας πινέζες ανα δύο με σπάγγο. Ανάγλυφες απομιμήσεις κερμάτων. Χρήση κατάλληλων τρισδιάστατων τάγκραμ για το σχηματισμό γεωμετρικών επιπέδων. Κατασκευή γεωμετρικών σχημάτων με καλαμάκια, μολύβια, οδοντογλυφίδες ή άλλο απτικό υλικό.

16 …γυμνασιο- λυκειο Ανάγλυφη υδρόγειος Ενδεικτικά:
Ανάγλυφος γεωπολιτικός χάρτης Ελλάδας Ανάγλυφη υδρόγειος Φτιάχνουμε μικρές σφαίρες από πλαστελίνη Συνδέουμε τις σφαίρες μεταξύ τους με οδοντογλυφίδες, όπως συμβαίνει στα μόρια Ολόγλυφα τρισδιάστατα γεωμετρικά σχήματα Ενδεικτικά: Απτική εξερεύνηση των σχημάτων και απτική αντίληψη των μαθητών για τα σχήματα. Ανάγλυφος άξονας πραγματικών αριθμών, ώστε οι τυφλοί μαθητές να αντιλαμβάνονται τη διάταξή του. Επίπεδα σχήματα φτιαγμένα από μη ελαστικά υλικά (ορθογώνιο παραλληλόγραμμο, ορθογώνιο τρίγωνο, κύκλος). Πλαστικά κομμάτια επίπεδων σχημάτων που ενώνονται μεταξύ τους (τετράγωνα, τρίγωνα, ρόμβοι). Ολόγλυφα τρισδιάστατα σχήματα. Ανάγλυφος τριγωνομετρικός κύκλος. Βιβλία σχημάτων. Μετακινούμενα διανύσματα πάνω σε μαγνήτη. Χρήση ανάγλυφου χάρτη για να αντιλαμβάνονται απτικά οι μαθητές τις ενδείξεις της κλίμακάς του που είναι γραμμένες σε Braille.

17 ενα παραδειγμα… Στη γραφή braille το κλάσμα δεν γράφεται με τον κλασικό τρόπο, αλλά ο αριθμητής και ο παρονομαστής γράφονται στην ίδια ευθεία με κατάλληλα σύμβολα. Είναι επομένως πολύπλοκη η γραφή της απλοποίησης ή του σύνθετου κλάσματος. Άρα στο κεφάλαιο των κλασμάτων ο διδάσκων πρέπει να δώσει περισσότερο χρόνο στον τυφλό μαθητή.

18 είμαι ένας συνηθισμένος άνθρωπος αλλά τυφλός
Μην αποφεύγεις τις λέξεις «βλέπω», «κοιτάζω», «τυφλός» κλπ., τις μεταχειρίζομαι και εγώ. Βλέπω με τα χέρια μου: βλέπω για μένα= αγγίζω, ακούω, μυρίζω, καταλαβαίνω, αισθάνομαι… είμαι ένας συνηθισμένος άνθρωπος αλλά τυφλός αφίσα Μεγαλώνω, παίζω, τρέχω, διαβάζω, γράφω, σπουδάζω, δουλεύω, παθιάζομαι, κλαίω, γελάω, ερωτεύομαι, θυμώνω, «σερφάρω», κάνω chat ,…,όπως ΕΣΥ (από άρθρο του Β. Αυγουλά)

19 Πηγές- εργαλεία- δράσεις για την εργασία:
Πηγές- εργαλεία- δράσεις για την εργασία: Οι μαθητές συνέταξαν ερωτηματολόγιο το οποίο μοίρασαν σε 124 συμμαθητές τους. Στη συνέχεια επεξεργάστηκαν στατιστικά τις απαντήσεις: Έχετε συναντήσει ποτέ τυφλό άνθρωπο; Είχατε κάποιο τυφλό συμμαθητή; Αν συναντήσεις και μιλήσεις με έναν μη βλέποντα θα χρησιμοποιήσεις εκφράσεις όπως "βλέπω", "κοίτα", "όραση", "θα δούμε" ; ΝΑΙ 5 4% ΟΧΙ 119 96% ΝΑΙ 65 52% ΟΧΙ 59 48% Αν απαντήσατε ΝΑΙ στην προηγούμενη ερώτηση, να αναφέρετε αν ο μαθητής αυτός είχε ειδική εκπαιδευτική υποστήριξη; Καθόλου 51 41% Όχι πολύ 53 43% Αρκετά 11 9% Πάρα πολύ 9 7% ΝΑΙ 2 3% ΟΧΙ 68 97%

20 Πηγές- εργαλεία- δράσεις για την εργασία:
Πηγές- εργαλεία- δράσεις για την εργασία: Ένας τυφλός μαθητής χρειάζεται; Ειδικό σχολείο για τυφλούς μαθητές 66 58% Γενικό σχολείο με υποστήριξη εξειδικευμένων καθηγητών 48 42% …………………………………………………………………………………………………………… Ένας τυφλός μαθητής έχει αθλητικές δραστηριότητες; Καθόλου 13 11% Όχι πολύ 41 33% Αρκετά 46 37% Πάρα πολύ 23 19% Ένας τυφλός μαθητής μπορεί να λύσει μια άσκηση Γεωμετρίας; Καθόλου 21 17% Όχι πολύ 37 31% Αρκετά 48 40% Πάρα πολύ 15 12%

21 Πηγές- εργαλεία- δράσεις για την εργασία:
Πηγές- εργαλεία- δράσεις για την εργασία: Σε ένα σχολείο, αναπτύσσονται φιλικές σχέσεις μεταξύ βλεπόντων και μη βλεπόντων μαθητών; Καθόλου 11 9% Όχι πολύ 30 24% Αρκετά 50 41% Πάρα πολύ 32 26% Πιστεύετε ότι ένας τυφλός μαθητής υστερεί, σε σχέση με τους βλέποντες συμμαθητές του, ως προς τις σχολικές επιδόσεις; Καθόλου 42 34% Όχι πολύ 43 35% Αρκετά 31 25% Πάρα πολύ 7 6%

22 Πηγές- εργαλεία- δράσεις για την εργασία:
Πηγές- εργαλεία- δράσεις για την εργασία: Επίσκεψη στο τμήμα ένταξης για άτομα με προβλήματα όρασης του Μουσικού Σχολείου Αλίμου, όπου και γνωριστήκαμε με κάποιους από τους μαθητές του συγκεκριμένου τμήματος αλλά και είδαμε το εκπαιδευτικό υλικό και τα τεχνολογικά μέσα που χρησιμοποιούν: Σχολικά βιβλία σε γραφή Braille Χάρτες, μακέτες, γεωμετρικά όργανα για τυφλούς μαθητές Εκτυπωτής (Embosser) Braille Θερμοηλεκτρική συσκευή δημιουργίας ανάγλυφων σχημάτων Γραφομηχανή Braille

23 Πηγές- εργαλεία- δράσεις για την εργασία:
Πηγές- εργαλεία- δράσεις για την εργασία: Μελέτες σχετικές με την πρόσβαση των τυφλών μαθητών στη σχολική διαδικασία. Ενδεικτικά: «Θέματα όρασης και τυπικό σχολείο» 3ο Δημ. Σχολείο Μοσχάτου «Εκπαίδευση και άτομα με προβλήματα όρασης» Γ. Τσιναρέλης «Μουσική εκπαίδευση τυφλών μαθητών» Πτυχιακή εργασία Τσακιρίδη Δ. «Δεξιότητα των τυφλών μαθητών στη διαδικασία της μέτρησης» Κ. Κώτσης ΠΤΔΕ Πανεπιστημίου Ιωαννίνων «Η διαδικασία της ανάγνωσης Braille» Ρ. Χιουρέα Σχ. Σύμβουλος Ειδ. Αγωγής «ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ για τυφλούς μαθητές» «Υποστηρικτικές Τεχνολογίες Πληροφορικής» Γ. Κουρουπέτρογλου Άρθρα-Δημοσιεύσεις. «Τα παιδιά με προβλήματα όρασης έχουν δικαίωμα στη γνώση» (Ράνια Χιουρέα) «Ζωγραφίζουν με τα μάτια της ψυχής» (άρθρο Δ. Μανιάτη εφημ. ΤΑ ΝΕΑ )  Άρθρα του Β. Αυγουλά από Video από το διαδίκτυο (youtube) Φωτογραφίες (από το Μουσείο Αφής , υλικοτεχνική υποδομή) Εκπομπές-Ντοκυμαντέρ: Ενδεικτικά: «Τι χρώμα έχει το σκοτάδι» (Πρωταγωνιστές- Mega) ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ   «Εισαγωγή στην Εκπαίδευση των τυφλών στην Ελλάδα» Ράνια Χιουρέα εκδόσεις Λύχνος) «Τύφλωση και ανάγνωση-Διαβάζοντας με την αφή» Κων/νος Παπαδόπουλος