Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων ΠΕΝΝΕΔ 28VI2007. ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΣΤΗΝ ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ.

Παρουσίαση με θέμα: "Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων ΠΕΝΝΕΔ 28VI2007. ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΣΤΗΝ ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων ΠΕΝΝΕΔ 28VI2007

2 ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΣΤΗΝ ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

3 Ο άνθρωπος και η κοινωνία του, από την αρχή αντιµετώπισαν τη φύση σαν ζωτικό χώρο και σαν ένα παραγωγικό σύστημα. Σ’ αυτό συνεισέφεραν οι εργαλειακές επαναστάσεις, - από την προϊστορία µέχρι σήµερα, σαν αποτέλεσµα της κατανόησης της φύσης και της εφευρετικότητας που οδήγησε στην εξέλιξη των µηχανισµών και των µηχανών - και η διαρκής πολιτισµική ανάγκη του ανθρώπου για ευηµερία και για ασφάλεια Αρχικά η σχέση του ανθρώπου µε τη φύση ήταν αρµονική και είχε τη γνώριµη ζωική «αθωότητα».

4 Στη συνέχεια όµως, η σχέση αυτή άρχισε να παίρνει χαρακτηριστικά σχέσης κυριαρχίας και συγκρούσεων για την επέκταση της κυριαρχίας αυτής. Η εξέλιξη αυτή ήταν ενδογενής στον άνθρωπο, την κοινωνία και τον πολιτισµό καθώς αποτελεί µια συνέχεια του µοντέλου της ζωικής κυριαρχίας, στη τροφική αλυσίδα και τον βιοτοπικό έλεγχο των περιοχών. Η σχέση απέναντι στη φύση συνδέθηκε και µε την εσωτερική δυναµική σχέσεων µεταξύ των ανθρώπων µέσα στην κοινωνία. Γι’ αυτό µας µίλησαν από την αρχαιότητα έως σήµερα πολλοί στοχαστές όπως ο Έγκελς ή ο Χορκχάιµερ. Η βία και η κυριαρχία προς τη φύση έγινε βία µεταξύ των αν- θρώπων και παιχνίδι κυριαρχίας στην κοινωνία.

5 Μαζί µε την επινόηση των μηχανών, πριν και µετά από αυτήν, αναπτύχθηκαν και διαμορφώθηκαν θεσµοί µέσα στην κοινωνία όπως η ιδιοκτησία, η δουλεία, οι µορφές της εξουσίας και της εκµετάλλευσης του ανθρώπου και των φυσικών πόρων, που εκβιοµηχάνισαν τις ανθρώπινες σχέσεις & την κοινωνική οργάνωση & τις έκαναν «παραγωγικές» σχέσεις. Σηµειώνουµε ότι η ανάπτυξη αποτέλεσε ένα διαρκές ιδεολόγηµα όλων των εποχών και των πολιτισµών και µια διαρκή µετάθεση στόχων. Θεωρητικά απέβλεπε στην ευηµερία και την ευτυχία, απέβλεπε στην ασφάλεια της ζωής, αλλά συχνά ο σκοπός χανόταν. Κυριαρχούσε η ανάπτυξη σαν αυτοσκοπός και µέσα από την ανάπτυξη εµφανιζόντουσαν οι αντιφάσεις και χανόταν το νόηµα των ανθρώπινων ή προµηθεϊκών δηµιουργηµάτων.

6 Η αναπτυξιακή ιδεολογία στηριζόταν σε τρία βασικά ση- µεία: 1ο. Στην υπόθεση ότι υπάρχει απειρότητα φυσικών πόρων. 2ο. Στην υπόθεση της ακόρεστης καταναλωτικής ζήτησης και επι- θυµίας των ανθρώπων. 3ο. Στην υπόθεση ότι υπάρχει οικονοµική στενότητα.

7 Εφ’ όσον λοιπόν η βιωσιµότητα υποσκάπτεται από την «άγρια» ανάπτυξη - και µιλάµε ακόµα και για την οικονοµική βιωσιµότητα υπό ορισµένες συνθήκες - έγινε κατανοητό ότι πρέπει να αντικαταστήσουµε την ανάπτυξη, ως στόχο εύκολο και επικίνδυνο, µε την βιώσιµη ανάπτυξη. Η βιώσιµη ανάπτυξη έχει µέσα της ποιοτικές προδιαγραφές καθώς και εκτίµηση και αποτίµηση του µακροχρόνιου κόστους της ανάπτυξης.

8 H ανθρωπότητα εισέρχεται στον 21 ο αιώνα έχοντας στην κατοχή της έναν υλικό πλούτο άνευ προηγουμένου στην ιστορία της, αλλά φορτωμένη παράλληλα με προβλήματα πρωτοφανούς εντάσεως, που απειλούν την ίδια την επιβίωσή της. Στην διαδικασία της παγκόσμιας μεταβολής δεσπόζει ένα ποιοτικό στοιχείο, ήτοι η αξία της «Ανάπτυξης», που κυριάρχησε παγκόσμια στα τελευταία 50 χρόνια. Το σύνδρομο της «ανάπτυξης για την ανάπτυξη» λειτουργεί σαν αυτοκαταστροφικό σύνδρομο, σαν αυτοκαταστροφική ανάπτυξη χωρίς ορίζοντες και μακρόπνοο μέλλον.

9 Στις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα άρχισε να συζη- τιέται ο όρος «βιωσιµότητα». Είναι ένας όρος που είναι συνδεδεµένος επίσης µε τον όρο «αειφορία», έναν όρο της δασοπονικής επιστήµης, που λέει ότι οι εισροές και οι εκροές της βιοµάζας που έχουµε σε ένα δασικό σύστηµα πρέπει να είναι ποιοτικά και ποσοτικά ισοσκελισµένες, έτσι ώστε το οικοσύστηµα να είναι ανανεώσιµο και βιώσιµο στο χρόνο.

10 Βιωσιµότητα Η έννοια της βιωσιµότητας είναι πολύ ευρύτερη: α) συνδέεται µε τη διατήρηση, τη σταθερότητα και τη δυναµική της ανανέωσης ενός οργανισµού και ενός συστήµατος. β) παραπέµπει στο λειτουργικό δυναµικό ενός συστήµατος, όπου το περιβάλλον παίζει ένα ρυθµιστικό ρόλο και αποτελεί, µε την επίδρασή του, καθοριστικό παράγοντα για την βιωσιµότητα των µερών του. Παράλληλα το ίδιο το περιβάλλον χαρακτηρίζεται από τη δική του βιωσιµότητα, δείχνοντας πόσο το ζήτηµα της βιωσιµότητας είναι ζήτηµα πολύπλοκων συστηµάτων, σύµφωνα και µε την θεωρία των πολύπλοκων ή περίπλοκων συστηµάτων.

11 Ο όρος «βιωσιμότητα» καθιερώθηκε τα τελευταία χρόνια για να ορίσει έναν τρόπο ανάπτυξης μιας κοινωνίας ο οποίος θα είναι βιώσιμος, δηλ. θα έχει μέλλον, δεν θα είναι κοντόφθαλμος αλλά θα αφήνει παρακαταθήκες κι όχι μόνο προβλήματα στις επόμενες γενιές. Επιλέγουμε τον όρο «βιωσιμότητα», ως έναν τρόπο ζωής, οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης που επιτρέπει τη συνέχιση της ανθρώπινης ζωής στη Γη, χωρίς να δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στις άλλες μορφές ζωής και στην οικολογική ισορροπία του πλανήτη.

12 Το µακροχρόνιο κοινωνικό και περιβαλλοντικό κόστος είναι στενά συνυφασµένο και µε την ποιότητα ζωής. Είναι συνυφασµένο µε τη δέσµευση της ανάπτυξης ώστε να υπηρετεί τους στόχους για τους οποίους υπάρχει και επι- διώκεται. Τί είναι όµως τελικά η βιώσιµη ανάπτυξη; Αυτή µπορεί να προσδιοριστεί αφ’ ενός µεν από τους στόχους που θέτει και αφ’ ετέρου µε δείκτες για τα αποτελέσµατα που επιφέρει.

13 Προσδιορισµός βιώσιµης ανάπτυξης ανάλογα µε τους στόχους της. (α) Πρωταρχικά είναι µια ανάπτυξη που δεν υποσκάπτει την βιωσιµότητα της φύσης,δεν υποσκάπτει δηλαδή την βιωσιµότητα και την αειφορία του περιβάλλοντος, των φυσικών πόρων και αγαθών. (β) Κατά δεύτερο λόγο η βιώσιµη ανάπτυξη είναι η ανάπτυξη που είναι κοινωνικά βιώσιµη. Είναι δηλαδή συµβατή µε κοινωνικούς στόχους, µε τον κοινωνικό χαρακτήρα της ευηµερίας, µε την ποιότητα της ζω-ής των ανθρώπων και µε την επίτευξη τελικά των στόχων της ανάπτυξης, καθότι η ανάπτυξη παραµένει διαρκώς ένα µέσον για κάποιους στόχους.

14 (γ) Κατά τρίτο λόγο η βιώσιµη ανάπτυξη είναι οικονοµικά βιώσιµη ανάπτυξη, δηλαδή επιδιώκει τη βιωσιµότητα των οικονοµικών δραστηριοτήτων συνολικά και επί µέρους. Αυτή η διακήρυξη για το τρίπτυχο της βιωσιµότητας αποτελεί τόσο µια οικουµενική κατάκτηση, όσο και µια κατάκτηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης ύστερα από την Διακήρυξη του Ρίο.

15 Προσδιορισµός της βιώσιµης ανάπτυξης ανάλογα µε τα απο- τελέσµατά της. Δεν αρκεί να προσδιορίσουµε την βιώσιµη ανάπτυξη µέσα από τους στόχους της. Χρειάζεται να προσδιορίσουµε τη βιώσιµη ανάπτυξη και µέσα από: α) δείκτες αειφορίας, β) δείκτες βιωσιµότητας και γ) δείκτες ποιότητας ζωής,

16 Η βιωσιµότητα συνδέεται αφενός µεν µε: την φέρουσα ικανότητα και αφετέρου µε την αποσύνδεση των οικονοµικών δράσεων από την υπολειµµατικότητα και τον υλικό χαρακτήρα των οικονοµικών προϊόντων. Η βιώσιµη ανάπτυξη σαφώς κατευθύνεται σε πιο άυλες µορφές παραγωγής, προς την ποσοτική ελαχιστοποίηση και ποιοτική βελτίωση του ρόλου των υλικών υποπροϊόντων και δράσεων, ενώ παράλληλα στοχεύει στη διατήρηση των οικονοµικών µεγεθών και της ευηµερίας.

17 Τα σύγχρονα περιβαλλοντικά προβλήματα προϋποθέτουν και συνεπάγονται σχέσεις αλληλοεπίδρασης κοινωνίας - φύσης, με αποτέλεσμα ο διαχωρισμός τους και εκείθεν η οριοθέτηση μεταξύ τους να μην είναι εφικτή. Δεν υπάρχει πια φυσικό περιβάλλον ανεξάρτητο από τις κοινωνικές παρεμβάσεις. Τα σύγχρονα περιβαλλοντικά προβλήματα δεν περιορίζονται γεωγραφικά και χρονικά, δηλαδή δεν απειλούν μόνο μια συγκεκριμένη περιοχή σε μια ορισμένη χρονική περίοδο, αλλά παγκοσμιοποιούνται και γίνονται διαχρονικά.

18 Με τον όρο «περιβάλλον» νοείται τόσο το ανθρώπινο, όσο και το πραγματικό περιβάλλον. Το πρώτο αποτελούν ενότητες προσώπων που συνδέονται μεταξύ τους με κάποιο κοινό δεσμό (λ.χ. οικογενειακό, επαγγελματικό). Αυτό το περιβάλλον αποτελείται από υποκείμενα δικαίου. Το δεύτερο διακρίνεται σε φυσικό, το οποίο σχηματίζεται κυρίως από τρία στοιχεία (έδαφος, νερό και αέρα), και σε τεχνητό.

19 Το τελευταίο συνιστά ανθρώπινο δημιούργημα και είναι πολυποίκιλο, μη υποκείμενο σε εξαντλητικό προσδιορισμό. Βασικά όμως περιλαμβάνει αγαθά που διαχωρίζονται σε δύο βασικές κατηγορίες: Τα οικιστικά που συγκροτούν οικιστικό περιβάλλον και τα πολιτιστικά που συγκροτούν πολιτιστικό περιβάλλον

20 ●Το Περιβάλλον και οι παράμετροί του ΤΕΧΝΗΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Αέρας Νερό ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΧλωρίδαΠανίδα Έδαφος Μορφή Ιστορία δραστηριοτήτων Ιστορία γεωγραφικών τόπων Ιστορία αστικών τμημάτων ή κατασκευών (τεχνητού περιβάλλοντος) Σχέσεις επικοινωνίας Άνθρωπος (υγεία – πολιτισμός) Κοινωνικές δραστηριότητες (χωροταξική οργάνωση, οικονομία κ.λπ.) Υπερτοπικά τεχνικά έργα (δίκτυα συγκοινωνίας, μεταφοράς, Υδραυλικά, ενέργειας) Μεμονωμένα τεχνικά έργαΜεμονωμένες κατασκευές Πόλη - οικισμός ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ – ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ (ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ) ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ – ΤΕΧΝΗΤΟ (ΧΩΡΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ) ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ - ΙΣΤΟΡΙΚΟ – ΤΕΧΝΗΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ (ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΣ)

21 H ανθρωπότητα εισέρχεται στον 21ο αιώνα έχοντας στην κατοχή της  έναν υλικό πλούτο άνευ προηγουμένου στην ιστορία της,  αλλά φορτωμένη παράλληλα με προβλήματα πρωτοφανούς εντάσεως, που απειλούν την ίδια την επιβίωσή της.

22 Ακόμη και ο μέσος άνθρωπος έχει σήμερα το αίσθημα ότι η ευημερία αυτή είναι  πρόσκαιρη και απατηλή. Κανείς όμως, ούτε και ο πλέον αισιόδοξος, μπορεί να ισχυρισθεί ότι η έξοδος από την κατάσταση αυτή θα είναι εύκολη.

23  Η ποιότητα ζωής των ανθρώπων έχει χειροτερεύσει.  Ανασφάλεια και απαισιοδοξία διακατέχει τον μέσο άνθρωπο, που χάνει σιγά - σιγά ακόμη και τη συναισθηματική υποστήριξη των παραδοσιακών πρωτογενών ομάδων του.

24 Αλλά και ο ίδιος ο δυτικός άνθρωπος δεν είναι πια αυτός που ήταν στο παρελθόν. Ο ίδιος συναισθάνεται ότι από υπεύθυνος πολίτης κατάντησε πειθήνιος καταναλωτής, υποβαλλόμενος σε συστηματική πλύση εγκεφάλου από ένα ανηλεές και ανεξέλεγκτο σύστημα μαζικής επικοινωνίας.

25 ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΟΣ ΤΑΞΗ ΗΘΟΣ-ΠΑΙΔΕΙΑ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΟΙΝΟΝ ΠΟΛΕΩΣ ΑΓΑΘΟΝ ΖΩΗ-ΦΥΣΗ ΥΓΕΙΑ-ΚΑΛΛΟΣ ΜΕΤΡΟ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ-ΠΡΟΣΩΠΟ ΑΞΙΕΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΤΥΧΗ ΠΛΟΥΤΟΣ ΔΥΝΑΜΗ ΑΤΟΜΙΚΟ ΣΥΜΦΕΡΟΝ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ ΚΑΛΛΟΣ-ΥΓΕΙΑ ΚΕΡΔΟΣ ΑΤΟΜΟ

26 H Βιώσιμη Κοινωνία Η μελανή εικόνα που μόλις περιγράψαμε θα ήταν αποκαρδιωτική, εάν στο μακρινό ορίζοντα δε διαγράφονταν οι οιωνοί ενός καλυτέρου μέλλοντος. Μέσα στη δίνη της σύγχρονης κρίσης, η ανθρωπότης μπόρεσε να αρθεί στο ύψος της ευθύνης της σε δύο κορυφαίους σταθμούς για την ιστορία της.

27 Η πορεία προς το Βιώσιμο Κόσμο αποτελεί νομική υποχρέωση που θεμελίωσαν οι Διεθνείς Διακηρύξεις  της Στοκχόλμης (1972) και  του Ρίο (1992)

28 Στην Παγκόσμια Διάσκεψη της Στοκχόλμης (1972), είδε και διακήρυξε για πρώτη φορά  την ανάγκη προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, ενώ είκοσι χρόνια αργότερα με την Παγκόσμια Διακήρυξη του Ρίο (1992),  συνέλαβε και εξήγγειλε ένα συνολικό στρατηγικό σχέδιο για την έξοδο από την οικολογική κρίση.

29  Στο Ρίο η ανθρωπότης είδε το όραμα της Βιωσίμου Κοινωνίας, μιας κοινωνίας απηλλαγμένης από τα δεινά που προαναφέραμε.  Και δεν αρκέστηκε σε αυτό, αλλά με την Agenda '21 - όπως ονομάστηκε το στρατηγικό της σχέδιο - υπέδειξε όλες εκείνες τις αλλαγές που πρέπει να γίνουν για να πραγματοποιηθεί το όραμα της βιωσίμου κοινωνίας.

30 H βιώσιμη κοινωνία είναι  ο νομοθετημένος σκοπός της Agenda '21, η οποία αποτελεί  το επίσημο παγκόσμιο στρατηγικό σχέδιο για τη βιώσιμη ανάπτυξη (Διάσκεψη Ρίο, 1992).

31 Βιώσιμος είναι μόνον ο Δίκαιος Κόσμος και αυτός πρέπει να είναι ο κόσμος του μέλλοντος

32 Στο Δίκαιο Κόσμο:  o άνθρωπος επανακτά το χαμένο σεβασμό του προς τη ζωή και τη φύση.  η ανάπτυξη δεν υπερβαίνει το μέτρο και δεν είναι ποσοτική αλλά ποιοτική.  η ευημερία είναι δικαίωμα όλων στο παρόν και στο μέλλον

33 Το οικονομικό σύστημα  δεν εκμεταλλεύεται αλλά  διαχειρίζεται ορθολογικα τα οικοσυστήματα της γης. Οι εθνικοί πολιτισμοί παραμένουν οι στυλοβάτες του παγκοσμίου συστήματος. Η πολιτεία είναι ο βασικός εγγυητής της Βιωσιμότητας.

34  Η πρώτη αρχή της δημοσίας οικολογικής τάξεως θεσπίζει τον υποχρεωτικό χαρακτήρα αυτού του συστήματος ελέγχου που αποβλέπει σε πρόδηλο γενικό συμφέρον όχι μόνο της παρούσης γενεάς αλλά και των επομένων: η βιώσιμη ανάπτυξη δεν αφήνεται στην λειτουργία της αγοράς, αλλά είναι ευθύνη του κράτους.  Η δεύτερη αρχή της βιωσιμότητας απαγορεύει πάσα περαιτέρω μείωση ή υποβάθμιση του φυσικού κεφαλαίου, γιατί και αυτό που απέμεινε από την άγρια ανάπτυξη είναι ζήτημα αν επαρκή για την επιβίωση.

35  Η τρίτη αρχή επιβάλλει θετικά τον σεβασμό της φερούσης ικανότητος τόσον των ανθρωπογενών συστημάτων όσον και τωνοικοσυστημάτων, για να προληφθή η κατασκευή των θνησιγενών υπερτροφικών ανθρωπογενών συστημάτων που συμπαρασύρουν στην αποσύνθεση τους τα οικοσυστήματα.  Η τέταρτη αρχή επιβάλλει την διόρθωση αυτού του σφάλματος, όπου είναι ακόμη εφικτή, δηλ. την αποκατάσταση διαταραχθέντος οικοσυστήματος, ούτως ώστε να αποτρέπεται η μείωση του φυσικού κεφαλαίου.

36  Η πέμπτη αρχή αξιώνει την προστασία της βιοποικιλότητος για να διατήρηση την ευστάθεια (ισορροπία) των οικοσυστημάτων.  Η έκτη αρχή της κοινής φυσικής κληρονομιάς επιδιώκει να διασφάλιση χάριν όλων τον ζωτικό πυρήνα του φυσικού κεφαλαίου, δηλ. την άγρια φύση όπου υπάρχει και το έσχατο αποθεματικό της ζωής.

37  Η έβδομη αρχή επιβάλλει την ηπία ανάπτυξη των ευπαθών οικοσυστημάτων.  Η ογδόη αρχή της χωρονομίας επιτάσσει τον συνολικό σχεδιασμό της ισορροπίας ανθρωπογενών συστημάτων και οικοσυστημάτων ώστε να ελέγχεται και επιτηρείται η ευστάθεια των και η ποιοτική βελτίωση των πρώτων.

38  Η ενάτη αρχή της πολιτιστικής κληρονομιάς ενδιαφέρεται για την σταθερή συνέχεια των ανθρωπογενών συστημάτων και τον ποιοτικό χαρακτήρα της αναπτύξεως.  Η δεκάτη αρχή του βιώσιμου αστικού περιβάλλοντος επιδιώκει να αναστρέψη την προϊούσα παρακμή των συγχρόνων οικισμών και ιδίως των μεγαπόλεων και να επαναφέρη την ποιότητα ζωής στην πόλη.

39  Η ενδέκατη αρχή του φυσικού κάλλους εξυπηρετεί, επίσης,την ποιοτική ανάπτυξη,  Ενώ η δωδέκατη (και τελευταία) καθιερώνει την οικολογική συνείδηση των ανθρώπων ως την πραγματική εγγύηση του όλου συστήματος ελέγχου.

40 Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια και Σχέδια Xωρικής Oργάνωσης Aνοικτών Πόλεων. H ολοκλήρωσή τους είναι επιτακτική για τη σωστή οριοθέτηση της οικιστικής ανάπτυξης και των χρήσεων γης, καθώς και για την οργάνωση των παραγωγικών δραστηριοτήτων

41

42