«Αναπαραστάσεις του Φύλου στο μεταφυσικό κόσμο

Παρουσίαση με θέμα: "«Αναπαραστάσεις του Φύλου στο μεταφυσικό κόσμο"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 «Αναπαραστάσεις του Φύλου στο μεταφυσικό κόσμο
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΕΠΑΕΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΦΥΛΟ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ ΣΤΗΝ ΚτΠ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΑΥΡΟΥΣΟΥΔΗ ΗΡΩ ΘΕΜΑ «Αναπαραστάσεις του Φύλου στο μεταφυσικό κόσμο της λαϊκής λογοτεχνίας : νεράιδες και μάγισσες» Ρόδος, 2010

2 Α΄ Μέρος Θεωρητικό πλαίσιο της έρευνας
Περιεχόμενα Η Λαϊκή Λογοτεχνία Φεμινιστική Κριτική Οι μάγισσες Οι Νεράιδες Μεθοδολογία της έρευνας

3 Η λαϊκή λογοτεχνία Όψεις του λαϊκού
Η λαϊκή λογοτεχνία Όψεις του λαϊκού Η Λαογραφία είναι η επιστήμη που μελετά τη λαϊκή δημιουργία και τέχνη Η λαϊκή δημιουργία είναι αποκύημα της λαϊκής τέχνης και συμβάλλει στη μελέτη της παραδοσιακής διάστασης της κοινωνίας ή αλλιώς τις «ιστορικές» διαστάσεις ενός λαού Η Λαογραφία ως αυτόνομη επιστήμη όπως κάποιοι επιχειρούν να την αναδείξουν δεν αποτελεί απλώς την ευκαιριακή ανάδειξη των παραδοσιακών στοιχείων ενός λαού αλλά πολλά παραπάνω. Στη μελέτη της λαϊκής λογοτεχνίας μπορούμε να συμπεριλάβουμε και τη μελέτη λαϊκών παραμυθιών Η μελέτη τους επιχειρεί να αναδείξει τα στοιχεία που ενυπάρχουν στα λαϊκά παραμύθια και που δεν αποτελούν μόνο στοιχείο του παρελθόντος αλλά μέχρι σήμερα επηρεάζουν τις κατοπινές γενιές και κοινωνικοποιούν στο περιεχόμενό τους Αναφορά ιστορικών στοιχείων προφορικής και γραπτής παράδοσης παραμυθιών

4 Η λαϊκή λογοτεχνία Ορίζοντας τη λαϊκή λογοτεχνία
Η λαϊκή λογοτεχνία Ορίζοντας τη λαϊκή λογοτεχνία Η λαϊκή λογοτεχνία αποτελεί την προφορική παράδοση ενώ η γραπτή μορφή της έχει τις ρίζες της στην έντεχνη λογοτεχνία (Bosma, 1992 ; Σκαρτσής, 1994) Η προφορική παράδοση είχε μεγάλη απήχηση και μέχρι τη μεταγραφή της σε γραπτή μορφή αφηγείτο από στόμα σε στόμα Η λαϊκή λογοτεχνία όμως χρησιμοποιείτο για την τέρψη -και όχι μόνο- των ενηλίκων Μέχρι τη χρήση της λαϊκής λογοτεχνίας για τα παιδιά πέρασαν πολλά χρόνια

5 Η λαϊκή λογοτεχνία Είδη της λαϊκής λογοτεχνίας
Η λαϊκή λογοτεχνία Είδη της λαϊκής λογοτεχνίας Παραμύθια Ιστορίες με ζώα Παραδόσεις Μύθοι (Bosma, 1992) Στη συνέχεια θα αναλυθεί το παραμύθι και ο μύθος ως δημιούργημα

6 Το παραμύθι ως είδος της λαϊκής τέχνης - λογοτεχνίας
Το παραμύθι ως είδος της λαϊκής τέχνης - λογοτεχνίας Θεωρίες προέλευσης παραμυθιού Ετυμολογία «παραμυθιού» Πολυπλοκότητα όρων παραμυθιού Αδελφού Γκριμ και η συμβολή τους στο παραμύθι

7 Τα χαρακτηριστικά των παραμυθιών
Σκοποί του παραμυθιού κατά Χατζηβασιλείου (5) Χαρακτηριστικά Αντιθέσεις στο παραμύθι Φραστική επανάληψη Ευτυχισμένο τέλος Ηθική

8 Οι μύθοι ως είδος λαϊκής λογοτεχνίας
Διαφορές μύθων – παραμυθιών

9 Φεμινιστική Κριτική & Λογοτεχνική Θεωρία
Φεμινιστική Κριτική & Λογοτεχνική Θεωρία Η ενασχόληση των φεμινιστριών με τη λογοτεχνία και γενικότερα τη δυτική κουλτούρα τις οδήγησε σε μια γενικότερη αναθεώρηση του τρόπου με τον οποίο μέχρι τότε τη γνώριζαν και την αξιολογούσαν (Κανατσούλη, 2008) Παρόλα αυτά η ενασχόληση των γυναικών με τη λογοτεχνία δεν προσέλκυσε επαρκώς το ενδιαφέρον των κριτικών της λογοτεχνίας Αργότερα διατυπώθηκε η άποψη ότι θα έπρεπε να δοθεί έμφαση όχι στη γυναίκα αλλά στο κοινωνικό φύλο Η μελέτη και ανάλυση των λαϊκών παραμυθιών ως κομμάτι της λογοτεχνικής θεωρίας και η θέση της γυναίκας σε αυτά συνιστούν τον κεντρικό άξονα της παρούσας εργασίας. Η επανανάγνωση της παιδικής λογοτεχνίας - επιμέρους κλάδου της λογοτεχνικής θεωρίας - επιδιώκει να δώσει το δικαίωμα στις φεμινίστριες όπως αναφέρει η Γκασούκα (2008) να κρίνουν από τη σκοπιά τους το αποδεκτό corpus της γνώσης Άλλωστε οι Φεμινίστριες έχουν αναγνωρίσει θέματα φύλου κατά τη μελέτη των παραμυθιών

10 Ο σεξισμός στα λαϊκά παραμύθια
Ο σεξισμός αναφέρεται στις διαφορές που αποδίδονται στα δύο φύλα με βάση το βιολογικό τους φύλο Οι στρεβλές ιδέες που υπάρχουν στη λαϊκή λογοτεχνία καθώς και οι σεξιστικές ιδέες που περιέχουν θεωρείται ότι επηρεάζουν τη διαμόρφωση της ταυτότητας του φύλου Άλλωστε όπως αναφέρει η Κανατσούλη (2000) ήδη από το αρχίζουν να δημιουργούνται δύο διαφορετικά είδη λογοτεχνίας, αγορίστικη και η κοριτσίστικη Οι έμφυλες κοινωνικές αναπαραστάσεις που περιγράφονται στα λαϊκά παραμύθια έχουν προκαλέσει το ενδιαφέρον της φεμινιστικής σκέψης

11 Οι Μάγισσες και οι Νεράιδες στα λαϊκά παραμύθια Η «γυναίκα – Μάγισσα»
Οι Μάγισσες και οι Νεράιδες στα λαϊκά παραμύθια Η «γυναίκα – Μάγισσα» Το στερεότυπο της μάγισσας αφορά μια γυναίκα μεγάλη σε ηλικία η οποία είναι σατανική και με δόλιο τρόπο προσπαθεί να πετύχει ό,τι προσπαθεί Η γυναίκα που έχει γνώσεις από γιατροσόφια θεωρείται μάγισσα. Η απόδοση υπερφυσικών δυνάμεων στη γυναίκα την οδήγησε στην ταύτισή της με τη μάγισσα Η εικόνα της μάγισσας όμως έχει κατασκευαστεί από τους άνδρες και αποτελεί προϊόν της ανδρικής φαντασίας, αποκρίνεται η Shen (2009) Οι γυναίκες συγγραφείς ανέλαβαν να αποκαλύψουν τις διαδικασίες μέσα από τις οποίες οι γυναίκες ταυτίζονται με τις μάγισσες Η μάγισσα, άλλωστε, έχει το ρόλο του αντιήρωα στα παραμύθια

12 Οι Μάγισσες και οι Νεράιδες στα λαϊκά παραμύθια Η στοχοποίηση/ Ο χαρακτηρισμός της γυναίκας ως μάγισσας Οι δίκες εις βάρος των μαγισσών μπορούν να ιδωθούν ως τρόπος καταπίεσης κι εκφοβισμού των γυναικών Η ενοχοποίηση των γυναικών με την ιδιότητα της μάγισσας μπορεί να εξηγηθεί αν αναλογισθούμε τη δύναμη της γυναίκας στον ιδιωτικό χώρο Ο περιορισμός της γυναίκας στον ιδιωτικό χώρο αλλά και η επικράτησή της σε αυτόν επέφερε ανησυχία στους άνδρες Η εξουσία της γυναίκας στο «θηλυκό χώρο» με τη γέννα, την ανατροφή των παιδιών κ.α. ξεκινά έναν κύκλο διωγμών προς το πρόσωπό της Στο δικαστήριο όπου έφταναν οι γυναίκες που κατηγορούντο ως μάγισσες η στοχοποίηση ήταν πολύ εύκολη και η τιμωρία ατιμωτική Οι κατηγορίες ήταν τόσο βαριές που ταυτόχρονα ήταν και αμετάκλητες Το θέμα που απασχόλησε έντονα είναι αν το κυνήγι μαγισσών είχε ως στόχο τις γυναίκες με βάση το φύλο τους

13 Οι Μάγισσες και οι Νεράιδες στα λαϊκά παραμύθια «Το κυνήγι των μαγισσών»
Ο θεραπευτικός / ιατρικός ρόλος των γυναικών πριν την εφεύρεση του ιατρικού επαγγέλματος στοχοποιήθηκε Ο αποκλεισμός των γυναικών από το υψηλού κύρους και υψηλά αμειβόμενο επάγγελμα της ίασης και της εκπαίδευσης κατάφερε να την πλήξει Η καταδίωξη των γυναικών από τον 14ο ως τον 17ο αι. αποτελούσε την ευκαιρία της ανάδειξης των ανδρών σε κυριαρχικές θέσεις αφήνοντας τις γυναίκες πολύ πίσω και αφανίζοντας οποιαδήποτε ελπίδα να ορθώσουν το ανάστημά τους Σε αυτό συνέβαλε και η εκκλησία (Καθολικισμός και Προτεσταντισμός) που επεδίωκε τον περιορισμό των δυνάμεων των γυναικών και τον εκφοβισμό τους Ακόμη οι τριγμοί που υπέστη ο φεουδαρχισμός συνέβαλλε στη συστράτευση του με την εκκλησία

14 Οι Μάγισσες και οι Νεράιδες στα λαϊκά παραμύθια Η μητριά – «μάγισσα»
Οι Μάγισσες και οι Νεράιδες στα λαϊκά παραμύθια Η μητριά – «μάγισσα» Η μητριά ταυτίζεται πάντα στα παραμύθια με το κακό Η μητριά αποτελεί την αντικαταστάτρια της μάνας Έτσι διαχωρίζεται η έννοια της καλής μάνας και της μητριάς

15 Οι Μάγισσες και οι Νεράιδες στα λαϊκά παραμύθια Οι νεράιδες ως μυθικά πλάσματα
Αναπτύχθηκαν ως πλάσματα της φαντασίας των ανδρών Οι ιστορίες με νεράιδες δεν άρεσαν στις γυναίκες Ο Αντι- Διαφωτισμός ήταν υπέρμαχος της φαντασίας και του παράλογου κι επέτρεπε την ανάπτυξη σχημάτων που περιελάμβαναν παραμύθια με νεράιδες Στα 1970 ασκήθηκε κριτική στα παραμύθια από τις φεμινίστριες γιατί τα νεαρά κορίτσια παρουσιαζόταν παθητικά, οι μητριές παρουσιαζόταν ως κακές και μόνο τα όμορφα κορίτσια σκιαγραφόταν ως καλές.

16 Οι Μάγισσες και οι Νεράιδες στα λαϊκά παραμύθια Περιγραφή των νεράιδων
Οι Μάγισσες και οι Νεράιδες στα λαϊκά παραμύθια Περιγραφή των νεράιδων Οι νεράιδες και οι Μοίρες πολλές φορές ταυτίζονται Η Σκουτέρη – Διδασκάλου (1991) αντιστοιχίζει τις νεράιδες με γυναίκες εξωτικές με γυναίκες που ζουν πέρα από τον πολιτισμό κι έτσι δεν είναι οικείες και εξημερωμένες ΟΙ νεράιδες ζουν σε μέρη κοντά σε πηγές με νερό πχ. λίμνες Οι νεράιδες είναι πλάσματα εξαιρετικά όμορφα Ακόμη, τους έχουν αποδοθεί παραδοσιακά χαρακτηριστικά πχ. μαγικό ραβδί Παρόλα αυτά οι νεράιδες παραμένουν γυναίκες και υπόκεινται στους κανόνες του γάμου και της θέσης της γυναίκας μέσα στο γάμο

17 Οι Μάγισσες και οι Νεράιδες στα λαϊκά παραμύθια Η ομορφιά στα λαϊκά παραμύθια
Η ομορφιά είναι η μόνη αποδεκτή βάση για τη θηλυκή εξουσία (O’Connor, 1989) Η ηθική ομορφιά στο τέλος των παραμυθιών πάντα νικά και ταυτίζεται με τη φυσική ομορφιά (Μερακλής, 1999) Αντίθετα, η ασχήμια τιμωρείται , η μάγισσα εξοστρακίζεται από τις άσχημες πράξεις της Οι νεράιδες είναι όμορφες … Πάντως όπως διαπιστώνουμε οι όμορφες κοπέλες καταφέρνουν τελικά να παντρευτούν τον όμορφο και πλούσιο πρίγκιπα

18 Μεθοδολογία Σκοπός της έρευνας Ερευνητικά Ερωτήματα Η συλλογή του ερευνητικού υλικού Μέθοδος επεξεργασίας του υλικού : Ανάλυση Περιεχομένου Πηγές Μονάδες Ανάλυσης

19 Β’ Μέρος Ο Μίτος της Αριάδνης
Β’ Μέρος Ο Μίτος της Αριάδνης Σε αυτό το μέρος θα παρουσιαστούν τα ευρήματα της έρευνας όπως προκύπτον από τη μελέτη των λαϊκών παραμυθιών που βρέθηκαν κι επιλέχθηκαν για ανάλυση Ο Μίτος της Αριάδνης αποτελεί το ξεδίπλωμα του κουβαριού των νοημάτων που υπάρχουν στα παραμύθια Η παρούσα ανάλυση θα εστιάσει στο μοτίβο των δρώντων προσώπων κατά την Χατζητάκη – Καψωμένου, 2002.

20 Μάγισσες Χαρακτηριστικά της «γυναικείας» όψης
Μάγισσες Χαρακτηριστικά της «γυναικείας» όψης Στο λαϊκό παραμύθι «Το τσακμάκι του στρατιώτη» παρουσιάζεται μία γριά μάγισσα μπροστά σε έναν στρατιώτη. Η μάγισσα από την αρχή περιγράφεται ως πανάσχημη και μάλιστα με το κάτω χείλος της να φτάνει ως το στήθος. Αυτή η εικόνα φέρνει στο νου τη στερεοτυπική εικόνα της μάγισσας με το μεγάλο χαμόγελο που σαρκάζεται και γελά ειρωνικά.

21 Μάγισσες Δραστηριότητες – ασχολίες γυναικών
Μάγισσες Δραστηριότητες – ασχολίες γυναικών Στη «μάγισσα» του Αφανάσιεφ, η γιαγιά παρουσιάζεται μέσα στους χώρους του σπιτιού όπου ερχόταν τα άτομα για να τους ζητήσουν ό,τι «μαγικά» ήθελαν και ό,τι έψαχναν να βρουν. Για την κλοπή των αλόγων χρησιμοποιείται το πρόσωπο του υιού της στην εξωτερική αυτή σκηνή παρόλο που ήταν μικρός και δεν μπορούσε ακόμη να δουλέψει. Αυτό δείχνει μία στάση του συγγραφέα αλλά και των λαϊκών αφηγητών της εποχής να τοποθετούν τη γυναίκα στο εσωτερικό του σπιτιού. Ο μόνος λόγος για τον οποίο η γυναίκα ή η μάγισσα βγαίνει από το σπίτι της είναι για να πάει με τη συνοδεία ανδρών –των βοηθών του βασιλιά– στο παλάτι για να ρίξει τα χαρτιά στο βασιλιά. Τότε μόνο δικαιολογείται η έξοδος της γυναίκας από τον ιδιωτικό χώρο του σπιτιού της.

22 Μάγισσες Αποτύπωση των σχέσεων των γυναικών μεταξύ τους
Μάγισσες Αποτύπωση των σχέσεων των γυναικών μεταξύ τους Στο παραμύθι «Χανς και Γκρέτε» η σχέση της μάγισσας με τη Γκρέτε είναι αυτής που διατάζει κι αυτής που αναγκαστικά υπακούει. Η Γκρέτε έχει δεχθεί διαταγές να φέρνει νερό και να μαγειρεύει ωραία φαγητά για να παχύνει ο Χανς και να τον φάει η μάγισσα. Και η Γκρέτε δε μπορεί παρά να υπακούει. Φαίνεται από την εξέλιξη του παραμυθιού ότι η Γκρέτε πράγματι ήξερε να μαγειρεύει και τα φαγητά της ήταν ωραία τόσο που ο Χανς έγινε ολοστρόγγυλος σα μπαλόνι. Εδώ η Γκρέτε θυμίζει υπηρέτρια της μάγισσας. Αναρωτιόμαστε, όμως, γιατί δε μαγειρεύει η μάγισσα. Μήπως γιατί δεν ξέρει ή δε θέλει;

23 Μάγισσες Γυναίκα και οικογένεια
Μάγισσες Γυναίκα και οικογένεια Στη «Ραπουνζέλ» η μάγισσα στερεί το κοριτσάκι από τη βιολογική μητέρα του. Στη συνέχεια παρουσιάζεται το κοριτσάκι καθώς μεγαλώνει να ομορφαίνει ιδιαίτερα και η μάγισσα στα δώδεκα του χρόνια να το κλείνει σε έναν πύργο. Δε βλέπουμε ούτε μητρικά αισθήματα ούτε συγκίνηση που καλείται να μεγαλώσει ένα παιδάκι η μάγισσα. Ο ρόλος της μάγισσας σε αυτό το παραμύθι έγκειται περισσότερο στον αποχωρισμό του κοριτσιού από τους γονείς τους κι έπειτα στη στέρηση και τον αποκλεισμό του κοριτσιού από τον κόσμο. Δεν αναφέρονται ούτε εντοπίζονται σημάδια λεπτότητας ή καλομεταχείρισης της Ραπουνζέλ. Ενώ τώρα ουσιαστικά με τη στέρηση της πραγματικής οικογένειας της Ραπουνζέλ θα περιμέναμε να δούμε στο ρόλο της μάνας τη μάγισσα, αντίθετα βλέπουμε τη μάγισσα να στερεί την ανάγκη να βιώσει η Ραπουνζέλ μια οικογένεια. Όταν η μάγισσα καταλαβαίνει την κοροϊδία της Ραπουνζέλ την τιμωρεί στέλνοντάς την σε κόσμο μακρινό κι έκτοτε δεν ξαναναφέρεται η μάγισσα στη ζωή της Ραπουνζέλ η οποία στο τέλος βρίσκει την ευτυχία και παντρεύεται το πριγκιπόπουλο.

24 Μάγισσες Σχέσεις των γυναικών με το άλλο φύλο
Μάγισσες Σχέσεις των γυναικών με το άλλο φύλο «Η μάγισσα» του Αφανάσιεφ αποτυπώνει τυπικές σχέσεις της γυναίκας – μάγισσας του παραμυθιού. Παρόλα αυτά θα μπορούσαμε να διαπιστώσουμε ότι η μάγισσα χρησιμοποιεί το γιο της για να ξεγελάσει κάποιους άλλους άνδρες. Η πονηριά της και ο δόλος της στοχοποιούνται απέναντι στους άνδρες τους οποίους και ξεγελά. Θα λέγαμε ότι είναι ίσως ευκολόπιστοι. Η φήμη της ότι είναι μάγισσα και η προσποίηση της ότι δεν είναι καλά στην υγεία της για να υφαρπάξει περισσότερα χρήματα δείχνουν ότι εκείνη φαίνεται έξυπνη, εκείνη κινεί τα νήματα με οδηγίες προς το γιο της και με οδηγίες προς τους υπόλοιπους που ζήτησαν τις υπηρεσίες της για να βρουν ό,τι έχασαν.

25 Νεράιδες Χαρακτηριστικά της «γυναικείας» όψης
Νεράιδες Χαρακτηριστικά της «γυναικείας» όψης Στην «κοιμισμένη βασιλοπούλα» η πρώτη από τις μοίρες ευχήθηκε «να γίνη όμορφη, που να μην υπάρχη στον κόσμο άλλη τέτοια ομορφιά». Βλέπουμε ότι η πρώτη Μοίρα έχει σε σημαντική θέση την ομορφιά και ειδικά για μια πριγκίπισσα μοναχοκόρη. Η ομορφιά αποτελεί εξωτερικό χαρακτηριστικό που αποδίδεται απλόχερα στην πριγκίπισσα. Άλλωστε, το πρώτο που παρατηρεί κανείς είναι η εξωτερική εμφάνιση και είναι αυτό το χαρακτηριστικό που θα καθορίσει την πορεία του παραμυθιού. Η απαράμιλλη ομορφιά της πριγκίπισσας έλκει το βασιλόπουλο που τη φιλά στο μάγουλο κι η πριγκίπισσα ξυπνά έπειτα από εκατό χρόνια ύπνου. Η δεύτερη Μοίρα εύχεται στο κορίτσι «σαν γίνη δεκαοχτώ χρονών και πιάση αδράχτι, να πεθάνη». Εδώ θα εντοπίζαμε μία ενδεχόμενη ζήλεια της Μοίρας για την τόση ομορφιά που χαρίζεται. Η Τρίτη μοίρα εύχεται τελικά όχι να πεθάνει, αλλά να κοιμηθεί εκατό χρόνια.

26 Νεράιδες Δραστηριότητες – ασχολίες γυναικών
Νεράιδες Δραστηριότητες – ασχολίες γυναικών Στο λαϊκό παραμύθι «οι παπαρούνες» το κορίτσι που συναντούν οι Μοίρες είχε μια βελόνα κι έραβε πάνω στο φόρεμα της παπαρούνες. Είχε στολιστεί από πάνω ως κάτω όπως αναφέρεται στο παραμύθι τόσο που προκάλεσε το γέλιο των μοιρών που εκείνη την ώρα περνούσαν από εκεί. Αφού ευχαριστήθηκαν οι Μοίρες είπαν στο κορίτσι ότι θέλανε να του ευχηθούνε και να το μοιράνουν. Η πρώτη Μοίρα ευχήθηκε οι παπαρούνες που φορούσε επάνω της να γίνουν μπριλάντια και διαμάντια. Η δεύτερη ευχήθηκε να γίνει η ωραία του κόσμου κι όταν μιλάει να πέφτουν από το στόμα της ρόδα. Η τρίτη τής ευχήθηκε ότι τώρα που θα περάσει ο βασιλιάς θα την πάρει για γυναίκα του τόσο όμορφη που είναι. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι οι Μοίρες εύχονται στο κορίτσι τέτοια λόγια που της δίνουν χάρες άξιες για να την θελήσει ο βασιλιάς που θα περάσει από εκεί για γάμο. Ο βασιλιάς θα θαμπωθεί από την ομορφιά της και θα την πάρει για γυναίκα του. Οι ευχές των Μοιρών δηλαδή ή γενικά μία καλή ευχή έχει να κάνει με την ευχή και τις αρετές για γάμο.

27 Νεράιδες Σχέσεις των γυναικών μεταξύ τους
Νεράιδες Σχέσεις των γυναικών μεταξύ τους Στο λαϊκό παραμύθι «οι καλότυχες» εμφανίστηκαν και πέταξαν τα μαντίλια τους για να χορέψουν στον ήχο της φλογέρας που έπαιζε ένας τσοπάνης. Οι καλότυχες ήταν αδελφές μεταξύ τους. Όταν ο τσοπάνης άρπαξε το μαντίλι της μικρότερης αδελφής τους εξαφανίστηκαν εκείνες για να μην πάθουν το ίδιο. Αργότερα όταν συζήτησαν για το πώς να γλυτώσουν την αδελφή τους αποκρίθηκαν ότι ήταν μάταιο καθώς δεν μπορούσαν να πάρουν το μαντίλι από τον θνητό. Έτσι, παραιτήθηκαν. Όταν η αδελφή τους ξαναπόκτησε νεραϊδένια μορφή και παρόλα αυτά πήγαινε να κάνει τις δουλειές του σπιτιού τότε εκείνες πήγαιναν να την βοηθήσουν. Εδώ βλέπουμε ότι οι αδελφές είναι ενωμένες και η μία βοηθά την άλλη. Παράλληλα παρατηρούμε ότι όταν βγάζουν τα μαντίλια τους κι αποκτούν ανθρώπινη μορφή τότε αναλαμβάνουν το ρόλο νοικοκυρών. Δηλαδή ενώ ως νεράιδες περιπλανώνται, ως θνητές γίνονται γυναίκες που έχουν τις υποχρεώσεις συζύγου. Οι νεράιδες δηλαδή στην ανθρώπινη - θνητή μορφή τους δεν ξεφεύγουν από τις κοινωνικές συμβάσεις.

28 Νεράιδες Γυναίκα και Οικογένεια
Νεράιδες Γυναίκα και Οικογένεια Στο παραμύθι «Ο πρίγκιπας με τας γαϊδουρινά αφτιά» βλέπουμε έναν ιδιαίτερο σεβασμό των Μοιρών για την οικογένεια και θα τολμούσαμε να πούμε ότι προάγουν την οικογένεια και σέβονται την αξία της και τη συνέχισή της αφού όταν τους ζητηθεί να βοηθήσουν το βασιλιά να αποκτήσει διάδοχο εκείνες υπόσχονται με μαθηματική ακρίβεια την απόκτηση του κληρονόμου

29 Νεράιδες Σχέσεις των γυναικών με το άλλο φύλο
Νεράιδες Σχέσεις των γυναικών με το άλλο φύλο Οι Μοίρες όπως αναφέρει και η λέξη καθορίζουν τη μοίρα του παιδιού το οποίο μοιραίνουν. Στην περίπτωση του «πρίγκιπα με τα γαϊδουρινά αφτιά» η τρίτη Μοίρα θεώρησε πιο σημαντικό να περιορίσει τον εγωισμό του παιδιού στο μέλλον, ίσως και λόγω της θέσης του, κι έτσι του όρισε ότι θα έχει γαϊδουρινά αυτιά για να μην είναι εγωιστής. Όταν στο μέλλον όμως έφτασε να αποκαλυφθεί η αλήθεια που για χρόνια έκρυβαν για τα αυτιά του τότε ο βασιλιάς πρόσταξε να πάρουν το κεφάλι του κουρέα του πρίγκιπα. Με την επέμβαση του πρίγκιπα όμως ο κουράς δεν θανατώθηκε. Έτσι λύθηκαν τα «μάγια» της τρίτης Μοίρας που πρόσταζε να μην γίνει εγωιστής ο πρίγκιπας. Εφόσον επέδειξε αλτρουιστική συμπεριφορά και προτίμησε να αποκαλυφθεί μπροστά στο βασίλειο του με τα γαϊδουρινά του αυτιά τελικά τα αυτιά εξαφανίστηκαν. Χρειάστηκε αυτή η πράξη του πρίγκιπα για να εξαφανιστούν. Αυτό δείχνει ότι οι Μοίρες ως πλάσματα ελεύθερα από κάθε εξουσία αντιτίθενται στην εξουσία και στον αυταρχισμό των ανδρών. Ο εγωισμός ως επακόλουθο της εξουσίας και της απόλυτης κυριαρχίας όλων είναι θανάσιμη αμαρτία. Ο πρίγκιπας που θα αποτελέσει το βασιλιά αργότερα είναι σημαντικό να μην εμφανίζεται υπερφίαλος και να έχει σύνεση.

30 Συμπεράσματα ή «σουσάμι άνοιξε»
Οι μάγισσες αποτελούν σύμφωνα με τα παραμύθια που μελετήσαμε στην πλειοψηφία τους άσχημες γυναίκες και μεγάλες στην ηλικία. Συνήθως παρουσιάζονται ως γριές και δίδονται κάποια επιμέρους χαρακτηριστικά τους όπως στο λαϊκό παραμύθι «Το τσακμάκι του στρατιώτη» όπου παρουσιάζεται μία γριά μάγισσα μπροστά σε έναν στρατιώτη που περιγράφεται ως πανάσχημη και μάλιστα με το κάτω χείλος της να φτάνει ως το στήθος. Σπανιότερα οι μάγισσες παρουσιάζονται όμορφες αλλά με κόμπλεξ ως προς την ομορφιά τους την οποία παρουσιάζονται να μη μπορούν να χάσουν ή να δεχτούν ότι κάποια άλλη στο μέλλον θα είναι πιο όμορφη από εκείνες. Ο στόχος της μάγισσας στη «Χιονάτη» δίνει την εντύπωση ότι είναι μάγισσα και χρησιμοποιεί τις μαγικές της δυνάμεις για να διατηρήσει την ομορφιά της που τόσο αγαπά.

31 Οι μάγισσες όμως χρειάζονται και τα μαγικά τους εργαλεία αν και όχι σε όλες τις περιπτώσεις. Στη Χιονάτη, για παράδειγμα, η κακιά μάγισσα χρησιμοποιεί το μαγικό της καθρέφτη για να μαθαίνει ποια είναι η πιο όμορφη. Και όταν θελήσει να εξαφανίσει τη Χιονάτη, μεταμφιέζεται σε γριά όπως ορίζει το παραμύθι που σέβεται τον εαυτό του και τής προσφέρει ένα μαγεμένο (δηλητηριασμένο) μήλο. Στο λαϊκό παραμύθι «η μάγισσα» του Αφανάσιεφ μία γυναίκα μεγάλη στην ηλικία παρουσιάζεται να ξέρει να ρίχνει τα χαρτιά κι όταν καμιά φορά τής το ζητούν έκανε μάγια. Τα μαγικά τους εργαλεία σχεδόν πάντα υπάρχουν στα παραμύθια για να υπενθυμίζουν ότι οι μάγισσες έχουν δυνάμεις.

32 Το μοτίβο της μητριάς που αποτελεί τη δεύτερη σύζυγο του βασιλιά που έρχεται να αντικαταστήσει τη βασίλισσα που έχει πεθάνει αποτελεί ένα άλλο χαρακτηριστικό των παραμυθιών. Στο παραμύθι της «Χιονάτης» αλλά και στο παραμύθι «τα δώδεκα αδέρφια που εγίνονταν πουλιά» η δεύτερη βασίλισσα και μητριά των παιδιών του βασιλιά από τον προηγούμενο γάμο του είναι η κακιά μητριά που δε θέλει τα παιδιά του και θέλει να τα βλάψει. Η μητριά που ταυτόχρονα είναι και κακιά γυναίκα επιθυμεί να βλάψει τους γύρω της. Άλλωστε, μάγισσα χαρακτηρίζεται αυτή που δε θέλει παιδιά, δεν είναι νοικοκυρά, δεν κοιτά τα του οίκου της, δε φροντίζει τον άνδρα της και το σπιτικό τους.

33 Όσον αφορά το χώρο που παρουσιάζονται οι γυναίκες που χαρακτηρίζονται μάγισσες στην πλειοψηφία παρουσιάζονται στο χώρο του σπιτιού ή του παλατιού. Παρόλο που η μάγισσα ως έννοια και ως πρόσωπο – φορέας δυνάμεων αντίκειται στην παραδοσιακή έννοια της γυναίκας – νοικοκυράς που βρίσκεται στο σπίτι, παρόλα αυτά η μάγισσα υποθέτουμε ότι δε μπορεί εύκολα να ξεφύγει από τον παραδοσιακό χώρο της γυναίκας. Όμως, το ότι παραμένει στο σπίτι της, στο εσωτερικό του, δε σημαίνει ότι κάνει ό,τι και μια παραδοσιακή νοικοκυρά. Αντίθετα, ασκείται στα μάγια και στη φιλαρέσκειά της. Στη «μάγισσα» του Αφανάσιεφ ρίχνει τα χαρτιά, στο «Χανς και Γκρέτε» ετοιμάζει το Χανς για να τον φάει και στη «Χιονάτη» καθρεφτίζεται, μαθαίνει ότι η Χιονάτη έχει γίνει πιο όμορφη και αφήνει να την κυριεύσει η ζήλεια της.

34 Οι σχέσεις της μάγισσας με την οικογένεια δεν είναι όπως οι τυπικές σχέσεις που έχει η τυπική μητέρα και σύζυγος. Η μάγισσα τολμά να αντισταθεί στη σαρωτική σχέση που επιβάλλει τη γυναίκα στο σπίτι και με αποκλειστικές ασχολίες το σπίτι της και την οικογένεια. Είναι η πρώτη φορά που υψώνει το ανάστημα της αντιστεκόμενη στην ομοιομορφία που επιβάλλει κοινούς κανόνες μέσα στην οικογένεια. Έστω κι αν δεν καταφέρνει να ξεφύγει από το δίπολο της φοβερής –σε κάποιες περιπτώσεις– ασχήμιας που οι άλλοι της προσάπτουν ή της εξαιρετικής ομορφιά την οποία επιδιώκει απεγνωσμένα όπως στη «Χιονάτη», καταφέρνει έστω να χαράξει ένα δρόμο στον οποίο ως σύζυγος ή/ και μητέρα/ μητριά δεν ακολουθεί το παραδοσιακό μονοπάτι.

35 Οι σχέσεις των γυναικών με το άλλο φύλο θα λέγαμε ότι εντάσσονται περισσότερο σε ένα χρησιμοθηρικό πλαίσιο. Οι μάγισσες στις περισσότερες περιπτώσεις χρησιμοποιούν τους άνδρες για να πετύχουν τα σχέδια τους. Οι άνδρες αποτελούν ένα μέσο δηλαδή για τις επιδιώξεις τους. Στο «το τσακμάκι του στρατιώτη» η μάγισσα εμφανώς χρησιμοποιεί το στρατιώτη για να της φέρει το τσακμάκι, μόνο που εκείνος το καταλαβαίνει και τελικά δεν της το δίνει αλλά τη σκοτώνει. Στο «η μάγισσα» του Αφανάσιεφ χρησιμοποιεί το γιο της για να τη βοηθήσει με το σχέδιο της. Στη «Ραπουνζέλ» εκβιάζει τον άνδρα ότι αφού της έκλεψε μαρούλια πρέπει να της δώσει το παιδί του. Δηλαδή η μάγισσα υποβιβάζει τον άνδρα σε υποχείριο της ώστε να πάρει αυτό που θέλει. Παρά ταύτα, υπάρχει και η μάγισσα που ανιδιοτελώς προσφέρει συμβουλές στο στρατιώτη και τον βοηθά ουσιαστικά χαρίζοντάς του το παλτό που τον κάνει αόρατο.

36 Οι νεράιδες, από την άλλη πλευρά, εμφανίζονται περισσότερο με τη μορφή των Μοιρών και είναι αυτές που καθορίζουν το μέλλον των παιδιών που μοιραίνουν. Οι Μοίρες είναι γυναίκες νεράιδες και η μορφή τους είναι αέρινη και πλανάται πάνω από δάση και μακρινά μέρη. Οι Μοίρες όμως δεν εμφανίζονται μόνο όταν κάποιο μωρό γεννηθεί με σκοπό να το μοιράνουν. Στο παραμύθι «ο πρίγκιπας με τα γαϊδουρινά αυτιά» ο βασιλιάς κινάει να βρει τις Μοίρες για να τις παρακαλέσει και να μπορέσει να αποκτήσει ένα μωρό. Οι δυνάμεις τους είναι μεγάλες και η επίκληση σε αυτές είναι χαρακτηριστική όταν κάποιος χρειάζεται τη βοήθειά τους και δε μπορεί να τα καταφέρει με τις επίγειες δυνάμεις, τις επικαλούνται τα άτομα δηλαδή σα θεότητες. Σα χαρακτήρες παρουσιάζονται ευαίσθητες ως πλάσματα που αναγνωρίζουν αν τους γίνει κάποιο καλό. Στο ίδιο παραμύθι οι Μοίρες λυπούνται το βασιλιά και του προσφέρουν το μωρό που ήθελε. Ενώ στο παραμύθι «οι παπαρούνες» χαίρονται τόσο πολύ που η μικρή τους αδελφή γέλασε για πρώτη φορά που βοηθούν το μικρό κορίτσι που ευθύνεται γι’ αυτό. Μοιραίνουν το κορίτσι όπως είθισται με τρεις ευχές όπως τρεις παρουσιάζονται και οι Μοίρες. Κάθε ευχή συμπληρώνει την άλλη και όλες μαζί εύχονται τα καλύτερα στο κορίτσι. Αντίθετα, στο παραμύθι «ο πρίγκιπας με τα γαϊδουρινά αυτιά» οι τρεις Μοίρες του εύχονται αλλά εν αντιθέσει με το προηγούμενο παραμύθι η Τρίτη μοίρα του εύχεται στο τέλος κάτι αρνητικό, να αποκτήσει γαϊδουρινά αυτιά για να μη γίνει εγωιστής. Οι τρεις μοίρες όπως βλέπουμε στο κορίτσι εύχονται τα καλύτερα ενώ στο αγόρι στο τέλος του δίνουν μια ευχή ώστε να μη γίνει υπερφίαλος.

37 Οι νεράιδες εμφανίζονται ως αδελφές που πάντα βρίσκονται μαζί
Οι νεράιδες εμφανίζονται ως αδελφές που πάντα βρίσκονται μαζί. Ενώ δεν εμφανίζονται να έχουν ειδικά εργαλεία, φτερά ή άλλα όργανα που καταμαρτυρούν την ταυτότητα τους μόνο στο παραμύθι «οι καλότυχες» περιγράφονται με μαντίλια. Το μαντίλι σε αυτό το παραμύθι αποτελεί μέρος της ταυτότητας των νεράιδων και μάλιστα πηγή της δύναμής τους. Όταν η μικρότερη από αυτές χάσει τι μαντίλι της γιατί τι πήρε ένας άνδρας και το έκρυψε τότε αυτή χάνει εξολοκλήρου τη δύναμη της να εξαφανιστεί και αν πάρει τη νεραϊδένια όψη της. Έτσι, μένει θνητή χωρίς όμως να ξεχνά ποτέ τις νεράιδες αδελφές της. Με το θνητό άνδρα που της πήρε το μαντίλι γίνονται οικογένεια και η πρώην νεράιδα γίνεται μητέρα και κάνει παιδιά. Οι νεράιδες δηλαδή δεν αποκλείονται από την απόκτηση οικογένειας αν και όπως αναφέρεται στο παραμύθι ποτέ δεν ξεχνούν την προηγούμενη ζωή τους κι επιζητούν να γίνουν όπως πριν. Μόνο που αυτή τη φορά δε μπορούν να ξεχάσουν ότι έχουν και υποχρεώσεις, τις υποχρεώσεις της οικογένειας, της μητέρας, της συζύγου που αφήνουν πίσω. Αυτό στην ουσία μαρτυρά την όψη που αποδίδεται στις νεράιδες, μια πιο ανθρώπινη όψη. Οι νεράιδες αποκτούν οικογένεια και γίνονται κανονικές γυναίκες με όλες τις υποχρεώσεις τους όπως τους τις αποδίδει η κοινωνία.

38 Οι νεράιδες αδελφές αγαπιούνται πολύ και η σημασία της οικογένειας ακόμη και με αυτό τον τρόπο εξαίρεται. Και στο παραμύθι «οι παπαρούνες» φαίνεται η αλληλεγγύη των αδελφών και η μία χαίρεται για το καλό της άλλης. Στο παραμύθι «οι καλότυχες» οι αδελφές βοηθούν τη μικρότερη αδελφή τους στις δουλειές του σπιτιού. Η οικογένεια και η αδελφική αγάπη τονίζονται και ταυτόχρονα η βοήθεια που η μια προσφέρει στην άλλη. Η οικογένεια, άλλωστε, αναπαράγει κι είναι ίσως το κύτταρο της συνέχειας των αρχών και της ηθικής που πρεσβεύει η κοινωνία. Μέσα από την οικογένεια κοινωνούν τα παιδιά και τα νέα μέλη τις αρχές που επιθυμούν οι μεγαλύτεροι να τους μεταβιβάσουν. Μέσα, λοιπόν, από την οικογένεια και από την αδελφική βοήθεια περνά και η συνέχεια για τις δουλειές που πρέπει να γίνονται και για την περιποίηση του σπιτιού από τη γυναίκα που αν και πρώην νεράιδα πρέπει να υπακούει τους κανόνες της κατοπινής της ζωής. Κι όταν ξαναγίνεται νεράιδα έχει και πάλι την υποχρέωση να γυρνά και να περιποιείται στο σπίτι της και τα παιδιά. Βλέπουμε, επομένως, τη γυναίκα νεράιδα να προσπαθεί να ξαναγίνει νεράιδα αλλά ταυτόχρονα να μένει πίσω στη θνητή ζωή της και σε όσα αυτή συνεπιφέρει. Έτσι, περνά το μήνυμα ότι η οικογένεια είναι πάνω από όλα και μάλιστα η δική σου οικογένεια είναι πιο πάνω από την αδελφική αγάπη κι οικογένεια.

39 Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας!