Λ. Αθανασοπούλου, παιδοψυχίατρος, υπεύθυνη Ιατροπαιδαγωγικού Κέντρου

Παρουσίαση με θέμα: "Λ. Αθανασοπούλου, παιδοψυχίατρος, υπεύθυνη Ιατροπαιδαγωγικού Κέντρου"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 οι επιπτώσεις της ενδοσχολικής βίας : από την κλινική εμπειρία με στόχο την πρόληψη
Λ. Αθανασοπούλου, παιδοψυχίατρος, υπεύθυνη Ιατροπαιδαγωγικού Κέντρου Γ.Ν.‘Γ.ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ’

2 ΤΜΗΜΑ ΠΑΙΔΙΩΝ-ΕΦΗΒΩΝ Γ. Ν. Γ
ΤΜΗΜΑ ΠΑΙΔΙΩΝ-ΕΦΗΒΩΝ Γ.Ν. Γ.ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ’ ♦ λειτουργεί στο πλαίσιο ψυχιατρικού τομέα γενικού νοσοκομείου ♦ μονάδα νοσηλείας και διασυνδετική ♦ ιατροπαιδαγωγικό κέντρο- αποκεντρωμένη μονάδα ♦ ειδικό σχολείο

3 το Ιατροπαιδαγωγικό κέντρο:
■ καλύπτει τον Δυτικό Τομέα της πόλης και νομούς Μακεδονίας-Θράκης (από κοινού με το Ι.Κ. του Ψ.Ν.Θ.) ► περιοχές ταχέως αναπτυσσόμενες πληθυσμιακά και οικιστικά ► η θετική πρόκληση της πολυπολιτισμικότητας ‘συγκατοικεί’ με τα προβλήματα ωρίμανσης του φαινόμενου (ρατσισμός, παραβατικότητα, μοίρασμα της ‘μιζέριας’ ψυχο-κοινωνικές επιπτώσεις ) ► οι ταχύτατες και συχνά απροσδόκητες κοινωνικο-οικονομικές και πολυπολιτισμικές αλλαγές σε πολλά επίπεδα, αντανακλούν περισσότερο άμεσα στην ζωή της οικογένειας και βεβαίως αποτυπώνονται στα αιτήματα προς τις υπηρεσίες μας

4 οι παραπομπές στην υπηρεσία μας προέρχονται
Από πρωτοβουλία της οικογένειας Από το σχολικό πλαίσιο (εκπαιδευτικοί, σχολικοί σύμβουλοι) Κ.Ε.Δ.Δ.Υ., Σ.Σ.Ν. Πρόνοια, ιδρύματα Συμβουλευτικούς σταθμούς δήμων Δικαστικές αρχές, εισαγγελείς κ επιμελητές ανηλίκων Εθελοντικές Μ.Κ.Ο. Μονάδες ψυχικής υγείας π-ε Μονάδες ψυχικής υγείας ενηλίκων Κέντρα Πρόληψης, μονάδες αντιμετώπισης εξαρτημένων (ΟΚΑΝΑ, ΚΕΘΕΑ, ΑΡΓΩ, κλπ.) Ιδιώτες επαγγελματίες ( ιατροί άλλων ειδικοτήτων, λογοπεδικοί, εργοθεραπευτές, κλπ.)

5 Η βία λαμβάνει ποικίλες μορφές και δεν υπάρχει ένας καθολικός ορισμός της. √ Συνήθως ως βία ορίζεται η χρήση της φυσικής δύναμης ή της πίεσης - απειλής εναντίον ενός μεμονωμένου ατόμου ή κατά μιας ομάδας που μπορεί να οδηγήσει στο θάνατο, στον τραυματισμό ή στη γένεση ψυχολογικών διαταραχών (World Health Organization, 1999 p.2). √ Οι λόγοι που οδηγούν στην άσκηση βίας είναι πολλοί και διαφέρουν ανάλογα με την κοινωνικοοικονομική κατάσταση των ατόμων, την ιστορική συγκυρία, την κουλτούρα και τον πολιτισμό. √ Στους εκλυτικούς παράγοντες περιλαμβάνονται τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, η ελλιπής καλλιέργεια, οι καθ’ έξιν βίαιες συμπεριφορές που ενισχύονται από το περιβάλλον, η φαντασίωση της βίας, οι ελλιπώς αναπτυγμένες επικοινωνιακές ικανότητες, η ανεπαρκής γονική υποστήριξη και επιρροή, οι άδικες τιμωρίες και η κακοποίηση των παιδιών, η φτώχεια, ο υπερπληθυσμός και ο συνωστισμός, η επιρροή των μέσων μαζικής ενημέρωσης και οι κοινωνικές νόρμες. √ Η βία είναι μια μορφή έκφρασης του θυμού ή του φόβου, και αποτελεί μια φυσιολογική ανθρώπινη αντίδραση (Harvard – EDC, 1996). Μαθαίνεται σε μικρή ηλικία, συνεπώς μπορεί να αποφευχθεί μέσα από πρώιμες θετικές εμπειρίες (American Psychological association, 1993).

6 √ Ο σχολικός εκφοβισμός - bullying είναι ένα φαινόμενο νεανικής παραβατικότητας, που εμφανίζεται σε πολλές χώρες του κόσμου και αναφέρεται στη χρήση βίας μεταξύ μαθητών ή συνομήλικων παιδιών. Αν και το φαινόμενο αυτό υπήρχε πάντα, το ενδιαφέρον των ερευνών ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια το καθιστούν ένα από τα σημαντικότερα και πιο πολυσυζητημένα κοινωνικά φαινόμενα.

7 ● Ο σχολικός εκφοβισμός (bullying) είναι ένα σύνθετο φαινόμενο-με τον όρο αυτό νοείται μια διαρκής και επαναλαμβανόμενη για σεβαστό χρονικό διάστημα πράξη παρενόχλησης από έναν ή περισσότερους ανηλίκους ‘δράστες’ προς ένα ή περισσότερα θύματα, η οποία και παίρνει τη μορφή της σωματικής (σπρωξίματα, κλωτσιές, μπουνιές), συναισθηματικής, ή λεκτικής επίθεσης (κοροϊδία, βρισιές, σαρκασμός, χειρονομίες, συκοφαντίες, γελοιοποίηση, απειλές), του σεξουαλικού (ανεπιθύμητο άγγιγμα, προσβλητικά μηνύματα, λεκτική παρενόχληση) και ηλεκτρονικού εκφοβισμού (κακόβουλα sms, κλήσεις, , chat με με απειλητικό περιεχόμενο). Κίνητρο των εκφοβιστών αποτελεί η πρόκληση σωματικού ή και ψυχικού πόνου. Μπορεί δε να πάρει τη μορφή της ανοιχτής επίθεσης ( βρισιές, προσβολές, ξύλο, σπρώξιμο, κλωτσιές κτλ.) ή τη μορφή του έμμεσου εκφοβισμού, με περισσότερο συγκεκαλυμμένο τρόπο ( διάδοση φημών, χλευασμός, εξοστρακισμός από τις παρέες).

8 √ Παρουσιάστηκεστη διεθνή βιβλιογραφία από τον Olweus Dan τα έτη 1978 και 1984 με σκοπό την περιγραφή των διαδικασιών εκφοβισμού, παρενόχλησης και συστηματικής θυματοποίησης παιδιών και εφήβων από τους συνομηλίκους τους. √ Οσυγκεκριμένος συγγραφέας μαζί με τους Smith & Sharp έθεσαν τις βασικές προϋποθέσεις για τη σωστή χρησιμοποίηση του όρου αυτού. Σε αυτές συμπεριλαμβάνονται η επανάληψη των ενεργειών σε σταθερή συχνότητα και η μεθόδευσή τους προς τους αδύναμους μαθητές. Όπως ο ίδιος ο Olweus τονίζει, οι περιπτώσεις στις οποίες δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο όρος bullying είναι εκείνες όπου δύο άτομα ίσης σωματικής ή ψυχικής δύναμης απλά φιλονικούν, ή εμπλέκονται σε συνεχή διαμάχη.

9 √ υπάρχει διαφορά μεταξύ του bullying και του «πειράγματος» στα πλαίσια του παιχνιδιού √ το «πείραγμα» αυτό, συνήθως συμβαίνει μεταξύ φίλων και δεν περιλαμβάνει την πρόκληση σωματικού πόνου των άλλων √ από την άλλη μεριά, ο σχολικός εκφοβισμός συμβαίνει ανάμεσα σε παιδιά τα οποία δεν είναι φίλοι √ η χαρακτηριστική ανισορροπία δύναμης που υφίσταται οφείλεται στο γεγονός ότι ένα παιδί τυχαίνει να είναι πιο μεγαλόσωμο ή δημοφιλέστερο ή ακόμη στο ότι μπορεί κάποια παιδιά να συνωμοτούν εναντίον κάποιου άλλου. √ το «πείραγμα» μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε εκφοβισμό αν συμβαίνει για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα και το σημαντικότερο όταν το παιδί αισθανθεί ότι οι πράξεις των άλλων δεν διέπονται από αστείο και δεν γίνονται μέσα στα όρια του παιχνιδιού.

10 Οι παράγοντες που σε συνδυασμό δημιουργούν το φαινόμενο του εκφοβισμού και της βίας μεταξύ των μαθητών στο σχολείο είναι πολλοί. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται: ♦ ορισμένα προσωπικά χαρακτηριστικά των παιδιών που εμπλέκονται σε τέτοιου είδους επεισόδια ♦ χαρακτηριστικά του οικογενειακού τους περιβάλλοντος ♦ διάφοροι παράμετροι του σχολικού περιβάλλοντος ♦ πολιτικές του εκπαιδευτικού συστήματος ♦ οι στάσεις των ίδιων των παιδιών και των σημαντικών για αυτά ενηλίκων συμπεριλαμβανομένων και των εκπαιδευτικών απέναντι στη βία ♦ ο τρόπος προβολής της βίας από τα Μ.Μ.Ε. ♦ γενικότερα κοινωνικά προβλήματα και διεργασίες που τείνουν να ενισχύουν αντικοινωνικές συμπεριφορές.

11 αρχικό αίτημα: ● σχολική άρνηση ● ψυχοσωματικά συμπτώματα ● προβλήματα στις ρουτίνες του ύπνου και του φαγητού διαταραχές διατροφής (ανορεξία-βουλιμία) ● προβλήματα δια του λόγου π.χ. έναρξη τραυλισμού ● μαθησιακές δυσκολίες ● διαταραχές συμπεριφοράς ●ζητήματα ταυτότητας φύλου ● απόπειρες ● προβλήματα μεταξύ αδελφών ● χρήση ουσιών ● εισαγωγές επείγουσες ή με εισαγγελική απόφαση\πραγματογνωμοσύνες

12 επιπτώσεις: ● τάση αποφυγής του σχολείου ● αυξημένος αριθμός απουσιών ● αυξημένα επίπεδα σχολικού στρες  ● χαμηλή ακαδημαϊκή επίδοση ● άγχος  ● ψυχοσωματικά συμπτώματα ● συναισθηματικές δυσκολίες ● αίσθημα μοναξιάς ● κατανάλωση αλκοόλ  ● φτωχές φιλικές σχέσεις ● έλλειμμα σε κοινωνικές δεξιότητες ● κατάθλιψη ● αυτοκτονικός ιδεασμός ● αυξημένη συχνότητα ψυχ. διαταραχών  ● μελλοντική παραβατική συμπεριφορά  ● χαμηλή αυτοεκτίμηση

13 Συνήθη χαρακτηριστικά του «θύτη»
Αυτοπεποίθηση ταμπεραμέντο (δραστήριοι και παρορμητικοί): υψηλότερα επίπεδα δυσκολιών ελέγχου των συναισθημάτων τους σωματική δύναμη κυρίαρχα (όχι απαραίτητα δημοφιλή) στην ομάδα των συνομηλίκων εξωτερική και εχθρική απόδοση αιτιών δέκτες επιθετικών πράξεων στην οικογένεια

14 τάση προς επιθετική συμπεριφορά
χαμηλή ενσυναίσθηση & συνεργατικότητας χαμηλή ή κακή γονεϊκή εποπτεία ,έλλειψη προσοχής και θέρμης προς το παιδί επαφή με πρότυπα μίμησης και ανοχής της επιθετικής συμπεριφοράς

15 Συνήθη χαρακτηριστικά θύματος
εσωστρεφή παθητικά χαμηλή αυτοπεποίθηση (ιδιαίτερα σωματικών ικανοτήτων) Αλλαγή στη διάθεση & τη συμπεριφορά περιορισμένη αποδοχή από ομάδες συνομηλίκων τείνουν να μην αντιδρούν αποτελεσματικά όταν δέχονται επιθετικές πράξεις

16 - υπερασπιστή του θύματος
αποκλίνοντα χαρακτηριστικά (εμφάνιση, σωματική διάπλαση, προβλήματα έκφρασης) υπερπροστατευτικότητα ιστορικό συναισθηματικών δυσκολιών στην οικογένεια ανεπαρκής επικοινωνία στην οικογένεια ανύπαρκτο υποστηρικτικό δίκτυο *παιδιά ‘μάρτυρες’ (με ρόλους ενισχυτή του θύτη - βοηθού του θύτη - αμέτοχου παρατηρητή - υπερασπιστή του θύματος -μπορεί να φοβούνται μήπως γίνουν νέοι στόχοι του θύτη, μήπως με την παρέμβαση χειροτερέψουν τα πράγματα, μήπως πληγωθούν)

17 ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ -να σταματήσει η συνεχιζόμενη κακοποιητική κατάσταση κατά το δυνατόν άμεσα αυτό σχετίζεται με την επικοινωνία του παιδιού με την οικογένεια του, την διαθεσιμότητα της οικογένειας, το σχολικό πλαίσιο, την σχέση οικογένειας-σχολείου √ οι ενήλικες πρέπει να είμαστε ενημερωμένοι, ‘ψυλλιασμένοι’ ,να δίνουμε στο παιδί τον ρόλο του αξιόπιστου συνομιλητή και να νοηματοδοτήσουμε τα όποια συμπτώματα -να προσεγγιστεί ο ‘δράστης’ σαν άτομο με πιθανά προβλήματα πολλών τύπων επίσης οι ‘συνεργοί’ μπορεί να βρίσκονται σε μία ιδιότυπη ομηρία, συνεπώς η αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης σηματοδοτεί και την βοήθεια προς αυτά τα παιδιά αποφυγή της ποινικοποίησης -να ανοίξει το θέμα στο σχολείο\ το σχολείο σαν χώρος ασφαλής

18 ΠΑΡΑΠΟΜΠΗ ΣΕ ΙΑΤΡΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ
-αναγνώριση ατομικών δυσκολιών που έχουν διαλάθει π.χ μαθησιακές δυσκολίες-ΔΕΠΥ -αναγνώριση οικογενειακών καταστάσεων οδύνης -ενδοοικογενειακή βία -απώλειες και πένθη που δεν έχουν μιληθεί και λυθεί -εφηβική κατάθλιψη -ψυχογενής ανορεξία ( εξοντωτική προσπάθεια για εδραίωση ελέγχου και ταυτότητας που ακολουθεί ένα δρόμο αυτοκαταστροφής )

19 Τηλεφωνικές γραμμές βοήθειας:
Χρήσιμες πληροφορίες Με πρωτοβουλία και συντονισμό από την Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. (Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας Παιδιού και Εφήβου) έχει ιδρυθεί δίκτυο για την πρόληψη και καταπολέμηση της βίας μεταξύ μαθητών, με συμμετοχή φορέων, θεσμών, ΜΜΕ, Μ.Κ.Ο. Ενημερωτικά έντυπα για γονείς και καθηγητές στο διαδίκτυο: (στην ενότητα «έρευνες»). Διακρατικά ευρωπαϊκά προγράμματα DAPHNE II και III (συμμετέχουν Ελλάδα, Κύπρος, Γερμανία, Λιθουανία, Πολωνία). Τηλεφωνικές γραμμές βοήθειας: για γονείς και εκπαιδευτικούς ευρωπαϊκή γραμμή στήριξης παιδιών και εφήβων. Σημαντικό το βιβλίο του Olweus «Εκφοβισμός και Βία στο Σχολείο. Τι γνωρίζουμε και τι μπορούμε να κάνουμε» (επιμέλεια Ι. Τσιάντης).

20 σε κάθε περίπτωση η ενσωμάτωση και η επικοινωνία σε αντιδιαστολή με την απομόνωση και την έλλειψη επικοινωνίας, απομακρύνουν την βία και προάγουν τον πολιτισμό