Ο Σπιούνος του Μπέρτολτ Μπρεχτ Μια προσέγγιση

Παρουσίαση με θέμα: "Ο Σπιούνος του Μπέρτολτ Μπρεχτ Μια προσέγγιση"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Ο Σπιούνος του Μπέρτολτ Μπρεχτ Μια προσέγγιση
Ο Σπιούνος του Μπέρτολτ Μπρεχτ Μια προσέγγιση 12 Απριλίου, 2012 Βασιλική Δεμερτζή

2 1898 - 1956 Θέατρο μη - αριστοτελικό Θέατρο Επικό Θέατρο της
αποστασιοποίησης Θέατρο διαλεκτικό Θέατρο της επιστημονικής εποχής

3 Οι βασικές αρχές της θεωρίας του Μπρεχτ για το θέατρο
Στην τέχνη καμιά κατάκτηση δεν είναι οριστική Στο θέατρο αυτό που έχει σημασία δεν είναι οι δηλώσεις των ηρώων αλλά οι συμπεριφορές τους, γιατί δεν είναι μονοσήμαντα ιδεολογικά φερέφωνα αλλά άνθρωποι γεμάτοι αντιφάσεις που ζουν και συγκρούονται μέσα σε δοσμένες ιστορικές συνθήκες Ο ηθοποιός δεν θα πρέπει να είναι απλώς ένα ευσυνείδητο εκτελεστικό όργανο αλλά ένας πολίτης που κρίνει το πρόσωπο που υποδύεται Ο θεατής δεν θα πρέπει να είναι παθητικός καταναλωτής εικόνων και ήχων αλλά ενεργό στοιχείο της θεατρικής πράξης. Δίπλα στην τέχνη του ηθοποιού οφείλει ν’ αναπτυχθεί και η τέχνη του θεατή. ΔΥΟ ΕΜΠΟΔΙΑ

4 1ο Εμπόδιο: Η συναισθηματική φόρτιση του θεατή Συναίσθημα ≠ Λόγος
1ο Εμπόδιο: Η συναισθηματική φόρτιση του θεατή Συναίσθημα ≠ Λόγος Ένιωσα κι εγώ το ίδιο – – Έκλαιγα όταν έκλαιγαν, γελούσα όταν γελούσαν Είναι φυσιολογικό αυτό που συμβαίνει πάνω στη σκηνή – Ποτέ δεν θ’ αλλάξει αυτό – Με συγκλόνισαν τα πάθη του ήρωα γιατί ήταν αναπόδραστα Ποτέ δεν το είχα σκεφθεί – Έκλαιγα όταν γελούσαν, γελούσα όταν έκλαιγαν - Δεν είναι φυσιολογικό αυτό που συμβαίνει πάνω στη σκηνή – Πρέπει να σταματήσει – Με συγκλόνισαν τα πάθη του ήρωα γιατί ήταν άσκοπα Ο θεατής συμπαρασύρεται στη σκηνική δράση συμπάσχει, ταυτίζεται με τον ήρωα Ο θεατής παρατηρεί, τοποθετείται απέναντι στη σκηνική δράση, κρίνει τη συμπεριφορά του ήρωα Μετατόπιση στο κέντρο βάρους

5 Διαφορές παραδοσιακού και επικού θεάτρου
Διαφορές παραδοσιακού και επικού θεάτρου Αριστοτελικό θέατρο Μη αριστοτελικό θέατρο Οργανική ενότητα της δραματικής δράσης Πολυδιάσπαση της δραματικής δράσης ≠ Σύνθεση των μερών, όπως τα συστατικά μέρη ενός οργανισμού Αυτονομία και διαχωρισμός των μερών ≠ Συνοχή: μια εσώτερη λογική που διέπει τη σύνθεση κατά το εικός και το αναγκαίο ώστε να μη ξαφνιαστεί ο θεατής, γιατί το ξάφνιασμα αίρει την τραγική συγκίνηση Χαλαρή παράθεση ανεξάρτητων σκηνών με κενά / ρωγμές στο σύστημα για να ξαφνιαστεί ο θεατής για να μη γίνει έρμαιο της αισθητικής συγκίνησης και να συνειδητοποιήσει τις κοινωνικές αντιφάσεις ≠ Εξελικτική υποχρεωτική πορεία (η μια σκηνή για την άλλη) ≠ Πηδήματα (η κάθε σκηνή για τον εαυτό της) ≠ Ευθύγραμμο γίγνεσθαι Καμπυλόγραμμο γίγνεσθαι

6 Διαφορές παραδοσιακού και επικού θεάτρου
Διαφορές παραδοσιακού και επικού θεάτρου Ανάπτυξη Ένα «διηγηματικό τόξο» που ξεκινά από μιαν αρχή και προχωρεί σε μιαν εξέλιξη μέσα από συγκρούσεις, φθάνει σε μια κορύφωση και βαίνει προς μια λύση, όπου όλες οι επί μέρους καταστάσεις διαγρά-φονται με σαφήνεια για να φανεί το μήνυμα του έργου. Κλειστή δομή και με συγκεκριμένα όρια, που παραπέμπει συμβολικά σε μια κατάσταση ευρύτερη, της οποίας εκφράζει την αλήθεια. Μοντάζ Μια σειρά από θεματικά παράλληλα που διαδέχονται το ένα το άλλο αντιστικτικά ανάλογα με την κατάσταση (αντιφατικοί ήρωες) χωρίς κορύφωση ή τελική σύγκρουση και χωρίς οριστική λύση. Καμιά «έτοιμη αλήθεια» δεν δίνεται. Το «αληθινό και το λογικό» διαφαίνονται μόνο στον ορίζοντα της παράστασης σαν στόχος που πρέπει να επιδιωχθεί. Ανοικτή δομή χωρίς όρια. Όλα μένουν εκκρεμή. Η επική απόσταση επιχειρεί να εγκαθιδρύσει μια διαλεκτική σχέση ανάμεσα στη σκηνή και την πλατεία ώστε ο θεατής να πάρει θέση. Αυτός έχει τον τελευταίο λόγο ≠ ≠ ≠ Ενότητα, συνοχή και συνέχεια,

7 μη-αριστοτελικό δράμα
Εγκυμονούσες στιγμές

8 Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν
Ψάξε θεατή για λύσεις Επίλογος Όχι τώρα γκρίνια, κοινό σεβαστό, ξέρουμε, το τέλος δεν ήταν σωστό. Κακό στα μάτια μπροστά του κοινού μας το τέλος του μύθου που ’χαμε στο νου μας. Στους ίδιους εμάς, ρωτήματα πλήθος πιέζουν μετά την αυλαία το στήθος. Διέξοδο, στ’ αδιέξοδο το σκοτεινό, βλέπουμε μόνη να κάτσετε και να σκεφθείτε μόνοι πώς μπορεί να δώσει κανείς ένα χέρι, τον Καλό σε καλό τέλος να φέρει. Σεβαστοί θεατές βρέστε το μονάχοι Κάποιον Καλό η αίθουσ’ αυτή πρέπει να ’χει. Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν Επίγνωση Κάθαρση

9 2ο εμπόδιο: Η παγίδα του αυτονόητου
Όταν βλέπουμε στη σκηνή μια γνωστή και οικεία συμπεριφορά / στάση είναι αναμενόμενο να τη θεωρούμε: Φυσική, Αυτονόητη, Συνηθισμένη & Αμετάβλητη Αν όμως η συμπεριφορά αυτή παρουσιαστεί κάτω από ένα νέο φως: Αφύσικη, Ασυνήθιστη, Παράξενη Τότε έχουμε μεγαλύτερες πιθανότητες να μπορέσει να διακρίνει ο θεατής δυνατότητες αλλαγής «έτσι είναι» «έτσι θα έπρεπε να είναι»

10 Πώς θα ξεπεραστούν αυτά τα 2 εμπόδια ώστε ο θεατής να σταθεί κριτικά απέναντι στο έργο;
Ο Μπρεχτ δανείστηκε από τον ρώσικο φορμαλισμό τις βασικές παραμέτρους του παραξενίσματος για να διαμορφώσει τη δική του αισθητική, γνωστή ως V-Effekt

11 Η κατάργηση της θεατρικής ψευδαίσθησης ή η τεχνική του παραξενίσματος
Αισθητική της αποστασιοποίησης (V-Effekt) Διακοπή της αφήγησης Εναλλαγή γλωσσικών κωδίκων επικοινωνίας: πεζός λόγος - ποίηση – ντοκουμέντο - επιστολή - μαρτυρία μουσική (αντιστικτικά / διακριτή από τα λοιπά στοιχεία) προβολή εικόνων προβολή φιλμ Σκηνική υλοποίηση φανερός φωτισμός- σχηματικότητα σκηνογραφίας - ανοικτή αλλαγή σκηνικού - φυσική παρουσία μουσικών Προαναγγελία εξέλιξης δράσης (προβολή τίτλων, επιγραφές κ.α.) Γλώσσα του σώματος: Παντομίμα – χειρονομία (gestus: απόσταγμα συμπεριφορών)

12 Υποκριτική. Ο Ηθοποιός:
«Παίζει» έναν ρόλο και συνάμα «επιδεικνύει» έναν ρόλο π.χ. αφηγείται ένα συμβάν ως «αυτόπτης μάρτυς» Είναι «εντός» και «εκτός» της ιστορίας που αφηγείται π.χ. γίνεται «θεατής» και παρακολουθεί το σχετικό video που προβάλλεται στο βάθος της σκηνής  Αφήνει να φανεί πώς προχώρησε στη σύνθεση του ρόλου αναλύει τα κομβικά σημεία απ’ όπου περνά ο χαρακτήρας δεν σβήνει τις μεταβατικές γέφυρες για να φανούν οι εσωτερικές αντιφάσεις <Μπρεχτ> ενώνει τους κόμβους ώστε να έχουν μια ομαλή, αδιάκοπη ροή <Στανισλάβσκι>

13 Gestus Χρησιμοποιεί τη γλώσσα του σώματος
Όλο το φάσμα των εξωγλωσσικών σημείων (στάση, επιτονισμός, έκφραση προσώπου, χειρονομίες) για να συνοψίσει σε μια εικόνα το περιεχόμενο μιας σκηνής Κάθε σκηνή έχει το δικό της gestus που είναι η απόδοση της φράσης που συμπυκνώνει το νόημα της «Ιερογλυφικά που μπορούν να διαβαστούν με μια ματιά»(R. Barthes, 1977)

14 Ο Σπιούνος Μονόπρακτο Ένα από τα 24 του σπονδυλωτού έργου
«Τρόμος και αθλιότητα του Γ΄ Ράιχ» 1938 Μια σπουδή, με θεατρικά μέσα (τεχνική του μοντάζ), της στάσης του ανθρώπου απέναντι στην εξουσία

15 «Τρόμος και αθλιότητα του Γ΄ Ράιχ», 1938
«Ένας πίνακας που δείχνει διάφορες κινήσεις: την κίνηση της βουβαμάρας, την κίνηση της τρομάρας, την κίνηση της καχυποψίας Όλες κινήσεις σε μια δικτατορία» Μπ. Μπρεχτ

16 Τι πρέπει να έχουμε υπόψη μας
Κείμενο δραματικό Μέρος ενός όλου που ολοκληρώνεται με τη σκηνική του παρουσίαση Το πρόπλασμα της παράστασης Λόγος δραματικός Π ρ ο φ ο ρ ι κ ό ς Να το προσεγγίσουμε ως ομάδα που πρόκειται να το ανεβάσει έχοντας στον νου μας συνεχώς τη σκηνή και την πλατεία Εστιάζουμε στην εκφορά του λόγου. Σωστή στίξη, τονισμός, χρωματισμός, νοηματική απόδοση

17 Διδακτική προσέγγιση Εισαγωγή στο θέατρο του Μπρεχτ και στο ιστορικό πλαίσιο. Οι μαθητές θα πρέπει να έχουν κάποια εξοικείωση: με τις ιστορικές συνθήκες της περιόδου με τις βασικές αρχές του επικού θεάτρου (Υλικό: Χρονολογικό διάγραμμα της ζωής του Μπ. Μπρεχτ // ιστορικά γεγονότα – CD ROM B΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Εκδ. Οργ. Λαμπράκη) 2. Συνοπτική παρουσίαση του έργου «Τρόμος και αθλιότητα του τρίτου Ράιχ» 3. Ανάγνωση του μονόπρακτου (αργά – καθαρά – χωρίς ιδιαίτερο χρωματισμό – ν’ ακουστεί ο λόγος). Κατανομή ρόλων σε μαθητές που επιθυμούν να διαβάσουν. Αν υπάρχει μεγάλη προσφορά μοιράζονται οι ρόλοι σε 2 – 3 μαθητές. Σ’ αυτή τη φάση διαβάζουμε και τις σ κ η ν ι κ έ ς οδηγίες

18 Διδακτική προσέγγιση 4. Δραστηριότητα σε ομάδες (4-5 θίασοι)
Ζητούμε από τους μαθητές (α) να διαβάσουν στην ομάδα τους το κείμενο και τις σκηνικές οδηγίες και να φτιάξουν μια λ ί σ τ α με τις σημαντικές, κατά τη γνώμη τους, λέξεις ή φράσεις για την ερμηνεία του έργου [αυτές που προκαλούν έκπληξη, αμηχανία, που επανέρχονται στον λόγο, είναι αμφίσημες κλπ). (β) να διατυπώσουν ε ρ ω τ ή σ ε ι ς που πηγάζουν από αυτές τις λεκτικές ενότητες. Δίνουμε ενδεικτικά παραδείγματα: - Γιατί το λέει αυτό ο χαρακτήρας; - Για ποιον είναι χρήσιμα αυτά τα λόγια; - Θα έλεγε τα ίδια αν ήταν διαφορετικές οι συνθήκες; - Γιατί ο συγγραφέας παρεμβάλλει διαστήματα παύσης; 5. Συζητούμε στην ολομέλεια τις ερωτήσεις

19 Παράδειγμα Άλλοτε (7 φορές) Γ.: Επειδή βρέχει
Γ.: Επειδή βρέχει Γ.: Τουλάχιστον αν δεν έβρεχε Α.: Και πού θα πηγαίναμε αν δεν έβρεχε; Α.: Καταστροφή αυτή η βροχή σήμερα. Όμως σε μια χώρα που η βροχή είναι καταστροφή, δεν μπορεί κανείς να ζήσει. Κείμενο  Παύση (4 φορές)  Όσο η υπηρέτρια είναι στο δωμάτιο μένουν σιωπηλοί  Χτυπάει το τηλέφωνο. Περιμένουν. Το τηλέφωνο σταματάει. Σκηνικές οδηγίες

20 Διδακτική προσέγγιση 5. Διακρίνουμε επιμέρους ενότητες της σκηνής με βάση τις δ ι α θ έ σ ε ι ς και σ τ ά σ ε ι ς των χαρακτήρων και τις διερευνούμε σε σχέση με την α λ λ α γ ή σ υ ν θ ή κ η ς. [Εναλλακτικά: δυναμικές εικόνες που αποδίδουν τις στάσεις αυτές] 6. Διερευνούμε την εξέλιξη της δράσης. Ερώτημα: Πού επικεντρώνεται το ενδιαφέρον μας, στην υπόθεση ή στον τρόπο που αντιδρούν οι χαρακτήρες σε μια δεδομένη συνθήκη; 7. Δραστηριότητα σε ομάδες Ζητούμε από κάθε ομάδα να επιλέξει ένα μικρό απόσπασμα και να γράψει ένα πολύ σύντομο και περιεκτικό σ χ ό λ ι ο για κάθε α τ ά κ α, που να αποδίδει αυτό που πραγματικά θέλει να πει ο χαρακτήρας. Στη συνέχεια, να μοιράσουν τους ρόλους α ν ά δ ύ ο και να «παίξουν» τη σκηνή στην τάξη. Ο ένας θα διαβάζει τις ατάκες, όπως έχουν στο κείμενο, και ο άλλος θα διαβάζει την «εσωτερική φωνή», αυτά δηλαδή που σκέφτεται ο χαρακτήρας.

21 Παράδειγμα Α.: Καταστροφή αυτή η βροχή σήμερα. Όμως σε μια χώρα που η
βροχή είναι καταστροφή, δεν μπορεί κανείς να ζήσει. (Είναι μια δικαιολογία αυτή η βροχή σήμερα για να αποφύγουμε τους Κλίμπτς και τους Λέμκε. Όμως σε μια χώρα που φοβάται κανείς να μιλήσει, δεν μπορεί να ζήσει). Γ.: Νομίζεις πως είναι πολύ λογικό να λες δυνατά τέτοιες σκέψεις; (Καθένας θα καταλάβαινε πως δεν είναι η βροχή που μας φταίει) Παραγωγή λόγου Η έννοια του κειμένου διευρύνεται καθώς συμπεριλαμβάνει και τον λόγο των μαθητών Η δραστηριότητα αυτή, όπως επίσης το παραλήρημα του άνδρα, μπορεί να συνδυαστεί με την ενότητα Γλώσσα της Εξουσίας και Γλώσσα της Παιδείας (Έκφραση / Έκθεση).

22 Διδακτική προσέγγιση 8. Δραστηριότητα σε ομάδες
Τους ζητούμε να σκεφθούν τρόπους σκηνικής παρουσίασης, λαμβάνοντας υπόψη τις τεχνικές του επικού θεάτρου, π.χ. Πώς θα παρουσιαστεί το τραγούδι της αρχής; Πώς θα γίνει ορατός στον θεατή ο τίτλος της σκηνής; Με ποιες τεχνικές μπορεί να διακοπεί η ροή της δράσης ώστε να διαλύεται η θεατρική ψευδαίσθηση; Πώς μπορούμε να διαστείλουμε τον χρόνο μιας εικόνας ώστε να γίνει καθαρότερο το μήνυμά της; Πώς θα παιχτούν οι παύσεις; Πώς μπορεί να παιχτεί η τελευταία εικόνα της σκηνής (η εκκρεμότητα); Επίσης, λαμβάνοντας υπόψη πως το μονόπρακτο ανήκει στο είδος που ο ίδιος ο Μπρεχτ αποκαλεί «θέατρο – ντοκουμέντο», να προτείνουν μέσα που θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν για να υποστηρίξουν αυτόν τον σκοπό. (Υλικό: αποσπάσματα από κείμενα αναφοράς, ντοκουμέντα, μαρτυρίες, φωτογραφίες, γελοιογραφίες κ.α.)

23 ΠΡΟΣ ΠΟΛΩΝΙΑΝ

24 Απόσπασμα Πώς θέλει ο Χίτλερ τη διαπαιδαγώγηση των νέων
«Η διαπαιδαγώγηση μου είναι σκληρή. Η αδυναμία πρέπει να διώχνεται με μαστίγιο. Στα σχολεία μου θα ανδρωθεί μια νεολαία που θ’ αλλάξει τον κόσμο. Θέλω μια νεολαία απότομη, αυταρχική, ατρόμητη και σκληρή...Πρέπει να υπομένει τον πόνο. Δεν πρέπει να υπάρχει σ’ αυτήν κανένα ίχνος αδυναμίας ή τρυφερότητας...Έτσι θα αναδημιουργήσω τον άνθρωπο. Δε θέλω πνευματική καλλιέργεια. Η επιστήμη θα διέφθειρε τη νεολαία μου. Θέλω να μάθει να νικά, και στις σκληρότερες δοκιμασίες τον φόβο και τον θάνατο. Αυτό είναι το ύψιστο κατόρθωμα μιας ηρωικής νεολαίας, απ’ αυτή θα ξεπηδήσει ο ελεύθερος άνθρωπος, μέτρο και κέντρο του κόσμου, ο άνθρωπος δημιουργός, ο άνθρωπος θεός. Στα σχολεία μου θα λατρεύεται η εικόνα του ωραίου και αυτοκυρίαρχου ανθρώπου...» H. Rauschning. Συνομιλίες με τον Χίτλερ Ο Αγών μου, τ. Β΄, κεφ. 11

25 Γελοιογραφία

26 Ποίημα Το βράδυ της 9ης Μαΐου 1933, στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου άναψε η πρώτη φωτιά για να καούν τα έργα των άθλιων διανοουμένων που περικλείουν ιδέες ανατρεπτικές. Ο Γκαίμπελς είπε: «Ήταν το ωραιότερο θέαμα της ζωής μου» Ένας εξορισμένος ποιητής, διαβάζοντας των βιβλίων τον κατάλογο, με φρίκη είδε πως τα δικά του τα είχανε ξεχάσει. Χίμηξε στο γραφείο του με τις φτερούγες της οργής, κι έγραψε στους τυράννους ένα γράμμα: «Κάψτε με!» έγραφε με πένα ακράτητη, «κάψτε με! Μ’ αφήσατε έξω! Δεν μπορείτε να μου το κάνετε αυτό, εμένα! Την αλήθεια δεν έγραψα πάντα στα βιβλία μου; Και τώρα μου φερνόσαστε σα να’ μαι ψεύτης! Σας διατάζω: Κάψτε με!». Μπέρτολτ Μπρέχτ. Το κάψιμο των βιβλίων (1938)

27 Φωτογραφία

28 Στοιχεία, στατιστικές Η Χιτλερική Νεολαία
Το 1923 η Χιτλερική Νεολαία αριθμούσε περίπου μέλη. Πέντε χρόνια αργότερα, τα μέλη της έφθασαν τα Μέχρι το τέλος του 1932 (μερικές εβδομάδες πριν το Κόμμα των Ναζί έλθει στην εξουσία) τα μέλη της ανέρχονταν σε Στο τέλος του 1933,η Χιτλερική Νεολαία έφθασε τα μέλη. Tο 1936 η Xιτλερική Nεολαία ανακηρύχθηκε Nεολαία του Kράτους και από το 1939 η ένταξη και η προσφορά υπηρεσιών σε αυτήν έγινε υποχρεωτική. W. Mickel - B. Wiegand (1998) (επιμ.), Geschichte, Politik und Gesellschaft, Bερολίνο (Βλ.και Εθνική Αγωγή και Ολοκληρωτισμός Ύμνος Νεολαίας ΕΟΝ, σ ΕΚΦΡΑΣΗ / ΕΚΘΕΣΗ)

29 Εθνική Αγωγή

30 Χιτλερική Νεολαία και Νεολαία ΕΟΝ

31 Μαρτυρία Όταν οι Ναζί ήρθαν και συλλάβανε τους κομμουνιστές
δεν μίλησα γιατί δεν ήμουν κομμουνιστής. Έπειτα ήρθαν για τους Εβραίους. Δεν μίλησα γιατί δεν ήμουν Εβραίος. Έπειτα συλλάβανε τους εργάτες, μέλη των συνδικάτων. Δεν μίλησα γιατί δεν ήμουν συνδικαλιστής. Ύστερα ήρθαν για τους καθολικούς. Πάλι δεν μίλησα επειδή ήμουν προτεστάντης. Στο τέλος, ήρθαν για εμένα. Και δεν είχε απομείνει κανένας να μιλήσει για εμένα. Pastor Niemoller: Γερμανός ιερωμένος και θεολόγος γεννημένος στη Γερμανία το Στην αρχή φίλος του ναζισμού, γιατί ήταν εναντίον του κομμουνισμού. Αργότερα κατάλαβε! Συνελήφθη και εγκλείστηκε στο Dahau. Απελευθερώθηκε το 1945 από τους συμμάχους.

32 Σύνδεση με το σήμερα