Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής

Παρουσίαση με θέμα: "Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 «Κατανόηση νοητικών καταστάσεων σε παιδιά με αυτισμό» Φωτεινή Γρηγορίου
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής Επιβλέπων Καθηγητής: Γιώργος Κλεφτάρας

2 «Αυτισμός- αναγνώριση και κατανόηση των «κοινωνικών συναισθημάτων» της ντροπής-αμηχανίας σε παιδιά με σύνδρομο Asperger (As) και σε παιδιά με Αυτισμό Υψηλής Λειτουργικότητας (HFA) μέσα από ένα έργο «κοινωνικού σφάλματος»

3 Α. Θεωρητικό πλαίσιο. 1. Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος. 2
Α. Θεωρητικό πλαίσιο 1. Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος 2. Θεωρίες για τα κοινωνικά ελλείμματα σε παιδιά με αυτισμό 3. Συναισθήματα «Κοινωνικό σφάλμα» Σύνθεση – ερευνητικά ερωτήματα Β. Μέθοδος 1. Δείγμα 2. Διαδικασία 3. Υλικό Γ. Αναμενόμενα αποτελέσματα

4 Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος
Ο αυτισμός προσδιορίζεται ως μια σοβαρή διάχυτη (εκτεταμένη) αναπτυξιακή διαταραχή που εμφανίζεται συνήθως πριν από τη συμπλήρωση των τριών πρώτων χρόνων της ζωής του παιδιού (DSM-ΙV, ICD-10, 1978).

5 Τριάδα διαταραχών της Wing
(Wing & Gould, 1979): Επηρεάζονται τρεις περιοχές της ανάπτυξης: κοινωνική αλληλεπίδραση, επικοινωνία φαντασία

6 Αντικατάσταση του όρου Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές από τον όρο Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος (Wing, 1991, 1996) Ο αυτισμός είναι η κυρίαρχη και πιο συχνή αναπηρία από την ομάδα διαταραχών του αυτιστικού φάσματος Στο φάσμα ανήκουν και άλλες διαταραχές με πολλά κοινά χαρακτηριστικά του αυτισμού χωρίς να πληρούν τα κριτήρια του κλασικού αυτισμού (Wing, 1996)

7 Αυτισμός Υψηλής Λειτουργικότητας (HFA) και Σύνδρομο Asperger
Και οι δύο ομάδες παρουσιάζουν: δυσκολίες στην κοινωνική ανάπτυξη και την επικοινωνία, εμμονές, δείκτη νοημοσύνης στα πλαίσια του φυσιολογικού αλλά τα άτομα με αυτισμό υψηλής λειτουργικότητας παρουσιάζουν γλωσσική καθυστέρηση σε αντίθεση με τα άτομα με σύνδρομο Asperger.

8 Κοινωνική αλληλεπίδραση
Παρατηρείται διαφορετική μορφή και ένταση δυσκολιών στην κοινωνική αλληλεπίδραση Υπάρχει στοιχειώδης κοινωνική συμπεριφορά, αλλά παρουσιάζουν ιδιαίτερα ελλείμματα στην κοινωνική κατανόηση και φαίνεται να υπάρχει ανεπάρκεια στην αναγνώριση και κατανόηση συναισθηματικών καταστάσεων

9 Τρεις θεωρίες για την περιγραφή των κοινωνικών ελλειμμάτων σε παιδιά με ΔΑΦ
Θεωρία του Νου Θεωρία Κεντρικής Συνοχής Θεωρία Εκτελεστικής Λειτουργίας

10 Θεωρία του Νου Ικανότητα του ατόμου να αποδίδει νοητικές καταστάσεις στον εαυτό του και στους άλλους (πεποιθήσεις, προθέσεις, επιθυμίες και συναισθήματα) προκειμένου να ερμηνεύει και να προβλέπει συμπεριφορές (Wellman, 1990). Η επίγνωση και κατανόηση του τι σκέφτονται, τι αισθάνονται και τι κάνουν οι άλλοι είναι σημαντικές για την αποτελεσματικότητα του ατόμου στο κοινωνικό περιβάλλον (Hala, 1997)

11 Τα άτομα με αυτισμό παρουσιάζουν νοητική τύφλωση (Baron-Cohen, 1995), στερούνται δηλαδή της ικανότητας να κατανοούν τον εαυτό τους και τους άλλους ως φορείς πεποιθήσεων, επιθυμιών, προθέσεων…

12 Θεωρία του νου Σύνδρομο Asperger – Αυτισμός υψηλής λειτουργικότητας
Βραδύτερη ανάπτυξη (9-14 ετών) σε σχέση με τα τυπικώς αναπτυσσόμενα παιδιά (4-5 ετών). Αδυναμία σε πιο προηγμένα έργα Θεωρίας του Νου που απαιτούν πιο σύνθετες νοητικές καταστάσεις (Happé, 1994).

13 Παρά τις όποιες καλές επιδόσεις τους συνεχίζουν να εμφανίζουν δυσκολίες στην καθημερινή ζωή και την κοινωνική αλληλεπίδραση

14 Θεωρία Κεντρικής Συνοχής (Frith, 1989)
Η ικανότητα που μας επιτρέπει να επεξεργαζόμαστε κατάλληλα τις πληροφορίες ώστε να αντιλαμβανόμαστε τις καταστάσεις και τα γεγονότα ανάλογα με το πλαίσιο. (θυμόμαστε συνολικά μια ιστορία χωρίς να θυμόμαστε επιμέρους σκηνές) Τα άτομα με αυτισμό παρουσιάζουν ανικανότητα να προσλάβουν γρήγορα πληροφορίες και να «αντλούν την ουσία» από αυτά που συμβαίνουν γύρω τους (Frith, 1989)

15 Θεωρία Κεντρικής Συνοχής Σύνδρομο Asperger – Αυτισμός Υψηλής Λειτουργικότητας
Είναι σε θέση αρκετές φορές να περιγράψουν τα συναισθήματα των άλλων, τις προθέσεις και τις κοινωνικές συμβάσεις αλλά παρουσιάζουν αδυναμία να ενεργήσουν χρησιμοποιώντας αυτή τη γνώση αυθόρμητα.

16 Θεωρία Εκτελεστικής Λειτουργίας
Η λειτουργία που βοηθάει το άτομο να εφαρμόσει κατάλληλη στρατηγική επίλυσης προβλημάτων για την επίτευξη του σκοπού του.

17 Θεωρία Εκτελεστικής Λειτουργίας Σύνδρομο Asperger – Αυτισμός Υψηλής Λειτουργικότητας
Η ανεπάρκεια στην Εκτελεστική Λειτουργία ενδεχομένως να προκαλεί: ανεπιτυχείς κοινωνικές αλληλεπιδράσεις ακαδημαϊκές δυσκολίες δυσκολία στην αντίληψη συναισθημάτων αδυναμία επίλυσης προβλημάτων που δυσκολεύει την κοινωνική συνδιαλλαγή τους

18 «κοινωνικά συναισθήματα»
Συναισθήματα Απλά συναισθήματα (χαρά, λύπη, φόβος, θυμός). Απαραίτητα για την επιβίωση και τη σύναψη βασικών διαπροσωπικών σχέσεων Σύνθετα συναισθήματα (ζήλια, ντροπή, αμηχανία…) αναφέρονται στην κοινωνική σύγκριση. Όροι που έχουν σχέση με κοινωνικό ενδιαφέρον και αφορούν τον εαυτό «κοινωνικά συναισθήματα»

19 «Κοινωνικά Συναισθήματα»
Προϋπόθεση ενσυναίσθησης και κατανόησης της έννοιας του εαυτού Περιέχουν δύο πτυχές της Θεωρίας του Νου: Κατανόηση κοινωνικών παραβάσεων Αρνητικές κοινωνικές αξιολογήσεις

20 Συναισθήματα και τυπικώς αναπτυσσόμενα παιδιά
Αποτελούν βασική προϋπόθεση για ανάπτυξη ανθρώπινων σχέσεων 1ο έτος διακρίνουν τα διαφορετικά συναισθήματα στους ενήλικες 2ο – 3ο έτος χρησιμοποιούν έννοιες γύρω από τα συναισθήματα Γύρω στα 5-6 αναπτύσσεται η ικανότητα απόκρυψης συναισθημάτων 6 και άνω συνειδητός έλεγχος συναισθημάτων και κατανόηση σύνθετων συναισθημάτων

21 Συναισθήματα AS/ HFA Αναγνωρίζουν και κατανοούν απλά συναισθήματα από τις συναισθηματικές εκφράσεις των άλλων Δυσκολεύονται να κατανοήσουν συναισθήματα που περιέχουν αντιφάσεις σε σχέση με τις προσδοκίες και τις γνώσεις τους και να συνδέσουν τις συναισθηματικές εκφράσεις στο πλαίσιο που εμφανίζονται

22 Σπουδαιότητα «κοινωνικών συναισθημάτων»
Η έλλειψη ικανότητας κατανόησής τους έχει ευρύτερες κοινωνικές συνέπειες που αναστατώνουν την αλληλεπίδραση και τις διαπροσωπικές σχέσεις (Heerey, Kelter & Capps, 2003) Κοινωνικά συναισθήματα όπως ντροπή-αμηχανία παρέχουν κίνητρο τήρησης κοινωνικών κανόνων και η αναγνώρισή τους βοηθάει τα άτομα να αποκαθιστούν τις κοινωνικές σχέσεις που κινδυνεύουν από κοινωνικές καταπατήσεις

23 «Κοινωνικά σφάλματα» (Faux Pas)
Ένα άτομο λέει κάτι χωρίς να λαμβάνει υπόψη του ή να γνωρίζει ότι υπάρχει κάποιο θέμα που ο ακροατής του δεν ήθελε ίσως να ακούσει ή να ξέρει, γεγονός που έχει αρνητικές συνέπειες τις οποίες το άτομο δεν επεδίωκε. Περιέχουν ακούσιες προσβολές

24 Σκοπός της έρευνας Η διερεύνηση της αναγνώρισης και κατανόησης της ντροπής – αμηχανίας σε παιδιά με AS/HFA μέσα από ένα έργο «κοινωνικού σφάλματος»

25 Συγκεκριμένα ελέγχουμε:
Την ικανότητα κατανόησης της ντροπής – αμηχανίας που προκαλείται από τα «κοινωνικά σφάλματα» σε παιδιά με AS/HFA Τη σχέση των πιθανών προβλημάτων της αναγνώρισης και κατανόησης της αμηχανίας με τη Θεωρία του Νου Την πιθανότητα συμβολής επιπλέον ελλειμμάτων στην Εκτελεστική Λειτουργία και την Κεντρική Συνοχή

26 Μέθοδος ΔΕΙΓΜΑ Δύο ομάδες παιδιών α) παιδιά με AS/HFA
β) τυπικώς αναπτυσσόμενα παιδιά Εξομοιωμένα ως προς το φύλο, τη νοητική ηλικία και τη λεκτική και μη λεκτική νοημοσύνη

27 Προϋποθέσεις συμμετοχής
AS/HFA: α) διαγνωσμένα β) νοητική ηλικία αντίστοιχη με τη νοητική ηλικία στην οποία αναγνωρίζουν την ντροπή – αμηχανία τα τυπικώς αναπτυσσόμενα παιδιά γ) επιτυχία σε έργα Θεωρίας του Νου 1ης τάξης δ) σωστές απαντήσεις σε επτά από τις δέκα ερωτήσεις κατανόησης των ιστοριών

28 Προϋποθέσεις συμμετοχής
Τυπικώς αναπτυσσόμενα παιδιά α) επιβεβαίωση του δασκάλου ότι δεν παρουσιάζει πρόβλημα που να χρίζει ειδικής εκπαίδευσης β) επιτυχία σε έργα θεωρίας του νου 1ης τάξης γ) νοητική ηλικία αντίστοιχη με την ηλικιακή

29 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ Κανονιστικά δεδομένα για αναγνώριση συναισθήματος ντροπής – αμηχανίας και «κοινωνικού σφάλματος» σε δείγμα τυπικώς αναπτυσσόμενων παιδιών ηλικίας 9-11 Πιλοτική έρευνα σε δείγμα τυπικώς αναπτυσσόμενων παιδιών για τον έλεγχο της λεκτικής κατανόησης του έργου όπως αυτό τροποποιήθηκε

30 Καθορισμός δείγματος Δύο συνεδρίες 1η συνεδρία:  πρώτη επαφή
 αξιολόγηση νοημοσύνης  ερωτηματολόγιο κοινωνικής προσαρμογής σε γονείς  δημογραφικά στοιχεία από γονείς

31 2η συνεδρία:  Έργα Θεωρίας του Νου 1ης τάξης  Ερωτήσεις κατανόησης των ιστοριών «κοινωνικού σφάλματος»

32 Ερευνητική διαδικασία
Δύο συνεδρίες 1η συνεδρία α) έργα θεωρίας του νου 2ης τάξης α) έργα εκτελεστικής λειτουργίας β) έργα κεντρικής συνοχής γ) έργο για αναγνώριση συναισθημάτων 2η συνεδρία Έργο «κοινωνικού σφάλματος»

33 Έργο «κοινωνικού σφάλματος» (faux pas)
Αναπτύχθηκε από τους Baron-Cohen, O’Riordan, Stone & Plaisted (1999) Προσαρμόστηκε από τους Banerjee (2000) Banerjee & Henderson (2001) Παρουσιάζεται ως μια νέα δοκιμασία θεωρίας του Νου που εξετάζει έναν πιο προηγμένο συλλογισμό νοητικών καταστάσεων σε σχέση με τα έργα θεωρίας του νου 1ης και 2ης τάξης

34 Το έργο φαίνεται να είναι ένα καλύτερο μέτρο του «φυσικού» συλλογισμού νοητικών καταστάσεων σε σχέση με τις τυποποιημένες δοκιμασίες ψευδούς πεποίθησης. Αποτελεί έναν αποτελεσματικό και χρήσιμο δείκτη κοινωνικής κατανόησης που αφορά στις «πραγματικές» κοινωνικές συνέπειες. Οι νοητικές καταστάσεις του έργου αφορούν φανταστικές κοινωνικές καταστάσεις της καθημερινής ζωής.

35 Σημαντικότερες πτυχές του έργου:
Οι ερωτήσεις που αφορούν στην έλλειψη πρόθεσης και έλλειψη γνώσης ως αίτιο «κοινωνικού σφάλματος»

36 Περιγραφή του έργου 10 ιστορίες με αναφορά σε ένα «κοινωνικό σφάλμα»
10 ιστορίες χωρίς «κοινωνικό σφάλμα» φαινομενικά όμοιες 2-3 χαρακτήρες Παρουσίαση του «κοινωνικού σφάλματος» στην τελευταία – προτελευταία ή τρίτη από το τέλος φράση

37 Προσαρμογές του έργου α) σενάρια που αγγίζουν την ελληνική
πραγματικότητα β) σενάρια που προκαλούν αποκλειστικά το συναίσθημα της ντροπής – αμηχανίας γ) σενάρια με ακροατήριο ή όχι με οικεία ή όχι πρόσωπα δ) ερώτηση που θα εξετάζει την ικανότητα επίλυσης προβλήματος ε) ως προς τον τρόπο παρουσίασης του έργου

38 Αναμενόμενα αποτελέσματα
Τα παιδιά με AS/HFA αναγνωρίζουν την ύπαρξη «κοινωνικού σφάλματος» Έχουν πρόβλημα στον προσδιορισμό του συναισθήματος που προκαλείται από το «κοινωνικό σφάλμα» Έχουν πρόβλημα στην επίλυση προβλήματος Η αναγνώριση του «κοινωνικού σφάλματος» και ο προσδιορισμός του συναισθήματος σχετίζεται με τη Θεωρία του Νου

39 Έργο «απροσδόκητης μετατόπισης» (Sally- Ann test, Wimmer & Perner, 1983).
Πρόκειται για ένα κλασικό έργο θεωρίας του νου πρώτης τάξης που μετράει την απόδοση ψευδών πεποιθήσεων. Σ΄ αυτό το έργο παρουσιάζονται στο παιδί δύο κούκλες, με τα ονόματα Sally και Ann. Η Sally έχει ένα καλάθι και η Ann ένα κουτί. Το παιδί βλέπει τη Sally να τοποθετεί το βόλο της στο καλάθι και να βγαίνει έξω. Ενώ αυτή βρίσκεται έξω, η Ann μετακινεί το βόλο από το καλάθι στο δικό της κουτί και φεύγει. Στη συνέχεια η Sally επιστρέφει. Ο ερευνητής ρωτάει το παιδί «πού θα ψάξει η Sally για το βόλο της;»

40 Έργο κεντρικής συνοχής Δοκιμασία ένθετων εικόνων για παιδιά
(Children’s Embedded Figure Test – CEFT. Witkin et al., 1971). Η δοκιμασία αυτή ελέγχει τις οπτικοχωρικές ικανότητες του υποκειμένου και την προσοχή της αντιληπτικής λεπτομέρειας. Περιέχει σημάδια μιας κρυμμένης εικόνας (τρίγωνο ή σχήμα σπιτιού) ανάμεσα σε μία ευρύτερη και συγκεκριμένη εικόνα (π.χ. ρολόι), τα οποία τα παιδιά καλούνται να εντοπίσουν.

41 Έργο εκτελεστικής λειτουργίας
Δοκιμασία του πύργου του Ανόϊ (Tower of Anoi Test). Το έργο εξετάζει ικανότητες χρήσης στρατηγικών επίλυσης προβλήματος. Το παιδί πρέπει να αναπαραγάγει μια μορφή δίσκων πάνω σε τρεις πασσάλους ακολουθώντας ορισμένους κανόνες που στην πραγματικότητα απαιτούν από το παιδί να σκεφτεί και να σχεδιάσει εκ των προτέρων τη στρατηγική του.

42 Ο Μιχάλης βρίσκεται σε μία από τις τουαλέτες του σχολείου
Ο Μιχάλης βρίσκεται σε μία από τις τουαλέτες του σχολείου. Ο Γιάννης και ο Πέτρος βρίσκονται στις βρύσες έξω από τις τουαλέτες. Ο Γιάννης λέει στον Πέτρο: «Γνωρίζεις αυτό το καινούριο αγόρι στην τάξη που το όνομά του είναι Μιχάλης. Δε σου φαίνεται ότι είναι κάπως περίεργος;». Ο Μιχάλης εκείνη την ώρα βγήκε από την τουαλέτα. Ο Πέτρος είπε «A! Γεια σου Μιχάλη, πηγαίνεις για ποδόσφαιρο;» Πού βρισκόταν ο Γιάννης και ο Πέτρος όταν μιλούσαν; Γνώριζε ο Γιάννης ότι ο Μιχάλης ήταν στην τουαλέτα;

43 Ο Σπύρος βρίσκεται σε μία από τις τουαλέτες του σχολείου
Ο Σπύρος βρίσκεται σε μία από τις τουαλέτες του σχολείου. Ο Γιώργος και ο Δημήτρης βρίσκονται στις βρύσες έξω από τις τουαλέτες. Ο Γιώργος λέει στον Δημήτρη: «Γνωρίζεις αυτό το καινούριο αγόρι στην τάξη που το όνομά του είναι Σπύρος. Δε σου φαίνεται πολύ ήρεμος;». Ο Σπύρος εκείνη την ώρα βγαίνει από την τουαλέτα. Ο Δημήτρης λέει «A! Γεια σου Σπύρο, πηγαίνεις για ποδόσφαιρο;» Πού βρισκόταν ο Γιώργος και ο Δημήτρης όταν μιλούσαν; Γνώριζε ο Γιώργος ότι ο Σπύρος ήταν στην τουαλέτα;