1 Ενδείξεις και σύμβολα. 2 Η ΑΞΙΑ ΤΩΝ ΕΝΔΕΙΞΕΩΝ. Όπως είδαμε στα προηγούμενα παραδείγματα προϊόντων, συμβάλλει ένας καλός σχεδιασμός ενδείξεων στο γεγονός.

Παρουσίαση με θέμα: "1 Ενδείξεις και σύμβολα. 2 Η ΑΞΙΑ ΤΩΝ ΕΝΔΕΙΞΕΩΝ. Όπως είδαμε στα προηγούμενα παραδείγματα προϊόντων, συμβάλλει ένας καλός σχεδιασμός ενδείξεων στο γεγονός."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 1 Ενδείξεις και σύμβολα

2 2 Η ΑΞΙΑ ΤΩΝ ΕΝΔΕΙΞΕΩΝ. Όπως είδαμε στα προηγούμενα παραδείγματα προϊόντων, συμβάλλει ένας καλός σχεδιασμός ενδείξεων στο γεγονός ότι επικοινωνεί και μεταβιβάζει στο χρήστη την εμπιστοσύνη στην ανθεκτικότητα, την ασφάλεια και άνεση στη χρήση. Παράλληλα με την απόφαση ποιες λειτουργίες στην κάθε περίπτωση θα σχεδιαστούν και ποιες ενδείξεις θα τονιστούν, ή ποια μέσα θα χρησιμοποιηθούν για αυτό, δεν κάνει να παραβλέψουμε, ότι ακριβώς όλα αυτά θα επηρεάσουν σοβαρά και όλη την έκφραση του προϊόντος. Η μεμονωμένη παρατήρηση του σχεδιασμού των ενδείξεων θα ήταν λάθος. Πρέπει να τη δούμε σε αλληλεπίδραση φορμοαισθητικών μέσων με τη συμβολική όλου του προϊόντος.

3 3 Παράδειγμα: Ρολόι χειρός. Πρώτα από όλα είναι κάθε ρολόι ένα μηχάνημα μέτρησης χρόνου. Με τον ανάλογο σχεδιασμό μπορούμε να ενισχύσουμε το διάβασμα των λεπτών. Αυτό γίνεται με ψηφιακή ένδειξη, ή μέσω εκλογής δεικτών αναλογικής ένδειξης. Λεπτοκαμωμένη γραμμική σκάλα, με έντονα τονισμένες ώρες, λεπτοί δείκτες που απέχουν από τη σκάλα κλπ. Ήδη αυτή η απόφαση χαρακτηρίζει τη συμβολική του ωρολογίου σοβαρά. Η εκλογή μιας ψηφιακής ή ανάλογης ένδειξης μπορεί να ερμηνευτεί αρκετά συμβολικά, δηλαδή, ότι η ανάλογη ένδειξη δείχνει «την ασταμάτητη ροή του χρόνου», ενώ η ψηφιακή τη χρονική συνέχεια σε αποσπάσματα δευτερολέπτων.

4 4 Εκτός αυτού εκφράζεται και η πρακτική λειτουργία, δηλαδή η ακριβής αντίληψη περί χρόνου παίρνει σημασία στο σχεδιασμό όλου του αντικειμένου. Αυτό το απαιτούσαν από παλιά πολλοί εκπρόσωποι της μοντέρνας avantgarde, όπως ο αμερικάνος αρχιτέκτονας Louis Sullivan (“form follows function”). Στο κείμενο του για «Το μεγάλο κτίριο γραφείων» αγόρευε ότι «μορφή, φόρμα και εξωτερική εμφάνιση πρέπει να προσαρμόζονται στις λειτουργίες». Πχ. η είσοδος να ελκύει το μάτι μας, το ισόγειο και το πρώτο πάτωμα να είναι πλουσιοπάροχα και ανάλογα στις πρακτικές ανάγκες. Τα υπόλοιπα πατώματα να είναι ομοιόμορφα γραφεία και το τελευταίο πάτωμα με τη σκεπή να δείχνει το χαρακτηριστικό τέλος του κτιρίου. Σύμφωνα με την αρχή της ειλικρίνειας να είναι όλα τα αντικείμενα έτσι σχεδιασμένα όπως είναι πραγματικά. Αλλά ποιος μπορεί να πει πώς είναι τα αντικείμενα πραγματικά;

5 5 Επιστρέφουμε και πάλι στο ρολόι. Σε αντίθεση με τη λειτουργική τάση αξιολόγησης, που σημαίνει ότι ένα ρολόι πρώτα από όλα πρέπει να είναι ένα μηχάνημα μέτρησης χρόνου δηλαδή ότι είναι «εργαλείο», μπορεί ένα ρολόι με το ίδιο δικαίωμα να είναι ένα accesoire μόδας, ένα κόσμημα, σύμβολο για κοινωνική θέση, που δείχνει και την ώρα. Με αυτήν την προϋπόθεση γίνεται η αξία της ενδεικτικής λειτουργίας σχετική. Αν τονιστούν μόδα και κοσμητικά στοιχεία αρκετά μπορεί η ένδειξη χρόνου και να εξαφανιστεί τελείως, όπως στα ωρολόγια χωρίς αριθμούς (του ολλανδού Bruno Ninaber) ή σε πολλά μοντέλα της Swatch. Εν τούτοις είναι τελείως λάθος, να βλέπουμε την ενδειξιακή και την συμβολική σχεδίαση σαν αντιπάλους. Rado.

6 6 Εδώ και χρόνια παρακολουθούμε μία τάση στην αρχιτεκτονική και στο design να παρατονίσουν τις λειτουργικές ενδείξεις. Αυτό που εννοώ είναι κτίρια όπως το Centre Pompidou ή το Institute du Monde Arab στο Παρίσι, στα οποία τα διάφορα συστήματα εφοδιασμού είναι φανερά, δηλαδή αντί για κάλυψη είναι ενδείξεις. Η ηλιακή προστασία είναι συγχρόνως και διακοσμητική έκφραση.

7 7

8 8

9 9

10 10 Θυμηθείτε λίγο τα αντικείμενα από το προηγούμενο μάθημα: το ντουλάπι “Harmonica” του Kurt Thurt, το κουτάκι καλλυντικών “FEC”, το εξωτερικό φωτιστικό της Bega, ή το μύλο χειρός του Michael Graves.

11 11 Κοινό χαρακτηριστικό τους είναι ότι πέρα από ενδείξεις όπως κινητικότητα, ανοιγοκλείσιμο, σταθερότητα ή καλό πιάσιμο, πέρα από την ενδεικτική λειτουργία, αυτές οι ενδείξεις έχουν και διακοσμητική έκφραση. Ο ενδεικτικός σχεδιασμός χρησιμο-ποιήθηκε για να γίνουν τα αντικείμενα αυτά πιο σύνθετα και γοητευτικά, μέσω της εξύψωσης της φορμοαισθητικής πολυπλοκότητας. Μάλλον ήταν η έκφραση των πρακτικών λειτουργιών για τους σχεδιαστές ένα ευπρόσδεκτο κίνητρο, ή ακόμα και μια πρόφαση για να κάνουν διακοσμητικό σχεδιασμό. Επειδή τέτοιου είδους διακόσμηση έχει άμεση σχέση με τις πρακτικές ανάγκες, γίνεται αποδεκτή, ενώ άλλες αυθαίρετες διακοσμήσεις όχι. Αυτές τις διακοσμητικές ενδείξεις τις αποκαλούμε και «λειτουργικές διακοσμήσεις». Μέσω της ποικιλίας τους σε ερεθίσματα λειτουργούν σε δύο επίπεδα σχεδιασμού: την παρουσίαση της λειτουργικής πρακτικής στον εγκεφαλικό τομέα, και μέσω της διακοσμητικής στον συναισθηματικό τομέα.

12 12 Αντικείμενα που πέρα από τις λειτουργικές και υλικές ενδείξεις έχουν και διακοσμητική επίδραση έχουν ιδιαίτερη αξία και θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για «εξωπραγματική διακόσμηση» (δηλαδή πολύ καλή). Τελείως αλλιώτικα είναι τα πράγματα όταν χρησιμοποιούμε ενδείξεις για ανύπαρκτες λειτουργίες, ισχύ, ή ποιότητα ή για να παρουσιάσουμε υλικά που είναι ψεύτικα, σαν αληθινά. Μπορούμε δηλαδή συνειδητά ή ασυνείδητα να παραπλανήσουμε τον χρήστη. Μια βαφή από θαμπό ασημί χρώμα μοιάζει με αλουμίνιο. Πάνω μπογιά κάτω λαμαρίνα, κάτι πολύ γνωστό στο αυτοκίνητο. Υπερδιογκωμένα αξεσουάρ κάνουν ένα 125ράκι με Chopper να μοιάζει με μηχανή σαν μεγάλη ιπποδύναμη.

13 13 Παραδείγματα όπως αυτά, αποδεικνύουν ότι δεν μπορούμε πάντα να έχουμε εμπιστοσύνη στις ενδείξεις. Με άλλα λόγια, ενδείξεις δεν είναι εγγυητές ότι οι ενδεδειγμένες λειτουργίες ή ποιότητες πραγματικά είναι υπαρκτές.

14 14 Ακόμα πιο διαφορετικά είναι τα πράγματα όταν συνειδητά αφαιρούμε τις ενδείξεις για πρακτικούς λόγους: Σε παλιά κομοδίνα πρόσεχαν πάρα πολύ, να μη φανεί καθόλου η παραμικρή ένδειξη δηλαδή μεντεσέδες, χερούλια ή κλειδαρότρυπα ή μια φαρδιά χαραμάδα, που θα φανερώσει την κρυψώνα. Και στη θήκη γυαλιών “Air Titanium Case”, σε ένα απλό αντικείμενο για προσωπική χρήση η χρηστικότητα, σημαίνει ότι η αφαίρεση ενδείξεων (η συνειδητή) δε θίχτηκε ιδιαίτερα.

15 15 Αντίθετα όμως, όπως το σύστημα διακοπτών του Odo Klose που βρίσκεται στον ημιδημόσιο χώρο, τέτοιες ενδείξεις οδηγούν σε λανθασμένη αντίληψη για το χρήστη. Είναι οι λεγόμενες «καλές» φόρμες που καταλήγουν στο φορμαλισμό. Η τάση για απλές γεωμετρικές φόρμες και για μορφολογική ενότητα, είχε την προτεραιότητα αυτή μιας καλής ανάλυσης των πρακτικών λειτουργιών.

16 16 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΣΥΜΒΟΛΩΝ Οι λειτουργίες των συμβόλων μας παραπέμπουν στη σχεδιαστική εφαρμογή από πρακτικές και λειτουργικές ιδιότητες των προϊόντων. Ο τομέας των λειτουργιών των ενδείξεων των συμβόλων παραπέμπει στις πολιτιστικές, κοινωνικές, τεχνολογικές, οικονομικές και οικολογικές σημασίες και ιδέες που συνδέονται με προϊόντα. Λειτουργίες συμβόλων δεν εξηγούν το προϊόν και τη χρήση του, αλλά παραπέμπουν στην ποικιλία των συμφραζομένων (context). Προϊόντα μεμονωμένα ή συστήματα, ή όλη η εικόνα παρουσίασης επιχειρήσεων, θεωρούνται σαν σήματα ή νοήματα από συστήματα που ερμηνεύονται από τους παρατηρητές ή τους χρήστες. Εδώ βρισκόμαστε με τη συμβολική σε ένα επίπεδο καθημερινής αντιπαράθεσης και απόφασης, που ισχύει για τον καθένα μας, συνειδητά ή ασυνείδητα.

17 17

18 18

19 19 Όπως απέδειξε η ψυχολόγος Ute Rittfeld (1996) βασίζονται αυθόρμητες αποφάσεις γούστου πρώτα από όλα στη συμβολική των προϊόντων, που μας ελκύουν άμεσα συναισθηματικά. Μπορούμε δηλαδή γρήγορα να πούμε αν ένα αυτοκίνητο όπως το Lupo ή το Smart ή το Z8 μας αρέσει, αν το απορρίπτουμε ή αν μας αφήνει αδιάφορους.

20 20 Δεν είναι τίποτε άλλο παρά η εκτίμηση της συμβολικής των προϊόντων, όταν θέλουμε να τα αγοράσουμε. Αν το ρολόι δείχνει φτηνό ή πολύ επιδεικτικό! Αν ένας εξοπλισμός σπιτιού φαίνεται μικροαστικός, μοντέρνος ή avant-garde.

21 21 Ή αλλιώς, βλέποντας τα έπιπλα ενός γραφείου που είναι ιδιαίτερα ακριβά και συντηρητικά, συμπεραίνουμε ότι αυτό είναι το γραφείο του διευθυντή και ότι η επιχείρηση αυτή διοικείται ιεραρχικά.

22 22 Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΛΟΥ. Στις διάφορες ειδικότητες που ασχολήθηκαν με το θέμα της συμβολικής εμφανίστηκαν και εξελίχθηκαν αρκετά αντίθετες γνώμες και απόψεις. Σε αντίθεση με τον όρο «σύμβολο» των μαθηματικών, της ψυχολογίας, της σημειωτικής ή της αισθητικής, είναι οι φιλόσοφοι (Ernst Cassier και Susanne Lauger) της γνώμης ότι ο άνθρωπος καθημερινά ζει σε ένα κόσμο από συμβολικές φόρμες και αξίες. Η Lauger λέει ότι, όλες οι πολιτιστικές εκφράσεις όπως γλώσσα, τελετές, έθιμα, θρησκεία, όνειρα, τέχνη ή μουσική είναι συμβολικές δημιουργίες που είναι κατειλημμένες με σημασίες. Αυτός ο συμβολισμός είναι το κλειδί στο χώρο που βρίσκεται το ιδιαίτερο ανθρώπινο πνεύμα, δηλαδή η συνείδηση πάνω από την απλά ζωώδη κατάσταση. Ζώα αντιδρούν σε ενδείξεις. Ο σχηματισμός και η δημιουργία συμβόλων όμως είναι καθαρά ανθρώπινη ικανότητα.

23 23 Σε αντίθεση με τις ενδείξεις που ασχολούνται με την παρουσία των αντικειμένων, ή ενός συμβάντος και κατάστασης, χρησιμεύουν τα σύμβολα σαν εκπρόσωποι από ιδέες που εμείς συνδέουμε με τα αντικείμενα.

24 24 Σύμβολα δεν είναι αντικαταστάτες των αντικειμένων ή ιδεών που εκπροσωπούν, αλλά μέσα, βοηθήματα για την ιδέα των αντικειμένων. Το να φανταστούμε ένα αντικείμενο ή μια κατάσταση, δεν είναι το ίδιο με το να δράσουμε πραγματικά με αυτό το αντικείμενο ή να βρεθούμε σε μια κατάσταση. Όταν μιλάμε για τέτοια αντικείμενα, κατέχουμε μια ιδέα για αυτά, δεν κατέχουμε τα ίδια τα αντικείμενα, και ακριβώς αυτές οι ιδέες είναι, όχι τα αντικείμενα καθ’ εαυτού που εννοούμε με σύμβολα.

25 25 Σε αυτή τη σχέση είναι ο θρόνος του Φαραώ Τουταγχαμούν ένα σύμβολο από παλιό αιγυπτιακό πολιτισμό. Ένα σύμβολο για το αγιασμένο από τους θεούς βασίλειο, για αξιοπρέπεια, μεγαλείο, δύναμη και κύρος. Ο θρόνος μας δημιουργεί ανάλογα με τις γνώσεις μας λίγο ή πολύ ακριβείς παραστάσεις περί των αρχαίων αιγυπτίων.

26 26 Όπως έλεγε η Susanne Lauger «τους φανταζόμαστε, τους σκεφτόμαστε, αναφερόμαστε σε αυτούς». Ποτέ όμως, (όπως θα ήταν στις ενδείξεις) δε θα αντιδρούσαμε σαν να περιμένουμε το Φαραώ να μπει στο δωμάτιό μας, όπως και δε θα τολμούσαμε να πάρουμε θέση στο θρόνο αν τον βλέπαμε στο μουσείο. Όπως μας δείχνει αυτό το παράδειγμα μπορεί ένα αντικείμενο ή μια έννοια να είναι και ένδειξη και σύμβολο. Έτσι λειτουργούν κατά κανόνα και τα αντικείμενα της καθημερινής χρήσης. Όταν μπούμε στη Lobby ενός μεγάλου ξενοδοχείου (αίθουσα υποδοχής), αντιλαμβανόμαστε αμέσως ότι οι πολυθρόνες είναι για να καθίσουμε από τη μια, και ο τόπος συνάντησης και ανταλλαγής από την άλλη. Συγχρόνως είναι και το είδος της επίπλωσης που μας δημιουργεί μια εντύπωση για το στυλ και το βαθμό αξίας του ίδιου του ξενοδοχείου. Η reception του ξενοδοχείου «Ροζαλία» και του «Hilton» έχουν μεγάλη διαφορά. Ο τρόπος που την εντοπίζουμε και ερμηνεύουμε εξαρτάται από τα συμφραζόμενα, και από τα ενδιαφέροντα του ερμηνευτή. Κατά τη Lauger η βασική διαφορά μεταξύ των ενδεικτικών και των συμβολικών λειτουργιών είναι, το τι ιδέες και παραστάσεις συνδέουμε με τα σύμβολα.

27 27 Ενδειξη Οι ενδείξεις και τα αντικείμενα βρίσκονται σε άμεση σχέση μεταξύ τους, τη σημασία ή έννοια (Signification). Τα σύμβολα δεν παραπέμπουν μόνο σε ένα συγκεκριμένο αντικείμενο (Denotation= χαρακτηριστική) αλλά και στις παραστάσεις και ιδέες που ενώνουμε με αυτό (Connotation). Οι λειτουργίες των ενδείξεων περιέχουν τρία στοιχεία: το υποκείμενο (Subject) δηλαδή τον παρατηρητή, την ένδειξη και το αντικείμενο παρατήρησης που ενδεικνύεται.

28 28 Τα σύμβολα δεν παραπέμπουν μόνο σε ένα συγκεκριμένο αντικείμενο (Denotation= χαρακτηριστική) αλλά και στις παραστάσεις και ιδέες που ενώνουμε με αυτό (Connotation). Οι συμβολικές λειτουργίες χαρακτηρίζονται από τέσσερα στοιχεία: το υποκείμενο (Subject), το σύμβολο (πχ η λέξη νερό), το αντικείμενο (δηλαδή την πραγματική του ουσία= υδρογόνο2-οξυγόνο) και τις ιδέες και παραστάσεις μας (ροή, ποτάμι, πέλαγος, σύννεφα και βροχή ή απλά πίνω και ξεδιψάω). Το σύμβολο χαρακτηρίζει την πραγματική αξία (denotation) και συγχρόνως προκαλεί παραστάσεις (connotation) και ιδέες. Παράσταση,ιδέα.

29 29 Η ειδική ποιότητα του συμβόλου βρίσκεται σε αυτές τις παραστάσεις. Η ποιότητα της ένδειξης είναι η πληροφόρηση της κατάστασης του αντικειμένου. Όπως για τις τεχνητές ενδείξεις έτσι και για την συμβολική ισχύει ότι τα περιεχόμενά της μπορούν να σχεδιαστούν και να εκφραστούν με διάφορα μέσα. Φυσικά εξαρτώνται τα σχεδιαστικά στοιχεία όπως χρώμα, φόρμα ή υλικό, από το αντικείμενο που θα εφαρμοστούν. Το κόκκινο των βασιλικών ενδυμάτων έχει τελείως άλλη συμβολική σημασία από ότι το κόκκινο του πυροσβεστήρα σήμερα. Μετά χαρακτηρίζεται η συμβολική ενός προϊόντος από τα συμφραζόμενά του (context). O Mickey Mouse στο παιδικό δωμάτιο μιλάει άλλη γλώσσα από αυτήν του Mickey Mouse στη γραβάτα του μάνατζερ.

30 30 Το συμβολικό περιεχόμενο του φωτιστικού του Wagenfeld από το Bauhaus, που ήταν στην εποχή του η απλή και φθηνή λύση φωτιστικού, έχει γίνει σήμερα σύμβολο κύρους και καλού κλασικού γούστου.

31 31 Ο σχηματισμός συμβόλων είναι πρώτα από όλα μια εγκεφαλική δράση του ανθρώπου αλλά χαρακτηρίζεται από ψυχικά σχήματα, που εκπροσωπούν αντικείμενα ή καταστάσεις, στο προτσές αντίληψης και γνώσης. Αυτά τα σχήματα διαφοροποιούνται από τα ίδια τα αντικείμενα, επειδή είναι σε θέση μετά τη δημιουργία τους να δράσουν αυτόνομα σαν μονάδες σκεπτικού προτσές. Όταν μιλάμε για τέτοιου είδους εκπροσώπους των αντικειμένων εννοούμε συνδέσεις ιδεών ενός αντικειμένου με εικόνες, σκέψεις, ιδέες κλπ· αυτά δηλαδή που κάνουν εφικτή την συναισθηματική κατάληψη του αντικειμένου. Μεγάλη σημασία έχει σε αυτό το σημείο και η διαφοροποίηση τριών εννοιών: α)σύμβολο, β)κλισέ ή στερεότυπο, γ)σχήμα.

32 32 Περιγράφουμε αναλυτικά πώς έγινε να γίνουν τα Blue Jeans μέσω κουλτούρας της νεολαίας του ’60, σύμβολα μιας νέας τάσης αξιών και τρόπος ζωής. Ενώ το κοινωνικό σύνολο και οι γονείς περίμεναν ή η νέα γενιά να αναλάβει τις αξίες τους δηλαδή τάξη, καθαριότητα, εργατικότητα, προσαρμογή κλπ, και να ντυθεί φυσικά εμφανίσιμα, βρέθηκαν απροσδόκητα αντιμέτωποι με την κριτική των νέων, που απέρριπταν αυτές τις αξίες και συγχρόνως προσπαθούσαν αυτήν την αντίταξή τους μέσω εξωτερικών συμβόλων να την εκφράσουν. Στο «σωστό» καθαρό και μοντέρνο παντελόνι ή στην ευπαρουσίαστη φούστα, αντιπαρέθεταν το ιδιαίτερα ανθεκτικό και μακρόβιο Unisex Jeans. Όσο πιο χρησιμοποιημένα, ξεπλυμένα και μπαλωμένα ήταν τόσο καλύτερα. Τα Jeans λειτουργούσαν σαν σύμβολα ταυτότητας, και προϋπέθεταν τις ίδιες αξίες και ιδέες ή ανάγκες για όσους τα φορούσαν.

33 33 Σημαντικό είναι εδώ το γεγονός ότι υπήρχε η συνείδηση διαφοροποίησης μεταξύ του προϊόντος και του συμβόλου. Συμβολικά θα μπορούσε να είχε εκφραστεί και με άλλο είδος παντελονιού. Αργότερα ανακάλυψαν οι δημιουργοί μόδας το jeans, και λανσάρουν φυσικά τις διάφορες παραλλαγές στην αγορά, τα λεγόμενα designer-jeans. Με τους καινούριους κύκλους καταναλωτών παρήκμασε το παντελόνι σε στερεότυπο, έγινε δηλαδή κλισέ. Το κίνητρο αγοράς έπαψε να είναι η έκφραση της αντίθετης αξίας και τρόπου ζωής, και έπαιρναν απλά οι αγοραστές αυτό που είχε μείνει υπόλοιπο: ο πόθος τους να παίρνουν μέρος στο μοντέρνο επίκαιρο, και σε αυτό που προπαγάνδιζαν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης σαν στυλιζαρισμένο πρότυπο, για νεότητα και ελευθερία.

34 34 Η σχέση κλισέ δεν προέρχεται φυσικά από τον καινούριο σχεδιασμό του προϊόντος, μέσω άλλου κοψίματος ή designer-label, αλλά από την εκτόπιση των παλιών κινήτρων και ιδανικών, και την υποστήριξη μέσω διαφήμισης «οργανωμένου σκηνικού», που χρειάζεται άμεσα τα κλισέ για να λειτουργήσει. Το κλισέ έχει στην καθημερινή μας γλώσσα πάντα το αρνητικό στοιχείο σαν κακή απομίμηση και κακέκτυπο. Τη συμπεριφορά που προέρχεται από σύμβολα μπορούμε να την κατατάξουμε σαν ενεργή δράση. Τη συμπεριφορά που προέρχεται από κλισέ μόνο σαν αντίδραση. Ακριβώς στα στερεότυπα πρέπει να υποψιαστούμε ότι τέτοια προϊόντα έχουν σχεδιαστεί ή τουλάχιστον μπορούμε να το υποθέσουμε, για τα συμφέροντα του κατασκευαστή πρώτα από όλα. Ερευνώντας τα σχέδια του μάρκετινγκ και του design, μπορούμε να διακρίνουμε τη διαστρέβλωση που βασίζεται αποκλειστικά και μόνο στα κλισέ:

35 35 Το όνειρο σε στυλ Easy-Rider σε σχέση με την Harley-Davidson.

36 36 Ο πόθος για το γνήσιο το αυθεντικό και την ηρεμία όπως τον παλιό καλό καιρό, σε σχέση με το Whisky Jack Daniels.

37 37 Όπως θα θυμάστε μιλήσαμε στην αρχή για μια γραμμή: «σύμβολο – κλισέ - σχήμα» και πραγματικά μπορούν τα σύμβολα να μετατραπούν σε σχήματα. Στο πέρασμα από σύμβολο σε κλισέ παραμένει η συναισθηματική κατάληψη υπαρκτή, αυτό που χάνεται είναι η ανάκλαση (Reflection) και το συνειδητό σκεπτικό.

38 38 Αντίστροφα στα σχήματα. Δημιουργείται εκκένωση των αξιών. Συγχρόνως μειώνεται ο τόπος των ιδεών και παραστάσεων σε αντικείμενο και μόνο. Παράδειγμα: Η παρακμή διακοσμητικών στοιχείων σε απλό decor. Διακοσμητικά στοιχεία σε σπίτια ή ναούς είχαν παλιά μια συγκεκριμένη συναισθηματική και συμβολική σημασία. Με τον καιρό μετατράπηκαν σε σχήματα. Σχήματα είναι η καλλιτεχνική παραγωγή, σε επίπεδο παραστατικής συμβολικής μεν, αλλά καλουπωμένα, φιξαρισμένα, απολιθωμένα σημάδια που έχουν χάσει την αξία τους. Σχήματα είναι πρώην σύμβολα που μετατράπηκαν σε ετοιμοπαράδοτες λύσεις. Και αυτά ανήκουν έστω και σαν παρακμή αναπόφευκτα στην πολιτιστική εξέλιξη, που μπορούμε να αποφύγουμε εν μέρει μέσω ενημέρωσης και ανάπλασης της συμβολικής έκφρασης.

39 39 ΣΥΜΒΟΛΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΤΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ. Αφού περιγράφουν τα σύμβολα τα συμφραζόμενα των προϊόντων, τότε μπαίνει το ερώτημα για τη σημασία και τη βαρύτητά τους. Πόση σημασία δίνουμε στη συμβολική εκπροσώπηση σαν άτομα, σαν κοινωνία; Πολύ απλά φαίνεται στο ντύσιμο. Ντύσιμο είναι πρώτα από όλα συμβολική έκφραση. Όλοι μας γνωρίζουμε τη σημασία του ντυσίματος όταν πρόκειται να παρουσιαστούμε για μια καινούρια δουλειά στη συνέντευξη, ή σε μια κοινωνική εκδήλωση ή για τη disco. Κάτι ισχύει σχεδόν πάντα: Όταν εμφανιζόμαστε και τοποθετούμαστε (εμείς σαν άτομα) στον κοινωνικό χώρο, τότε αναλαμβάνουν τα σύμβολα μεγαλύτερη σημασία από ότι οι ενδείξεις οποιασδήποτε τεχνικής. Προϊόντα με λανθασμένη συμβολική μπορούν να παραμείνουν τόσο απούλητα, όσο και αυτά που πρακτικά δε λειτουργούν. Design που παίρνει μεγαλύτερη «σημαντική» απόκλιση από ένα όριο κοινωνικής, πνευματικής ή πολιτιστικής ανοχής, είναι το ίδιο out, σαν να είναι τεχνικά άχρηστο. Αν ξεφύγει από αυτόν το διάδρομο θα αποτύχει.

40 40 Πώς έγινε όμως και βλέπαμε μετά το ’50 τα πράγματα μόνο μέσα από το πρόσχημα της τάχα «καλής φόρμας»; Τι συνέβη για τόσο πολύ καιρό και επικρατούσε η παρόλα του «λίγο είναι περισσότερο», και γιατί αποσιωπήθηκε η μεγάλη ποικιλία των ατομικών και πολιτιστικών προθέσεων. Εδώ έχουμε πρώτα την εναλλασσόμενη ιεραρχία των αναγκών μας. Μετά το ξεπέρασμα της αθλιότητας των ανθρώπων στην αρχή της βιομηχανοποίησης, έχουμε σήμερα να κάνουμε όλο και περισσότερο με προϊόντα που φτάνουν στα όρια των τεχνικών αξιών και της χρηστικότητάς τους. Συγχρόνως κερδίζουν τα αντικείμενα που δεν τα χρειαζόμαστε για επιβίωση, όλο και περισσότερη υποκειμενική σημασία.

41 41 O Bertold Brecht θα έλεγε: Αφού χορτάσαμε, και εξοπλιστήκαμε με περίπου 10.000 καλά λειτουργικά προϊόντα, έρχεται τώρα και η συμβολική. Δίνουμε δηλαδή περισσότερη σημασία στην αισθητική των συμφραζομένων. Στο επίπεδο τεχνικής μπορούμε να πούμε ότι δεν είναι τόσο δύσκολο να σχεδιάσουμε ένα προϊόν που λειτουργεί σωστά και να ενδεικνύει καλά τη χρήση του. Πολύ πιο δύσκολο είναι να εντοπίσουμε την καταγωγή του και προ πάντων το απευθυνόμενο κοινό και τον κόσμο που το περιβάλει και να σχεδιάσουμε ανάλογα.

42 42 Στη φανκσιοναλιστική φάση παραμελούνται οι συμβολικές λειτουργίες όμως για ένα άλλο λόγο. Όσο ισχύει η «καλή φόρμα» αποκλείεται οτιδήποτε άλλο, οποιοσδήποτε τρόπος έκφρασης. Επικρατεί κάτι σαν δικτατορία της μοναδικής γραμμής, που έχει σαν αποτέλεσμα τα άλλα προϊόντα να μην αγοράζονται και σε διαγωνισμούς να μη βραβεύονται. Στην συγκεκριμένη φάση κανένας σχεδιαστής δε χρειάζεται να κάνει σκέψεις περί συμβολικής. Λόγω απόλυτης μείωσης της φόρμας ότι «συμβολίζει εκτοπίζεται. Η μοντέρνα avant-garde στις τέχνες άφησε τα σημάδια της (πριν τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο) με τέλεια αποδιακόσμηση. Το ’60 ούτε καν αναφέρονταν τέτοιου είδους χαρακτηριστικά.

43 43 Κάτι άλλο εκτός αποδιακόσμησης δε μπορούσε να φανταστεί κανείς. Όταν όμως η ομοφωνία καθορίζει την απόσταση από τη συμβολική, συμβαίνει και κάτι άλλο: Οι designers αποσύρουν τα σύμβολα από τα έργα τους επειδή έχασαν το ενδιαφέρον τους για αυτά, και μαζί τους χάνεται και η σχεδιαστική ελευθερία. Είναι θέμα χρόνου μέχρι να καταλάβει η μάζα ότι η επανάληψη της ίδιας φόρμας, δηλαδή του στυλ, δεν είναι σε θέση να ικανοποιήσει τις ψυχικές ή πολιτιστικές της ανάγκες. Η ομοφωνία ραγίζει και τελικά καταρρέει.

44 44 Συγχρόνως ξαναεμφανίζεται η συμβολική και μάλιστα με αρκετή βαρύτητα. Ατομικισμός, υποπολιτιστικές διασπάσεις και στο τέλος αλλαγή του στυλ και όλων των εκφράσεων είναι το αποτέλεσμα. Ο συμβολικός σχεδιασμός επιστρέφει στο θεωρητικό και πρακτικό επίπεδο και ενδιαφέρον. Ξαναζωντανεύει. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται ακριβώς και σήμερα. Το καλό design δεν είναι απλά λειτουργικό και εγκεφαλικό, υπερατομικιστικό, κοινωνικά χωρίς διακρίσεις και χωρίς ιστορία. Αντίθετα είναι (τουλάχιστον εν μέρει) προκλητικό και φορτισμένο με συναίσθημα, δηλαδή με σύμβολα. Όταν όπως λέει όλος ο κόσμος η αξία και η σημασία στο design ανεβαίνει, τότε αυτό ισχύει πρώτα από όλα για τη συμβολική.

45 45 Παραδείγματα

46 46

47 47

48 48

49 49

50 50

51 51

52 52

53 53

54 54

55 55

56 56

57 57

58 58

59 59

60 60

61 61

62 62

63 63

64 64

65 65

66 66

67 67

68 68

69 69

70 70

71 71

72 72

73 73

74 74

75 75

76 76

77 77

78 78

79 79