Διδάσκουσα: Ρεπούση Μαρία

Παρουσίαση με θέμα: "Διδάσκουσα: Ρεπούση Μαρία"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Διδάσκουσα: Ρεπούση Μαρία
Εργασία για το μάθημα «Διδακτική των Κοινωνικών Επιστημών» Επώνυμο: Καλογιαννίδου Όνομα: Ερωφίλη Α.Ε.Μ.: 7429 Θεματική περιοχή Γ: Αντικρουόμενες πηγές για το θέμα: Ο ρόλος της Εκκλησίας κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας και η στάση της στην έναρξη της επανάστασης Διδάσκουσα: Ρεπούση Μαρία

2 Προτεινόμενη Τάξη: ΣΤ’ Δημοτικού Διδακτικές Ώρες: 9

3 Κύρια βιβλιογραφία Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια για όλους, Τόμος Γ’, Εποπτεία Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλου, (Εκδόσεις: Γιοβάνη-Ζήκα) Νέα Ελληνική Ιστορία , Απόστολος Ε. Βακαλόπουλος (Εκδόσεις: Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2002) Μεταξύ Οθωμανικής Κυριαρχίας και Ευρωπαϊκής Πρόκλησης Ο Ελληνικός Κόσμος στα Χρόνια της Τουρκοκρατίας Ι. Κ. Χασιώτης (University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2001) Από το Γένος στο Έθνος: Η Θεμελίωση του Ελληνικού Κράτους Στέφανος Π. Παπαγεωργίου (Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2005) Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος 10ος (Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., Εταιρία Κοινωνικών Εκδόσεων, 1971) Η Εκκλησία εις τον Αγώνα της Ελευθερίας Κωνσταντίνου Α. Βοβολίνη (Εκδόσεις: Παν. Αθ. Κλεισιούνης, Αθήναι 1952) Το Άγιον Όρος, Τα μοναστήρια και οι θησαυροί τους Σωτήρη Καδά, Αρχαιολόγου (Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., Αθήνα 1979)

4 Στόχοι Κεντρικός στόχος: Ποιος ο ρόλος της Εκκλησία κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας και ποια η συμβολή της στην έναρξη της Επανάστασης; Επιμέρους στόχοι: Δηλωτικοί Οι μαθητές/τριες να γνωρίσουν: τις συνθήκες της καθημερινής ζωής των Ελλήνων στην περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας, την εξέλιξη της παιδείας στον ελλαδικό χώρο την ίδια περίοδο, τη στάση της Εκκλησίας απέναντι στον ελληνικό πληθυσμό, τους σημαντικότερους εκπροσώπους της Εκκλησίας εκείνης της περιόδου και τη δράση τους, τις σχέσεις μεταξύ της ανατολικής και δυτικής Εκκλησίας.

5 Καλλιέργεια στάσεων και αντιλήψεων
Μεθοδολογικοί Οι μαθητές/τριες να μελετήσουν ιστορικές πηγές, αντικρουόμενες μεταξύ τους, να εντοπίσουν ομοιότητες και διαφορές που παρουσιάζουν, να τις αξιολογήσουν, να συζητήσουν μεταξύ τους, προκειμένου να εκφράσουν τη δική τους άποψη. Εννοιολογικοί Να κατανοήσουν τις έννοιες εξισλαμισμός, προνόμια και υπόδουλος . Καλλιέργεια στάσεων και αντιλήψεων Να διαμορφώσουν κριτική άποψη για τη στάση της Εκκλησίας απέναντι στην επανάσταση του 1821.

6 Εισαγωγικό Σημείωμα Η περίοδος της οθωμανικής κυριαρχίας, γνωστή σε όλους και σε όλες μας ως «Τουρκοκρατία» ξεκινάει μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης, το 1453, μέχρι την έναρξη της Μεγάλης Επανάστασης, το Εμείς θα προσπαθήσουμε να ανακαλύψουμε σχετικά με αυτήν την μακρά περίοδο ποια ήταν η στάση της Εκκλησίας απέναντι στους υπόδουλους Έλληνες και ποιες ήταν οι σχέσεις της με την οθωμανική διοίκηση. Αυτό το ρόλο που διαδραμάτισε η Εκκλησία θα τον αναζητήσουμε μέσα από ιδεολογικά αντίθετες μεταξύ τους πηγές είτε αυτές είναι γραπτές είτε εικόνες είτε χάρτες. Ύστερα από όλες τις σχετικές δραστηριότητες θα έχουμε πλέον αποκτήσει συγκεκριμένες γνώσεις και αντιλήψεις σχετικά με αυτήν την περίοδο.

7 Εξισλαμισμός και στάση της Εκκλησίας απέναντι στο φαινόμενο του εξισλαμισμού

8 Η λέξη εξισλαμισμός είναι σύνθετη. Μπορείτε να βρείτε τα συνθετικά της;
α’ συνθετικό: β’ συνθετικό: Εσείς τι σκέφτεστε όταν ακούτε τη λέξη εξισλαμισμός; Εξισλαμισμός

9 Μελετήστε τις πηγές 1, 2, 3, 4, 5 και 6 και αναζητήστε πληροφορίες σχετικές με την έννοια του εξισλαμισμού και συγκρίνετέ τις με τις δικές σας απόψεις σχετικά με τον εξισλαμισμό. Πηγή 1η: Ο εξισλαμισμός των λαϊκών τάξεων επραγματοποιείτο κατά το πλείστον βιαίως. Οι Τούρκοι ελάμβανον εναντίον των Ελλήνων παντός είδους καταπιεστικά μέτρα. Επέβαλλον εις αυτούς υπέρογκους φόρους, ήρπαζον τας περιουσίας των, ανά πάσαν δε στιγμήν ηδύναντο να αφαιρέσουν και αυτήν τη ζωήν των. Ο Έλλην […] ηναγκάζετο λοιπόν να εξισλαμισθή δια να αποκτήσει τα ίδια δικαιώματα με τους Τούρκους πολίτας. (Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια για όλους, Τόμος Γ’, σελ. 84, Εποπτεία Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλου, Εκδόσεις: Γιοβάνη-Ζήκα) Ο εξισλαμισμός των λαϊκών τάξεων πραγματοποιούνταν τις περισσότερες φορές με βίαιο τρόπο. Οι Τούρκοι έπαιρναν κάθε είδους καταπιεστικά μέτρα εναντίον των Ελλήνων. Τους επέβαλλαν τεράστιους φόρους, άρπαζαν τις περιουσίες τους, ενώ ανά πάσα στιγμή μπορούσαν και να τους αφαιρέσουν τη ζωή. Ο Έλληνας […] αναγκαζόταν, λοιπόν, να εξισλαμισθεί για να αποκτήσει τα ίδια δικαιώματα με τους Τούρκους πολίτες.

10 Πηγή 2η: Είναι αλήθεια ότι το οθωμανικό κράτος επίσημα δεν εβίαζε τη θρησκευτική συνείδηση των κατακτημένων ούτε και επεδίωκε το βίαον εξισλαμισμό τους, αλλά οι συνθήκες της ζωής τους-ιδίως ανάμεσα σε συμπαγείς μουσουλμανικούς πληθυσμούς- ήταν τόσο δύσκολες και η βαθμιαία διαφοροποίηση των φόρων μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων ραγιάδων ήταν τόσο αισθητή, ώστε η προσέλευσή τους στον ισλαμισμό(που αποτελούσε τη μοναδική διέξοδο από τα δεινά) να είναι μεγάλος πειρασμός. Μια απλή ομολογία της μουσουλμανικής πίστης τους έφερνε αμέσως στην άλλη όχθη, στην παράταξη των κατακτητών. (Νέα Ελληνική Ιστορία , Απόστολος Ε. Βακαλόπουλος, σελ. 60 Εκδόσεις: Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2002) Πηγή 3η: Παρόλη την ευρέως διαδεδομένη –και λανθασμένη- άποψη, οι οθωμανοί δεν επεδίωκαν, τις περισσότερες φορές, τον εξισλαμισμό. Θεωρώντας την ένταξη στο ισλάμ πολύ σοβαρή ενέργεια, αντιμετώπιζαν με δυσπιστία τις μαζικές, ιδιαίτερα, αιτήσεις για εξισλαμισμό διαφόρων πληθυσμιακών ομάδων.[…] Θα πρέπει να προσθέσουμε ότι οι Οθωμανοί δεν επεδίωξαν, γενικώς, βίαιους εξισλαμισμούς μεγάλης κλίμακας και για έναν ακόμη οικονομικό λόγο: η μείωση του αριθμού των μη μουσουλμάνων υπηκόων της Πύλης θα συνεπαγόταν σημαντική μείωση των κρατικών εσόδων, εφόσον οι άπιστοι(δηλαδή οι χριστιανοί των διαφόρων δογμάτων και οι εβραίοι) υπήκοοι είχαν μεγαλύτερες φορολογικές επιβαρύνσεις από εκείνες των μουσουλμάνων. (Από το Γένος στο Έθνος: Η Θεμελίωση του Ελληνικού Κράτους Στέφανος Π. Παπαγεωργίου, σελ. 36, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2005)

11 Πηγή 4η: Κατά τους ιστορικούς, από τους 40 μεγάλους βεζίρηδες, οι οποίοι ανήλθον εις το αξίωμα τούτο μετά την άλωση, οι 28 ήταν εξισλαμισθέντες χριστιανοί. Ακόμη και αρχιερεύς «ετούρκεψε». Πρόκειται περί του μητροπολίτου Ρόδου Μελετίου, που εξισλαμίσθη το 1647, επονομασθείς Ασλάνης. Ούτος εγένετο αξιωματούχος της Αυλής. (Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια για όλους, Τόμος Γ’, σελ. 83, Εποπτεία Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλου, Εκδόσεις: Γιοβάνη-Ζήκα) Κατά τους ιστορικούς, από τους 40 μεγάλους βεζίρηδες, οι οποίοι έφτασαν σε αυτό το αξίωμα μετά την άλωση, οι 28 ήταν χριστιανοί, που είχαν εξισλαμισθεί. Ακόμα και αρχιερέας «τούρκεψε». Πρόκειται για το μητροπολίτη Ρόδου Μελέτιο, που εξισλαμίστηκε το 1647 και πήρε το όνομα Ασλάνης. Αυτός έγινε αξιωματούχος της Αυλής. Πηγή 5η: Ανάμεσα στους εξωμότες συναντούμε συχνά και κληρικούς, μοναχούς, ιερείς και αρχιερείς, που για προστριβές κυρίως με τους ανωτέρους τους κλπ πετούν το ράσο ή το καλιμαύκι τους για να φορέσουν το τουρμπάνι. (Νέα Ελληνική Ιστορία , Απόστολος Ε. Βακαλόπουλος, σελ. 63 Εκδόσεις: Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2002)

12 Στο πλαίσιο, γράψτε τις πληροφορίες που βρίσκετε για τον εξισλαμισμό.
Πηγή 6η: Τον πειρασμό της εξωμοσίας τον ενισχύουν και οι ακραίες πολλές φορές εντολές των κληρικών και κυρίως των ανωτέρων. Πραγματικά, πολλοί ανώτεροι κληρικοί, παραβλέποντας τις κρίσιμες συνθήκες που περνά το ποίμνιό τους και τις δυσχέρειες που συναντούν κάθε μέρα, ζητούν πιστή εφαρμογή των τύπων της χριστιανικής θρησκείας και με τον τρόπο αυτό προκαλούν την αγανάκτηση των πιστών της δικαιοδοσίας τους. (Νέα Ελληνική Ιστορία , Απόστολος Ε. Βακαλόπουλος, σελ Εκδόσεις: Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2002) Στο πλαίσιο, γράψτε τις πληροφορίες που βρίσκετε για τον εξισλαμισμό.

13 Τι πιστεύατε πριν για την έννοια εξισλαμισμός, τι μάθατε και τι πιστεύετε τώρα για αυτήν την έννοια; Γράψτε παραδείγματα που σχετίζονται με αυτήν την έννοια. ΤΩΡΑ ΠΡΙΝ Εξισλαμισμός

14 Παιδομάζωμα Μελετήστε τις πηγές 6, 7 και 8 και αναζητήστε πληροφορίες για το παιδομάζωμα. Πηγή 6η: Επεκράτει η συνήθεια να λαμβάνεται ένα παιδί εξ εκάστης οικογενείας, τούτο όμως δεν ίσχυε πάντοτε και κατεστρατηγείτο. Ως επί το πλείστον ελαμβάνοντο τα παιδιά των πτωχότερων οικογενειών, καθ’ όσον οι ευπορώτεροι απηλλάσσοντο δια γενναίας δωροδοκίας προς τον Τούρκον αξιωματούχον. Τα αρπαζόμενα τέκνα έπρεπε να είναι υγιή σωματικώς και διανοητικώς. Οι στρατολόγοι ήρπαζον και όσα άρρενα παιδιά έπαιζον εις τους δρόμους ή ησχολούντο με αγροτικάς εργασίας. […] Εις την Ήπειρον, μετά την αναχώρησιν της κουστωδίας των στρατολόγων οι κώδωνες των εκκλησιών ήχουν πενθίμως, εις δε τας εκκλησίας εψάλλετο η νεκρώσιμος ακολουθία δια τους απαχθέντας ελληνοπαίδας. (Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια για όλους, Τόμος Γ’, σελ , Εποπτεία Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλου, Εκδόσεις: Γιοβάνη-Ζήκα) Επικρατούσε η συνήθεια να λαμβάνεται ένα παιδί από κάθε οικογένεια, αυτό όμως δεν ίσχυε πάντα και κατεστρατηγείτο. Κυρίως λαμβάνονταν τα παιδιά των φτωχότερων οικογενειών, από τη στιγμή που οι περισσότερο εύποροι πολίτες απαλλάσσονταν με γενναία δωροδοκία προς τον Τούρκο αξιωματούχο. Τα παιδιά που άρπαζαν οι Τούρκοι έπρεπε να είναι υγιή σωματικά και διανοητικά. Οι στρατολόγοι άρπαζαν και όσα αγόρια έπαιζαν στους δρόμο ή ασχολούνταν με αγροτικές εργασίες. […] Στην Ήπειρο, μετά την αναχώρηση της κουστωδίας των στρατολόγων οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούσαν πένθιμα, ενώ μέσα στις εκκλησίες ψάλλονταν η νεκρώσιμη ακολουθία για τα ελληνόπουλα που πήραν οι Τούρκοι.

15 Πηγή 7η: Το παιδομάζωμα προκάλεσε μία σοβαρή αφαίμαξη του ελληνισμού, προ πάντων από τα μέσα του 15ου ως τα μέσα του 17ου αιώνα, επί δύο περίπου αιώνες, και έπαψε χάρη στην αντίδραση των ίδιων των Τούρκων. […] Επί του Σουλεϊμάν Α’ του Μεγαλοπρεπούς ( )[…] το σώμα τους ήταν πια προνομιούχο, γιατί εξασφάλιζε μισθό, τιμή και οικογενειακή ζωή. (Νέα Ελληνική Ιστορία , Απόστολος Ε. Βακαλόπουλος, σελ. 64 Εκδόσεις: Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2002) Πηγή 8η: Οι στρατολογούμενοι δεν επιλέγονταν, αδιακρίτως, από το σύνολο του χριστιανικού πληθυσμού. Από το συγκεκριμένο μέτρο είχαν εξαιρεθεί οι νέοι των πόλεων, οι ειδικευμένοι τεχνίτες, τα μοναδικά αρσενικά παιδιά, τα ορφανά, καθώς και εκείνα που είχαν προβλήματα συμπεριφοράς. Οι οθωμανοί δεν επιθυμούσαν τη διακοπή μιας οικογένειας, δηλαδή ενός νοικοκυριού, το οποίο αποτελούσε μονάδα παραγωγής και φορολόγησης, στρατολογώντας το μοναδικό αρσενικό παιδί της. Τα παιδιά δεν αποκόβονταν εντελώς –τουλάχιστον όλα- από τις οικογένειές τους, δε λησμονούσαν δηλαδή το παρελθόν τους. Πολλοί γενίτσαροι και δούλοι της Πύλης είχαν σχεδόν κανονικές σχέσεις με τις οικογένειές τους και βοήθησαν τους τόπους καταγωγής τους. Για αρκετές οικογένειες, ιδιαιτέρως όταν ήταν φτωχές και με πολλά αρσενικά παιδιά-όπως άλλωστε συνέβαινε στις περισσότερες των περιπτώσεων, ο πόνος του αποχωρισμού θα μπορούσε να είναι ελαφρύτερος, από το γεγονός ότι γνώριζαν πως η στρατολόγηση του παιδιού τους θα διασφάλιζε σε αυτό, και ενδεχομένως και στην οικογένεια, μία σαφώς καλύτερη οικονομική και κοινωνική κατάσταση. (Από το Γένος στο Έθνος: Η Θεμελίωση του Ελληνικού Κράτους Στέφανος Π. Παπαγεωργίου, σελ , Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2005) Συγκρίνετε την έννοια εξισλαμισμός με την έννοια παιδομάζωμα. Τι ομοιότητες και τι διαφορές παρουσιάζουν;

16 Συνθετική Δραστηριότητα
Συνοψίζοντας τα στοιχεία από όλες τις πηγές σχετικά με τον εξισλαμισμό, ποιες είναι οι δύο βασικές αιτίες που οδήγησαν στον εξισλαμισμό ελληνικών πληθυσμών; εξισλαμισμός Τι συμπεράσματα μπορούμε να αντλήσουμε από την πηγή 1 σχετικά με τις συνθήκες ζωής των Ελλήνων την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας; Χρησιμοποιήστε τα στοιχεία των πηγών 1, 2 και 3, συζητήστε μεταξύ σας και διατυπώστε το δικό σας συμπέρασμα για το αν ήταν εκούσιος ή ακούσιος ο εξισλαμισμός. Δικαιολογήστε την άποψή σας.

17 Η παιδεία στην περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας

18 Πηγή 1η: Επίσημα σχολεία κατά τους πρώτους αιώνας της αλώσεως δεν υπήρχον, εκτός της «Μεγάλης του Γένους Σχολής», η οποία ιδρύθη το 1456, ήτοι δύο έτη μετά την άλωσιν. […] Μέχρι του 1600 είχον συσταθεί σχολεία εις Ιωάννινα, Αθήνας, Λεβάδειαν, Πάτμον, Χίον, Κυδωνίας, Σμύρνην, κ.α., από τα οποία απεφοίτησαν αρκετοί Έλληνες, που έγινον κατόπιν διδάσκαλοι του Γένους. Τα σχολεία ταύτα διετέλουν υπό την διεύθυνσιν των κληρικών. […] Η ελληνική παιδεία εσημείωσεν μεγάλην πρόοδον κατά τον 18ον αιώνα. (Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια για όλους, Τόμος Γ’, Εποπτεία Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλου, σελ , Εκδόσεις: Γιοβάνη-Ζήκα) Επίσημα σχολεία κατά τους πρώτους αιώνες μετά την άλωση δεν υπήρχαν, εκτός από τη «Μεγάλη του Γένους Σχολή», η οποία ιδρύθηκε το 1456, δηλαδή δύο χρόνια μετά την άλωση. […] Μέχρι το 1600 είχαν συσταθεί σχολεία στα Ιωάννινα, στην Αθήνα, στη Λειβαδιά, στην Πάτμο, στη Χίο, στην Κυδωνία, στη Σμύρνη, κ.α., από τα οποία αποφοίτησαν αρκετοί Έλληνες, που έγιναν αργότερα δάσκαλοι του Γένους. Αυτά τα σχολεία λειτουργούσαν υπό τη διεύθυνση των κληρικών. […] Η ελληνική παιδεία σημείωσε μεγάλη πρόοδο κατά τον 18ο αιώνα. Πηγή 2η: Με το κλείσιμο του 17ου αιώνα και, κυρίως, μετά την είσοδο στον 18ο αιώνα περνούμε σε μία άλλη, περισσότερο ευοίωνη φάση στην πνευματική ιστορία του Γένους[…]. Στον τομέα της εκπαίδευσης έχουμε ποσοτικές και ποιοτικές διαφοροποιήσεις: υπολογίζεται ότι κατά τη δεκαετία του 1780 λειτουργούσαν στον ελληνικό χώρο 35 περίπου οργανωμένα σχολεία. Στις παραμονές της Επανάστασης ο αριθμός τους είχε σχεδόν διπλασιαστεί. Περισσότερο, ωστόσο, σημαντική ήταν η διαφοροποίηση στο περιεχόμενο και τη μεθοδολογία της παρεχόμενης εκπαίδευσης.[…] (Μεταξύ Οθωμανικής Κυριαρχίας και Ευρωπαϊκής Πρόκλησης-Ο Ελληνικός Κόσμος στα Χρόνια της Τουρκοκρατίας Ι. Κ. Χασιώτης, σελ , University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2001) Πώς διαμορφώνεται και εξελίσσεται η παιδεία στον ελλαδικό χώρο από την άλωση της Κωνσταντινούπολης μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα; Ποιος ο ρόλος της Εκκλησίας;

19 Βρείτε στο χάρτη της Ελλάδας τις περιοχές όπου ιδρύθηκαν σχολεία, όπως αναφέρονται στην πρώτη πηγή.

20 Το «Κρυφό Σχολειό»

21 Τὸ κρυφὸ σχολειό (Ιωάννης Πολέμης) Ἀπ᾿ ἔξω μαυροφόρ᾿ ἀπελπισιά, πικρῆς σκλαβιᾶς χειροπιαστὸ σκοτάδι, καὶ μέσα στὴ θολόκτιστη ἐκκλησιά, στὴν ἐκκλησιά, ποὺ παίρνει κάθε βράδυ τὴν ὄψη τοῦ σχολειοῦ, τὸ φοβισμένο φῶς τοῦ καντηλιοῦ τρεμάμενο τὰ ὀνείρατα ἀναδεύει, καὶ γύρω τὰ σκλαβόπουλα μαζεύει. Ἐκεῖ καταδιωγμένη κατοικεῖ τοῦ σκλάβου ἡ ἁλυσόδετη πατρίδα, βραχνὰ ὁ παπάς, ὁ δάσκαλος ἐκεῖ θεριεύει τὴν ἀποσταμένη ἐλπίδα μὲ λόγια μαγικά, ἐκεῖ ἡ ψυχὴ πικρότερο ἀγροικὰ τὸν πόνο τῆς σκλαβιᾶς της, ἐκεῖ βλέπει τί ἔχασε, τί ἔχει, τί τῆς πρέπει. Κι ἀπ᾿ τὴν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ ψηλά, ποῦ ἐβούβανε τὰ στόματα τῶν πλάνων, καὶ ρίχνει καὶ συντρίβει καὶ κυλᾶ στὴν ἄβυσσο τοὺς θρόνους τῶν τυράννων, κι ἀπὸ τὴ σιγαλιά, ποῦ δένει στὸ λαιμὸ πνιγμοῦ θηλιά, κι ἀπ᾿ τῶν προγόνων τ᾿ ἄφθαρτα βιβλία, ποῦ δείχνουν τὰ πανάρχαια μεγαλεῖα, ἕνας ψαλμὸς ἀκούγεται βαθὺς σὰ μελῳδίες ἑνὸς κόσμου ἄλλου, κι ἀνατριχιάζει ἀκούοντας καθεὶς προφητικὰ τὰ λόγια του δασκάλου μὲ μία φωνὴ βαριά. «Μὴ σκιάζεστε στὰ σκότη! Ἡ λευτεριὰ σὰν τῆς αὐγῆς τὸ φεγγοβόλο ἀστέρι τῆς νύχτας τὸ ξημέρωμα θὰ φέρει». Το ποίημα προέρχεται από: users.uoa.gr/~nektar/arts/poetry/iwannhs_polemhs_poems.htm

22 Που αναφέρονται οι τρεις εικόνες, καθώς και το ποίημα που προηγήθηκε;
Η εικόνα προέρχεται από το: Η εικόνα προέρχεται από το: dim-karat.ilei.sch.gr/aitolos/kryfosxoleio.htm Που αναφέρονται οι τρεις εικόνες, καθώς και το ποίημα που προηγήθηκε; Ποια είναι η δική σας άποψη σχετικά με το Κρυφό Σχολειό; Η εικόνα προέρχεται από το: el.wikipedia.org/wiki/Κρυφό_Σχολειό

23 Πηγή 1η: Οι Τούρκοι ούτε ίχνος παιδείας αφήκαν, ελπίζοντες ασφαλώς ότι η έλλειψις σχολείων θα συνετέλει εις το να λησμονήσουν οι Έλληνες την εθνικήν γλώσσαν των, την ιστορίαν, τας παραδόσεις των και ότι, τελικώς, θα εκτουρκισθούν. Η απαγόρευσις της λειτουργίας των σχολείων και η καταδίωξις των διδασκάλων και λογίων διήρκησεν επί δύο, περίπου, αιώνας. Ασφαλώς δε θα ηφανίζετο η ελληνική γλώσσα και η ελληνική παράδοσις, εάν δεν υπήρχον αι εκκλησίαι και τα μοναστήρια, τα οποία, κατόπιν των ειδικών θρησκευτικών προνομίων, απέβησαν, ομού με την αυτοδιοίκησιν, τα δύο στηρίγματα του υπόδουλου ελληνισμού. Η Εκκλησία, λοιπόν, κρυφίως και συνωμοτικώς, ανέλαβε να διατηρήση, «σαν τη σπίθα κρυμμένη στη στάχτη», την παιδείαν του έθνους, μεταβαλούσα τας απομεμεκρυσμένας εκκλησίας και μονάς εις «κρυφά σχολεία». (Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια για όλους, Τόμος Γ’, Εποπτεία Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλου, σελ. 102, Εκδόσεις: Γιοβάνη-Ζήκα) Οι Τούρκοι ούτε ίχνος παιδείας άφησαν, επειδή ήλπιζαν ασφαλώς ότι η έλλειψη σχολείων θα συντελούσε ώστε να ξεχάσουν οι Έλληνες την εθνική τους γλώσσα, την ιστορία τους, τις παραδόσεις τους και ότι, τελικά, θα εκτουρκισθούν. Η απαγόρευση της λειτουργίας των σχολείων και η καταδίωξη των δασκάλων και λογίων διήρκεσε για δύο περίπου αιώνες. Φυσικά δε θα εξαφανίζονταν η ελληνική γλώσσα και η ελληνική παράδοση, αν δεν υπήρχαν οι εκκλησίες και τα μοναστήρια, τα οποία, μετά από τα ειδικά θρησκευτικά προνόμια, κατέληξαν να είναι μαζί με την τοπική αυτοδιοίκηση τα δύο στηρίγματα του υπόδουλου ελληνισμού. Η Εκκλησία, λοιπόν, κρυφά και συνωμοτικά, ανέλαβε να διατηρήσει «σαν τη σπίθα κρυμμένη στη στάχτη» την παιδεία του έθνους, μετατρέποντας τις απομακρυσμένες εκκλησίες και μονές σε «κρυφά σχολεία». Η πηγή αυτή συμφωνεί ή διαφωνεί με τις προηγούμενες σχετικά με το Κρυφό Σχολειό; Βρείτε ομοιότητες και διαφορές.

24 Συνθετική Δραστηριότητα
Πηγή 2η: Ένας μύθος, πολύ γνωστός και πολύ χρησιμοποιημένος εθνικός μύθος είναι εκείνος του κρυφού σχολειού.[...] Ο πυρήνας του μύθου είναι ο εξής: οι Οθωμανοί-τώρα πλέον Τούρκοι-ως, γενικώς, βάρβαροι και απολίτιστοι αρνούνται στους Έλληνες τη γνώση. Οι τελευταίοι, όμως, που έχουν μέσα τους τη φλόγα της φιλομάθειας, κάνουν τα πάντα για να μορφωθούν. Έτσι, σε όλες τις επαρχίες της οθωμανικής αυτοκρατορίας που ζουν Έλληνες δημιουργούνται τα ‘‘κρυφά σχολειά’’ σε εκκλησίες και μοναστήρια. Δίχως καμιά προηγούμενη συνεννόηση, απλώς με πρωτοβουλία ταπεινών ιερέων. Εκεί, τη νύχτα, τα μικρά ελληνόπουλα των χωριών μαθαίνουν ανάγνωση και γραφή, και την ένδοξη, αρχαία καταγωγή τους.[…] (Από το Γένος στο Έθνος: Η Θεμελίωση του Ελληνικού Κράτους Στέφανος Π. Παπαγεωργίου, σελ. 113, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2005) Πηγή 3η: Όσα γράφτηκαν για τη λειτουργία των ‘‘κρυφών σχολειών’’(εξαιτίας δήθεν των απαγορεύσεων που επέβαλαν στους Έλληνες οι Οθωμανοί)δεν είναι μόνο εντελώς αμάρτυρα. Έρχονται και σε πλήρη αντίθεση με όλες τις τεκμηριωμένες πληροφορίες μας για την ιστορία της ελληνικής εκπαίδευσης κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Ο μύθος, λοιπόν, είναι αρκετά μεταγενέστερος. Καθιερώθηκε μάλλον μετά την έκδοση, στα 1899, του γνωστού ποιήματος του Ιωάννη Πολέμη Το κρυφό σχολειό. Το ποίημα αυτό είναι εμπνευσμένο από τον επίσης γνωστό πίνακα του Νικόλαου Γύζη, του οποίου όμως ο αρχικός τίτλος (1888) ήταν Ελληνικόν σχολείον εν καιρώ δουλείας. (Μεταξύ Οθωμανικής Κυριαρχίας και Ευρωπαϊκής Πρόκλησης-Ο Ελληνικός Κόσμος στα Χρόνια της Τουρκοκρατίας Ι. Κ. Χασιώτης, σελ. 87, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2001) Οι δύο αυτές γραπτές πηγές επιβεβαιώνουν ή αναιρούν τις προηγούμενες πηγές; Στην τρίτη πηγή αναφέρεται η φράση «έρχονται σε πλήρη αντίθεση με όλες τις τεκμηριωμένες πληροφορίες μας για την ιστορία της ελληνικής εκπαίδευσης κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας». Σύμφωνα με όσα έχουμε πει ως τώρα, πώς μπορούμε να δικαιολογήσουμε τη φράση αυτή; Συνθετική Δραστηριότητα Ποια είναι τώρα η άποψή σας σχετικά με το Κρυφό Σχολειό; Εντοπίστε διαφορές και ομοιότητες μεταξύ των πηγών και εκφράστε το δικό σας συμπέρασμα στηριζόμενοι/ες στις πληροφορίες των πηγών.

25 Άγιο Όρος και παιδεία

26 Σε ποια σημεία συμφωνεί ή διαφωνεί η πρώτη πηγή από τη δεύτερη;
Πηγή 1η: […] Εδώ αξίζει να αναφερθεί η πνευματική κατάσταση του Αγίου Όρους και η θετική προσφορά και συμπαράστασή του στο υποδουλωμένο Γένος σε ολόκληρο το διάστημα της τουρκικής κατοχής. Ειδικά στο 17ο και 18ο αιώνα αυτό έγινε το πνευματικό κέντρο των Ελλήνων και η εστία των λογίων και σοφών και έδωσε στο έθνος μορφωμένους άντρες, πατριάρχες επισκόπους, ιερείς, δασκάλους και ιεροκήρυκες. Και είναι εύκολο να σκεφτεί κανείς πόσο απαραίτητοι ήταν την εποχή εκείνη όλοι αυτοί για να ενθαρρύνουν τους Έλληνες και να τους κρατούν σταθερούς στις προγονικές τους παραδόσεις, ενισχύοντας την πίστη και παρασκευάζοντας την αναγέννηση του ελληνισμού[…]. (Το Άγιον Όρος, Τα μοναστήρια και οι θησαυροί τους Σωτήρη Καδά, Αρχαιολόγου, σελ Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., Αθήνα 1979) Πηγή 2η: Τα διαθέσιμα ιστορικά στοιχεία για τους πρώτους αιώνες της οθωμανικής κυριαρχίας υπογραμμίζουν τον απογοητευτικό μαρασμό των μονών του Αγίου Όρους και την εξοργιστική αγραμματοσύνη των μοναχών. Κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες δεν ήταν περίεργο που το μεγαλύτερο τμήμα του χριστιανικού πληθυσμού της ελληνικής Ανατολής παρέμεινε για μεγάλο χρονικό διάστημα σε καθεστώς πλήρους αμάθειας. (Μεταξύ Οθωμανικής Κυριαρχίας και Ευρωπαϊκής Πρόκλησης-Ο Ελληνικός Κόσμος στα Χρόνια της Τουρκοκρατίας Ι. Κ. Χασιώτης, σελ. 87, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2001) Σε ποια σημεία συμφωνεί ή διαφωνεί η πρώτη πηγή από τη δεύτερη; Ποιες πληροφορίες μπορούμε να αντλήσουμε απ’ αυτές τις πηγές σχετικά με την πνευματική προσφορά του Αγίου Όρους στο ελληνικό γένος;

27 Στάση της Εκκλησίας απέναντι στα βιβλία

28 Πηγή 1η: Εις τα μοναστήρια αντέγραφον και διετήρουν τα συγγράμματα των αρχαίων και βυζαντινών συγγραφέων. Εφυλάσσοντο, επίσης, όσα χειρόγραφα και βιβλία διεσώθησαν από την καταστροφήν. Εις αυτά εύρισκον καταφύγιο οι λόγιοι και συνεχίζετο η παράδοσις της βυζαντινής αγιογραφίας. (Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια για όλους, Τόμος Γ’, Εποπτεία Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλου, σελ. 103, Εκδόσεις: Γιοβάνη-Ζήκα) Στα μοναστήρια αντέγραφαν και διατηρούσαν τα συγγράμματα των αρχαίων και βυζαντινών συγγραφέων. Φυλάσσονταν, επίσης, όσα χειρόγραφα και βιβλία διασώθηκαν από την καταστροφή [την άλωση της Κωνσταντινούπολης]. Σε αυτά εύρισκαν καταφύγιο οι λόγιοι και συνεχίζονταν η παράδοση της βυζαντινής αγιογραφίας. Πηγή 2η: Ιδιαίτερα δυσοίωνη ήταν η θλιβερή συμπεριφορά της ηγεσίας της Εκκλησίας έναντι του Ανθρακίτη, ενός λόγιου ιερωμένου με σημαντική εκπαιδευτική δράση στην Ήπειρο και στη δυτική και την κεντρική Μακεδονία. Επειδή τόλμησε να διδάξει συστηματικά θετικές επιστήμες και στοιχεία της νεότερης δυτικής φιλοσοφίας, ο πρωτοπόρος εκείνος εκπαιδευτικός υποχρεώθηκε στα 1723 να αποκηρύξει εγγράφως τις ‘‘ετερόδοξες’’ διδασκαλίες του. Στη συνέχεια του αφαιρέθηκε η ιερωσύνη, και, στο τέλος, αναγκάστηκε να παρευρεθεί ο ίδιος-με εντολή της Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου- σε δημόσια πυρπόληση στην Κωνσταντινούπολη των βιβλίων του και των τετραδίων του. (Μεταξύ Οθωμανικής Κυριαρχίας και Ευρωπαϊκής Πρόκλησης-Ο Ελληνικός Κόσμος στα Χρόνια της Τουρκοκρατίας Ι. Κ. Χασιώτης, σελ. 100, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2001) Ποιες αντίθετες απόψεις εκφράζονται σχετικά με τη στάση της Εκκλησίας απέναντι στα βιβλία και, γενικότερα, στην εκπαίδευση;

29 Σε ποια εποχή και ποια χώρα αναφέρεται η πηγή;
Πηγή 3η: Στο Ναζιστικό καθεστώς υπήρχε έντονη λογοκρισία. Αρκετές εφημερίδες αναγκάστηκαν να κλείσουν, ενώ όσες παρέμειναν σε λειτουργία δημοσίευαν μόνον όσα ήταν αρεστά στο καθεστώς και στην υπηρεσία Προπαγάνδας του. Το ίδιο συνέβαινε και με τα περιοδικά και με τα βιβλία. Πολλά βιβλία θεωρήθηκαν "ακατάλληλα για ανάγνωση από τους Γερμανούς Εθνικοσοσιαλιστές", συγκεντρώθηκαν στο Βερολίνο και άλλες μεγάλες πόλεις από την Χιτλερική νεολαία και κάηκαν σε τεράστιες πυρές. (el.wikipedia.org/wiki/Ναζιστική_Γερμανία) Η εικόνα προέρχεται από το: el.wikipedia.org/wiki/Ναζιστική_Γερμανία Σε ποια εποχή και ποια χώρα αναφέρεται η πηγή; Για ποιο λόγο, σύμφωνα με την πηγή, κάηκαν βιβλία στη Ναζιστική Γερμανία; Συγκρίνετε τις πηγές 2 και 3. Ποιες διαφορές και ομοιότητες εντοπίζετε στη στάση της ελληνικής Εκκλησίας και του ναζιστικού καθεστώτος απέναντι στα βιβλία. Κάψιμο βιβλίων από το Ναζιστικό καθεστώς. Βερολίνο, πλατεία Όπερας,

30 Σχετικά με το κάψιμο των σχολικών βιβλίων:
[…] Τα σχολικά βιβλία και η σχέση των μαθητών και μαθητριών με αυτά αντικατοπτρίζουν τη σχέση της συγκεκριμένης κοινωνίας με τη γνώση - σχέση αποκλειστικά καταναλωτή και παραγωγού. Με αυτήν την έννοια δεν είναι τυχαίο και δεν είναι έξω από τη λογική της κοινωνίας μας το φαινόμενο της μαζικής καταστροφής των σχολικών βιβλίων από μαθητές και μαθήτριες μετά το τέλος των εξετάσεων: τα σχολικά βιβλία αποτελούν το περιτύλιγμα ενός προϊόντος που έχει ήδη καταναλωθεί. Γιώργος Τσιάκαλος, «Η υπόσχεση της Παιδαγωγικής» σελ. 124 Εκδόσεις «Επίκεντρο», Θεσσαλονίκη 2008 Η παραπάνω πηγή αναφέρεται στο κάψιμο των σχολικών βιβλίων στο τέλος της σχολικής χρονιάς από μαθητές και μαθήτριες. Το γεγονός αυτό, όμως, αντικατοπτρίζει και τη γενικότερη στάση της κοινωνίας απέναντι στα βιβλία. Πώς κρίνεται, λοιπόν, στο σύνολό της μια κοινωνία που εμφανίζει φαινόμενα καταστροφής βιβλίων;

31 Αποτίμηση του ρόλου της Εκκλησίας για την παιδεία την περίοδο 1453-1821

32 Πηγή 1η: Ένα ορόσημο αξιόλογο στην ιστορία της παιδείας επί τουρκοκρατίας αποτελεί η ίδρυση της Πατριαρχικής Σχολής, της γνωστής αργότερα Πατριαρχικής Ακαδημίας ή Μεγάλη του Γένους Σχολής, από τον πρώτο Πατριάρχη μετά την Άλωση, το Γεννάδιο, στα Η Σχολή αυτή, που είναι το αρχαιότερο εκπαιδευτικό ίδρυμα, εξακολουθεί να υφίσταται ως σήμερα και αντιστοιχεί προς ένα σημερινό ελληνικό γυμνάσιο. (Νέα Ελληνική Ιστορία , Απόστολος Ε. Βακαλόπουλος, σελ. 80 Εκδόσεις: Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2002) Πηγή 2η: Φωτεινή μορφή εκείνης της εποχής υπήρξε και ο Κρης Πατριάρχης Κύριλλος Λούκαρις( ). Ούτος εσπούδασεν εις το Πατάβιον της Ιταλίας και εξελέγη τι πρώτον Πατριάρχης Αλεξάνδρειας. Ανελθών κατόπιν εις τον Πατριαρχικόν θρόνον της Κωνσταντινουπόλεως, αναδιωργάνωσε την εκπαίδευσιν και ίδρυσε τυπογραφείον, το οποίον, όμως, ελειτούργησε επ’ ολίγον, διότι οι Τούρκοι το κατέστρεψαν κατόπιν συκοφαντιών των δυτικών (παπικών) της Τουρκίας. Καταγγελθείς ο Κύριλλος ότι ευρίσκετο εις συνεννόησιν με τους Ρώσους προς εξέγερσιν των Ελλήνων, συνελήφθη και εστραγγαλίσθη υπό των Τούρκων. (Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια για όλους, Τόμος Γ’, Εποπτεία Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλου, σελ. 106, Εκδόσεις: Γιοβάνη-Ζήκα) Φωτεινή μορφή εκείνης της εποχής υπήρξε ο Κρητικός Πατριάρχης Κύριλλος Λούκαρις ( ). Αυτός σπούδασε στο Πατάβιο της Ιταλίας και εκλέχθηκε πρώτα Πατριάρχης Αλεξάνδρειας. Όταν αργότερα έγινε Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης, αναδιοργάνωσε την εκπαίδευση και ίδρυσε τυπογραφείο, το οποίο, όμως, λειτούργησε για λίγο, επειδή οι Τούρκοι το κατέστρεψαν μετά από συκοφαντίες των δυτικών (παπικών) της Τουρκίας. Αφού κατήγγειλαν τον Κύριλλο ότι βρίσκονταν σε συνεννόηση με τους Ρώσους με σκοπό την εξέγερση των Ελλήνων, οι Τούρκοι τον συνέλαβαν και τον στραγγάλισαν. Η εικόνα προέρχεται από το: egolpio.wordpress.com/2009/03/

33 Πηγή 3η: Από του 1630 και κυρίως από της πατριαρχίας του εθνομάρτυρος Κυρίλλου Λουκάρεως ήρχισε μια περισσότερον συστηματική προσπάθεια δια την ανάπτυξιν της εθνικής παιδείας-των ελληνικών γραμμάτων. Εις την προσπάθειαν αυτήν τον πρώτον ρόλον διαδραμάτισε η Ελληνική Εκκλησία, η οποία ευθύς από της Αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως ανέλαβε και την βαρυτάτην αποστολήν, αφ’ ενός μεν της διατηρήσεως, αφ’ ετέρου δε της διαδόσεως της ελληνικής γλώσσης. Αναφέρομεν, άλλως τε, ήδη, ότι έν μόλις έτος μετά την Άλωσιν ιδρύθη η Μεγάλη του Γένους Σχολή[…]. (Η Εκκλησία εις τον Αγώνα της Ελευθερίας Κωνσταντίνου Α. Βοβολίνη, Εκδόσεις: Παν. Αθ. Κλεισιούνης, Αθήναι 1952) Από το 1630 και κυρίως από την πατριαρχία του εθνομάρτυρα Κύριλλου Λούκαρι, άρχισε μια περισσότερο συστηματική προσπάθεια για την ανάπτυξη της εθνικής παιδείας-των ελληνικών γραμμάτων. Σε αυτήν την προσπάθεια τον πρώτο ρόλο διαδραμάτισε η Ελληνική Εκκλησία, η οποία αμέσως μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης ανέλαβε και τη βαρύτατη αποστολή αφενός της διατήρησης, αφετέρου της διάδοσης της ελληνικής γλώσσας. Αναφέρουμε, άλλωστε, ήδη, ότι ένα μόλις χρόνο μετά την άλωση ιδρύθηκε η Μεγάλη του Γένους Σχολή […]. Πηγή 4η: Οι προσπάθειες της ηγεσίας της Εκκλησίας και των κοινοτήτων για τη σύσταση και τη λειτουργία σχολείων δεν είχαν μακροπρόθεσμες προοπτικές, προπάντων στην επαρχία, αν δεν παρενέβαινε καταλυτικά ένας άλλος παράγοντας: οι δυτικές πνευματικές και εκπαιδευτικές επιδράσεις.[…] Οι σημαντικότεροι λόγιοι, ιερωμένοι και λαϊκοί, που πρωτοστάτησαν στις αλλαγές του πνευματικού τοπίου στην τουρκοκρατούμενη Ανατολή κατά τον 18ο και τις αρχές του 19ου αιώνα, είχαν φοιτήσει σε δυτικά εκπαιδευτήρια.[…] (Μεταξύ Οθωμανικής Κυριαρχίας και Ευρωπαϊκής Πρόκλησης-Ο Ελληνικός Κόσμος στα Χρόνια της Τουρκοκρατίας Ι. Κ. Χασιώτης, σελ , University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2001) Σύμφωνα με τις πηγές 1, 2 και 3, κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας και, κυρίως μετά το 17ο αιώνα, ποια είναι η συμβολή της Εκκλησίας στη διατήρηση των ελληνικών γραμμάτων; Σε ποια σημεία συμφωνεί ή διαφωνεί πηγές 1, 2 και 3 από την τέταρτη; Πόσο βοήθησε η Εκκλησία στην ανάπτυξη των ελληνικών γραμμάτων, σύμφωνα με τη τέταρτη πηγή;

34 Συνθετική Δραστηριότητα
Πηγή 5η: […] Η παρακμή των ελληνικών γραμμάτων, ιδιαίτερα κατά την πρώτη περίοδο της ‘‘Τουρκοκρατίας’’, δεν οφειλόταν στην οθωμανική διοίκηση, αλλά στην αδιαφορία και την προκατάληψη της Εκκλησίας, η οποία ήθελε να περιορίσει τα γράμματα και την παιδεία στις θεολογικές σπουδές για τα στελέχη της και στα κολλυβογράμματα για τους υπόλοιπους. Ο Νεόφυτος Βάμβας σημείωνε λίγο πριν την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης: «Είτε από αδιαφορία είτε ως αρχή η Υψηλή Πύλη ποτέ δεν εναντιώθηκε στην αναγέννηση των γραμμάτων στην Ελλάδα. Οι πιο πραγματικοί εχθροί σ’ αυτήν την ευτυχισμένη αποκατάσταση βρίσκονται μέσα στους κόλπους μας και, αν οι προσπάθειές μας κατορθώσουν να δαμάσουν τις προκαταλήψεις ή την αδιαφορία του πανίσχυρου κλήρου, που αποτελεί σήμερα το πρώτο σώμα του ελληνικού έθνους, πολύ λίγα θα απομένουν να γίνουν προκειμένου για τους Τούρκους». Η ελληνική παιδεία μπόρεσε να αναπτυχθεί μόνο μετά το 18ο αιώνα, οπότε ισχυροποιήθηκαν τα αστικά-εμπορικά στρώματα του ελληνισμού και χειραφετήθηκαν από την εκκλησιαστική πατρωνία. Αυτό, άλλωστε, αποδεικνύεται με την τεράστια αύξηση που έλαβε χώρα σε μαθητές, αλλά και σε δασκάλους και κτίρια. (Από το Γένος στο Έθνος: Η Θεμελίωση του Ελληνικού Κράτους Στέφανος Π. Παπαγεωργίου, σελ. 114, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2005) Σύμφωνα με την πηγή αυτή, ποιο ρόλο έπαιξε η Εκκλησία στην πορεία των ελληνικών γραμμάτων κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας; Συνθετική Δραστηριότητα Συνοψίζοντας τα στοιχεία από όλες τις πηγές, πώς κρίνετε το ρόλο της Εκκλησίας στην πορεία των ελληνικών γραμμάτων και της ελληνικής παιδείας κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας;

35 Αναζητήστε πληροφορίες σχετικά με το έργο του Νεόφυτου Βάμβα και τους
Ο Νεόφυτος Βάμβας ( Ιανουαρίου 1855) υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες λόγιους και είναι ένας εκ των «Δασκάλων του Γένους», εκπρόσωπος του νεοελληνικού Διαφωτισμού. Δραστηριότητα: Αναζητήστε πληροφορίες σχετικά με το έργο του Νεόφυτου Βάμβα και τους σημαντικότερους εκπροσώπους του νεοελληνικού Διαφωτισμού. Η εικόνα προέρχεται από το: el.wikipedia.org/wiki/Νεόφυτος_Βάμβας

36 Οθωμανοί και Ορθόδοξη Εκκλησία (Ο Μωάμεθ παραχωρεί προνόμια)

37 ΠΡΟΝΟΜΙΑ Τι σκέφτεστε όταν ακούτε την έννοια προνόμιο;
Πώς μπορεί να σχετίζονται τα προνόμια Με την Εκκλησία κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας; ΠΡΟΝΟΜΙΑ

38 Από τις ακόλουθες πηγές αναζητήστε πληροφορίες για τα εκκλησιαστικά προνόμια και συγκρίνετέ τις με αυτά που εσείς σκεφτήκατε. Πηγή 1η: Ο Μωάμεθ β’ ο Πορθητής έδωσεν εις τους Έλληνας ωρισμένας ελευθερίας, αι οποίαι εχαρακτηρίσθησαν «προνόμια». Αναγνώρισε τον Πατριάρχην ως ανώτατον αρχηγόν της Ορθοδόξου Εκκλησίας και του παρεχώρησεν εξουσίας και δικαιοδοσίας, πράξις η οποία είχεν ως συνέπεια να αποβή η Ορθόδοξος Εκκλησία είδος θρησκευτικής και πολιτικής κυβερνήσεως των Ελλήνων. […] Οι κληρικοί από του Πατριαρχείου μέχρι του τελευταίου μοναχού απηλλάσσοντο παντός φόρου. Τούτο είχεν ως αποτέλεσμα να πυκνώσουν αι τάξεις των μοναχών και των κληρικών γεγονός που επέδρασεν ευεργετικώς επί της παιδείας και ηυνόησε την επαναστατικήν οργάνωσιν του υπόδουλου ελληνισμού. (Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια για όλους, Τόμος Γ’, Εποπτεία Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλου, σελ , Εκδόσεις: Γιοβάνη-Ζήκα) Ο Μωάμεθ β’ ο Πορθητής έδωσε στους Έλληνες ορισμένες ελευθερίες, οι οποίες χαρακτηρίσθηκαν «προνόμια». Αναγνώρισε τον Πατριάρχη ως ανώτατο αρχηγό της Ορθόδοξης Εκκλησίας και του παραχώρησε εξουσίες και δικαιοδοσίες, πράξη η οποία είχε ως συνέπεια να γίνει η Ορθόδοξη Εκκλησία ένα είδος θρησκευτικής και πολιτικής κυβέρνησης των Ελλήνων. […] Οι κληρικοί, από το Πατριαρχείο μέχρι τον τελευταίο μοναχό, απαλλάσσονταν από κάθε είδους φόρο. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να πυκνώσουν οι τάξεις των μοναχών και των κληρικών, γεγονός που επέδρασε ευεργετικά για την παιδεία και ευνόησε την επαναστατική οργάνωση του υπόδουλου ελληνισμού.

39 Πηγή 2η: Η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι ο μόνος θεσμός από το παλιό βυζαντινό καθεστώς που έμεινε σχεδόν άθικτος ύστερα από την επιβολή των Τούρκων.[…] Ο σουλτάνος παραχωρεί προνόμια στον πρώτο Πατριάρχη, που επεκτείνονται και στους μητροπολίτες και άλλους αρχιερείς, αλλά δεν αργεί ύστερα από τα πρώτα χρόνια να τα καταπατήσει.[…] Η αίγλη του Πατριαρχείου όχι μόνο διατηρήθηκε επί τουρκοκρατίας, αλλά και μεγάλωσε ακόμη περισσότερο. Ο πατριάρχης είναι τώρα [μετά τα προνόμια] όχι μόνο ο ανώτατος εκκλησιαστικός αρχηγός των ορθόδοξων ραγιάδων, αλλά και ο ανώτερος πολιτικός, εφ’ όσον δεν υπάρχει πια κράτος. (Νέα Ελληνική Ιστορία , Απόστολος Ε. Βακαλόπουλος, σελ. 67 Εκδόσεις: Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2002) Πηγή 3η: Ο σουλτάνος με αυτοκρατορικό διάταγμα κατοχύρωσε τα προϋπάρχοντα διοικητικά και οικονομικά προνόμια της Εκκλησίας και αναβάθμισε τον προκαθήμενό της, Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης, προσθέτοντας στην πνευματική του πρωτοκαθεδρία και τα αξιώματα του πολιτικού ηγέτη και του εκπροσώπου της ορθόδοξης θρησκευτικής κοινότητας.[...] Και το Οικουμενικό Πατριαρχείο έγινε η μοναδική πνευματική, πολιτική και διοικητική αρχή όλων των οθωμανών ορθοδόξων χριστιανών. (Από το Γένος στο Έθνος: Η Θεμελίωση του Ελληνικού Κράτους Στέφανος Π. Παπαγεωργίου, σελ. 44, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2005) Ο Μωάμεθ β’ ο Πορθητής παραχωρεί τα Προνόμια στον Πατριάρχη Γεννάδιο Η εικόνα προέρχεται από το: el.wikipedia.org/wiki/Γεννάδιος_Σχολάριος

40 Συνθετική Δραστηριότητα
Τώρα που μάθαμε ποια είναι τα εκκλησιαστικά προνόμια, γράψτε τι σας έρχεται στο μυαλό όταν ακούτε αυτή τη φράση. ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΑ ΠΡΟΝΟΜΙΑ Συνθετική Δραστηριότητα Σύμφωνα με τις πηγές 1, 2 και 3, ποια είναι τα προνόμια που παραχωρεί ο σουλτάνος στον πρώτο Πατριάρχη μετά την άλωση, Γεννάδιο Σχολάριο; Πόσο ευνόησαν τα προνόμια την Εκκλησία και, κυρίως, τον ίδιο τον Πατριάρχη;

41 Οθωμανοί και Ορθόδοξη Εκκλησία (οι σχέσεις με τη Δυτική Εκκλησία)

42 Πηγή 1η: Ο Μωάμεθ β΄ εχορήγησε τα προνόμια ταύτα όχι λόγω ανωτέρας πνευματικότητας η ανθρωπισμού, αλλά λόγω ωμής σκοπιμότητος. Η Ορθόδοξος Εκκλησία είχε ταχθεί σαφώς και με βίαιον μάλιστα τρόπον κατά της ενώσεώς της με την Καθολικήν. Είχεν απορρίψει τας αποφάσεις της Συνόδου της Φλωρεντίας(1439), τας οποίας απεδέχθη ο αυτοκράτωρ Ιωάννης Η’ ο Παλαιολόγος. Τα άλλα κράτη της Ευρώπης, που ανήκον κατά πλειοψηφίαν εις τον καθολικισμό και διεκήρυσσον την ανάγκην της απελευθερώσεως των υπό οθωμανικόν ζυγόν ευρισκομένων χριστιανών, απέβλεπον αμέσως ή εμμέσως, εις την υπαγωγήν του Πατριαρχείου υπό τον Πάπαν. Ο Μωάμεθ, ενισχύων την Ορθόδοξην Εκκλησίαν, ήλπιζεν ότι θα διετήρει αγεφύρωτον το χάσμα της προσεγγίσεως των δύο Εκκλησιών. Ούτω, οι ορθόδοξοι χριστιανοί θα ετήρουν παθητικήν στάσιν εις τους πολέμους, που επρογραμμάτιζε, προς την κατάκτησιν της καθολικής Ευρώπης. (Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια για όλους, Τόμος Γ’, Εποπτεία Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλου, σελ. 87, Εκδόσεις: Γιοβάνη-Ζήκα) Ο Μωάμεθ β’ χορήγησε τα προνόμια αυτά όχι λόγω ανώτερης πνευματικότητας ή ανθρωπισμού, αλλά λόγω ωμής σκοπιμότητας. Η Ορθόδοξη Εκκλησία είχε ταχθεί με σαφή και βίαιο τρόπο εναντίον της ένωσής της με την Καθολική. Είχε απορρίψει τις αποφάσεις τις συνόδου της Φλωρεντίας(1439), τις οποίες μάλιστα αποδέχθηκε ο αυτοκράτορας Ιωάννης Η’ ο Παλαιολόγος. Τα άλλα κράτη της Ευρώπης, που στην πλειοψηφία τους είναι καθολικά και διακήρυσσαν την ανάγκη της απελευθέρωσης των χριστιανών από τον οθωμανικό ζυγό, απέβλεπαν άμεσα ή έμμεσα, στην υπαγωγή του Πατριαρχείου στον Πάπα. Ο Μωάμεθ, που ενίσχυε την Ορθόδοξη Εκκλησία, ήλπιζε ότι θα διατηρούσε αγεφύρωτο το χάσμα της προσέγγισης των δύο Εκκλησιών. Έτσι, οι ορθόδοξοι χριστιανοί θα τηρούσαν παθητική στάση στους πολέμους, που προγραμμάτιζε, για την κατάκτηση της καθολικής Ευρώπης. Πηγή 2η: Ο σουλτάνος […] ανεβάζει στον πατριαρχικό θρόνο το μοναχό Γεννάδιο. Με την άνοδο του Γενναδίου στον Πατριαρχικό θρόνο επικρατούν οι ανθενωτικοί, δηλαδή εκείνοι οι οποίοι δε δέχονται την ένωση της Ανατολικής Εκκλησίας με τη Δυτική. Σκοπός του σουλτάνου είναι να απομονώσει τους ορθοδόξους από τους δυτικούς, ώστε να μην ελπίζουν σε στρατιωτική ή οικονομική βοήθεια από τη Δύση. (Νέα Ελληνική Ιστορία , Απόστολος Ε. Βακαλόπουλος, σελ. 67 Εκδόσεις: Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2002)

43 Ποιες σχέσεις φαίνεται να αναπτύσσονται μεταξύ:
Πηγή 3η: Τον Ιανουάριο του 1454, με εντολή του σουλτάνου συγκλήθηκε επισκοπική σύνοδος, η οποία εξέλεξε τον πρώτο, μετά την άλωση, πατριάρχη, Γεώργιο Γεννάδιο Σχολάριο. Η επιλογή του συγκεκριμένου προσώπου, ηγετικής φυσιογνωμίας του ανθενωτικού κινήματος και κήρυκα της ανοιχτής συνεργασίας με τους Οθωμανούς, υπαγορεύτηκε από τη διάθεση του σουλτάνου να αποφύγει οποιαδήποτε επαφή της Ορθόδοξης Εκκλησίας με την Καθολική, επαφή που θα μπορούσε να οδηγήσει σε συνεννοήσεις και συμμαχίες με τη Δύση, με ανεπιθύμητες-για τους Οθωμανούς-συνέπειες.[…] Με τη Δύση και τα πνευματικά προϊόντα η Ορθόδοξη Εκκλησία βρισκόταν σε σύγκρουση πολύ πριν εκδηλωθεί η ελληνική εξέγερση. (Από το Γένος στο Έθνος: Η Θεμελίωση του Ελληνικού Κράτους Στέφανος Π. Παπαγεωργίου, σελ. 44, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2005) Πηγή 4η: Η επιλογή των Οικουμενικών Πατριαρχών απέκλειε ρητά τους (ελάχιστους ούτως ή άλλως) οπαδούς της ένωσης των Εκκλησιών. Ο κύκλος των υποψηφίων περιοριζόταν κατά κανόνα μεταξύ των ανθενωτικών , που συγκροτούσαν, άλλωστε, και στους τέσσερις αιώνες της Τουρκοκρατίας την απόλυτη πλειοψηφία των κληρικών όλων των βαθμίδων. (Μεταξύ Οθωμανικής Κυριαρχίας και Ευρωπαϊκής Πρόκλησης-Ο Ελληνικός Κόσμος στα Χρόνια της Τουρκοκρατίας Ι. Κ. Χασιώτης, σελ. 77, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2001) Μέσα από αυτές τις πηγές ξεκαθαρίζονται οι λόγοι που ο σουλτάνος παραχώρησε τα προνόμια στον Πατριάρχη. Ποιοι είναι αυτοί; Ποιες σχέσεις φαίνεται να αναπτύσσονται μεταξύ: Δυτικής και Ανατολικής Εκκλησίας, Δυτικής Εκκλησίας και Οθωμανών και Ανατολικής Εκκλησίας και Οθωμανών;

44 Εκκλησία και υπόδουλοι
Εκκλησία και υπόδουλοι

45 λέξεις και φράσεις σχετικές με τη λέξη αυτή. α’ συνθετικό:
Βρίσκω τα συνθετικά της έννοιας υπόδουλος και συμπληρώνω το διάγραμμα με λέξεις και φράσεις σχετικές με τη λέξη αυτή. α’ συνθετικό: β’ συνθετικό: υπόδουλο υπόδουλη υπόδουλος

46 Μελετήστε τις πηγές 1, 2 και 3 και γράψτε τις πληροφορίες που βρίσκετε σχετικά με την έννοια υπόδουλος και τις συνθήκες ζωής ενός υπόδουλου. Πηγή 1η: Ο Πατριάρχης και οι επίσκοποι είχον δικαίωμα επιβολής ειδικής φορολογίας δια τας ανάγκας της εκκλησίας. (Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια για όλους, Τόμος Γ’, Εποπτεία Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλου, σελ. 88, Εκδόσεις: Γιοβάνη-Ζήκα) Ο Πατριάρχης και οι επίσκοποι είχαν δικαίωμα επιβολής ειδικής φορολογίας για τις ανάγκες της εκκλησίας. Πηγή 2η: Τα δεινά των Ελλήνων, ιδίως κατά τους πρώτους αιώνες της τουρκοκρατίας,[…] συντελούσαν ώστε να συσπειρώνονται οι χριστιανοί, γεμάτοι από φόβο, θρησκευτικότητα και θρησκοληψία, γύρω από την Εκκλησία, και να τρέφουν σεβασμό προς αυτήν και τους αντιπροσώπους της. Η Εκκλησία γίνεται καταφύγιο των ψυχών, το πραγματικό κέντρο συγκεντρώσεως και ενώσεως των χριστιανών. (Νέα Ελληνική Ιστορία , Απόστολος Ε. Βακαλόπουλος, σελ. 70 Εκδόσεις: Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2002)

47 Πηγή 3η: Προφύλαξε τον ορθόδοξο πληθυσμό από άκαιρες και εξαιρετικά επικίνδυνες αντιτουρκικές πρωτοβουλίες, που, όταν πραγματοποιούνταν, κατέληγαν στη φυσική και ηθική εξουθένωση, αλλά και στην εξωμοσία μεγάλων μαζών του χριστιανικού στοιχείου. (Μεταξύ Οθωμανικής Κυριαρχίας και Ευρωπαϊκής Πρόκλησης-Ο Ελληνικός Κόσμος στα Χρόνια της Τουρκοκρατίας Ι. Κ. Χασιώτης, σελ. 112, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2001) Γράψτε τις πληροφορίες που βρήκατε σχετικά με την έννοια υπόδουλος και τις συνθήκες ζωής ενός υπόδουλου.

48 Τι πιστεύατε πριν για την έννοια υπόδουλος, τι μάθατε και τι πιστεύετε τώρα για αυτήν την έννοια; Γράψτε παραδείγματα που σχετίζονται με αυτήν την έννοια. ΤΩΡΑ ΠΡΙΝ Υπόδουλος

49 Συνθετική Δραστηριότητα
Χρησιμοποιείστε τις πληροφορίες που συγκεντρώσατε και περιγράψτε με λίγα λόγια ποιες ήταν οι συνθήκες ζωής ενός υπόδουλου. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν σας τις πηγές 1, 2 και 3, ποια ήταν η συνολική συμπεριφορά και η στάση της Εκκλησίας απέναντι στους υπόδουλους; Εσείς πώς κρίνετε το δικαίωμα της Εκκλησίας να επιβάλει ειδική φορολογία στον υπόδουλο πληθυσμό (Πηγή 1η), από τη στιγμή που οι φόροι που τους επέβαλλαν οι Οθωμανοί ήταν ήδη δυσβάσταχτοι; Συγκρίνετε τη στάση του Πατριάρχη (Πηγή 1η) με τη στάση της Εκκλησίας, δηλαδή των απλών επισκόπων και κληρικών (Πηγή 2η και 3η), απέναντι στους υπόδουλους. Συζητήστε μεταξύ σας και βγάλτε τα δικά σας συμπεράσματα. Δικαιολογήστε την άποψή σας.

50 Γιατί απέτυχαν τα προεπαναστατικά κινήματα;

51 Πηγή 1η: […] Απόδειξιν του διακαούς πόθου διά την αποτίναξιν του κατακτητικού ζυγού απετέλεσαν αι διάφοροι εξεγέρσεις και τα κινήματα που σημειώθησαν από της αλώσεως μέχρι του Τα κινήματα αυτά ήσαν πάντως τοπικά, ασύνδετα μεταξύ των, ασυντόνιστα και λογικώς ουδεμίαν ελπίδαν επιτυχίας παρέχοντα. Τα περισσότερα εκ τούτων εγίνοντο τη υποκινήσει άλλων λαών, Ενετών, Φράγκων κλπ, οι οποίοι ευρίσκοντο κατά την περίοδον εκείνην εις τον πόλεμον με τους Τούρκους. Ούτοι υπέσχοντο εις τους εξεγειρόμενους εκάστοτε Έλληνας παντός είδους βοήθειαν και τους διεβεβαίουν ότι η νίκη των ήτο εξησφαλισμένη. Οι Έλληνες, όντες αποκομμένοι από την λοιπήν Ευρώπην αλλά και ελευνόμενοι εκ του πόθου της ελευθερίας, καθίσταντο ευκολόπιστοι και δεν εδίσταζον να κινηθούν. Συνέβαινεν, όμως, οι παροτρύνοντες αυτούς ξένοι να συνθηκολογούν εις το τέλος με τους Τούρκους, ή να απέρχωνται, οπότε οι Έλληνες ευρίσκοντο εκτεθειμένοι εις την εκδικητικήν μανίαν των Τούρκων και υφίσταντο τα πάνδεινα. (Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια για όλους, Τόμος Γ’, Εποπτεία Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλου, σελ. 109, Εκδόσεις: Γιοβάνη-Ζήκα) […] Απόδειξη του διακαούς πόθου για την αποτίναξη του κατακτητικού ζυγού αποτέλεσαν οι διάφορες εξεγέρσεις και τα κινήματα που σημειώθηκαν από την άλωση μέχρι το Τα κινήματα αυτά ήταν πάντως τοπικά, ασύνδετα μεταξύ τους, ασυντόνιστα και λογικά δεν παρείχαν καμία ελπίδα επιτυχίας. Τα περισσότερα απ’ αυτά υποκινούνταν από άλλους λαούς, Ενετούς, Φράγκους, κλπ, οι οποίοι βρίσκονταν εκείνη την περίοδο σε πόλεμο με τους Τούρκους. Αυτοί υπόσχονταν στους Έλληνες που κάθε φορά εξεγείρονταν κάθε είδους βοήθεια και τους διαβεβαίωναν ότι η νίκη τους ήταν εξασφαλισμένη. Οι Έλληνες, επειδή ήταν αποκομμένοι από την υπόλοιπη Ευρώπη, αλλά και επειδή οδηγούνταν από τον πόθο της ελευθερίας, ήταν ευκολόπιστοι και δε δίσταζαν να κινηθούν. Συνέβαινε, όμως, οι ξένοι που τους παρακινούσαν να συνθηκολογούν στο τέλος με τους Τούρκους ή να αποχωρούν, οπότε οι Έλληνες βρίσκονταν εκτεθειμένοι στην εκδικητική μανία των Τούρκων και υφίσταντο τα πάνδεινα. Σύμφωνα με αυτήν την πηγή, ποιες είναι οι βασικές αιτίες αποτυχίας των προεπαναστατικών κινημάτων;

52 Η δεύτερη πηγή συμφωνεί ή διαφωνεί με την πρώτη;
Πηγή 2η: […]Κάθε δυναμική αντίσταση εξάλλου, όχι μόνο ήταν καταδικασμένη σε αποτυχία, αλλά και θα επέφερε σκληρά αντίποινα σε βάρος της Εκκλησίας και των χριστιανικών πληθυσμών.[…] Πρέπει να σημειωθεί πάντως ότι, παρά την καταπίεση και τον κίνδυνο αφανισμού, η ηγεσία των αιχμαλώτων εκείνων εκκλησιών δεν είχε ποτέ ενθαρρύνει ενεργό αντίσταση ή επανάσταση κατά των «απίστων» δυναστών της. (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος 10ος Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., Εταιρία Κοινωνικών Εκδόσεων, 1971) Πηγή 3η: Η Εκκλησία εναντιώθηκε –ή στην καλύτερη περίπτωση αδιαφόρησε- για τα κατά καιρούς τοπικά κινήματα και τις εξεγέρσεις των χριστιανών εναντίον της ‘‘θεόθεν εκπορευόμενης’’ οθωμανικής εξουσίας. Η στάση αυτή επιβεβαιώνεται πανηγυρικά από τα ιστορικά γεγονότα και δεν αφήνει περιθώρια αμφισβήτησης.[…] Το Πατριαρχείο αντιμετώπισε και χαρακτήρισε όλα ανεξαιρέτως τα κινήματα Ελλήνων-χριστιανών στασιακές ενέργειες κατά της νόμιμης σουλτανικής εξουσίας και εξαπέλυσε εναντίον των εξεγερμένων τα φοβερά της επιτίμια-δηλαδή ποινές εξωεκκλησιασμού και αφορισμού. Η Εκκλησία, συνειδητά και σύμφωνα με το συμφέρον της, στάθηκε πάντοτε αντίθετη στις εξεγέρσεις που αμφισβητούσαν την οθωμανική νομιμότητα, της οποίας αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος. (Από το Γένος στο Έθνος: Η Θεμελίωση του Ελληνικού Κράτους Στέφανος Π. Παπαγεωργίου, σελ. 45,46,48, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2005) Η δεύτερη πηγή συμφωνεί ή διαφωνεί με την πρώτη; Εσείς ποια θεωρείτε τη σημαντικότερη αιτία αποτυχίας των προεπαναστατικών κινημάτων;

53 Συνθετική Δραστηριότητα
Ποιες είναι οι τρεις απόψεις που εκφράζονται σχετικά με την αποτυχία των προεπαναστατικών κινημάτων; Ποια άποψη απ’ αυτές δείχνει την ουδέτερη στάση της Εκκλησίας, ποια την αρνητική και σε ποια αποκρύπτεται ο ρόλος της Εκκλησίας; Αντιστοιχίστε την κάθε άποψη με το βιβλίο που την υποστηρίζει (Παπαγεωργίου, Εγκυκλοπαίδεια, Ιστορία Ελ. Έθνους). Ουδέτερη στάση της Εκκλησίας Αρνητική στάση της Εκκλησίας Αποκρύπτεται ο ρόλος της Εκκλησίας

54 Διονύσιος ο Σκυλόσοφος, ο μαρτυρικός ιεράρχης
Διονύσιος ο Σκυλόσοφος, ο μαρτυρικός ιεράρχης

55 Βιογραφικό του Μητροπολίτη:
Η πρώτη εικόνα προέρχεται από το: spirit16.blogspot.com/2009/11/blog-post_20.html Η δεύτερη εικόνα προέρχεται από το: Όνομα: Διονύσιος «Σκυλόσοφος» Ιδιότητα: Μητροπολίτης Τρίκκης Αιώνας Δράσης: Παραμυθιά 1540 – Ιωάννινα 1610 Έργο: Το οργάνωσε στη Θεσσαλία επανάσταση, η οποία καταπνίγηκε από τους Τούρκους στο αίμα. Το 1610 άρχισε την οργάνωση νέας επανάστασης. Με πολλούς αγρότες, που στρατολόγησε, κατόρθωσε τη νύχτα της 10ης Σεπτεμβρίου 1611 να μπει στα Ιωάννινα και να πυρπολήσει το τουρκικό διοικητήριο. Οι Τούρκοι όμως ανασυντάχτηκαν γρήγορα και διέλυσαν τους επαναστάτες. Ο Διονύσιος τότε κρύφτηκε σε μια σπηλιά του κάστρου. Όταν τον ανακάλυψαν οι Τούρκοι τον έγδαραν ζωντανό.

56 Πηγή 1η: Ο Διονύσιος, ο αποκληθείς σκωπτικώς «Σκυλόσοφος», ήτο επίσκοπος Τρίκκης, ονομαστός τότε διά την μεγάλην του μόρφωσιν αλλά και διά το ασίγαστον μίσος του κατά των Τούρκων. Η επισκοπή του είχε μεταβληθεί εις επαναστατικόν κέντρον, και οι αρματολοί και οι κλέφται του ήσαν προσφιλείς. Το 1601, επωφεληθείς των ολίγων στρατιωτικών δυνάμεων που υπήρχον εις την περιοχήν, ωργάνωσε επαναστασιν, αλλά τελικώς απέτυχε, με αποτέλεσμα να καταδιωχθεί αγρίως παρά των Τούρκων. Καθαιρεθείς και του επισκοπικού αξιώματος υπό του Πατριαρχείου, κατέφυγε, αρχικώς, εις Ιταλίαν, κατόπιν εις Ισπανίαν και άλλας πόλεις της Ευρώπης, διεκτραγωδών τα υπό τον τουρκικόν ζυγόν δεινά των Ελλήνων. (Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια για όλους, Τόμος Γ’, Εποπτεία Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλου, σελ. 110, Εκδόσεις: Γιοβάνη-Ζήκα) Ο Διονύσιος, που τον αποκάλεσαν κοροϊδευτικά «Σκυλόσοφο», ήταν επίσκοπος Τρίκκης και ήταν ονομαστός τότε για τη μεγάλη του μόρφωση, αλλά και το ασίγαστο μίσος του κατά των Τούρκων. Η επισκοπή του είχε μεταβληθεί σε επαναστατικό κέντρο και οι αρματολοί και οι κλέφτες του ήταν προσφιλείς. Το 1601 επωφελήθηκε το γεγονός ότι υπήρχαν λίγες στρατιωτικές δυνάμεις στην περιοχή και οργάνωσε επανάσταση, αλλά τελικά απέτυχε, με αποτέλεσμα να καταδιωχθεί άγρια από τους Τούρκους. Αφού καθαιρέθηκε από το επισκοπικό αξίωμα από το Πατριαρχείο, κατέφυγε αρχικά στην Ιταλία, μετά στην Ισπανία και σε άλλες πόλεις της Ευρώπης, διεκτραγωδώντας τα δεινά των Ελλήνων από τον τούρκικο ζυγό. Ποια ήταν η αντίδραση του Πατριαρχείου απέναντι στην επανάσταση του Διονύσιου; Πόσο συμφωνεί η πηγή αυτή με τις προηγούμενες σχετικά με τους λόγους αποτυχίας των προεπαναστατικών κινημάτων;

57 Πηγή 2η: Με αφορισμό [από την Εκκλησία λόγω επαναστατικού κινήματος εναντίον των Τούρκων] αποκηρύχθηκε ο Διονύσιος Τρίκκης ο αποκληθείς και Σκυλόσοφος και όλοι όσοι εξεγέρθηκαν μαζί του το Αυτό, βέβαια, δεν εμπόδισε αργότερα, μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, την Εκκλησία να αποκαταστήσει το Διονύσιο και να επικαλείται τη δράση του για να ενισχύσει τους ισχυρισμούς της για αντι-οθωμανική στάση της στη διάρκεια της συγκεκριμένης περιόδου. (Από το Γένος στο Έθνος: Η Θεμελίωση του Ελληνικού Κράτους Στέφανος Π. Παπαγεωργίου, σελ. 46, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2005) Πώς μπορούμε να εξηγήσουμε τη στάση του Οικουμενικού Πατριαρχείου, που από τη μία πλευρά δε στηρίζει την επαναστατική ενέργεια του Διονύσιου και από την άλλη επικαλείται τη δράση του για να αποδείξει τη θετική της συνεισφορά την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας (Πηγή 2η); Ποια διαφορά εντοπίζετε ανάμεσα στη στάση της επίσημης Εκκλησίας και των απλών κληρικών ή επισκόπων; Μπορείτε να την εξηγήσετε; Συζητήστε μεταξύ σας και βγάλτε τα δικά σας συμπεράσματα.

58 Στάση της Εκκλησίας στην έναρξη της Επανάστασης
Η ίδια στάση [που τηρήθηκε απέναντι στα προεπαναστατικά κινήματα] διατηρήθηκε αναλλοίωτη και απέναντι στην Ελληνική Επανάσταση του Στη συγκεκριμένη περίπτωση, μάλιστα, η Εκκλησία είχε περισσότερους από τους συνήθεις λόγους για να εναντιωθεί και να αφορίσει τη Μεγάλη Επανάσταση.[…] (Από το Γένος στο Έθνος: Η Θεμελίωση του Ελληνικού Κράτους Στέφανος Π. Παπαγεωργίου, σελ. 46, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2005) Σύμφωνα με την πηγή και όσα γνωρίζουμε μέχρι τώρα, ποια περιμένουμε να είναι η στάση της Εκκλησίας απέναντι στη Μεγάλη Επανάσταση;

59 Γιατί η στάση της επίσημης Εκκλησίας ήταν αρνητική απέναντι στην ελληνική επανάσταση;

60 Οι δύο πηγές συμφωνούν μεταξύ τους;
Πηγή 1η: Η προοπτική δημιουργίας εθνικού ελληνικού κράτους βασισμένου στα ιδεολογικά και πολιτικά προϊόντα της Δύσης (Διαφωτισμός, Γαλλική Επανάσταση) ήταν κάτι που τρόμαζε την Εκκλησία και την ωθούσε να πάρει αρνητική στάση, αφού γνώριζε ότι κάτι τέτοιο θα σήμαινε κατάργηση της πολιτικής της ηγεμονίας και αμφισβήτηση της πνευματικής της πρωτοκαθεδρίας, τουλάχιστον εντός της επικράτειας του νέου κράτους. (Από το Γένος στο Έθνος: Η Θεμελίωση του Ελληνικού Κράτους Στέφανος Π. Παπαγεωργίου, σελ. 48, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2005) Πηγή 2η: Το Οικουμενικό Πατριαρχείο […] κράτησε αρνητική στάση σε κάθε κίνηση που απέβλεπε σε πολιτικούς νεωτερισμούς.[…] Φοβόταν για ενδεχόμενη επικράτηση των καθολικών δυνάμεων και την αλλαγή του καθεστώτος κυριαρχίας στην ανατολική Μεσόγειο. (Μεταξύ Οθωμανικής Κυριαρχίας και Ευρωπαϊκής Πρόκλησης- Ο Ελληνικός Κόσμος στα Χρόνια της Τουρκοκρατίας Ι. Κ. Χασιώτης, σελ. 134, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2001) Οι δύο πηγές συμφωνούν μεταξύ τους; Από πού προέρχεται η άρνηση της Ανατολικής Εκκλησίας προς τα ιδεολογικά και πολιτικά προϊόντα της Δύσης; Η αρνητική της στάση διατηρούνταν προς το συμφέρον του λαού ή το δικό της; Δικαιολογήστε την απάντησή σας (θυμηθείτε τα προνόμια που έδωσαν στο Πατριαρχείο οι Οθωμανοί και τα αντιδυτικά αισθήματα που κυριαρχούσαν στην Ορθόδοξη Εκκλησία).

61 Πηγή 3η: Ορισμένοι επιχείρησαν εκ των υστέρων να προβάλουν σειρά επιχειρημάτων σχετικά με τη στάση της Εκκλησίας. Άλλοι μίλησαν για ιστορική αμηχανία, άλλοι ισχυρίστηκαν ότι αντιτάχθηκε στην επανάσταση διότι θεωρούσε ακατάλληλες τις συνθήκες, άλλοι πάλι ότι είχε προκρίνει μια πολιτική απελευθέρωσης των χριστιανών μέσω της σταδιακής - και ειρηνικής - πολιτισμικής και οικονομικής τους επικράτησης επί των μουσουλμάνων. Και, τέλος, κάποιοι διατύπωσαν ότι ο Πατριάρχης και η Εκκλησία, γενικότερα, δεν είχαν περιθώρια να ακολουθήσουν διαφορετική πολιτική, παρ’ όλο που το επιθυμούσαν, επειδή κάτι τέτοιο θα προκαλούσε κινδύνους και συμφορές στο χριστιανικό τους ποίμνιο.[…] Πρόκειται για επιχειρήματα που επινοήθηκαν εκ των υστέρων , για να δικαιολογήσουν τη στάση της Εκκλησίας που ήδη είχε νομιμοποιηθεί στο νέο κράτος και συγκροτούσε έναν από τους βασικούς ιδεολογικούς του πυλώνες. Η Εκκλησία συνειδητά και σύμφωνα με το συμφέρον της στάθηκε πάντοτε αντίθετη στις εξεγέρσεις που αμφισβητούσαν την οθωμανική νομιμότητα, της οποίας αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος.[…] Θα πρέπει, ωστόσο, να σημειώσουμε ότι μεγάλος αριθμός χαμηλόβαθμων ιερωμένων αλλά και αρκετοί ιεράρχες από τις επαναστατημένες περιοχές, και ιδιαιτέρως από εκείνες στις οποίες επικράτησε η επανάσταση, συμμετείχαν ενεργά στα επαναστατικά πράγματα. (Από το Γένος στο Έθνος: Η Θεμελίωση του Ελληνικού Κράτους Στέφανος Π. Παπαγεωργίου, σελ , Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2005) Ποιους λόγους προβάλλει ο συγγραφέας για την αρνητική στάση του Πατριαρχείου απέναντι στη Μεγάλη Επανάσταση; Ποια άποψη υποστηρίζει και ποιες απορρίπτει; Ποιο θεωρείτε ότι ήταν το συμφέρον της Εκκλησίας και γι’ αυτό το λόγο κράτησε αρνητική στάση απέναντι στην επανάσταση, σύμφωνα με το συγγραφέα; Για άλλη μια φορά παρουσιάζεται η διαφορά μεταξύ της επίσημης Εκκλησίας και των απλών ιερέων και κληρικών. Ποια είναι αυτή;

62 Συνθετική Δραστηριότητα
Καταγράψτε τους λόγους που η Εκκλησία κράτησε αρνητική στάση στην έναρξη της Μεγάλης Επανάστασης, όπως παρουσιάζονται συνολικά μέσα από όλες τις πηγές. Παρατηρείτε διαφοροποιήσεις μεταξύ τους; 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Από τις πηγές 1 και 2, μπορείτε να βρείτε ποια είναι τα νεωτερικά στοιχεία της Δύσης που επηρέασαν και προετοίμασαν την Ελληνική Επανάσταση;

63 Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριος Ε’

64 Πηγή 1η: Την 10ην Απριλίου 1821, εορτήν του Πάσχα, μετά την θείαν λειτουργίαν, συνελήφθη εις τα Πατριαρχεία ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’. Κατά την σύλληψίν του ανεγνώσθη σουλτανικόν φιρμάνιον, δια του οποίου καθηρείτο από τον θρόνον του ως «αχάριστος, άπιστος και ραδιούργος» έναντι του σουλτάνου. Ακολούθως ωδηγήθη εις την φυλακήν, υβριζόμενος και χλευαζόμενος παρά των στρατιωτών και του τουρκικού όχλου. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας τον ωδήγησαν και πάλιν εις τα Πατριαρχεία δέσμιον και ονειδιζόμενον υπό του ακολουθούντος όχλου. Κατόπιν τον απηγχόνισαν εις την μεσαίαν πύλην του Πατριαρχείου. (Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια για όλους, Τόμος Γ’, Εποπτεία Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλου, σελ. 137, Εκδόσεις: Γιοβάνη-Ζήκα) Στις 10 Απριλίου 1821, γιορτή του Πάσχα, μετά την θεία λειτουργία, συνελήφθη στο χώρο του Πατριαρχείου ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’. Κατά την σύλληψή του διαβάστηκε σουλτανικό φιρμάνι, με το οποίο καθαιρούνταν από το θρόνο του ως «αχάριστος, άπιστος και ραδιούργος» απέναντι στο σουλτάνο. Στη συνέχεια, οδηγήθηκε στη φυλακή, ενώ στρατιώτες και τουρκικός όχλος τον έβριζαν και τον χλεύαζαν. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας τον οδήγησαν και πάλι στο χώρο του Πατριαρχείου δέσμιο και ο όχλος που ακολουθούσε τον ταπείνωνε. Αργότερα τον απαγχόνισαν στην μεσαία πύλη του Πατριαρχείου. Όπως μαρτυρούν οι πηγές, ο θάνατος του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’ ήταν μαρτυρικός και ταπεινωτικός. Για ποιο λόγο, θεωρείτε, απαγχονίστηκε από τους Οθωμανούς; Η εικόνα προέρχεται από το: vatopaidi.wordpress.com/2010/04/10/ο-άγιος-νεομάρτυς-και-ιερομάρτυς-γρηγ/

65 Πηγή 2η: Οι ειδήσεις των αλλεπάλληλων ελληνικών κινημάτων προκαλούν την εξαγρίωση του φανατισμένου τουρκικού όχλου, που εκτρέπεται σε σφαγές και λεηλασίες μέσα στην Κωνσταντινούπολη.[…] Η άγρια αυτή διάθεση του όχλου όχι μόνο δεν καταστέλλεται, αλλά συχνά υποθάλπεται από τη στάση των επίσημων τουρκικών αρχών, που είτε υποκινούν τις ταραχές είτε τις ανέχονται. Θύμα των τρομοκρατικών αυτών εκδηλώσεων υπήρξε και ο ίδιος ο Οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος Ε’, μολονότι κάτω από το κράτος της βίας είχε αφορίσει τους Έλληνες επαναστάτες. (Νέα Ελληνική Ιστορία , Απόστολος Ε. Βακαλόπουλος, σελ Εκδόσεις: Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2002) Ποια στοιχεία μπορούμε να αντλήσουμε από την πηγή για τη γενίκευση της επανάστασης και την αντίδραση των οθωμανικών αρχών; Ποια φαίνεται να ήταν η στάση του Πατριάρχη Γρηγόριου Ε’ απέναντι στην επανάσταση, με αποτέλεσμα τον απαγχονισμό του;

66 Τι φανερώνει η πηγή αυτή σχετικά με τη στάση του Πατριάρχη;
Η εικόνα προέρχεται από το: Πηγή 3η: Ορισμένοι εκ των υστέρων επιχείρησαν να προβάλουν σειρά επιχειρημάτων σχετικά με τη στάση της Εκκλησίας. […] Υπογραμμίζουν τις εκτελέσεις ιεραρχών και του ίδιου του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄ από τους Οθωμανούς. […] Όσο για τους απαγχονισμένους ιεράρχες, αυτοί δε θανατώθηκαν ως συμμέτοχοι ή συμπαθούντες την επανάσταση, αλλά επειδή απέτυχαν να κρατήσουν στην ευταξία τους υπ’ ευθύνη ραγιάδες. Με άλλα λόγια, είχαν τη συνήθη τύχη των αποτυχόντων στο έργο τους Οθωμανών αξιωματούχων: το θάνατο, είτε διά αποκεφαλισμού είτε διά απαγχονισμού. (Από το Γένος στο Έθνος: Η Θεμελίωση του Ελληνικού Κράτους Στέφανος Π. Παπαγεωργίου, σελ. 48, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2005) Τι φανερώνει η πηγή αυτή σχετικά με τη στάση του Πατριάρχη; Μέσα από αυτήν τη πηγή μπορούμε να καταλάβουμε τις σχέσεις του Πατριαρχείου με τους Οθωμανούς;

67 Εσείς ποιο από τα δύο θεωρείτε ότι συνέβη;
Αν λάβουμε υπ’ όψιν μας τις τρεις πηγές, θα διαπιστώσουμε ότι δύο είναι οι βασικές αντικρουόμενες απόψεις που εξηγούν τη στάση του Πατριάρχη: Ο Πατριάρχης αφόρισε τον επαναστατημένο λαό για να τον προστατέψει από την οργή των οθωμανικών αρχών. Έτσι, μαρτύρησε ο ίδιος για τη σωτηρία του ελληνισμού. Ο Πατριάρχης αφόρισε τον επαναστατημένο λαό, για να προστατέψει τη δική του θέση στο Πατριαρχείο. Ωστόσο, βρήκε τραγικό θάνατο, επειδή η τουρκική διοίκηση τιμωρούσε κάθε αξιωματούχο που δεν κατάφερνε να διατηρήσει σε τάξη το ποίμνιό του. Εσείς ποιο από τα δύο θεωρείτε ότι συνέβη; Παιχνίδι Ρόλων (Αγώνας Αντεπιχειρημάτων) Αφού χωρίσουμε τα παιδιά σε δύο ομάδες, παίζουμε παιχνίδια ρόλων. Κάθε ομάδα αναλαμβάνει να προβάλει επιχειρήματα που να υποστηρίζουν την πρώτη ή τη δεύτερη άποψη. Η πρώτη εικόνα προέρχεται από το: Η δεύτερη εικόνα προέρχεται από το: el.wikipedia.org/wiki/Πατριάρχης_Γρηγόριος_Ε΄

68 Γρηγόριος ο Δίκαιος (Παπαφλέσσας)

69 Εκκίνηση βίντεο Το βίντεο προέρχεται από το youtube,

70 Εκκίνηση βίντεο Το βίντεο προέρχεται από το youtube,

71 Ποιες πληροφορίες μπορούμε να αντλήσουμε από αυτά τα αποσπάσματα:
Για την έναρξη της επανάστασης στην Πελοπόννησο; Για τον Παπαφλέσσα και τη στάση του απέναντι στην Επανάσταση; Για τη στάση άλλων εκπροσώπων της Εκκλησίας; Δραστηριότητα: Να αναζητήσετε πληροφορίες για τον Παπαφλέσσα στο Διαδίκτυο και να τις συγκρίνετε με αυτές που αντλήσατε από την ταινία. Ποιες διαφορές και ποιες ομοιότητες παρατηρείτε μεταξύ τους;

72 Παλαιών Πατρών Γερμανός
Ο μύθος: Επισήμως και από την πρώτη περίοδο ίδρυσης του ελληνικού κράτους έχει καθιερωθεί ως ημερομηνία έναρξης της Επανάστασης η 25η Μαρτίου, ημέρα κατά την οποία –σύμφωνα με εκείνους που την καθιέρωσαν- ο επίσκοπος Παλαιών Πατρών Γερμανός ύψωσε το κεντημένο με την εικόνα της Κοίμησης της Θεοτόκου λάβαρο της Αγίας Λαύρας και όρκισε τους επαναστάτες. Στη συνέχεια ο εθνεγέρτης ιεράρχης οδήγησε τους ενόπλους εναντίον των μουσουλμάνων των Καλαβρύτων. (Απεικονίστηκε σε πίνακα το 1851 από το Θόδωρο Βρυζάκη). Τι λέει ο μύθος σχετικά με την ημερομηνία έναρξης της επανάστασης; Ο συγγραφέας της πηγής αυτής μεταφέρει την πληροφορία αποστασιοποιημένος ή διαφαίνεται η άποψή του μέσα από αυτή; (Η πηγή προέρχεται από το βιβλίο: Από το Γένος στο Έθνος: Η Θεμελίωση του Ελληνικού Κράτους , Στέφανος Π. Παπαγεωργίου, σελ. 110, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2005)

73 Η πηγή αυτή συμφωνεί με το μύθο ή όχι;
Πηγή 1η: Η σημαία της Επαναστάσεως είχεν υψωθεί ήδη επισήμως την 13ην Μαρτίου. Συγκεκριμένως, εις την μονήν της Αγίας Λαύρας είχον συναθροισθεί οι πρόκριτοι και ο φιλικός επίσκοπος Παλαιών Πατρών Γερμανός ύψωσε και ηυλόγησε λάβαρον ως συμβολικήν σημαίαν της Επαναστάσεως. […] Την 21ην Μαρτίου ο Ιωάννης Παπαδιαμαντόπουλος και οι οπλαρχηγοί της Αχαΐας, κρατούντες μαύρην σημαίαν με κόκκινον σταυρόν εις το μέσον, εισήλθον εις τας Πάτρας, αποκλείσαντες τους Τούρκους εις το φρούριον. Μετ’ ολίγον κατέφθανεν ο Παλαιών Πατρών Γερμανός συνοδευόμενος από τους προεστούς Αιγίου και Κλαβρύτων, Λόντον και Ασημάκην Ζαΐμην, και ύψωσεν εις την πλατείαν του Αγίου Γεωργίου το λάβαρον της Αγίας Λαύρας, όπου παρίστατο η Κοίμησις της Θεοτόκου και διεκρίνετο το σύνθημα «Ελευθερία ή Θάνατος». Ώρκισε δε τους προκρίτους και οπλαρχηγούς, ότι θα πολεμήσουν μέχρις εσχάτων. Η μεγάλη εορτή του Ευαγγελισμού εύρεν όλους τους Έλληνας αγωνιζομένους διά την ελευθερίαν των. Και η ημέρα αυτή καθιερώθη ως εθνική εορτή των Ελλήνων. (Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια για όλους, Τόμος Γ’, Εποπτεία Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλου, σελ. 134, Εκδόσεις: Γιοβάνη-Ζήκα) Η σημαία της Επανάστασης είχε υψωθεί ήδη επισήμως την 13ην Μαρτίου. Συγκεκριμένα, στην μονή της Αγίας Λαύρας είχαν συναθροισθεί οι πρόκριτοι και ο φιλικός επίσκοπος Παλαιών Πατρών Γερμανός ύψωσε και ευλόγησε λάβαρο ως συμβολική σημαία της Επανάστασης. […] Στις 21 Μαρτίου ο Ιωάννης Παπαδιαμαντόπουλος και οι οπλαρχηγοί της Αχαΐας, κρατώντας μαύρη σημαία με κόκκινο σταυρό στο μέσον, μπήκαν στην Πάτρα, αφού είχαν αποκλείσει τους Τούρκους στο φρούριο. Μετά από λίγο έφτασε ο Παλαιών Πατρών Γερμανός συνοδευόμενος από τους προεστούς Αιγίου και Κλαβρύτων, Λόντο και Ασημάκη Ζαΐμη, και ύψωσε στην πλατεία του Αγίου Γεωργίου το λάβαρο της Αγίας Λαύρας, όπου βρίσκονταν η Κοίμηση της Θεοτόκου και διακρίνονταν το σύνθημα «Ελευθερία ή Θάνατος». Όρκισε μάλιστα τους προκρίτους και οπλαρχηγούς, ότι θα πολεμήσουν μέχρι το τέλος. Η μεγάλη γιορτή του Ευαγγελισμού βρήκε όλους τους Έλληνες να αγωνίζονται για την ελευθερία τους. Και η ημέρα αυτή καθιερώθηκε ως εθνική γιορτή των Ελλήνων. Η πηγή αυτή συμφωνεί με το μύθο ή όχι; Ποιες πρόσθετες πληροφορίες για την έναρξη της Επανάστασης μπορούμε να αντλήσουμε από αυτήν την πηγή;

74 Πηγή 2η: […] Η σύσκεψη της Αγίας Λαύρας έγινε α) τη 10η ή τη 13η, αλλά πάντως όχι την 25η Μαρτίου και β) εκεί οι θορυβημένοι από την ταχεία εξέλιξη των γεγονότων και το φόβο άμεσης σύλληψης και πιθανότατης εξόντωσής τους δεν αποφάσισαν την κήρυξη αλλά την αναστολή της επανάστασης ‘‘εις αρμοδιότερον καιρόν’’.[…] Ο συγκεκριμένος εθνικός μύθος λειτούργησε[…] ως συνδετικός αρμός του ελληνικού έθνους με τη χριστιανική ορθοδοξία(η 25η Μαρτίου είναι η μεγάλη χριστιανική εορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου). Και παραμένει σε ετοιμότητα για κάθε περίπτωση. (Από το Γένος στο Έθνος: Η Θεμελίωση του Ελληνικού Κράτους Στέφανος Π. Παπαγεωργίου, σελ. 112, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2005) Για ποιο λόγο θεωρείτε ότι χρησιμοποιήθηκαν αυτοί οι δύο μύθοι – του Κρυφού Σχολειού και του Παλαιών Πατρών Γερμανού - ως πραγματικότητα στην ελληνική ιστορία;

75 Εκκίνηση βίντεο Το βίντεο προέρχεται από το youtube, Ποιες πληροφορίες για την έναρξη της Επανάστασης μπορούμε να αντλήσουμε από αυτήν την πηγή; Πώς εξηγείται μέσα από αυτό το βίντεο η επιλογή της 25ης Μαρτίου ως ημέρα αποτίναξης του τουρκικού ζυγού;

76 Αυτοί οι δύο πίνακες απεικονίζουν την ορκωμοσία των αγωνιστών
Αυτοί οι δύο πίνακες απεικονίζουν την ορκωμοσία των αγωνιστών. Ποιος είναι ο ρόλος της Εκκλησίας; Οι δύο πίνακες, αν και φαίνονται ίδιοι, έχουν μια βασική διαφορά. Μπορείτε να την εντοπίσετε και να την εξηγήσετε; Οι προηγούμενες πηγές, εκτός από το ότι αναφέρονται στην έναρξη της Επανάστασης, αναδεικνύουν και τη συμβολή του επισκόπου Παλαιών Πατρών Γερμανού στην έναρξη της Επανάστασης. Ποια είναι αυτή; Η πρώτη εικόνα προέρχεται από το: Η δεύτερη εικόνα προέρχεται από το:

77 Τι είναι ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου;
Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, μία από τις μεγαλύτερες γιορτές της Ορθοδοξίας, και η ημέρα που γιορτάζεται η απελευθέρωση της Ελλάδας συμπίπτουν. Τι συμπέρασμα μπορούμε να βγάλουμε για τη σημασία που είχε η χριστιανική πίστη στον Αγώνα; Τι είναι ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου; Τι απεικονίζουν οι δύο εικόνες; Η εικόνα προέρχεται από το: Η εικόνα προέρχεται από το: agioritikovima.blogspot.com/2010/03/blog-post_6641.html

78 Αποτίμηση του ρόλου της Εκκλησίας στη διάρκεια της οθωμανικής αυτοκρατορίας

79 Πηγή 1η: Η Ορθόδοξος Εκκλησία εν τη ολότητί της, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, θα καθίστατο η ψυχή του υπόδουλου Ελληνισμού, ο οποίος από της πρώτης ήδη στιγμής δεν απώλεσε τας ελπίδας του περί εθνικής αναστάσεως, όσον δυσμενείς και αν ήσαν τότε αι συνθήκαι της ζωής υπό τον βάρβαρον κατακτητήν.[…] Τα προνόμια κατέστησαν ισχυράν την Εκκλησίαν που ηδυνήθη έτσι να προσφέρει τας μεγάλας της υπηρεσίας προς το δουλωμένον της έθνος εις τοιούτον μάλιστα βαθμόν ώστε εκκλησία και ιδέα της ελευθερίας να ταυτισθούν. (Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια για όλους, Τόμος Γ’, Εποπτεία Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλου, σελ. 87, Εκδόσεις: Γιοβάνη-Ζήκα) Η Ορθόδοξη Εκκλησία στο σύνολό της, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, θα μετατρέπονταν στην ψυχή του υπόδουλου Ελληνισμού, ο οποίος από την πρώτη κιόλας στιγμή δεν έχασε τις ελπίδες του για μια εθνική αντίσταση, όσο άσχημες και αν ήταν τότε οι συνθήκες της ζωής τους από το βάρβαρο κατακτητή.[…] Τα προνόμια έκαναν ισχυρή την Εκκλησία, που έτσι μπόρεσε να προσφέρει τις μεγάλες τις υπηρεσίες προς το υποδουλωμένο έθνος σε τέτοιο μάλιστα βαθμό, ώστε Εκκλησία και ιδέα της ελευθερίας να ταυτιστούν. Πηγή 2η: […] Θα μπορούσε να αξιολογηθεί ως θετική η προσφορά της Εκκλησίας κατά την οθωμανική περίοδο: με την έννοια ότι η ορθόδοξη θρησκεία συνδυαστικά με την παιδεία έκανε δυνατή τη συνύπαρξη των οθωμανών ελληνόφωνων Ρωμιών μέσα στο πλαίσιο μίας ενιαίας θρησκευτικής κοινότητας, με αλλόγλωσσους αλλά ομόθρησκους λαούς και σε μία παραδοσιακή κοινωνία, στης οποίας τη δομή, τη λειτουργία, τους στόχους τις προσδοκίες, τη συνείδηση και τη γνώση έλειπαν όλα εκείνα τα στοιχεία που προσδιόριζαν τα νέα εθνικά κράτη. (Από το Γένος στο Έθνος: Η Θεμελίωση του Ελληνικού Κράτους Στέφανος Π. Παπαγεωργίου, σελ. 45, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2005)

80 Πηγή 3η: Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι ο κύριος στόχος της εκφραζόμενης ιδεολογίας της Εκκλησίας ήταν η ενδυνάμωση της συνείδησης του χριστιανού έναντι του ‘‘Αγαρηνού’’ και του Ορθοδόξου έναντι του ‘‘Λατίνου’’. Γι’ αυτό εκεί που επέμενε με πείσμα ήταν η ενότητα της πίστης, η διάσωση του συνόλου του ορθόδοξου ποιμνίου της από τον εξισλαμισμό και τη δογματική αλλοτρίωση. Χασιώτης σελ 83 Γι’ αυτό και οι προσπάθειες της εκκλησιαστικής ηγεσίας στράφηκαν στην ενίσχυση της ορθόδοξης πίστης, μέσω της οποίας προσδοκούνταν η άμυνα του υποταγμένου χριστιανικού πληθυσμού έναντι των τάσεων εξισλαμισμού. (Μεταξύ Οθωμανικής Κυριαρχίας και Ευρωπαϊκής Πρόκλησης-Ο Ελληνικός Κόσμος στα Χρόνια της Τουρκοκρατίας Ι. Κ. Χασιώτης, σελ. 46, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2001) Πηγή 4η: […] Ένα κυρίως ιδεώδες επικρατούσε, το θρησκευτικό, και επομένως μία ήταν η κύρια φροντίδα της Εκκλησίας, η περιφρούρηση της Ορθοδοξίας και η μέσω αυτής ψυχική σωτηρία των χριστιανών. Εφόσον, λοιπόν, η τουρκική πολιτεία δεν παρεμπόδισε – τουλάχιστον θεωρητικά – το έργο αυτό της σωτηρίας, η Εκκλησία δεχόταν το σχήμα αυτό της συνυπάρξεως και υποταγής. Σοβαρή εναλλακτική λύση άλλωστε δεν υπήρχε, τουλάχιστον ως τα μέσα ή τα τέλη του 18ου αιώνα. (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος 10ος , Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., Εταιρία Κοινωνικών Εκδόσεων, 1971) Ποια είναι η δική σας άποψη για το ρόλο της Εκκλησίας, γενικά, κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας;

81 Η εικόνα προέρχεται από το: www. mathima
Η εικόνα προέρχεται από το: Η εικόνα προέρχεται από το: Πώς παρουσιάζεται στους δύο πίνακες η προσφορά της Εκκλησίας στην Επανάσταση του 1821; Συμφωνείτε με αυτήν την άποψη ή όχι; Μπορείτε να τεκμηριώσετε την άποψή σας;

82 (μετά το τέλος της διδακτικής ενότητας, περίπου δύο διδακτικές ώρες)
Δραστηριότητες (μετά το τέλος της διδακτικής ενότητας, περίπου δύο διδακτικές ώρες) Γράψτε κάτι σχετικό με καθέναν από τους παρακάτω όρους: Κύριλλος Λούκαρις: Γεννάδιος Σχολάριος: Επανάσταση του 1601: Μύθοι: Νεωτερισμός: Κάψιμο βιβλίων: Απαγχονισμός Πατριάρχη: Μεγάλη Επανάσταση: Ποιους σημαντικούς εκπροσώπους της Εκκλησίας γνωρίσαμε;

83 Η παιδεία στην περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας
Συμπληρώστε με σχετικές λέξεις το διάγραμμα: Η παιδεία στην περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας

84 κυριαρχίας στον ελλαδικό χώρο ή στον υπόλοιπο κόσμο.
Βρείτε αν οι πηγές σχετικά με το Κρυφό Σχολειό, τον Παλαιών Πατρών Γερμανό και τον Παπαφλέσσα που προηγήθηκαν είναι πρωτογενείς ή δευτερογενείς. Πρωτογενής είναι η πηγή, όταν δημιουργείται ταυτόχρονα με τα γεγονότα στα οποία αναφέρεται. Δευτερογενής είναι η πηγή όταν δημιουργείται μετά από τα γεγονότα στα οποία αναφέρεται. Γράψτε τι άλλο θα θέλατε να μάθετε σχετικά με την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας στον ελλαδικό χώρο ή στον υπόλοιπο κόσμο.

85 Γράψτε με λίγα λόγια τι μάθατε ως τώρα για το ρόλο και τη συμβολή της Εκκλησίας
στην έναρξη της Επανάστασης του 1821. Μετά από όσα έχουμε πει και μελετήσει, ποια είναι η δική σας άποψη για τη στάση της Εκκλησίας κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας και τη στάση της στην έναρξη της επανάστασης; Συζητήστε μεταξύ σας, αιτιολογώντας την άποψή σας και στηρίζοντάς την με ανάλογα επιχειρήματα.

86 Γράψτε ένα άρθρο που θα αναφέρεται στο ρόλο της Εκκλησίας
κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας και τη στάση της στην έναρξη της Επανάστασης για να δημοσιευτεί στην εφημερίδα του σχολείου σας. Περιγράψτε ή ζωγραφίστε μία σκέψη σας σχετικά με όσα έχουμε μάθει ως τώρα.