1 ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ FOUNDATION FOR ECONOMIC & INDUSTRIAL RESEARCH Τσάμη Καρατάση 11 – Αθήνα 117 42, Τηλ. 210 9211200-10 Fax 210.

Παρουσίαση με θέμα: "1 ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ FOUNDATION FOR ECONOMIC & INDUSTRIAL RESEARCH Τσάμη Καρατάση 11 – Αθήνα 117 42, Τηλ. 210 9211200-10 Fax 210."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 1 ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ FOUNDATION FOR ECONOMIC & INDUSTRIAL RESEARCH Τσάμη Καρατάση 11 – Αθήνα 117 42, Τηλ. 210 9211200-10 Fax 210 9233977, 210 9228130 11 Tsami Karatasi Str.-Athens 117 42, Tel. 210 9211200-10 Fax 210 9233977, 210 9228130 Επενδύσεις, Ανάπτυξη, Ανεργία Ιανουάριος 2012 Νίκος Ζόνζηλος Επιστημονικός Σύμβουλος ΙΟΒΕ Προτάσεις βελτίωσης στο μείγμα οικονομικής πολιτικής για καταπολέμηση της ανεργίας και ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας

2 2 Η αξιοπιστία του προγράμματος οικονομικής πολιτικής έχει τρωθεί •Οι διαρκείς προς τα κάτω αναθεωρήσεις των προβλέψεων για το ρυθμό ανόδου του ΑΕΠ και οι συνεχείς μεταθέσεις της ανάκαμψης για κάποιο μεταγενέστερο τρίμηνο στο μέλλον, μαζί με τις συνακόλουθες αποκλίσεις στους δημοσιονομικούς στόχους έχουν τρώσει βαθειά την αξιοπιστία του προγράμματος προσαρμογής της ελληνικής οικονομίας. •Η ελληνική οικονομία βρίσκεται σε βαθειά και παρατεταμένη ύφεση και σύμφωνα με όλους τους βραχυχρόνιους δείκτες, αλλά και τα αποτελέσματα ερευνών συγκυρίας η ανάκαμψη δεν είναι προς το παρόν ορατή. •Υπάρχουν κάποιες ελάχιστες φωτεινές εξαιρέσεις, όπως οι εισπράξεις από τουρισμό που και τον Οκτώβριο πήγαν καλά, ο δείκτης εμπιστοσύνης της Ε.Ε, ωστόσο η εικόνα δεν αλλάζει. •Η οικονομία είναι σε εξαιρετικά δυσχερή θέση και χαρακτηρίζεται από έντονες ανισορροπίες σε όλους τους τομείς δραστηριότητας.

3 Τρεις θεμελιακές ανισορροπίες χαρακτηρίζουν την ελληνική οικονομία •Τρεις είναι οι θεμελιώδεις ανισορροπίες που χαρακτηρίζουν την ελληνική οικονομία οι οποίες είναι πλήρως συνδεδεμένες και αλληλοεξαρτώμενες: •Η δημοσιονομική •Των εξωτερικών συναλλαγών •Των αγορών προϊόντος και εργασίας (που είναι το κύριο θέμα αυτής της παρουσίασης). 3

4 Το δημοσιονομικό έλλειμμα είναι κολημένο στο 10% του ΑΕΠ •Η δημοσιονομική •Το έλλειμμα της Γενικής Κυβέρνησης σε εθνικολογιστική βάση είναι κολλημένο στο 10% του ΑΕΠ το 2010 και το 2011. Η οικονομία εξακολουθεί να παράγει πρωτογενή ελλείμματα με αποτέλεσμα το χρέος να μην μπορεί να συγκρατηθεί: 144,9% του ΑΕΠ το 2010, 161.7% το 2011 (με PSI). 4

5 Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, αλλά και το ύψος της ΔΕΘ είναι σε ανησυχητικά επίπεδα Σε εθνικολογιστική βάση το έλλειμμα του Ισοζυγίου Τρεχουσών Συναλλαγών είναι το υψηλότερο στη Ε.Ε και βέβαια στη ζώνη του ευρώ (12.3% το 2010 και 10.6% το 2011). Τα εξωτερικά ελλείμματα φορτώνουν τη διεθνή επενδυτική θέση της χώρας που το 2010 ήταν αρνητική στο 93% του ΑΕΠ. Το 2011 αναμένεται να ξεπεράσει το μέγεθος του ΑΕΠ και να παραμείνει σε υψηλά επίπεδα. Επιπλέον, Το ελληνικό δημόσιο χρέος διακρατείται σε μεγάλη έκταση από μη κατοίκους

6 Η ανισορροπία στις αγορές προϊόντος και εργασίας •Ο πραγματικός τομέας της ελληνικής οικονομίας είναι σε καθεστώς πλήρους ανισορροπίας •Η ανεργία το 2011 έφθασε το 17% και το 2012 αναμένεται να ξεπεράσει το 18% του εργατικού δυναμικού. •Το παραγωγικό κενό (η διαφορά μεταξύ τρέχουσας παραγωγής και της δυνητικής παραγωγικής ικανότητας της οικονομίας) εκτιμάται από -8% έως -11% αναλόγως της μεθόδου εκτίμησης. • 6

7 Με την ακολουθούμενη πολιτική ο δρόμος για την επιστροφή στην ισορροπία διαρκώς μακραίνει •Τίθεται το ερώτημα, γιατί η εφαρμοσθείσα οικονομική πολιτική είχε τόσο πενιχρά αποτελέσματα, ενώ πολλά μεγέθη σαφώς επιδεινώθηκαν; •Γιατί τα αποτελέσματα είναι αντίθετα των επιδιωκομένων; •Γιατί, παρά την προσπάθεια και τις θυσίες, ο δρόμος για την επιστροφή στην ισορροπία διαρκώς μακραίνει και, βέβαια, η αγανάκτηση της κοινωνίας ανεβαίνει και η υπομονή εξαντλείται; •Παρουσιάζω γραφικά το πρόβλημα στο χώρο, της ανεργίας και της ανταγωνιστικότητας, δυο οικονομικά μεγέθη, που κατά κύριο λόγο απασχολούν την οικονομική πολιτική και την κοινωνία και έχουν κεντρικό ρόλο στο δημόσιο διάλογο. Επιπλέον, γίνεται σαφής ο αρχικός σχεδιασμός του προγράμματος, της εξισορρόπησης της οικονομίας μέσω της ανταγωνιστικότητας και του εξωτερικού τομέα. 7

8 1η Εκθεση της Τριμερούς Μαίος του 2010. 8 EL Ανεργία

9 2η Εκθεση της Τριμερούς Δεκέμβριος του 2010 9 EL Ανεργία

10 3η Εκθεση της Τριμερούς Μάρτιος του 2011 10 EL Ανεργία

11 4 Εκθεση της Τριμερούς Ιούλιος του 2011. 11 EL Ανεργία

12 5η Εκθεση της Τριμερούς Δεκέμβριος του 2011 12 EL Ανεργία

13 Κάτι δεν πάει καλά, που βαδίζουμε; •Είναι φανερό, ότι κάτι δεν πάει καλά στο σχεδιασμό και εφαρμογή της οικονομικής πολιτικής. Κάποιο θεμελιακό λάθος υπάρχει, που οδηγεί σε αποτελέσματα αντίθετα των επιδιωκομένων. •Που βαδίζουμε; μήπως κάτι πρέπει να αλλάξουμε άμεσα; •Πιστεύω, ότι απαιτείται μια νέα αντίληψη για την οικονομική πολιτική, ένα νέο πλαίσιο, ένα νέο μοντέλο. •Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. 13

14 Οι δυο βασικοί άξονες της οικονομικής πολιτικής (η λογική του αρχικού σχεδιασμού) Στον αρχικό της σχεδιασμό η οικονομική πολιτική είχε διαμορφωθεί γύρω από δυο βασικούς άξονες που στόχευαν: I.Στη μεσοπρόθεσμη δημοσιονομική διατηρησιμότητα και II.Στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και την ενίσχυση του μεσοπρόθεσμου δυνητικού ρυθμού ανόδου της οικονομίας. Η επιτυχία των στόχων του δεύτερου άξονα θα μετρίαζε τις μεσοπρόθεσμες υφεσιακές επιπτώσεις που κατ ανάγκη θα επέφερε η πρώτη παρέμβαση. 14

15 Ο δεύτερος άξονας συνδέεται άμεσα με την πραγματική οικονομία και την διαρθρωτική ανταγωνιστικότητα Εστιάζω στο δεύτερο άξονα που συνδέεται πιο άμεσα με την πραγματική οικονομία. Ο πυρήνας του σκέλους αυτού της πολιτικής είναι διττός και περιλαμβάνει: I.Το δραστικό περιορισμό του μισθολογικού κόστους με στόχο την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας τιμών και της απασχόλησης και, II.Τη μεγάλης εκτάσεως διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στην αγορά προϊόντων και εργασίας, που στοχεύουν στην ενίσχυση της απασχόλησης, της ανταγωνιστικότητας (διαρθρωτικής), της ευκαμψίας τιμών και της αποτελεσματικότητας της οικονομίας. 15

16 Η συνέργεια των μέτρων είναι κεντρικής σημασίας •Οι δύο αυτές παρεμβάσεις είναι απόλυτα συνδεδεμένες και έχουν σαφώς συνεργατικό χαρακτήρα, με την έννοια, ότι η επιτυχής εφαρμογή της μιας ενισχύει και προϋποθέτει την εφαρμογή και απόδοση της άλλης. •Μεμονωμένες εφαρμογές των μέτρων οδηγούν σε αποτυχία. •Ιδίως αν εφαρμοστεί η Ι (μείωση μισθών), χωρίς να προηγηθεί η ΙΙ (διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις). Αλλά και μέσα στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις πρέπει να προηγηθούν οι παρεμβάσεις στην αγορά προϊόντος και να ακολουθήσουν οι πλέον επώδυνες της αγοράς εργασίας. •Το ΙΟΒΕ είχε επισημάνει από την αρχή τη σημασία της χρονικής αλληλουχίας των μέτρων για την αποτελεσματικότητά τους, Αγνοήθηκε. •Η συνταγή εφαρμόστηκε ακριβώς ανάποδα και βέβαια απέτυχε. 16

17 Μισθοί-απασχόληση- τιμές-ανταγωνιστικότητα •Οι μισθοί και το κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος πράγματι περιορίστηκαν δραστικά τα τελευταία τρία χρόνια και στο δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας. Ωστόσο, η πολιτική απέτυχε να μειώσει την ανεργία. Αντίθετα, την αύξησε και το ύψος της ξεπέρασε κάθε προηγούμενο. 17

18 Γιατί στη Ελλάδα η απασχόληση αντιδρά αρνητικά στη μείωση των μισθών; •Το πρόβλημα εντοπίζεται στον τρόπο λειτουργίας του nexus μισθοί- απασχόληση-τιμές. •Το κεντρικό ερώτημα είναι: περνάει η μείωση των μισθών στις τιμές; Συνοψίζω •Ανεργία στο 17-18%, •Παραγωγικό κενό στο 8-11%, •Σωρευτική μείωση μισθών σε πραγματικούς όρους τη διετία 2010- 2011 πάνω από 14%. 18

19 Οι τιμές όμως αντιστέκονται στην πτώση •Σε αυτές τις συνθήκες το επίπεδο τιμών θα έπρεπε να έχει υποχωρήσει αισθητά ώστε να μπορέσει να εξισορροπήσει τη συνολική προσφορά και ζήτηση της οικονομίας. Όμως αυτό δεν έγινε. Μόνον ο εκτός εμμέσου φορολογίας πληθωρισμός υποχώρησε κάπως. Οι τιμές αντιστέκονται στην πτώση (πληθωρισμός το 2011 έκλεισε στο 3,3% και οι τιμές των εξαγομένων στο 5% το 2010 και πάνε για 7% το 2011) 19 πληθωρισμός

20 Παραγωγικό κενό και τιμές •Η σχέση παραγωγικού κενού και πληθωρισμού δείχνει, ότι το σύστημα των τιμών έχει παύσει να λειτουργεί ομαλά και να εξισορροπεί την προσφορά και τη ζήτηση της οικονομίας, να εκκαθαρίζει τις αγορές και να κατανέμει αποτελεσματικά τους πόρους. •Επιπλέον, στην τρέχουσα συγκυρία και οι δυο αγορές, προϊόντος και εργασίας, είναι αγορές αγοραστών (υπερβάλλουσας προσφοράς) και μάλιστα σε μεγάλη ανισορροπία και είναι πλήρως διασυνδεδεμένες με την αιτιότητα να τρέχει και προς τις δυο κατευθύνσεις 20

21 Την απασχόληση την καθορίζει το επίπεδο της ζήτησης στην αγορά προϊόντος •Η αγορά προϊόντος είναι αγορά αγοραστών με τις διακινούμενες ποσότητες να καθορίζονται αποκλειστικά από τη ζήτηση. Όμως η καταναλωτική ζήτηση των νοικοκυριών αλλά και των επιχειρήσεων για επενδύσεις είναι ανεπαρκής: •Εισοδηματικός περιορισμός καταναλωτών, ελλιπής χρηματοδότηση και γραφειοκρατικές δυσκολίες για τις επιχειρήσεις, απομόχλευση ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, αβεβαιότης που οδηγεί σε αναβολή κάθε οικονομικής δραστηριότητας. •Αλλά και η αγορά εργασίας λειτουργεί σχεδόν με όμοιες συνθήκες, είναι κατά κύριο λόγο μια αγορά αγοραστών. Η απασχόληση καθορίζεται και εδώ σχεδόν αποκλειστικά από τη ζήτηση εργασίας των επιχειρήσεων, οι οποίες είναι διστακτικές σε προσλήψεις, όχι επειδή ο μισθός είναι υψηλός, αλλά διότι δεν μπορούν να διαθέσουν την παραγωγή τους, πέραν του επιπέδου που καθορίστηκε από τη ζήτηση στην αγορά προϊόντος. 21

22 Συμπέρασμα: Η μείωση των μισθών οδηγεί σε άνοδο της ανεργίας •Σε μια οικονομία με αγκυλώσεις και δυσκαμψίες, όπως η ελληνική, και με υπερβάλλουσα προσφορά στην αγορά προϊόντος και εργασίας, μια μείωση των μισθών οδηγεί σε άνοδο της ανεργίας και υποχώρηση της οικονομικής δραστηριότητας, αφού περιορίζει τον κύριο καθοριστικό παράγοντα του επιπέδου της παραγωγής, τη ζήτηση. Έχουμε δηλαδή ακριβώς το αντίθετο από το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα και βέβαια με παρούσες τις δυσμενείς δημοσιονομικές επιπτώσεις (λιγότεροι φόροι, λιγότερες εισφορές στη κοινωνική ασφάλιση, αυξημένες κοινωνικές μεταβιβάσεις ). •Αυτό συμβαίνει τώρα στην ελληνική οικονομία. •Γι’ αυτό και ο δρόμος της επιστροφής στην ισορροπία διαρκώς μακραίνει. 22

23 Η μείωση των μισθών δεν βελτίωσε την ανταγωνιστικότητα τιμών, συμβάλει οριακά στη εξισορρόπηση του εμπορικού ισοζυγίου 23

24 Το ζητούμενο είναι η ενίσχυση της διαρθρωτικής ανταγωνιστικότητας •Ωστόσο η ανταγωνιστικότητα τιμών δεν είναι κρίσιμο μέγεθος για τη βελτίωση του εξωτερικού ισοζυγίου. Προσομοιώσεις που έγιναν με οικονομετρικά υποδείγματα έδειξαν την πολύ μικρή ευεργετική επίδραση που έχει μια μείωση των μισθών στο εμπορικό ισοζύγιο. •Το κύριο πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας είναι η έλλειψη διαρθρωτικής ανταγωνιστικότητας, μια σαφώς ευρύτερη έννοια, που περιλαμβάνει ένα σύνολο παραγόντων, όπως η ποιότητα, η άρση εμποδίων και αντικινήτρων στην ίδρυση επιχειρήσεων, η αποτελεσματικότητα της δημόσιας διοίκησης, η γραφειοκρατία, η απονομή της δικαιοσύνης, η πάταξη της διαφθοράς κλπ. •Προς αυτή την κατεύθυνση όμως ελάχιστα έγιναν. 24

25 Η ολιγωρία στην προώθυση Δ.Μ. ευθύνευται για τις δυσμενείς εξελίξεις Η ελλιπής προώθηση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων χάλασε τη συνέργεια των μέτρων και ακύρωσε την αναπτυξιακή συνιστώσα και τη γενικότερη αποτελεσματικότητα του αρχικού προγράμματος. Ειδικότερα, η μη εφαρμογή μεταρρυθμίσεων που αφορούν την ενίσχυση του ανταγωνισμού στην αγορά προϊόντος, είχε σαν αποτέλεσμα να μην εξαλειφθούν οι εξαιρετικά ισχυρές ονομαστικές και πραγματικές δυσκαμψίες που χαρακτηρίζουν την ελληνική οικονομία και ειδικότερα το σύστημα μισθών και τιμών. •Η διατήρηση των δυσκαμψιών είναι ένας εκ των βασικών υπευθύνων για τις πενιχρές ή ακόμη και αρνητικές επιδόσεις. •Το nexus μισθοί- απασχόληση-τιμές δεν δούλεψε και μεγάλο μέρος από την προσπάθεια των μισθωτών χάθηκε. 25

26 Μεγάλο μέρος από τη μείωση των μισθών απορροφάται από τα περιθώρια κέρδους (mark-ups) Τελικά η μείωση των μισθών απορροφάται κατά κύριο λόγο από τα περιθώρια κέρδους. Παραθέτω τρεις αλληλοσυμπληρούμενες ενδείξεις: 1.Ο ρυθμός μεταβολής του αποπληθωριστή του ΑΕΠ υπερέβη το ρυθμό μεταβολής του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος κατά 2,5 ποσοστιαίες μονάδες το 2010 και το 2011. 2.Η σχετική συμμετοχή των αμοιβών εξαρτημένης εργασίας στην προστιθέμενη αξία περιορίστηκε δραστικά το 2010 και 2011, σύμφωνα με τα στοιχεία των τριμηνιαίων εθνικών λογαριασμών. Αντίστοιχα, βέβαια αυξήθηκε η σχετική συμμετοχή του λειτουργικού πλεονάσματος. 3.Στην ελληνική οικονομία ο πληθωρισμός συνδέεται αρνητικά με το mark-up ισορροπίας. Γι’ αυτό είναι δύσκολο να τιθασευτεί. Τα φαινόμενα αυτά είναι απόρροια της συντήρησης των δυσκαμψιών στην οικονομία. 26

27 Τα συμβατικά οικονομικά της ισορροπίας με ευκαμψία τιμών είναι εντελώς ακατάλληλα στην τρέχουσα συγκυρία •Ωστόσο η Τριμερής εξακολουθεί να προτείνει μέτρα και πολιτικές που θα είχαν νόημα και θα ήταν αποτελεσματικές αν είχαν εφαρμοστεί και είχαν αρχίσει να αποδίδουν οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. •Είναι όμως σχεδόν βέβαιο ότι προτάσεις πολιτικής που βασίζονται στη λογική της ισορροπίας των αγορών που επιπλέον υποθέτουν ευκαμψία τιμών που εκκαθαρίζουν τις αγορές, όπως αυτές που εισηγείται η Τριμερής, είναι εντελώς ακατάλληλες στην τρέχουσα συγκυρία για την Ελλάδα και οδηγούν σε απρόβλεπτα αποτελέσματα συνήθως αντίθετα των επιδιωκομένων. •Είναι επίσης σχεδόν βέβαιο ότι η οικονομία δεν πρόκειται να βγει από την παγίδα αυτοτροφοδοτούμενης ύφεσης που έχει περιέλθει με αυτή την πολιτική που τώρα κυρίως εστιάζει στη μείωση των μισθών. Η εσωτερική και εξωτερική ισορροπία δεν θα επιτευχθεί. Οι εξαγωγές που το κόστος εργασίας παίζει κάποιο ρόλο είναι πολύ λίγες για να τραβήξουν την οικονομία, και η μείωση των μισθών αυξάνει την ανεργία στο εσωτερικό. 27

28 Αλλαγή αντίληψης και προτύπου για την άσκηση της οικονομικής πολιτικής Κατόπιν των ανωτέρω προτείνω: Αλλαγή προτύπου οικονομικής πολιτικής •Άμεση αλλαγή προτύπου οικονομικής πολιτικής που θα λαμβάνει υπόψη την πλήρη αλληλεξάρτηση των αγορών προϊόντος και εργασίας καθώς και την αλληλεπίδραση της δημοσιονομικής πολιτικής με την οικονομική δραστηριότητα. •Το νέο πρότυπο θα αναγνωρίζει την ύπαρξη των δυσκαμψιών στις τιμές και τις προκύπτουσες ανισορροπίες στις αγορές. •Σε ένα τέτοιο πλαίσιο θα μπορέσει να γίνει ορθή οικονομική ανάλυση και διάγνωση της υφισταμένης κατάστασης ώστε να εξαχθούν προτάσεις πολιτικής με προβλέψιμες επιδράσεις. •Η σημερινή μορφή της ανεργίας στην Ελλάδα είναι Κενσυανού τύπου και απαιτεί ενίσχυση της ζήτησης για να περιοριστεί. Όχι την περιστολή που γίνεται. Η μείωση των μισθών επιτείνει την ύφεση και βελτιώνει οριακά ή και καθόλου την ανταγωνιστικότητα τιμών και το Ε.Ι. 28

29 Βραχυχρόνια: Μέτρα για άμεση ενίσχυση της ζήτησης και ανάκαμψη της δραστηριότητας •Άμεσα προς αυτή την κατεύθυνση και λογική νομίζω ότι μπορούν να γίνουν τα εξής: •Αυξήσεις στους πραγματικούς μισθούς στα όρια ή λίγο κατώτερες της αύξησης της παραγωγικότητας, σαν συνθήκη μεσοπρόθεσμης διατηρησιμότητας της ανταγωνιστικότητας τιμών, αλλά και συντήρησης του διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών. •Είναι αναγκαία και η κοινωνική διατηρησιμότητα. •Προώθηση στοχευμένων παραγωγικών δημοσίων επενδύσεων, που ταυτόχρονα θα ενισχύουν την ζήτηση, αλλά και το παραγωγικό δυναμικό της οικονομίας. •Οι δημόσιες επενδύσεις έχουν τόσο ισχυρή θετική επίδραση στη δραστηριότητα, που τελικά δεν επιβαρύνουν το έλλειμμα, ανεξάρτητα από τον τρόπο χρηματοδότησης τους. Η περικοπή τους τα τελευταία χρόνια για δημοσιονομικούς (αλλά και γραφειοκρατικούς) λόγους ήταν ολέθριο σφάλμα, με δυσμενείς επιπτώσεις στη δραστηριότητα, αλλά και το έλλειμμα. 29

30 Μεσοπρόθεσμα: Η μόνη οδός είναι οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις Η αδυναμία του πολιτικού συστήματος να πάρει έγκαιρα αποφάσεις, ομάδες συμφερόντων με τους αρχηγούς τους που αντιδρούν σε κάθε αλλαγή αλλά και τεχνοκράτες με κάποιες εμμονές αλλά και λάθη στη διάγνωση, χάραξη και εφαρμογή της οικονομικής πολιτικής οδήγησαν τη χώρα στο όριο. Όμως το παραγωγικό δυναμικό είναι ακόμη εδώ, δεν έχει απαξιωθεί, αν και έχει υποστεί σημαντική ζημιά. Ωστόσο είναι βαθιά παγωμένο. Θέλει ξεπάγωμα για ν’ ανθήσει και πάλι. Ένας τρόπος υπάρχει, διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και ιδίως αυτές που ενισχύουν τον ανταγωνισμό στην αγορά προϊόντος και τη διαρθρωτική ανταγωνιστικότητα. Οφείλουμε να προχωρήσουμε και θα προχωρήσουμε. 30