Τμήμα Διεθνών κι Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πειραιώς

Παρουσίαση με θέμα: "Τμήμα Διεθνών κι Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πειραιώς"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Τμήμα Διεθνών κι Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πειραιώς
Σημειωςεις μαθηματος πολιτιςτικη διπλωματια μερος α ΑΚΑΔΗΜΑιΚΟ ΕΤΟΣ Τμήμα Διεθνών κι Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πειραιώς

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Διάλεξη 1: Πολιτιστική Διπλωματία: Ορισμοί και Συναφείς Έννοιες. Διάλεξη 2: Ορισμός και Στοιχεία της Επικοινωνίας: Το Διαβιβαστικό Μοντέλο Διάλεξη 3: Πολιτιστική, Διαπολιτιστική και Διεθνής Επικοινωνία - Εισαγωγικές Έννοιες Διάλεξη 4: Στάσεις στην Διαπολιτιστική Επικοινωνία Διάλεξη 5: Εθνοκεντρισμός και Θεωρία Παραγωγικών Αίτιων στην Διαπολιτιστική Επικοινωνια

3 Πολιτιςτικη διπλωματια οριςμοΙ και ςυναφεις εννοιες Διάλεξη 1η
Πολιτιςτικη διπλωματια οριςμοΙ και ςυναφεις εννοιες Διάλεξη 1η Πολιτιστική Επικοινωνία, ΔΕΣ ΠΑ.ΠΕΙ.

4 Λίγες Σκέψεις για Εισαγωγή
«η ήπια ισχύς επιτυγχάνεται μόνον όταν άλλα κράτη θαυμάζουν και επιθυμούν να μιμηθούν πτυχές του πολιτισμού ενός άλλου κράτους» «Ο πολιτισμός είναι η βαριά βιομηχανία της Ελλάδας. Είναι το βασικό εξαγώγιμο προϊόν της χώρας» «όποιος καταφέρει να ελέγξει το πεδίο μάχης που ονομάζεται ‘πολιτισμική ανάπτυξη’ θα έχει το πάνω χέρι στον έντονο διεθνή ανταγωνισμό.» Ερωτήματα: Τι είναι η πολιτιστική διπλωματία; Ποιο είναι το δρων υποκείμενό της; Ποια είναι τα εργαλεία της;

5 Ορισμός Διπλωματίας Τι σημαίνει ο όρος;
Το σύνολο των προσώπων και υπηρεσιών που ασχολούνται με τις διεθνείς σχέσεις ενός κράτους. Την επιστήμη ή την τέχνη να αντιπροσωπεύεται επίσημα, με συγκεκριμένα θεσμικά πλαίσια, ένα κράτος στις κυβερνήσεις των άλλων κρατών ή σε διεθνείς οργανισμούς. Την δεξιότητα και ικανότητα στην διαχείριση των εξωτερικών σχέσεων μίας πολιτείας. (Γιανναράς 2001:13)

6 Ορισμός Πολιτισμού Πολιτισμός: ο όρος δηλώνει το προϊόν της πόλεως, το αποτέλεσμα και τις επιπτώσεις που έχει ο πολιτικός βίος, το να είναι πολίτες τα μέλη μιας συλλογικής συνύπαρξης, συντελεστές για τη συγκρότηση του γεγονότος της πόλεως πόλις – πολίτης – πολιτική  πολιτισμός Πόλις δεν ήταν ο ποσοτικά μεγεθυμένος οικισμός, αλλά ένας συγκεκριμένος τρόπος συγκρότησης του συλλογικού βίου. Τον τρόπον της πόλεως συγκροτούσε μια συγκεκριμένη και έμπρακτη ιεράρχηση αναγκών. Τα κριτήρια ιεράρχησης εκφράζουν προϋποτιθέμενες, κοινές, παραδοχές εκδοχής και ερμηνείας της πραγματικότητας, νοήματος της πραγματικότητας. Αυτός ο τρόπος της πόλεως, δηλαδή η κοινή ιεράρχηση των αναγκών, τα κριτήρια ιεράρχησης και η νοηματοδότηση της πραγματικότητας που διαμορφώνει αυτά τα κριτήρια, είναι και ένας πρώτος ορισμός της σημασίας του πολιτισμού. (Γιανναράς 2001:14-16)

7 Ορισμός Πολιτισμού Ελάχιστες φορές μέσα στην Ιστορία η εθνική ταυτότητα ενός λαού συνιστά και πρόταση πολιτισμού με ευρύτερη ή και πανανθρώπινη εμβέλεια. Η γλώσσα, η θρησκεία, οι θεσμοί, η τέχνη του συγκεκριμένου λαού συγκεφαλαιώνουν ένα νόημα τον ανθρώπινου βίου και, κατά συνέπεια, μιαν ιεράρχηση αναγκών που ενδιαφέρει και άλλους λαούς. Η επίδραση της αρχαίας Ελλάδας δεν οφείλεται σε κάποια πανανθρώπινη συμπάθεια για την εθνική ταυτότητα των Ελλήνων. Ενδιέφερε και ενδιαφέρει η πρόταση πολιτισμού που κόμιζαν κάποτε οι Έλληνες, πρόταση νοήματος του βίου και ιεράρχησης των αναγκών. (Γιανναράς 2001:32)

8 Ορισμός Πολιτισμού Ο σημερινός δυτικός λεγόμενος πολιτισμός εμφανίζει δυναμική παγκοσμιότητας επειδή σαφώς ανταποκρίνεται στην πρωτογενή φυσική ανάγκη του ανθρώπου για αποτελεσματικές λύσεις των πρακτικών προβλημάτων του βίου. Πρωταρχική ανάγκη δεν είναι η αναζήτηση της αλήθειας, αλλά η ορμέμφυτη και ενστικτώδης επιδίωξη της χρησιμότητας, της ατόμο-κεντρικής θωράκισης που αποκλείει ανασφάλειες ή φοβίες και απωθεί το αίνιγμα της απειλής του θανάτου. (Γιανναράς 2001:32)

9 Ορισμός Πολιτιστικής Διπλωματίας
Η μεθοδική χρήση στοιχείων ή γνωρισμάτων ιδιαιτερότητας του πολιτισμού μίας χώρας κατά την άσκηση διαχείρισης των εξωτερικών (διεθνών) της σχέσεων. Η διεύρυνση στον διεθνή χώρο του αριθμού των ανθρώπων που γνωρίζουν και χρησιμοποιούν την γλώσσα ενός λαού, τα πολιτιστικά του επιτεύγματα, την ιστορία και τις καλλιτεχνικές μνημειώσεις του πολιτισμού του αλλά και το επικαιρικό κάθε φορά επίπεδο καλλιέργειας που εμφανίζει, συνιστά δυνατότητες για την άσκηση εξωτερικής πολιτικής. Αυτές τις δυνατότητες αξιοποιεί η πολιτιστική διπλωματία.

10 Ορισμός Πολιτιστικής Διπλωματίας
«Ανταλλαγή ιδεών, πληροφοριών, τέχνης και άλλων πτυχών του πολιτισμού ανάμεσα στα έθνη και στους λαούς, ώστε να ενισχυθεί η αμοιβαία κατανόηση» «Την ενεργό διασύνδεση των δύο χωρών, μέσα από τις πνευματικές, πολιτικές, πολιτιστικές και ιστορικές καταβολές.»

11 Ορισμός Πολιτιστικής Διπλωματίας
Πολιτιστική Διπλωματία: Η χρήση του πολιτισμού μιας χώρας στις διεθνείς σχέσεις της, ως μέσον προβολής, βελτίωσης της εικόνας της και σύσφιγξης των σχέσεων με τους άλλους λαούς. Υπό τη στενή έννοια προσδιορίζει το σύνολο των προσώπων και των υπηρεσιών που ασκούν θεσμικά αυτό τον ρόλο. Έχει στόχο: 1. την προβολή στο εξωτερικό των πολιτιστικών αξιών και επιτευγμάτων της χώρας και τη βελτίωση της εικόνας της και 2. τη σύσφιγξη των σχέσεων με τους άλλους λαούς και την εμπέδωση ενός κλίματος εμπιστοσύνης και αλληλοκατανόησης. (Τζουμάκα 2005:113)

12 Πολιτιστική Διπλωματία
Η χάραξη της εξωτερικής πολιτιστικής πολιτικής και διπλωματίας μιας χώρας αποτελεί ευθύνη των κυβερνήσεων και φορείς της είναι τα Υπουργεία Εξωτερικών, Πολιτισμού και Παιδείας. Η επίσημη πολιτιστική διπλωματία εκφράζει τις προτεραιότητες της εξωτερικής πολιτικής του κράτους που την ασκεί και ως τέτοια, εκλαμβάνεται από τις χώρες υποδοχής. Τα εκτελεστικά της όργανα είναι συνήθως υπάλληλοι του Υπουργείου Εξωτερικών και εργάζονται είτε στην κεντρική υπηρεσία είτε στις πρεσβείες του εξωτερικού. Την υλοποίηση μορφωτικών-πολιτιστικών προγραμμάτων μπορούν να αναλάβουν και Ιδρύματα ή Ινστιτούτα που εποπτεύονται και χρηματοδοτούνται εξ ολοκλήρου ή μερικώς από το κράτος γι’ αυτό το σκοπό. (Τζουμάκα 2005:115)

13 Πολιτιστική Διπλωματία
Η πρώτη συστηματική οργάνωση πολιτιστικής διπλωματίας πρέπει να αποδοθεί στους Γάλλους. Από την εποχή του Λουδοβίκου ΙΓ΄ ( ) και Λουδοβίκου ΙΔ΄ ( ), η Γαλλία κατόρθωσε να επιβάλλει τη γλώσσα της ως κυρίαρχη διπλωματική και ακαδημαϊκή γλώσσα στην Ευρώπη και να διατηρήσει αυτή την πρωτοκαθεδρία για όλον τον 18ο και τον 19ο αιώνα. Στις αρχές του 20ου αιώνα, υπήρξε πρωτοπόρος στην ίδρυση εκπαιδευτικών ιδρυμάτων στο εξωτερικό. (Τζουμάκα 2005:114)

14 Πολιτιστική Διπλωματία
Ο ρόλος του κράτους στην οργάνωση και τη χρηματοδότηση της πολιτιστικής διπλωματίας είναι αναμφίβολα καθοριστικός. Τις τελευταίες δεκαετίες σε πολλά δημοκρατικά κράτη έχει αμφισβητηθεί το έντονα κρατικιστικό μοντέλο που παραδοσιακά και με μεγάλη επιτυχία εφάρμοσε η Γαλλία. Οργανισμοί που χαίρουν κάποιας ανεξαρτησίας από τον κρατικό μηχανισμό επιτυγχάνουν καλύτερα στην αποστολή τους. Οι περισσότερες χώρες σήμερα θεωρούν τον πολιτισμό ως τον αναγκαίο τρίτο παράγοντα, μετά την πολιτική και το εμπόριο. Πρώτος ο Willy Brandt, το 1966, τον χαρακτήρισε ως «τον τρίτο πυλώνα της εξωτερικής πολιτικής».

15 Δημόσια Διπλωματία - Public Diplomacy
Δίνεται έμφαση στις απευθείας ανταλλαγές μεταξύ μη κυβερνητικών φορέων και πολιτών των διαφόρων χωρών και είναι πιο αποτελεσματική στη βελτίωση της επικοινωνίας και τη σύσφιγξη των σχέσεών τους από τις συνήθεις επαφές σε πολιτικό και διπλωματικό επίπεδο. Οι πολίτες, λόγω της προόδου του εκδημοκρατισμού και της ραγδαίας ανάπτυξης των επικοινωνιών, έχουν μεγαλύτερη πρόσβαση στην πληροφόρηση και αυτό αυξάνει και τη δυνατότητα παρέμβασής τους.

16 Δημόσια Διπλωματία Το 1965 ιδρύθηκε το Edward Murrow Center for Public Diplomacy στην Σχολή Fletcher. Στόχος της είναι η «προώθηση του εθνικού συμφέροντος και της εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ μέσω της κατανόησης, της πληροφόρησης και του επηρεασμού των ξένων ακροατηρίων». «Διαμόρφωση» του επικοινωνιακού περιβάλλοντος όπου ασκείται η αμερικανική εξωτερική πολιτική, με σκοπό τον περιορισμό των παρερμηνειών και παρεξηγήσεων που περιπλέκουν τις σχέσεις με τα άλλα έθνη. (Τζουμάκα 2005:118)

17 Ανοικτή Διπλωματία Mark Leonard: «η ανοιχτή διπλωματία πρέπει να αφορά στη δημιουργία σχέσεων, αρχίζοντας από την κατανόηση των αναγκών των άλλων κρατών, των πολιτισμών και των λαών τους και ύστερα να αναζητά τομείς εφαρμογής του κοινού σκοπού». (Τζουμάκα 2005:119)

18 Ψηφιακή Διπλωματία – Διπλωματία των Πολιτών
Ψηφιακή Διπλωματία – Διπλωματία των Πολιτών Η διπλωματία καθίσταται λειτουργική σε ένα δικτυωμένο περιβάλλον και όχι στο ιεραρχικό κρατο-κεντρικό μοντέλο των διεθνών σχέσεων. Η άνοδος του διαδικτύου και η επανάσταση του Web 2.0 (δημοσιογραφία των πολιτών, κοινωνικά δίκτυα) έχει συνεισφέρει στη δημιουργία της παγκόσμιας δημόσιας σφαίρας, μέσα στην οποία οι πολίτες-καταναλωτές μπορούν να έχουν πρόσβαση αλλά και να παράγουν νέα και πληροφορίες, να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, να κινητοποιούνται για τα κοινά τους συμφέροντα και να προβαίνουν σε πολιτική δράση με μια ποικιλία τρόπων. Δικτυωμένος Ατομικισμός: περιγράφει την μετακίνηση από τις αλληλέγγυες, τοπικές, ιεραρχικές και πυκνά υφασμένες ομάδες σε πολυδιασπασμένα, μονομερή, με συχνότατη επικοινωνία και ασαφή όρια κοινωνικά δίκτυα. (Γεροδήμος και Ward 2014)

19 Ψηφιακή Διπλωματία – Διπλωματία των Πολιτών
Ψηφιακή Διπλωματία – Διπλωματία των Πολιτών Ως Διπλωματία των Πολιτών ορίζουμε ένα ευρύ φάσμα υπαρχουσών ή αναδυόμενων πρακτικών πολιτικής κινητοποίησης μέσα στην παγκόσμια δημόσια σφαίρα που μπορεί να επηρεάζουν, άμεσα ή έμμεσα, τη διπλωματική ατζέντα, τις προτεραιότητες, τις αξίες ή τις αποφάσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Νέα Δημόσια Διπλωματία: μία διπλωματία που δεν θεωρεί τους πολίτες ως παθητικούς αποδέκτες μηνυμάτων από πάνω προς τα κάτω, αλλά ως ενεργούς συμμετέχοντες Ερώτημα: Έχουν οι πολίτες την νομιμοποίηση και τα μέσα να διαδραματίσουν κάποιον ρόλο στο διεθνές ή παγκόσμιο επίπεδο, δίπλα σε παραδοσιακούς παίκτες, όπως τα κράτη και οι οργανισμοί διεθνούς διακυβέρνησης; (Γεροδήμος και Ward 2014)

20 Ήπια Ισχύς Η «ήπια ισχύς» έγκειται στην ικανότητα μιας χώρας να διαμορφώνει τις προτιμήσεις των άλλων και να επιτυγχάνει τα επιθυμητά αποτελέσματα στην παγκόσμια πολιτική, επειδή οι άλλες χώρες θαυμάζουν τις αξίες της, μιμούνται το παράδειγμά της και φιλοδοξούν να φτάσουν το επίπεδο ευημερίας και ελευθερίας της. Δεν επιβάλλεται, είναι δύναμη έλξης και συνέπεια καθημερινής δημοκρατικής πολιτικής πρακτικής. Η πολιτιστική διπλωματία αποτελεί μια πρακτική μεγιστοποίησης της επιρροής των κρατών, δια της ήπιας ισχύος.

21 Ήπια Ισχύς – Περίπτωση Κίνας
Η ήπια ισχύς της Κίνας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό και από την προβολή των εσωτερικών της αξιών και πολιτικών. Έμφαση δίνεται στην προώθηση της κλασικής πολιτικής φιλοσοφίας, (ιδιαίτερα του Κομφουκιανισμού) η οποία προάγει την «μεγαλοπρεπή πορεία» και την «αρμονία χωρίς την καταπίεση της διαφορετικότητας» μέσω της επίτευξης «ισότητας, συνεργασίας με βάση την εμπιστοσύνη και το όφελος». Η αποτελεσματικότητα των αξιών αυτών δοκιμάστηκε με επιτυχία τόσο στο διεθνές σύστημα της αρχαίας Ανατολικής Ασίας, όσο και στο εσωτερικό των κρατών, όπου επικράτησε η ειρήνη και η ανάπτυξη. (Κωνσταντόπουλος 2014)

22 Ήπια Ισχύς –Περίπτωση Κίνας
Οι Κινέζοι επικρίνουν την πρόσφατη αμερικανική εξωτερική πολιτική που προάγει την διεθνή ομοιογένεια βασισμένη στην δημοκρατική διακυβέρνηση και επιθυμεί την επίτευξη μιας ιεραρχικής, διεθνούς κοινωνίας και θεωρούν πως οι δικές τους αξίες αποτελούν μία εναλλακτική λύση. Οι Κινέζοι μελετητές εξετάζουν την ήπια ισχύ στα πλαίσια τόσο της εσωτερικής όσο και της εξωτερικής πολιτικής, τις οποίες προσεγγίζουν ως ένα οργανικό σύνολο. Παραδείγματος χάρη, οι αντιλήψεις της εγκαθίδρυσης μίας αρμονικής κοινωνίας στο εσωτερικό, παράλληλα με την εγκαθίδρυση ενός αρμονικού διεθνούς συστήματος παρέχουν ένα συνολικό πλαίσιο για την ανάπτυξη της κινεζικής ήπιας ισχύος. (Κωνσταντόπουλος 2014)

23 Προς Σχολιασμό Πολιτιστική διπλωματία δεν είναι δυνατόν να ασκηθεί με μόνο τον εξωραϊσμό και προπαγανδισμό κάποιου θαμαστού πολιτιστικού παρελθόντος, που έχει ιδεολογικά μόνο συναφθεί με συγκεκριμένη εθνική ταυτότητα ενώ παραμένει ασύνδετο με την επικαιρότητα πραγματικών ανθρώπινων αναγκών. Ούτε μπορεί να ασκηθεί πολιτιστική διπλωματία με την επίδειξη επιτευγμάτων απομίμησης επείσακτων σε μια χώρα πολιτιστικών προτύπων.

24 Προς Σχολιασμό: Πολιτιστική διπλωματία μπορεί να ασκηθεί μόνο από λαούς που μπορούν να διακρίνουν τι το ξεχωριστό, το αποκλειστικά δικό τους έχουν να συνεισφέρουν στον διεθνή στίβο των πολιτιστικών αλληλεπιδράσεων, ποια δυναμική ετερότητα τους καθιστά ενεργούς μετόχους στο πολιτιστικό γίγνεσθαι. Από κοινωνίες που σαρκώνουν επιτεύγματα ικανά να λειτουργήσουν ως πρόταση πολιτισμού με πανανθρώπινη εμβέλεια.

25 Λέξεις Κλειδιά 1. Ανοικτή Διπλωματία 2. Δημόσια Διπλωματία 3. Δικτυωμένος Ατομικισμός 4. Διπλωματία 5. Διπλωματία των Πολιτών 6. Ήπια Ισχύς 7. Κριτήρια Ιεράρχησης Αναγκών 8. Νέα Δημόσια Διπλωματία 9. Πολιτισμική σχετικότητα 10. Πολιτισμός 11. Πολιτιστική Διπλωματία 12. Πόλις 13. Τρόπος της Πόλεως 14. Ψηφιακή Διπλωματία

26 Παραπομπές Το υλικό στις διαφάνειες αντλείται κυρίως από τα βιβλία Γιανναράς Χ. (2003) Πολιτιστική Διπλωματία – Προθεωρία Ελληνικού Σχεδιασμού, Αθήνα: Ίκαρος Τζουμάκα Ε. (2005) Πολιτιστική Διπλωματία – Διεθνή Δεδομένα και Ελληνικές Προοπτικές, Αθήνα: Εκδόσεις Σιδέρη Κωνσταντόπουλος Α. (2014) Ήπια Ισχύς – Η Περίπτωση της Κίνας Γεροδήμος Ρ. και Ward J. (2014) Διπλωματία των Πολιτών: Ένα Πλαίσιο για τη Μελέτη της Διαδικτυακής Εμπλοκής των Πολιτών σε Παγκόσμια Ζητήματα τα δύο τελευταία, στον συλλογικό τόμο Εικόνες Κρατών, Επιμέλεια Αθ.Ν. Σαμαράς, Εκδ. Καστανιώτης

27 Αναστοχασμός Εξετάστε τον διαδικτυακό τόπο της Ένωσης Ακολούθων Τύπου και αναλύστε τον τρόπο με τον οποίο ορίζουν την πολιτιστική διπλωματία και την ανοικτή διπλωματία καθώς και τον τρόπο με τον οποίον αντιλαμβάνονται τον ρόλο τους σε σχέση με αυτές τις λειτουργίες. Συσχετίστε τα ευρήματά σας με τους ορισμούς αυτής της παρουσίασης. Γράψτε ένα συνοπτικό κείμενο και αναρτήστε το στην ομάδα του μαθήματος στο fb και ζητείστε από τους συμφοιτητές σας να το σχολιάσουν. Διαδυκτιακός τόπος ΕΝΑΤ

28 Οριςμος και ςτοιχεια επικοινωνια: διαβιβαςτικο μοντελο Διάλεξη 2η
ECREA 2010_3rd European Communication Conference Οριςμος και ςτοιχεια επικοινωνια: διαβιβαςτικο μοντελο Διάλεξη 2η Αθανάσιος Ν. Σαμαράς, Λέκτορας Διεθνούς και Πολιτικής Επικοινωνίας , Μάθημα Πολιτιστικής Επικοινωνίας Τμήμα Διεθνών κι Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πειραιά.

29 Ορισμός Επικοινωνίας του Laswell
Ποιος Λέει Τι Σε ποιον Μέσα από ποιο κανάλι Με τι αποτέλεσμα

30 Τι είναι επικοινωνία; Διαβιβαστικό Μοντέλο
Ορισμός επικοινωνίας: Η διαβίβαση πληροφοριών, ιδεών, στάσεων ή συναισθημάτων από ένα πρόσωπο ή μία ομάδα σε άλλα κυρίως μέσω συμβόλων (διαβιβαστικό μοντέλο).

31 Πομπός - Κανάλι - Μέσο Πομπός: Αυτός που παίρνει την πρωτοβουλία να στείλει το μήνυμα Κανάλι: Τα φυσικά μέσα μεταφοράς του σήματος (οπτικό, απτικό, ακουστικό) Μέσο: Ο τεχνικός ή φυσικός τρόπος μετατροπής του μηνύματος σε σήμα ικανό να μεταδοθεί από το κανάλι. Ο ενδιάμεσος φορέας που παρέχει την δυνατότητα στην επικοινωνία να πραγματοποιηθεί.

32 Πομπός - Κανάλι - Μέσο Παραστατικά μέσα: η φωνή, το πρόσωπο, το σώμα. Απαιτούν την παρουσία του επικοινωνού γιατί αυτός αποτελεί το μέσο και λειτουργούν περιοριστικά στο εδώ και τώρα παράγοντας πράξεις επικοινωνίας Αναπαραστατικά μέσα: Βιβλία, πίνακες ζωγραφικής, φωτογραφίες, αρχιτεκτονική, διακόσμηση κλπ. Μέσα που χρησιμοποιούν πολιτισμικές κι αισθητικές συμβάσεις για να δημιουργήσουν ένα είδος «κειμένου» στο οποίο μπορούν να εγγραφούν τα παραστατικά μέσα και το οποίο μπορεί να υπάρξει ανεξάρτητα από τον επικοινωνό. Μηχανικά μέσα: Τηλέφωνο, ραδιόφωνο, τηλεόραση, εφημερίδα, διαδίκτυο. Χρησιμοποιούν μηχανικά κανάλια και γίνονται μεταδότες των παραστατικών και αναπαραστατικών μέσων.

33 Ποιος είναι ο Δέκτης; 1. Αυτός που λαμβάνει το μήνυμα ή 2. Αυτός που θέλουμε να επηρεάσουμε ή 3.Οποιοσδήποτε αποδίδει νόημα σε μία επικοινωνιακή ενέργεια είτε το θέλουμε είτε όχι. (α. Εναλλακτικός ορισμός Β. Πρόβλημα δευτερευόντων ακροατηρίων) Πληθυσμός- στόχος: εκείνα τα άτομα των οποίων την συμπεριφορά, τις στάσεις ή τις γνώσεις θέλουμε να επηρεάσουμε Ομάδα δεκτών: μία ομάδα για την οποία προορίζεται ένα συγκεκριμένο μήνυμα.

34 Μήνυμα - Νόημα Αυτό που διαβιβάζεται στην επικοινωνία αποκαλείται μήνυμα. Το μήνυμα είναι μία σειρά από σύμβολα (λέξεις, κινήσεις, εικόνες) που επιλέγουμε για να εκφράσουμε κάποιο νόημα. Το νόημα βρίσκεται στο μυαλό του πομπού και στο μυαλό του δέκτη.

35 Κώδικας – Κωδικοποίηση - Αποκωδικοποίηση
Κώδικας: Είναι ένα σύστημα νοήματος κοινό σε όλα τα μέλη μίας κουλτούρας. Αποτελείται από σημεία: φυσικά μηνύματα τα οποία δηλώνουν κάτι διαφορετικό από τον εαυτό τους και από κανόνες – συμβάσεις οι οποίες καθορίζουν πως και με ποια συμφραζόμενα χρησιμοποιούνται τα σημεία και με ποιόν τρόπο μπορούν να συνδυαστούν για να σχηματίσουν περίπλοκα μηνύματα Η διαδικασία μετατροπής του νοήματος σε μήνυμα από την πλευρά του πομπού ονομάζεται κωδικοποίηση και από την πλευρά του δέκτη αποκωδικοποίηση.

36 Θόρυβος Ορισμός: είναι ένα εξωτερικό ή εσωτερικό ερέθισμα για τους μετέχοντες σε μία επικοινωνιακή διαδικασία που επηρεάζει την αμοιβαία κατανόηση του μηνύματος. Οτιδήποτε προστίθεται στο σήμα κατά την διάρκεια της μετάδοσης και λήψης του χωρίς την ανάλογη πρόθεση της πηγής. 1η Τυπολογία θορύβου Α. Εσωτερικοί θόρυβοι. Β. Εξωτερικοί θόρυβοι Γ. Εννοιολογικοί θόρυβοι 2η Τυπολογία θορύβου Α. Θόρυβοι στην πηγή Β. Θόρυβοι στον δίαυλο Γ. Θόρυβοι στον δέκτη (μηχανισμός προστασίας εγώ)

37 Ανατροφοδότηση ή Ανάδραση
Ανατροφοδότηση ή ανάδραση: Είναι μία αντίδραση από την πλευρά του δέκτη στην επικοινωνία του πομπού. Συνήθως θεωρούμε ανατροφοδότηση μόνο τις αντιδράσεις εκείνες που ανά-διαβιβάζονται και φτάνουν στον πομπό. Ο όρος προήλθε από την κυβερνητική Κυβερνητική: Η επιστήμη του ελέγχου. Προέρχεται από την ελληνική λέξη «κυβερνήτης». Η κύρια λειτουργία της ανάδρασης είναι ότι επιτρέπει στον πομπό να προσαρμόσει το μήνυμα τους στις ανάγκες και στις απαιτήσεις του δέκτη Δευτερεύουσα λειτουργία βοηθά τον δέκτη να νοιώσει την δικιά του συμμετοχή στην επικοινωνία.

38 Είδη Ανατροφοδότησης Η αυθόρμητη ανατροφοδότηση που υπάρχει στην διαπροσωπική επικοινωνία Συναγόμενη ανατροφοδότηση: Η χρήση ερευνητικών στοιχείων από την οποία μπορεί να με έμμεσο τρόπο να συναχθεί η αποτελεσματικότητα του μηνύματος. Προσοχή: Οι σχέσεις ανατροφοδότησης δεν είναι δυνατές στα συστήματα των μέσων μαζικής επικοινωνίας. Ο δέκτης δεν μπορεί να επηρεάσει το μήνυμα. Αυτό παράγει ασυμμετρίες στις επικοινωνιακές σχέσεις. Μέσα μαζικής επικοινωνίας λειτουργούν ως μηχανισμοί ελέγχου – εξουσίας.

39 Προ-ανάδραση Διαφοροποίηση καναλιών ανάλογα με τον βαθμό στον οποίο επιτρέπουν την ανάδραση (μαζικά, διαπροσωπικά, δίκτυα) Προ-ανάδραση : Είναι πληροφορίες για τους δέκτες και τις πιθανές αντιδράσεις τους που συλλέγει ο πομπός πριν αρχίσει να επικοινωνεί μαζί τους. Με την προανάδραση αυτή η γνώση ενσωματώνεται στην αρχική οργάνωση του μηνύματος ώστε να μεγιστοποιηθεί η αποτελεσματικότητα του.

40 Αποτελέσματα και Επιπτώσεις
Ο όρος αποτελέσματα αναφέρεται στις ηθελημένες επιδράσεις που έχει το περιεχόμενο του μηνύματος. Τα αποτελέσματα των άλλων όψεων της χρήσης των ΜΜΕ χαρακτηρίζονται συνέπειες ή επιπτώσεις. Ανάλυση Περίπτωσης: Ασιατικό χωριό Ανάλυση Περίπτωσης: Σύλληψη εμπόρου ναρκωτικών Ανάλυση Περίπτωσης: Το AIDS στην Λάμψη

41 Μοντελο των Westley και MacLean πομπος και ςχεδιαςτης μηνυματος
Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

42 Κατηγορίες Πομπού Πομπός: Αυτός που παίρνει την πρωτοβουλία να στείλει το μήνυμα Επικοινωνητής (η επικοινωνός) : Αυτός που σε μία πιο τεχνική έννοια σχεδιάζει την στρατηγική μηνύματος και παράγει το περιεχόμενο. Ψευδό-επικοινωνός: Άτομο, ή φωνή που χρησιμοποιείται (π.χ. στην διαφήμιση) για να κάνει το κείμενο ή τα επιχειρήματα πιο ενδιαφέροντα, ελκυστικά και αξιόπιστα.

43 Κατηγορίες Πομπού Γενικευμένος Πομπός: Ο όρος περιγράφει την ασαφή εικόνα που κατασκευάζει το άτομο στην κοινωνία της πληροφορίας για να συμβολίσει εκείνους που προσπαθούν να επικοινωνήσουν μαζί του.

44 Μοντέλο των Westley και MacLean
Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

45 Μοντέλο των Westley και MacLean - Ρόλοι
Ο ρόλος συνηγόρου που επιτελεί ο Α’, προσπαθεί να επηρεάσει τους ανθρώπους στο περιβάλλον άμεσα ή έμμεσα. Ο ρόλος αυτός είναι σκοποθηρικός. Στη μαζική επικοινωνία το ρόλο Α’ μπορούν να παίξουν οι πηγές με προκαθορισμένους στόχους, όπως τα πολιτικά κόμματα, το τμήμα δημοσίων σχέσεων μιας εταιρείας ή κάποιος σε ένα οργανισμό των ΜΜΕ. Ο συμπεριφορικός ρόλος, Β’, κατέχεται από τα μέλη του κοινού, δηλαδή τους αναγνώστες, τους τηλεθεατές και τους ακροατές. Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

46 Μοντέλο των Westley και MacLean - Ρόλοι
Ο διαυλικός ρόλος που επιτελεί ο C’, έχει λιγότερο προκαθορισμένους στόχους. Αποσκοπεί στο να παρέχει ενημέρωση στο κοινό και να δρα ως σύνδεσμος ανάμεσα στον Α’ και στο κοινό. Το ρόλο αυτό συνήθως διαδραματίζει κάποιος δημοσιογράφος, ο οποίος αποτελεί μέρος ενός δημοσιογραφικού οργανισμού. Ρόλος χωρίς προκαθορισμένους στόχους, γιατί τα άτομα που μετέχουν στο ρόλο του C’ δεν επεκτείνουν τα προσωπικά τους συμφέροντα στην επικοινωνιακή διαδικασία. Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

47 Μοντέλο των Westley και MacLean – Μορφές ανατροφοδότησης
Ανάμεσα στον Β’ και στον Α’ (fΒΑ): η μείωση κατανάλωσης αλκοόλ ενός ατόμου ως ανταπόκριση μιας καμπάνιας των ΜΜΕ, η οποία ξεκίνησε και υποστηρίχτηκε από το Υπουργείο Υγείας. Ανάμεσα στον Β’ και στον C’ (fBC), για παράδειγμα, ένα γράμμα σε έναν εκδότη εφημερίδας ή τα αποτελέσματα μιας έρευνας ακροαματικότητας. Ανάμεσα στον C’ και στον Α’ (fCA): Αντίδραση ενός δημοσιογράφου σε ένα ανακοινωθέν που εκδόθηκε από το προαναφερθέν Υπουργείο Υγείας. Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

48 Μοντέλο των Westley και MacLean
Οι σχεδιαστές της επικοινωνίας χρειάζεται να διερευνήσουν έως ποιο βαθμό και σε ποιες περιπτώσεις παίζουν το ρόλο του συνηγόρου, του διαύλου ή, το συμπεριφορικό ρόλο. Σε πολλές περιστάσεις, οι σχεδιαστές είναι σκοποθηρικοί πομποί (Α’), που προσπαθούν να επηρεάσουν τμήματα του κοινού, πείθοντας το δίαυλο (C’) να μεταφέρει μηνύματά τους. Σε άλλες περιπτώσεις, οι σχεδιαστές μπορεί να υιοθετήσουν το ρόλο C’ (διαύλου) ως ενδιάμεσο ανάμεσα στον Α’ (π.χ., τους εργοδότες τους ) και στα Β’ (μέλη του κοινού). Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

49 Μοντέλο των Westley και MacLean
Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

50 Μοντέλο των Westley και MacLean
Το ευαίσθητο θέμα για το σχεδιαστή είναι να μπορέσει να δράσει ως διαμεσολαβητής, ακόμα κι όταν λειτουργεί ως συνήγορος. Μόνο αν ο σχεδιαστής κατορθώσει να επιτύχει ένα βαθμό αυτονομίας που βασίζεται στη γνώση και στο σεβασμό θα είναι δυνατόν να διασκελίζει τα όρια ανάμεσα στους ρόλους του συνηγόρου και του διαύλου. Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

51 Λέξεις Κλειδιά 1. Αναπαραστατικά μέσα 2. Ανατροφοδότηση 3. Αποκωδικοποίηση 4. Αποτελέσματα 5. Γενικευμένος Πομπός 6. Διαυλικός Ρόλος 7. Επικοινωνητής 8. Επιπτώσεις 9. Θόρυβος 10. Κανάλι 11. Κανόνες – συμβάσεις 12. Κυβερνητική 13. Κώδικας 14. Κωδικοποίηση 15. Μέσο 16. Μήνυμα 17. Μηχανικά μέσα 18. Νόημα 19. Ομάδα Δεκτών 20. Παραστατικά Μέσα 21. Πληθυσμός- Στόχος 22. Πομπός 23. Προ-ανάδραση 24. Ρόλος Συνηγόρου 25. Σημεία 26. Συμπεριφορικός Ρόλος 17. Ψευδό-επικοινωνός

52 Βιβλιογραφία Για περαιτέρω εμβάθυνση στο θέμα μπορείτε να δείτε:
ΜακΚουέιλ Ν. (2003) Η Θεωρία της Μαζικής Επικοινωνίας για τον 21ο Αιώνα, εκδ. Καστανιώτης, Σελ.76-79, Βιντάλ Σ. και Σιγνιτζερ Μ. (1998) Εφαρμοσμένη Επικοινωνία, Αθήνα: Εκδ. Καστανιώτης, Κεφάλαιο 2, Fiske J. (1992) Εισαγωγή στην Επικοινωνία, Αθήνα: Εκδ. Αιγόκερως, Σελ Επίσης έχει αναρτηθεί στην ομάδα το κάτωθι άρθρο στο οποίο μπορείτε να εξετάσετε τα στοιχεία και την λειτουργία του διαβιβαστικού μοντέλου επικοινωνίας όπως αυτό ενσωματώνεται στην στρατηγική επικοινωνία Hallahan, Kirk , Holtzhausen, Derina , van Ruler, Betteke , Verčič, Dejan and Sriramesh,Krishnamurthy(2007) 'Defining Strategic Communication', International Journal of Strategic Communication, 1: 1,

53 Αναστοχασμός 1. Επιλέξτε μία κατάσταση επικοινωνίας που να σχετίζεται με τον πολιτισμό και αναγνωρίστε ένα προς ένα τα στοιχεία του διαβιβαστικού μοντέλου που καταγράφονται σε αυτές τις σημειώσεις. Χρησιμοποιείστε, κατά προτίμηση, το υλικό που υπάρχει στην ιστοσελίδα της ΕΝΑΤ για την ανάλυση σας. 2. Εφαρμόστε το μοντέλο των Westley και MacLean σε μία διαδικασία πειθούς που να συνδέεται με τον πολιτισμό. Εάν δυσκολεύσετε να βρείτε μία τέτοια περίπτωση ζητήστε να αναρτηθεί επιστημονικό κείμενο στην ομάδα f/b ώστε να το χρησιμοποιείστε ως βάση για ανάλυση Τις απαντήσεις σε αυτά τα δύο ζητήματα αναρτήστε τις στην ομάδα f/b του μαθήματος και σχολιάστε τις αντίστοιχες αναρτήσεις των συμφοιτητών σας.

54 ECREA 2010_3rd European Communication Conference
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ, ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Διάλεξη 3η Αθανάσιος Ν. Σαμαράς, Λέκτορας Διεθνούς και Πολιτικής Επικοινωνίας , Μάθημα Πολιτιστικής Επικοινωνίας Τμήμα Διεθνών κι Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πειραιά.

55 ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ 1. Τελετουργικό Μοντέλο – Ορισμός 2. Συνεπαγωγές Τελετουργικού Μοντέλου 3. Πραγματικότητα κι Επικοινωνία 4. Πολιτιστική Επικοινωνία 5. Διαπολιτιστική Επικοινωνία 6. Διεθνής Επικοινωνία ECREA rd European Communication Conference

56 Α. ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

57 Ενδοατομικό Μοντέλο (Intrapersonal transaction model): Περιγράφει την εσωτερική διαχείριση πληροφοριών που εισέρχονται από το περιβάλλον στον οργανισμό. Επιλέγουμε ορισμένα στοιχεία (cues) από όσα συμβαίνουν γύρω μας και του δίνουμε προσοχή. Τα συγκρίνουμε με προηγούμενες μνήμες. Τα οργανώνουμε σύμφωνα με το δικό μας προσωπικό σύστημα. Και στην συνέχεια χρησιμοποιώντας το συμβολικό σύστημα που έχουμε στην διάθεση μας (γλώσσα κλπ) οργανώνουμε μία ανταπόκριση.

58 Τι είναι επικοινωνία; Τελετουργικό Μοντέλο
Η απάντηση μας είναι σαν μία πέτρα που πέφτει στην λίμνη. Οι κύκλοι που δημιουργεί φτάνουν σε όσους είναι αρκετά κοντά. Έτσι το μήνυμα μας φτάνει σε όσους είναι στην «κατάλληλη απόσταση» και νοηματοδοτείται από αυτούς. Ανεξαρτήτως των προθέσεων μας. Η επικοινωνιακή εκροή του καθενός είναι εν δυνάμει εισροή στο ενδοατομικό σύστημα του άλλου. Πολλαπλασιάστε αυτή την διαδικασία με όσους είναι διαθέσιμοι στον συγκεκριμένο χώρο  διαπροσωπικό επίπεδο κλπ. Μεταφορά της Ορχήστρας

59 Τελετουργικό Μοντέλο - Τι είναι επικοινωνία;
Ορισμός Επικοινωνίας: 1.Η διαδικασία στην οποία οι συμμετέχοντες δημιουργούν και μοιράζονται πληροφορίες μεταξύ τους για να κατακτήσουν την αμοιβαία κατανόηση. 2.Η επικοινωνία είναι μία πανταχού παρούσα, συνεχόμενη, προβλέψιμη, πολυ-επίπεδη διαδικασία κατασκευής και μοιράσματος νοήματος.

60 Τι είναι επικοινωνία; Τελετουργικό Μοντέλο
Η επικοινωνία δεν είναι μία αντίδραση σε κάτι ή μία διαντίδραση με κάτι αλλά μία συναλλαγή μέσω την οποίας ο άνθρωπος δημιουργεί και αποδίδει νόημα για να πραγματώσει τους σκοπούς του. Αντί για πηγή και δέκτης κάθε άτομο καθίσταται συμμέτοχος στην επικοινωνιακή διαδικασία. Η τελετουργική εκδοχή δεν αντιμετωπίζει την επικοινωνία πρωταρχικά ως την προέκταση των μηνυμάτων στον χώρο αλλά την διατήρηση της κοινωνίας στον χρόνο. Όχι την πράξη της μεταδιδόμενης πληροφορίας αλλά την αντιπροσώπευση των κοινών πεποιθήσεων.

61 Η επικοινωνία είναι προβλέψιμη – βάση κανόνων  Δεν είναι τυχαία διαδικασία
Υπάρχουν κώδικες οι οποίοι οργανώνουν την προσωπική και διαπροσωπική συμπεριφορά, ρυθμίζουν την καταλληλότητα της ανάλογα με το περιβάλλον και συνεπώς καθορίζουν την σημασία της. Κάθε άνθρωπος ζει υποχρεωτικά (αν και συχνά ασυνείδητα) με κώδικες και μέσα από κώδικες αφού κάθε συμπεριφορά συνεπάγεται την χρήση τους. Watzlawick: “Όπως ακριβώς είναι δυνατόν κάποιον να μιλάει μία γλώσσα σωστά και με ευχέρεια χωρίς να έχει την παραμικρή ιδέα για την γραμματική της, έτσι όλοι μας τηρούμε μονίμως τους κανόνες της επικοινωνίας, αλλά οι ίδιοι οι κανόνες, η «γραμματική της επικοινωνίας είναι κάτι που δεν συνειδητοποιούμε» Ορισμός Επικοινωνίας Διαβιβαστικό Μοντέλο: Εκούσια και συνειδητή διαδικασία Τελετουργικό: Η ακούσια ή εκούσια χρήση αυτών των κωδικών

62 Ζητήματα που θέτει το τελετουργικό μοντέλο
Ερώτηση 1: Ποια είναι η αντίθετη λέξη του «επικοινωνώ»; Ερώτηση 2: Είναι η βούληση καθοριστική παράμετρος του φαινομένου της επικοινωνίας ; Διαβιβαστικό μοντέλο: ναι Τελετουργικό μοντέλο: όχι. Κάθε συμπεριφορά παρουσία ενός άλλου ανθρώπου είναι εν δυνάμει επικοινωνία. Όπως δεν υπάρχει αντίθετο της συμπεριφοράς δεν υπάρχει αντίθετο της επικοινωνίας. Αντίρρηση: Κάποιος δεν θέλει να μου μιλήσει με αποφεύγει. Δεν επικοινωνεί μαζί μου. Σωστά; Watzlawick: Για να υπάρξει επικοινωνία είναι απαραίτητη η παρουσία ενός άλλου ατόμου. Κι όμως: Κοιτάζω την Ακρόπολη κι αντλώ νοήματα, αυτό δεν είναι επικοινωνία;

63 Ερώτηση: Ποιος ξεκινάει μία διαδικασία επικοινωνίας;
Ερώτηση 2: Η κότα έκανε το αυγό ή το αυγό την κότα; Το ερώτημα αυτό είναι λάθος γιατί προέρχεται από μία γραμμική αντίληψη της επικοινωνίας που σχετίζεται με το διαβιβαστικό μοντέλο. Η επικοινωνία είναι μία δυναμική διαδικασία αλληλεπίδρασης η οποία πρέπει να γίνεται αντιληπτή σε συστημικούς όρους. Σύμφωνα με το τελετουργικό μοντέλο το ερώτημα δεν έχει νόημα. Αποτελεί μία αυθαίρετη πράξη «στίξης» που γίνεται για αναλυτικούς λόγους. Προσοχή: Αυτό είναι το κεντρικό λάθος που γίνεται στην στρατηγική επικοινωνία (ρητορική, προπαγάνδας, δημόσια διπλωματία κλπ) θεωρούμε ότι η επικοινωνία ξεκινάει από τον δικό μας σχεδιασμό.

64 Τα επίπεδα της επικοινωνίας
Watzlawick: Η επικοινωνία όχι μόνον μεταβιβάζει πληροφορίες αλλά και καθορίζει συμπεριφορές. Επίπεδο του περιεχομένου: η πληροφορία η οποία διαβιβάζεται μέσω της επικοινωνίας – Τι λέγεται. Επίπεδο της σχέσης: κάθε πράξη επικοινωνίας αντικατοπτρίζει (οριοθετεί, καθορίζει, διαπραγματεύεται) το επίπεδο της σχέσης ανάμεσα σε αυτούς που επικοινωνούν και έτσι μας δίνει στοιχεία για το πώς θα ερμηνεύσουμε το περιεχόμενο της επικοινωνίας – Πως λέγεται. Κάθε επικοινωνία αποτελεί μία (μίκρο) διαπραγμάτευση της σχέση.  Η επικοινωνία καθορίζει επίπεδα σχέσεων. Συμμετρικές σχέσεις – Σχέσεις κυριαρχίας

65 Ζητήματα που θέτει το τελετουργικό μοντέλο
Γιατί επικοινωνούμε: Επικοινωνούμε για να καλύψουμε κάποιες ανάγκες. Επικοινωνούμε για να ενισχύσουμε και να διατηρήσουμε την αίσθηση του εαυτού μας. Επικοινωνούμε για να αναπτύξουμε σχέσεις. Επικοινωνούμε για να ανταπεξέλθουμε στις κοινωνικές μας υποχρεώσεις. Η επικοινωνία διαμορφώνει ταυτότητες: Α. Ατομικές ταυτότητες. Επικοινωνούμε για να ενισχύσουμε και να διατηρήσουμε την αίσθηση του εαυτού μας. Β. Συλλογικές ταυτότητες: επί-κοινωνία

66 Πραγματικότητα κι Επικοινωνία
Watzlawick : How Real is Real – Communication, Disinformation and Confusion – Διαχωρίζει ανάμεσα σε: 1. Πραγματικότητα πρώτης τάξης: Αναφέρεται στις φυσικές ιδιότητες των πραγμάτων. 2. Πραγματικότητα δεύτερης τάξης: Αναφέρεται στις κοινωνικές ιδιότητες, στην αξία, στην σημασία αυτών των αντικειμένων. Τα μηνύματα δεν έχουν εγγενή σημασία. Η σημασία τους διαμορφώνεται μέσα στα πλαίσια του συνόλου των τρόπων επικοινωνίας οι οποίοι σχετίζονται με το περιβάλλον της διάδρασης. Bateson - Μετα-επικοινωνία: H επικοινωνία για την επικοινωνιακή διαδικασία. Τα σήματα τα οποία λένε ότι αυτό δεν είναι πραγματικό αλλά αναφέρεται ως πραγματικό. Η επικοινωνία για την επιστήμη της επικοινωνίας μετα-επικοινωνίας.

67 Β. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ, ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

68 Πολιτισμός κι Επικοινωνία: Διαστάσεις
Η προσπάθεια ενός ειδικού σε θέματα τέχνης να εξηγήσει στο κοινό του τους συμβολισμούς, την τεχνοτροπία και την καλλιτεχνική αξία ενός πίνακα ζωγραφικής. Η προσπάθεια ενός φιλότεχνου να αναγνώσει, να κατανοήσει και να ερμηνεύσει έναν έργο τέχνης. Η προσπάθεια ενός μουσειολόγου να δημιουργήσει, να οργανώσει και να διαχειριστεί τη συλλογή ενός μουσείου. Η κάθε μορφής παραγωγή και προώθηση ενός πολιτιστικού αγαθού από το δημιουργό του καθώς και η πρόσληψή του από το εκάστοτε κοινό του. Η δημοσιογραφία. Η είδηση ως κατασκευασμένο προϊόν ενέχει στοιχεία ταυτότητας και πολιτιστικής έκφρασης.

69 Πολιτιστική επικοινωνία
Η Πολιτιστική επικοινωνία (cultural communication) εστιάζεται στον ρόλο της επικοινωνίας στην κατασκευή και στην διαπραγμάτευση κοινών ταυτοτήτων. Η έρευνα στην πολιτιστική επικοινωνία αποσκοπεί να κατανοήσει την επικοινωνία στα πλαίσια μίας συγκεκριμένης κουλτούρας με τον τρόπο που να την βίωνε θα την κατανοούσε κάποιος που είναι ενταγμένος σε αυτή την κουλτούρα.

70 Πολιτιστική επικοινωνία
Τι είναι πολιτιστική επικοινωνία Προσπάθειες διαφορετικών χωρών να ανακαλύψουν κοινά στοιχεία μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών ώστε να προσεγγίσουν πιο αποτελεσματικά ανθρώπους διαφορετικής κουλτούρας και ιδιοσυγκρασίας. Το σύνολο των διαδικασιών, των τεχνικών και των μέσων που μετέρχεται μια χώρα για να προωθήσει τον πολιτισμό της.

71 Διαπολιτιστική επικοινωνία
Cross-cultural communication, η σύγκριση της διαπροσωπικής (πρόσωπο με πρόσωπο) επικοινωνίας σε διαφορετικές κουλτούρες. Ο κλάδος προήλθε από την έρευνα επικοινωνιακών διαδικασιών σε διαφορετικές κουλτούρες στα πλαίσια της πολιτιστικής επικοινωνίας. Intercultural communication η ανάλυση της διαπροσωπικής επικοινωνίας ανάμεσα σε άτομα που ανήκουν σε διαφορετικά έθνη – προέρχονται από άλλες κουλτούρες. Η έρευνα της διαπολιτισμική επικοινωνία: Εστιάζει στο άτομο ως μονάδα ανάλυσης. Έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια της διαπροσωπικής επικοινωνίας.

72 Διαπολιτιστική επικοινωνία
Μετά το Marshal Plan για την παροχή αναπτυξιακής βοήθειας στην χειμαζόμενη από τον πόλεμο Ευρώπη ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Τρούμαν πρότεινε την παροχή τεχνικής και επιστημονικής βοήθειας στις αναπτυσσόμενες χώρες της Λατινικής Αμερικής, της Αφρικής και της Ασίας για να ενισχύσει την αναπτυξιακή τους πορεία. Τότε ιδρύθηκε το FSI για να εκπαιδεύσει τους Αμερικάνους ειδικούς που συμμετείχαν στο πρόγραμμα. Από το κυρίαρχη φυσιογνωμία στο FSI ήταν ο Stuart Hall o οποίος μέσα από την προσωπική του εμπειρία στην διαπροσωπική επικοινωνία οραματίστηκε και στην συνέχεια συγκρότησε το επιστημονικό πεδίο της διαπολιτισμικής επικοινωνίας.

73 Διαπολιτιστική επικοινωνία
Χαρακτηριστικά: Προσωπική συμμετοχή του επιστήμονα στην έρευνα, σύνδεση της έρευνας με την εκπαίδευση και την διαχείριση προβλημάτων στην διαπολιτισμική επικοινωνία Η έρευνα απομακρύνεται από τις μακροσκοπικές έρευνας που αφορούν μία μόνο κουλτούρα και κινείται προς έρευνες που αφορούν το διαπροσωπικό επίπεδο και περισσότερες από μία κουλτούρες Εστίαση στην γλώσσα του σώματος Εστίαση στο πολιτισμικά υποσυνείδητο μέρος της επικοινωνίας.

74 Διαπολιτιστική επικοινωνία
Χαρακτηριστικά: Πολιτιστικός σχετικισμός (cultural relativism) : μία επικοινωνιακή, μία πολιτιστική πρακτική δεν κρίνεται με βάση τα κριτήρια και τις πρακτικές μίας άλλης κουλτούρας. Δηλαδή έχουμε μία αξιακά ελεύθερη θεώρηση. Στον αντίποδα του πολιτιστικού σχετικισμού τοποθετείται ο εθνοκεντρισμός, δηλαδή η τάση μου να κρίνω τις κουλτούρες των άλλων με βάση την δικιά μου κουλτούρα. (περιορισμός)

75 Διεθνής Επικοινωνία Χαρακτηριστικά:
Οι ερευνητές στην διεθνή επικοινωνία κινούνται στο μάκρο επίπεδο. Χρησιμοποιούν ως μονάδα ανάλυση όχι το μεμονωμένο άτομο αλλά ευρύτερες ομαδοποιήσεις όπως το έθνος, την εταιρία, το παγκόσμιο σύστημα κρατών ή τα κοινωνικά κινήματα. Η διεθνής επικοινωνία ασχολείται με την ισχύ, την πολιτική και της διαδικασία της επιρροής άλλων εθνών-κρατών. Το κύριο γεγονός της ανάλυσης είναι η αλληλεπίδραση, η διαντίδραση ανάμεσα σε δύο κοινωνίες – έθνη – κράτη που συντελείτε μέσω των μαζικών μέσων επικοινωνίας.

76 Διεθνής Επικοινωνία Χαρακτηριστικά:
Είναι μορφή μαζικά διαμεσολαβούμενης επικοινωνίας Ο όρος διεθνής επικοινωνία συμπεριλαμβάνει κάθε μορφή μαζικά διαμεσολαβούμενης επικοινωνίας που ξεπερνά τα σύνορα των κρατών. Ορισμένοι διαφοροποιούν ανάμεσα στην διεθνή και στην παγκόσμια επικοινωνία: Ο όρος «διεθνή επικοινωνία» χρησιμοποιείται μόνο για επικοινωνία στην οποία οι δρώντες είναι τα έθνη-κράτη. Ο όρος «παγκόσμια επικοινωνία» χρησιμοποιείται ως μία πιο ευρεία έννοια που συμπεριλαμβάνει και μη-κυβερνητικούς δρώντες στην επικοινωνία όπως οι ΜΚΟ, η πολυεθνικές εταιρίες, κα.

77 Λέξεις Κλειδιά 1. Επίπεδο της Σχέσης 2. Επίπεδο του Περιεχομένου 3. Διαμορφώνει Ταυτότητες 4. Διεθνής Επικοινωνία 5. Κώδικες 6. Μετα-επικοινωνία 7. Πολιτιστική επικοινωνία 8. Πολιτιστικός σχετικισμός 9. Πραγματικότητα Δεύτερης Τάξης 10. Πραγματικότητα Πρώτης Τάξης 11. Συμμέτοχος 12. Τελετουργικό Μοντέλο 13. Τελικό Ήθος 14. Cross-cultural communication 15. Intercultural communication

78 Βιβλιογραφία Για περαιτέρω εμβάθυνση στο θέμα μπορείτε να δείτε: Watzlawick P, Bavelas J.B. και Jackson D.D. (1998) Ανθρώπινη Επικοινωνία και οι Επιδράσεις της στην Συμπεριφορά, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Winkin Y. (1993) Επικοινωνία, Θεσσαλονίκη: Εκδ. Μάγια. Tannen, D. (1993) Γιατί δεν με Καταλαβαίνεις, Αθήνα: Εκδ. Λύχνος. Καϊτατζή-Γουίτλοκ, (2012) ‘Επικοινωνία: Θεωρία στην Πράξη’, Αθήνα: Εκδόσεις Α.Α. Λιβάνης

79 ΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Διάλεξη 4η
ECREA 2010_3rd European Communication Conference ΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Διάλεξη 4η Αθανάσιος Ν. Σαμαράς, Λέκτορας Διεθνούς και Πολιτικής Επικοινωνίας , Μάθημα Πολιτιστικής Επικοινωνίας Τμήμα Διεθνών κι Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πειραιά.

80 Παραπομπές Το σύνολο του υλικού των διαφανειών αντλήθηκε από τα βιβλία: Αποστολίδης Θ. και Παπαστάμου Σ. (2008) Η θεωρία της Γνωστικής Ασυμφωνίας, σελ στο Σ. Παπαστάμου (Επιμ) Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία – Τόμος Β, Η Παράδοση, Αθήνα: Εκδ Πεδίο Γαρδικιώτης Α. (2008) Κοινωνική Επιρροή, Επισκόπηση και Αξιολόγηση της Έρευνας και των Θεωριών, Αθήνα: Εκδ Gutenberg. Γεώργας Δ. (1990) Κοινωνική Ψυχολογία - Τόμος Α. Gudykunst W.B. (1991) Bridging Differences; Effective Intergroup Communication, Newbury Park, Cal: Sage Publicatons Όποιος επιθυμεί να εντρυφήσει στις έννοιες καλείτε να ‘επισκεφτεί’ αυτά τα βιβλία. Για όποιον ενδιαφέρεται για την αξιοποίηση των εννοιών αυτών στο επίπεδο της εφαρμοσμένης πειθούς στο επίπεδο της καθημερινής κι επαγγελματικής ζωής διαβάστε τα βιβλία: Cialdini R.B. (2008) Η Τέχνη της Πειθούς, Αθήνα: Δίαυλος Pratkanis & Aronson (2001) Age of Propaganda: The Everyday Use and Abuse of Persuasion

81 Τρίτη Διάλεξη Ρητορικής
Περίγραμμα Μαθήματος 1. Στάσεις - Ορισμός και Περιεχόμενο 2. Στάσεις και Αξίες 3. Μάθηση Στάσεων 4. Κεντρικότητα Στάσεων 5. Αφοσίωση του Ατόμου στην Στάση 6. Αντίσταση σε Προσπάθειες Αλλαγής της Στάσης 7. Αντιληπτικό Προπέτασμα Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

82 Εισαγωγή: Στάσεις στην Διαπολιτιστική Επικοινωνία
Προβλήματα στην διαπολιτιστική επικοινωνία προκύπτουν από: 1. Διαφορές στην γλώσσα 2. Διαφορές στην κουλτούρα 3. Τις στάσεις μας (προκαταλήψεις – στερεότυπα) απέναντι σε όσους είναι διαφορετικοί από εμάς. Στην διαπολιτιστική επικοινωνία οι προσδοκίες που διαμορφώνουμε για τους άλλους στηρίζονται στον τρόπο με τον οποίο τους κατηγοριοποιούμε. Έως ότου «γνωρίσουμε» τον άλλο πραγματικά η σχέση μας μαζί του στηρίζεται στις προσδοκίες μας σχετικά με το πώς συμπεριφέρονται τα άτομα που ανήκουν στις κατηγορίες στις οποίες τον έχουμε εντάξει. Gudykunkst 1991:2 Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

83 Τρίτη Διάλεξη Ρητορικής
Στάσεις Οι στάσεις αντιπροσωπεύουν την αντίληψη των κοινωνικών φαινομένων από την πλευρά του ανθρώπου. Στοιχείο της σταθερότητας Οι στάσεις μας είναι σταθερές και αντιστέκονται στην αλλαγή. Στοιχείο της Μάθησης Οι στάσεις μαθαίνονται από το άμεσο και έμμεσο περιβάλλον. Δηλαδή, τόσο η εκμάθηση των στάσεων, όσο και η αλλαγή των στάσεων εξηγούνται με βάση διάφορες θεωρίες της μάθησης. Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

84 Τρίτη Διάλεξη Ρητορικής
Στάσεις Ορισμός της στάσης: με τη χρήση της έννοιας «στάση» προς κάποιο αντικείμενο, κάποια ιδέα ή κάποιο πρόσωπο, εννοείται ένα διαρκές σύστημα με γνωστικό στοιχείο, συναισθηματικό στοιχείο, και τέλος, με κάποια τάση προς την έκφραση συμπεριφοράς. Η έννοια «στάση» είναι τρισδιάστατη. Αποτελείτε από: (1) το γνωστικό στοιχείο, (2) το συναισθηματικό στοιχείο και (3) τη συμπεριφορά του ατόμου. Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

85 Τρίτη Διάλεξη Ρητορικής
Στάσεις και Αξίες Ορισμός της «αξίας»: Η «αξία» είναι μια σαφής ή υπονοούμενη σύλληψη του επιθυμητού, χαρακτηριστική ενός ατόμου ή κάποιας ομάδας, και η οποία επηρεάζει την επιλογή προτύπων, μέσων, και δράσεων που υπάρχουν στην κοινωνία. Ειδοποιός διαφορά με στάσεις: το επιθυμητό Το αξιοκρατικό σύστημα αναφέρεται σε κανόνες που υποδεικνύουν την επιθυμητή συμπεριφορά της κοινωνίας. Αντιθέτως, οι στάσεις δεν περιέχουν το βαθιά ριζωμένο στην επιθυμητή συμπεριφορά της κοινωνίας στοιχείο, που χαρακτηρίζει τις αξίες. Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

86 Γνωστική Διάσταση των Στάσεων
Τρίτη Διάλεξη Ρητορικής Γνωστική Διάσταση των Στάσεων Η γνωστική διάσταση των στάσεων αναφέρεται στις γνωστικές λειτουργίες που χαρακτηρίζουν την ανθρώπινη νοημοσύνη. Η αντίληψη του ανθρώπου δεν περιορίζεται στην αντίληψη μεμονωμένων ερεθισμάτων. Αντιθέτως, οργανώνει τα ερεθίσματα, κατηγοριοποιεί τα ίδια ερεθίσματα σε ενιαία σύνολα. Το γνωστικό στοιχείο των στάσεων, αναφέρεται κυρίως στην ανθρώπινη νοερή δυνατότητα να αντιλαμβάνεται και να κατηγοριοποιεί σαν ενιαία, όμοια αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες. Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

87 Συναισθηματική Διάσταση των Στάσεων
Τρίτη Διάλεξη Ρητορικής Συναισθηματική Διάσταση των Στάσεων Η κάθε στάση ενδέχεται να διεγείρει θετικά, ουδέτερα, ή αρνητικά συναισθήματα στο άτομο. Στάσεις ενδέχεται να δημιουργήσουν αντικρουόμενα συναισθήματα. Η συναισθηματική διάσταση των στάσεων είναι αποτέλεσμα της μάθησης – δηλαδή η συναισθηματική αντίδραση έχει συνδεθεί με τη στάση κάτω από συνθήκες ενίσχυσης, ή κάτω από την επίδραση κάποιας κοινωνικής παραμέτρου. Ως συναισθηματική αντίδραση εννοείται, τόσο η συνειδητοποίηση και η περιγραφή της συναισθηματικής κατάστασης από το ίδιο το άτομο, όσο και η μέτρηση των αντιδράσεων του αυτόνομου νευρικού συστήματος. Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

88 Τάση Συμπεριφοράς της Στάσης
Τρίτη Διάλεξη Ρητορικής Τάση Συμπεριφοράς της Στάσης Η τάση συμπεριφοράς του ατόμου, βρίσκεται σε άμεση σχέση με τους κανόνες συμπεριφοράς της κοινωνίας – δηλαδή τους προσδιορισμένους από την κοινωνία κανόνες της πρέπουσας συμπεριφοράς. Μεταξύ στάσεων και συμπεριφοράς μεσολαβούν: (1) τα χαρακτηριστικά του ατόμου και (2) οι συνθήκες κάτω από τις οποίες βρίσκεται το άτομο. Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

89 Μάθηση Στάσεων – Συμπεριφορικές Θεωρίες
Τρίτη Διάλεξη Ρητορικής Μάθηση Στάσεων – Συμπεριφορικές Θεωρίες Οι συμπεριφοριστικές θεωρίες των στάσεων προσπαθούν να ερμηνεύσουν τη μάθηση, τη διαμόρφωση των στάσεων, με βάση την επίδραση του περιβάλλοντος επάνω στο άτομο. Οι θεωρίες της μάθησης, ορίζουν τη στάση ως μια απλή συνήθεια, διαμορφωμένη από το άμεσο περιβάλλον του ατόμου με βάση τις αρχές της μάθησης. Οι κύριες έννοιες των θεωριών της μάθησης είναι: η σύνδεση, η ενίσχυση η μίμηση. Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

90 Μάθηση Στάσεων – Συμπεριφορικές Θεωρίες
Τρίτη Διάλεξη Ρητορικής Μάθηση Στάσεων – Συμπεριφορικές Θεωρίες Σύνδεση: όταν δύο ερεθίσματα βρίσκονται στον ίδιο χώρο – χρόνο, δημιουργείται στον οργανισμό ένας σύνδεσμος μεταξύ των δύο. Η σύνδεση ενός ερεθίσματος με μία αντίδραση μπορεί να επεκταθεί, εφόσον τα δύο ερεθίσματα ήδη συνδέονται, σε σύνδεση του δεύτερου ερεθίσματος με την αρχική αντίδραση. Ο θεμέλιος λίθος της σύνδεσης μεταξύ ερεθίσματος και αντίδρασης επισφραγίζεται με την ενίσχυση. Η ενίσχυση, είτε έχει φυσιολογική μορφή, είτε έχει κοινωνική μορφή, είναι τελικά το αποφασιστικό στοιχείο που θα συνδέσει το ερέθισμα με την αντίδραση. Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

91 Μάθηση Στάσεων – Συμπεριφορικές Θεωρίες
Τρίτη Διάλεξη Ρητορικής Μάθηση Στάσεων – Συμπεριφορικές Θεωρίες Α. Ερέθισμα Αντίδραση Ηθοποιός Στάση προς τον Ηθοποιό Χαρακτηριστικά Θαυμασμός, εκτίμηση + καλός + όμορφος Βλέπω ταινίες του + υπόδειγμα Β. Ερέθισμα Αντίδραση Τσιγάρο Στάση προς το τσιγάρο Χαρακτηριστικά Καμία, δεν καπνίζει Ουδέτερο Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

92 Μάθηση Στάσεων – Συμπεριφορικές Θεωρίες
Τρίτη Διάλεξη Ρητορικής Μάθηση Στάσεων – Συμπεριφορικές Θεωρίες Α. Ερέθισμα: Ηθοποιός Χαρακτηριστικά: + Καλός, όμορφος Σύνδεσμος Αντίδραση Σύνδεση Στάση απέναντι στο τσιγάρο Μεταβίβαση Όταν καπνίζεις Β. Ερέθισμα: Τσιγάρο Το απολαμβάνεις Χαρακτηριστικά: + Καλό, όμορφο Σε θαυμάζουν Σε εκτιμούν Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

93 Μάθηση Στάσεων – Συμπεριφορικές Θεωρίες
Τρίτη Διάλεξη Ρητορικής Μάθηση Στάσεων – Συμπεριφορικές Θεωρίες Η μιμητική μάθηση του Bandura. Τα μικρά παιδιά μιμούνται τη συμπεριφορά και, κατ’ επέκταση, τις στάσεις των γονιών που αντιπροσωπεύουν για αυτά, παραδείγματα προς μίμηση. Η μιμητική μάθηση δεν χρειάζεται ενίσχυση. Οι στάσεις μαθαίνονται επειδή τα άτομα μιμούνται τις στάσεις των ατόμων που εκτιμούν. Ο συμπεριφορισμός επικρίνεται, επειδή με το να παρουσιάζει την ανθρώπινη συμπεριφορά σαν μεμονωμένες συνδέσεις ερεθισμάτων – αντιδράσεων, υπεραπλουστεύει την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης. Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

94 Μάθηση Στάσεων – Συμπεριφορικές Θεωρίες
Τρίτη Διάλεξη Ρητορικής Μάθηση Στάσεων – Συμπεριφορικές Θεωρίες Ανεξάρτητο Ερέθισμα Ανακλαστική Αντίδραση Φιλί μητέρας Θερμά συναισθήματα Αντιδράσεις του παρασυμπαθητικού συστήματος Ουδέτερο Ερέθισμα «καλό παιδί» ΜΑΘΗΣΗ ΣΥΝΔΕΣΗ Ανεξάρτητο Ερέθισμα Εξαρτημένη Αντίδραση Φιλί μητέρας θερμά συναισθήματα ΕΝΙΣΧΥΣΗ Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

95 Μάθηση Στάσεων – Συμπεριφορικές Θεωρίες
Τρίτη Διάλεξη Ρητορικής Μάθηση Στάσεων – Συμπεριφορικές Θεωρίες Ουδέτερο Ερέθισμα «Οι γερμανοί» ΜΑΘΗΣΗ ΣΥΝΔΕΣΗ Ανεξάρτητο Ερέθισμα Εξαρτημένη Αντίδραση Καλοί ΣΤΑΣΕΙΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗ Συναισθηματα: θετικά Θερμότητα, συμπάθεια Γνωστικό Επίπεδο: Οι γερμανοί είναι καλοί, ανθρωπιστές, ελαστικοί, δεν κάνουν γενοκτονίες Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

96 Κεντρικότητα Στάσεων - Εγωκεντρικότητα
Τρίτη Διάλεξη Ρητορικής Κεντρικότητα Στάσεων - Εγωκεντρικότητα Ορισμένες στάσεις είναι πιο κεντρικές, πιο ουσιαστικές, πιο βαθιά ριζωμένες στο εγώ του ανθρώπου. Οι στάσεις «είμαι άνδρας» ή «είμαι Έλληνας», είναι πιο κεντρικές για εμένα ως άτομο, επειδή αφενός η κοινωνία μπορεί να επιβεβαιώσει την εγκυρότητα της στάσης, και αφετέρου, το ίδιο το άτομο θεωρεί ότι οι στάσεις αυτές ουσιώδεις για το ίδιο. Οι δύο στάσεις είναι στενά συνδεδεμένες με το εγώ του ατόμου, με αποτέλεσμα, (α) να ταυτίζεται ολοκληρωτικά με τις στάσεις του, και (β) να υπερασπίζεται με πάθος τις στάσεις του, όταν κάποιος του τις αμφισβητεί. Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

97 Επίπεδο Αφοσίωσης του Ατόμου στην Στάση
Τρίτη Διάλεξη Ρητορικής Επίπεδο Αφοσίωσης του Ατόμου στην Στάση Καθοριστικό ρόλο στην αντίσταση για αλλαγή παίζει (1) ο βαθμός αφοσίωσης του ατόμου προς τη στάση, και (2) ο βαθμός εμπέδωσης της στάσης. Παράμετροι που το προσδιορίζουν επίπεδο αφοσίωσης του ατόμου στη στάση: 1. Οι ενέργειες, η εκδηλωμένη συμπεριφορά του ατόμου στη στάση. Εάν κάποιος αγοράσει κάποιο σπίτι, η ενέργεια αυτή τον δεσμεύει να υποστηρίζει τη στάση του ότι το σπίτι είναι ωραίο, ότι εκπλήρωσε το όνειρο της ζωής του. 2. Η εκφραζόμενη άποψη για κάποια τοποθέτηση δεσμεύει το άτομο να την υποστηρίξει. Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

98 Επίπεδο Αφοσίωσης του Ατόμου στη Στάση
Τρίτη Διάλεξη Ρητορικής Επίπεδο Αφοσίωσης του Ατόμου στη Στάση 3. Όταν το άτομο διαμορφώνει εκούσια κάποια στάση, τότε είναι περισσότερο αφοσιωμένο στην υποστήριξή της απ’ όσο θα ήταν, εάν υιοθετούσε μια στάση κάτω από την έμμεση ή άμεση επιρροή της ομάδας του. 4. Το επίπεδο της αφοσίωσης του ατόμου στη στάση του βρίσκεται σε στενή συνάρτηση με το πόσο στενά συνδεδεμένη είναι η στάση του με το αξιοκρατικό του σύστημα, με την καθημερινή συμπεριφορά, με τις υπόλοιπες συνήθειές του, κλπ. Η ενδεχόμενη αλλαγή μιας στενά ριζωμένης στο ολικό αξιοκρατικό σύστημα στάσης, θα απαιτούσε την αλλαγή όλου του συστήματος. Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

99 Μορφές Αντίστασης στην Αλλαγή Στάσεων
Τρίτη Διάλεξη Ρητορικής Μορφές Αντίστασης στην Αλλαγή Στάσεων 1. Χρήση των λογικών επιχειρημάτων. Το άτομο προσπαθεί να προσκομίσει λογικά επιχειρήματα με σκοπό να αντισταθεί στην προσπάθεια αλλαγής των στάσεών του. 2. Προσπάθεια εξευτελισμού ή εξύβρισης ή μείωσης του κύρους της πηγής. 3. Άλλη τακτική αντίστασης, είναι η χρήση των μηχανισμών άμυνας του εγώ. Όταν το μήνυμα είναι γνωστικά ασύμφωνο με τη στάση του, τότε ο στόχος ενδέχεται να χρησιμοποιήσει ασυνείδητα τους μηχανισμούς άμυνας, οι οποίοι θα μειώσουν το προερχόμενο από τη γνωστική ασυμφωνία άγχος: Εκλογίκευση. Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

100 Μορφές Αντίστασης στην Αλλαγή Στάσεων
Τρίτη Διάλεξη Ρητορικής Μορφές Αντίστασης στην Αλλαγή Στάσεων 4. Να διαστρεβλώνει το μήνυμα. Το φαινόμενο αυτό είναι ασυνείδητο. Βλέπουμε και ακούμε αυτό που θέλουμε. Το ίδιο ισχύει για την αντίληψη των μηνυμάτων. 5. Κατηγορηματική απόρριψη. Το άτομο απλώς απορρίπτει την προσπάθεια αλλαγής της στάσης του, χωρίς καμία αιτιολογία, χωρίς επιχειρηματολογία ή άλλη μορφή αντίστασης. «Έτσι θέλω», «δεν τα πιστεύω αυτά». Η παράλογη αυτή αντίσταση είναι πολύ χαρακτηριστική και δύσκολα ερμηνεύεται. Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

101 Τρίτη Διάλεξη Ρητορικής
Πώς μπορεί ο στόχος να μάθει να αντιστέκεται στις προσπάθειες αλλαγής των στάσεων; Δύο τακτικές αντίστασης: το δυνάμωμα και ο εμβολισμός. Μεταφορά του Ιού Το γνωστικά ασύμφωνο με τη στάση του στόχου μήνυμα αντιστοιχεί σε κάποιο ιό. Όσο πιο επικίνδυνος είναι ο ιός, τόσο σοβαρότερη αρρώστια μπορεί να προκαλέσει. Όσο πιο δυνατός είναι ο οργανισμός του ατόμου, τόσο περισσότερο αντέχει στην αρρώστια. Η ενδυνάμωση του οργανισμού συνίσταται στην ενίσχυση του οργανισμού. Ο εμβολιασμός, συνίσταται στη χρήση κάποιου ορού, ο οποίος προκαλεί μια ασθενή μορφή ασθένειας (χολέρας) με συνέπεια να δυναμώσουν τα αντισώματα κατά της χολέρας. Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

102 Τρίτη Διάλεξη Ρητορικής
Πώς μπορεί ο στόχος να μάθει να αντιστέκεται στις προσπάθειες αλλαγής των στάσεων; Η αντίστοιχη τακτική με εκείνη του δυναμώματος είναι να ενισχύσουμε τη στάση του στόχου, δίνοντάς του περισσότερα και πιο πειστικά επιχειρήματα για να αντικρούσει την προσπάθεια επιρροής από την πλευρά της πηγής. Η αντίστοιχη τακτική με αυτήν του εμβολιασμού, συνίσταται στο να ενισχύσει κανείς την αντίσταση του στόχου, με μια ασθενή επίθεση στη στάση του. Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

103 Γνωστική Ασυμφωνία Προσδιορισμός Γνωστικού Στοιχείου
Τρίτη Διάλεξη Ρητορικής Γνωστική Ασυμφωνία Προσδιορισμός Γνωστικού Στοιχείου Γνωστικό στοιχείο: Είναι οτιδήποτε μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο γνώσης για κάποιο άτομο. Τα γνωστικά στοιχεία μπορεί να αφορούν: 1. Εμάς (μου αρέσει η όπερα) 2. Την συμπεριφορά μας (αγόρασα εισιτήριο για το Μέγαρο) 3. Το κοινωνικό περιβάλλον (Στους φοιτητές μου δεν αρέσει η όπερα) 4. Το φυσικό περιβάλλον (το βράδια κάνει κρύο) Ερώτηση: Ποια είναι η σχέση ανάμεσα στα γνωστικά στοιχεία; Ερώτηση: Ποιος είναι ο βαθμός εναρμόνισης που έχει το ένα με το άλλο; Ερώτηση: Υπάρχει ισορροπία ανάμεσα στα γνωστικά στοιχεία που συγκροτούν το κοινωνιογνωστικό μου πεδίο; (Αποστολίδης & Παπαστάμου 2008: 305) Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

104 Γνωστική Ασυμφωνία Προσδιορισμός Γνωστικού Στοιχείου
Τρίτη Διάλεξη Ρητορικής Γνωστική Ασυμφωνία Προσδιορισμός Γνωστικού Στοιχείου Θεωρία γνωστικής ασυμφωνίας: Το άτομο έχει την τάση να μειώνει την ασυμφωνία η οποία μπορεί να δημιουργηθεί μεταξύ δύο αντιφατικών μεταξύ τους γνωστικών στοιχείων. Η συνύπαρξη δύο τουλάχιστον γνωστικών στοιχείων που με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο δεν συμβιβάζονται μεταξύ τους (ασυμφωνία) ωθεί το άτομο να προσπαθήσει να τις κάνει μα συμβιβαστούν (μείωση ασυμφωνίας) (Αποστολίδης & Παπαστάμου 2008: 306) Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

105 Από την Γνωστική Ασυμφωνία στο Αντιληπτικό Παραπέτασμα
Τρίτη Διάλεξη Ρητορικής Από την Γνωστική Ασυμφωνία στο Αντιληπτικό Παραπέτασμα Το άτομο προσπαθεί να αποφύγει καταστάσεις γνωστικής ασυμφωνίας, επειδή η γνωστική ασυμφωνία δημιουργεί ανισορροπίες και επακολουθεί ένταση στο γνωστικό σύστημα. Δηλαδή, το άτομο τείνει να αντιστέκεται σε προσπάθειες επηρεασμού των στάσεών του. Αντιληπτικό παραπέτασμα (perceptual screen):Διανοητικός μηχανισμός κρατά μακριά απόψεις και αντιλήψεις που είναι αντίθετες προς αυτές που ήδη έχει το άτομο και που έχουν καθοριστεί από τα δημογραφικά του χαρακτηριστικά, καθώς και από τις ομάδες με τις οποίες έχει συνδεθεί. Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

106 Αντιληπτικό Παραπέτασμα
Τρίτη Διάλεξη Ρητορικής Αντιληπτικό Παραπέτασμα Το αντιληπτικό παραπέτασμα ενεργοποιείται με τον: (α) Μηχανισμό της επιλεκτικής έκθεσης στα μηνύματα, την τάση, δηλαδή, του ατόμου να εκτίθεται μόνο στα μηνύματα με τα οποία συμφωνεί και τα οποία ενισχύουν το διανοητικό του εποικοδόμημα, (β) Μηχανισμό της επιλεκτικής αντίληψης, της τάσης, δηλαδή, να αντιλαμβάνεται τις πληροφορίες έτσι ώστε να ταιριάζουν στο προϋπάρχον σύστημα πεποιθήσεων που έχει διαμορφώσει και (γ) Μηχανισμό επιλεκτικής συγκράτησης στη μνήμη μόνο των πληροφοριών αυτών που είναι συμβατές με το υπάρχον σύστημα πεποιθήσεων. Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

107 Στάσεις - Συσχέτιση με πεδίο Διεθνών Σχέσεων: Ανάλυση Κρίσεων.
Τρίτη Διάλεξη Ρητορικής Στάσεις - Συσχέτιση με πεδίο Διεθνών Σχέσεων: Ανάλυση Κρίσεων. Ανεξάρτητη Μεταβλητή: Κρίση - Γεγονότα 1η Ενδιάμεση Μεταβλητή: Γνωσιακές διεργασίες - Στάσεις κλπ. Επιστημονικό κεκτημένο Γνωστικής και Κοινωνικής Ψυχολογίας 2η Ενδιάμεση Μεταβλητή: Διαμόρφωση Αντιλήψεων 3η Ενδιάμεση Μεταβλητή Διαμόρφωση Στρατηγικής Εξαρτημένη Μεταβλητή Διαχείριση Κρίσης Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

108 Τρίτη Διάλεξη Ρητορικής
Αναστοχασμός 1. Το διάγραμμα στην προηγούμενη διαφάνεια εξηγεί το που τοποθετούνται οι μηχανισμοί που μελετά η γνωσιακή και κοινωνική ψυχολογία σε ένα μοντέλο ανάλυση κρίσεων στις διεθνείς σχέσεις. Κάντε αντίστοιχο διάγραμμα για την πολιτιστική διπλωματία. 2. Καταγράψτε τις στάσεις σας για μία σειρά από ζητήματα. Αναλύστε το γνωστικό στοιχείο, το συναισθηματικό στοιχείο και την τάση για συμπεριφορά. Διαφοροποιείστε ανάμεσα σε κεντρικές και περιφερειακές στάσεις. Επιλέξτε κεντρικές στάσεις και θυμηθείτε μία προσπάθεια να σας μεταβάλλουν την στάση και τους μηχανισμού που κινητοποιήσατε για να προστατευθεί η στάση σας. 3. Διαβάστε πρακτικά στην βουλή για ένα ζήτημα διεθνών σχέσεων και προσπαθήστε να εντοπίστε όσους περισσότερα από τα φαινόμενα που καταγράφονται στην παρουσίαση του μαθήματος. Εστιαστείτε στον δεύτερο αναστοχασμό και προσπαθήστε να τον κάνετε έως την επόμενη Τρίτη. Ο πρώτος είναι πιο δύσκολος αλλά κάντε μία προσπάθεια. Τον τρίτο αναστοχασμό σας τον αφήνω παρακαταθήκη για την επόμενη φάση της επιστημονική σας ωρίμανσης. Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

109 Τι Μάθαμε Έως Τώρα; Λέξεις Κλειδιά
1. Αντίδραση 2. Αντιληπτικό παραπέτασμα 3. Αξία 4. Γνωστική Ασυμφωνία 5. Γνωστικό Στοιχείο Στάσης 6. Εκλογίκευση 7. Εμβολιασμός 8. Ενδυνάμωση 9. Ενίσχυση 10. Επίπεδο Αφοσίωσης στη Στάση 11. Ερέθισμα 12. Κατηγορηματική Απόρριψη 13. Μεταβίβαση 14. Μίμηση 15. Μιμητική Μάθηση 16. Στοιχείο της Σταθερότητας 17. Στοιχείο της Μάθησης 18. Συμπεριφορά 19. Συμπεριφορισμός 20. Συναισθηματική Αντίδραση 21. Συναισθηματικό Στοιχείο Στάσης 22. Σύνδεση 23. Σύνδεσμος 24. Τάση Συμπεριφοράς

110 ECREA 2010_3rd European Communication Conference
ΕΘΝΟΚΕΝΤΡΙΣΜΟΣ & ΘΕΩΡΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΩΝ ΑΙΤΙΩΝ ΣΤΗΝ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚH ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Διάλεξη 5η Αθανάσιος Ν. Σαμαράς, Λέκτορας Διεθνούς και Πολιτικής Επικοινωνίας, Μάθημα Πολιτιστικής Επικοινωνίας Τμήμα Διεθνών κι Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πειραιά.

111 Τρίτη Διάλεξη Ρητορικής
Περίγραμμα Μαθήματος 1. Εθνοκεντρισμός – Ορισμός 2. Εθνοκεντρισμός και Εξωτερική Πολιτική 3. Εισαγωγή στην Ψυχολογία του Αφελούς 4. Τυπολογία Παραγωγικών Αιτιών 5. Διαδικασίες Απόδοσης Αιτιότητας 6. Μεροληψία ή Σφάλμα στην Απόδοση Αιτιότητας 7. Εθνοκεντρική ή Ομαδοεξυπηρετική Μεροληψία Αθανάσιος Ν. Σαμαράς

112 ECREA 2010_3rd European Communication Conference
Α. ΕΘΝΟΚΕΝΤΡΙΣΜΟΣ Maria Xenofontos

113 Εθνοκεντρισμός Εθνοκεντρισμός Ορισμός: «οπτική η οποία θέτει την ομάδα στην οποία ανήκει κάποιος στο κέντρο των πάντων και την αξιολόγηση όλων των άλλων με βάση αυτή την ομάδα». (Sumner 1940: 13) Εθνοκεντρισμός στηρίζεται στην έννοια της έσω-ομάδας (in group) η οποία αποτελείται από άτομα αλληλέγγυα μεταξύ τους και ορίζεται σε αντιδιαστολή με τους «ξένους», τους «άλλους», τα μέλη δηλαδή της έξω-ομάδας (out group).

114 Εθνοκεντρισμός Η έννοια υπονοεί την ανωτερότητα της έσω-ομάδας 
 συσχετίζεται με φαινόμενα αποκλεισμού και επιθετικότητας , με τις έννοιες του σοβινισμού, του ρατσισμού και της ξενοφοβίας καθώς και συγκεκριμένες ιδεολογικές προδιαθέσεις.  αποκτά αρνητικό πρόσημο. Οι εθνοκεντρικές συμπεριφορές και αντιλήψεις βασίζονται στην ύπαρξη ορίων που διαχωρίζουν τις ομάδες/έθνη.

115 Εθνοκεντρισμός Έρευνες στο πεδίο της γνωστικής ψυχολογίας συνάγουν ότι η ενεργοποίηση κατηγοριοποιήσεων και μεροληψιών που οφείλονται στην ύπαρξη ορίων τείνει να είναι ταχεία και ασυνείδητη (Lamond και Molnar, 2002). Η τάση να αξιολογούμε τη συμπεριφορά τρίτων με γνώμονα τα δικά μας κριτήρια και πρότυπα είναι φυσική και αναπόφευκτη. Κάθε άτομο εμφορείται σε κάποιο βαθμό από εθνοκεντρισμό. Παρότι είναι πιθανόν κάποιος να έχει χαμηλό βαθμό εθνοκεντρισμού είναι αδύνατον να είναι απόλυτα μη-εθνοκεντρικός.

116 Εθνοκεντρισμός Ο εθνοκεντρισμός δομείται με βάση την εθνική ταυτότητα και αυτό σχετίζεται με την ιστορική ισχύ του έθνους- κράτους και τη δόμηση των συστημάτων μαζικής επικοινωνίας με βάση αναφοράς το έθνος-κράτος. Εθνοκεντρισμός: εμπόδιο στην διαπολιτισμική επικοινωνία και στην στρατηγική επικοινωνία

117 Πολωμένη Επικοινωνία & Ηθικός Αποκλεισμός
Η πολωμένη επικοινωνία χαρακτηρίζεται από την λειτουργία του σχήματος εμείς/αυτοί. “Εμείς" έχουμε πάντα δίκιο, "αυτοί" πάντα άδικο. Η κατάσταση της πολωμένης επικοινωνίας εμφανίζεται σε μία σχέση ή σε μία κοινωνία όταν η μία πλευρά δεν αντιμετωπίζει τα αιτήματα τις άλλης πλευράς ως εύλογα ή ως νομιμοποιημένα. Η πολωμένη επικοινωνία τείνει να εμπεριέχει στοιχεία δαιμονοποίησης της ετερότητας, του «άλλου», σαν μέσο προσδιορισμού ή ενδυνάμωσης της ταυτότητας, του «εμείς». (Arnet 1986:15) Ο ηθικός αποκλεισμός επέρχεται όταν ορισμένες κατηγορίες ατόμων θεωρούνται ότι εκπίπτουν από το σύνολο, όπου οι ηθικές αρχές, οι κοινωνικές αξίες και οι άλλοι κανονισμοί εφαρμόζονται. Οι ‘άλλοι’ θεωρούνται ως μη άτομα, ως αναλώσιμοι. (Optow 1990:1)

118 Εθνοκεντρισμός και Εξωτερική Πολιτική
Στο πλαίσιο του εθνοκεντρισμού η λειτουργία της έσω- και έξω- ομάδας επηρεάζει της προσδοκίες σχετικά με την συμπεριφορά του «Άλλου» και καθοδηγεί της ερμηνεία της δράσης του «Άλλου». Αυτή η προσέγγιση αντιμετωπίζει την εξωτερική πολιτική ως μία διαδικασία καθορισμού και προβολής των ορίων ανάμεσα σε έσω-ομάδες και έξω-ομάδες στο σύγχρονο σύστημα κρατών.  νομιμοποίησης των πολιτικών συνεργασίας που υιοθετούνται απέναντι σε κράτη που μοιράζονται τις ίδιες αξίες, τις ίδιες έννοιες νομιμοποίησης της ενδοκρατικής πολιτικής λειτουργίας και άρα αντιμετωπίζουν παρεμφερείς απειλές για την εσωτερική τους δομή και συνεπώς θεωρούνται ότι αποτελούν μέρος της ίδιας (με «εμάς») έσω-ομάδας.  αιτιολογούν τις ανταγωνιστικές πολιτικές που διαμορφώνονται προς τα κράτη που αποτελούν μέρος της έξω-ομάδας.

119 Εθνοκεντρισμός και Εξωτερική Πολιτική
Ερώτηση 1: Πόσο ορθολογική είναι αυτή η προσέγγιση σύμφωνα με τον ρεαλισμό; Ερώτηση 2: Πώς θα χρησιμοποιούσατε το περιεχόμενο της προηγούμενης διαφάνειας στην διαμόρφωση της στρατηγικής επικοινωνίας στο πεδίο των διεθνών σχέσεων ή της πολιτιστικής διπλωματίας;

120 Εθνοκεντρισμός και Εξωτερική Πολιτική
Παρατηρούνται διαφοροποιήσεις στον βαθμό συνταύτισης με τα κράτη που συγκροτούν την έσω-ομάδα και αντίστοιχες διαφοροποιήσεις στο βαθμό απαξίωσης των κρατών που συγκροτούν την έξω-ομάδα επηρεάζοντας αντίστοιχα την ανάγκη για νομιμοποίηση των επιλογών. Τόσο η συνταύτιση όσο και η απαξίωση σπάνια είναι απόλυτες. Μικρότερη απαξίωση σημαίνει ότι λιγότερος ανταγωνισμός κατευθύνεται προς την πλευρά των κρατών της έξω-ομάδας απομειώνοντας έτσι τις προοπτικές της σύγκρουσης. Διαφορετικές εικόνες του «άλλου» μπορεί να καταγράφονται σε διαφορετικά πεδία πολιτικής. Διαφοροποίηση στις αντιλήψεις μπορεί να παρουσιαστεί ανάμεσα στις κυβέρνηση και στους πολίτες δημιουργώντας τριβές ανάμεσα σε ανταγωνιστικές συνταυτίσεις με ομάδες. (Wendt 1999).

121 Β. ΘΕΩΡΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΩΝ ΑΙΤΙΩΝ
ECREA 2010_3rd European Communication Conference Β. ΘΕΩΡΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΩΝ ΑΙΤΙΩΝ ΣΤΗΝ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Maria Xenofontos

122 Θεωρία Παραγωγικών Αιτιών
Οι αξιολογήσεις και οι εξηγήσεις των συμπεριφορικών αποτελεσμάτων (τα παραγωγικά αίτια) είναι ένα από τα πιο ισχυρά γνωσιακά εργαλεία που έχουμε διαθέσιμα για να κατανοήσουμε την κοινωνική πραγματικότητα. Εάν οι άνθρωποι απλά κατέγραφαν τα γεγονότα που προκλήθηκαν από την συμπεριφορά τους χωρίς να ξέρουν τι νόημα έχουν και γιατί προκλήθηκαν, θα σχηματίσουν την εντύπωση ότι δεν έχουν κατανοήσει αυτά τα γεγονότα. Για να κατανοήσουμε το «τι» συνέβη θέτουμε άμεσα την ερώτηση «γιατί» συνέβη. Κατανοούμε την ουσία μίας κατάστασης μέσα από την κατανόηση των παραγωγικών αιτιών της. Αυτό συμβαίνει ακόμα πιο έντονα με συμπεριφορές οι οποίες θεωρούνται επιτυχημένες ή αποτυχημένες, οι οποίες προκαλούν τον έπαινο ή τον ψόγο. (Γεώργας 1990)

123 Θεωρία Παραγωγικών Αιτιών ή Ψυχολογία του Αφελούς
Θεωρία Παραγωγικών Αιτιών ή Ψυχολογία του Αφελούς Ερώτηση 1: Ποια είναι η φύση της αιτιακής εξήγησης; Ερώτηση 2: Πώς η απόδοση αιτιότητας για τις πράξεις των άλλων επηρεάζουν την συμπεριφορά μας απέναντί τους και πώς λειτουργούν αυτές οι διαδικασίες στο επίπεδο των σχέσεων ανάμεσα σε ομάδες; Haider (1958) θεωρία παραγωγικών αιτιών ή «ψυχολογία του αφελούς» (naïve psychology) Περιγράφει την τάση του μέσου ανθρώπου να εξηγήσει την συμπεριφορά του άλλου, να τον «ψυχολογήσει» χρησιμοποιώντας την κοινή λογική. Η θεωρία εξετάζει την λειτουργική θεωρία την οποία ακούσια χρησιμοποιεί ο καθένας μας για να ψυχολογήσει τους άλλους και να ερμηνεύσει το κοινωνικό περιβάλλον καθώς και τις εγγενείς γνωσιακές μεροληψίες, τις ιδιαιτερότητες στον τρόπο σκέψης του ανθρώπου από τις οποίες προκύπτουν αυτές οι θεωρήσεις. (Γεώργας 1990)

124 Θεωρία Παραγωγικών Αιτιών ή Ψυχολογία του Αφελούς
Θεωρία Παραγωγικών Αιτιών ή Ψυχολογία του Αφελούς Σύμφωνα με τον Haider (1958) τάση του ανθρώπου για φαινομενολογική ερμηνεία της αιτιότητας σχετίζεται με την ανθρώπινη οντολογία Α. με την έμφυτη ανάγκη να κατανοήσουμε τους νόμους οι οποίοι διέπουν τα φαινόμενα περιβάλλοντος ως προϋπόθεση για να Β. Ελέγξουμε τα φαινόμενα αυτά. Ανάγκη κατανόησης φυσικών φαινομένων για να τα προβλέψουμε και να τα διαχειριστούμε αποτελεσματικά. Το ίδιο ισχύει και για τα κοινωνικά φαινόμενα. Το ίδιο ισχύει και για τον «άλλο». Σημαντικά δύο κριτήρια της αντίληψης: Συνοχή και Σταθερότητα Συνοχή: Υπάρχει κάποια συνέπεια στην συμπεριφορά του άλλου και αυτή μπορεί να γίνει κατανοητή από εμάς. Υπάρχει μία σταθερότητα στην συμπεριφορά κι έτσι μπορούμε να προβλέψουμε πως θα συμπεριφερθεί. (Γεώργας 1990)

125 Θεωρία Παραγωγικών Αιτιών ή Ψυχολογία του Αφελούς
Θεωρία Παραγωγικών Αιτιών ή Ψυχολογία του Αφελούς Το αξίωμα του αμετάβλητου Στην ανάλυση των παραγωγικών αιτιών της συμπεριφοράς χρησιμοποιούμε τις ίδιες γνωστικές διαδικασίες που χρησιμοποιεί ο επιστήμονας στην έρευνα, αλλά όχι συστηματικά: 1. Παρατηρούμε την συμπεριφορά του άλλου 2. Προσπαθούμε να ανάγουμε στις όμοιες εμπειρίες που υπάρχουν 3. Απορρίπτουμε περιστατικά που συνέβησαν μόνο μία φορά 4. Επισημαίνουμε όμοια περιστατικά 5. Καταλήγουμε στον εντοπισμό του πιο πιθανού αιτίου. Οι κλασικές θεωρίες απόδοσης αιτιών αντιμετωπίζουν τον άνθρωπο ως ένα έλλογο ον και παρομοιάζουν τις διαδικασίες που ακολουθεί με αυτές ενός επιστήμονα. Στην πραγματικότητα ο άνθρωπος έχει στην διάθεσή του λίγο χρόνο και περιορισμένες πληροφορίες για να εξηγήσει γεγονότα και συμπεριφορές

126 Μεροληψία ή Σφάλμα στην Απόδοση Αιτιότητας
 Τείνουν να χρησιμοποιούν σε μεγαλύτερο βαθμό συγκεκριμένο είδος αποδόσεων αιτιότητας. Όταν μία κατά τα άλλα σωστή διαδικασία απόδοσης αιτιότητας χρησιμοποιείται υπερβολικά έχουμε το φαινόμενο της μεροληψίας ή σφάλματος στην απόδοση αιτιότητας. Η θεωρία των παραγωγικών αιτιών ενδιαφέρεται περισσότερο για τις γνωστικές λειτουργίες που χαρακτηρίζουν την ανάλυση των παραγωγικών αιτιών της συμπεριφοράς (γνωσιακές μεροληψίες – cognitive biases) παρά για την ορθότητα των πορισμάτων στα οποία καταλήγει η ανάλυση.

127 Τυπολογία παραγωγικών αιτιών
Η επιτυχία και η αποτυχία μπορούν να αποδοθούν είτε σε εσωτερικούς στο άτομο παράγοντες (όπως τα κίνητρα και οι ικανότητες) είτε σε εξωτερικούς – περιβαλλοντικούς παράγοντες (όπως το κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον). Παράδειγμα: Ερμηνεία της αποτυχίας στις εξετάσεις: Εξωτερικός παράγοντας – Φυσικό Περιβάλλον: Η Μαρία διάβασε αλλά δεν μπορούσε να συγκεντρωθεί γιατί είχε χαλάσει το κλιματιστικό στην τάξη κι έκανε πολύ ζέστη. Εξωτερικός παράγοντας – κοινωνικό περιβάλλον: Είχε διαβάσει αλλά ο καθηγητής ήταν πολύ αυστηρός, τους έκοψε όλους. Εσωτερικός παράγοντας – Ικανότητες: Δεν της κόβει της κοπέλας, απορώ πως μπήκε στο πανεπιστήμιο. Εσωτερικός παράγοντας – κίνητρα: Άστα, άρχισε η Μαρία να τσιλιμπουρδίζει και δεν ανοίγει βιβλίο (Γεώργας 1990)

128 Τυπολογία παραγωγικών αιτιών
Σχετικά με την χρονική υφή των παραγωγικών αιτίων, αυτά διακρίνονται σε μόνιμα ή «σταθερά» και σε μεταβαλλόμενα ή «ασταθή». Τα σταθερά αίτια αφορούν συνήθως τα κίνητρα και τις ικανότητες που θεωρούμε ότι είναι σταθερά στοιχεία της προσωπικότητας: «φταίει ο χαρακτήρας του».

129 Τυπολογία παραγωγικών αιτιών
Παραγωγικά Αίτια Εξωτερικά Αίτια Φυσικό Περιβάλλον Κοινωνικό Περιβάλλον Εσωτερικά Αίτια Ικανότητες Κίνητρα

130 Τυπολογία παραγωγικών αιτιών Απόδοση αιτιότητας για μία ξένη χώρα
Τυπολογία παραγωγικών αιτιών Απόδοση αιτιότητας για μία ξένη χώρα Οι θέσεις σε ζητήματα πολιτικής και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που αντιπροσωπεύουν λειτουργικές αξίες, μπορούν να χαρακτηριστούν ως εσωτερικοί και σταθεροί παράγοντες απόδοσης αιτιότητας. Στρατηγικές και η συμπεριφορά (όπως η προγενέστερη ή η αναμενόμενη διαχείριση ενός θέματος) αποτελούν τους εσωτερικούς και ασταθείς παράγοντες. Οι εξωτερικές αποδόσεις αιτιότητας τείνουν να αφορούν παράγοντες που σχετίζονται με την δεδομένη συγκυρία και με τις εξελίξεις στο κοινωνικό επίπεδο (π.χ. δημογραφικές αλλαγές) καθώς και τις επιδράσεις άλλων δρώντων όπως οι πολιτικοί και τα μέσα ενημέρωσης. (Γεώργας 1990)

131 Θεμελιώδες Σφάλμα Απόδοσης
Η τάση των ατόμων να υπερεκτιμούν την συμβολή των εσωτερικών αιτιών και να υποτιμούν την συμβολή των εξωτερικών αιτιών κατά την ερμηνεία των γεγονότων. Έχουμε την τάση να θεωρούμε ότι η συμπεριφορά των άλλων είναι αποτέλεσμα ελεύθερης επιλογής που αντανακλά τα σταθερά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας , αγνοώντας σε μεγάλο βαθμό την επίδραση περιβαλλοντικών παραγόντων όπως οι κοινωνικοί ρόλοι και νόρμες. (Ξενικού 2008) Ερώτηση: Γιατί συμβαίνει αυτό; Heider (1958): Αυτόματο αποτέλεσμα της αντιληπτικής εμπειρίας. Όταν παρατηρούμε ένα άτομο, αυτό που κυριαρχεί και τραβά την προσοχή μας είναι το πώς συμπεριφέρεται. Το κοινωνικό πλαίσιο, οι ρόλοι, οι πιέσεις κλπ. που πιθανώς προκαλούν την συμπεριφορά είναι λιγότερο εξέχοντες και δεν τραβούν την προσοχή μας.

132 Διαφορά παρατηρητή – παρατηρούμενου Αυτο-απόδοση και Ετερο-απόδοση
Αυτο-απόδοση: Ο παρατηρητής της συμπεριφοράς του άλλου τείνει να καταλογίζει τα παραγωγικά αίτια ως εσωτερικά (Ο ποδοσφαιριστής έχασε το πέναλτι γιατί είναι ανεπαρκής) Ετερο-απόδοση: Ο παρατηρούμενος τείνει να καταλογίζει τα παραγωγικά αίτια ως εξωτερικά (έχασα το πέναλτι κ. προπονητά γιατί είχε υγρασία και γλίστραγε το γκαζόν) (Jones & Nisbet 1972) Ερώτηση: Γιατί συμβαίνει αυτό; 1. Ως δράστης ο άνθρωπος δεν είναι σε θέση να δει τον εαυτό του να συμπεριφέρεται, με αποτέλεσμα ο ίδιος να μην συνιστά εξέχον ερέθισμα οπότε και επιλέγει εξωτερικά αίτια για να εξηγήσει την συμπεριφορά του. Ως παρατηρητής το αντιληπτικό του πεδίο κυριαρχείται από την συμπεριφορά του δράστη. 2. Ο δράσης και ο παρατηρητής έχουν στην διάθεσή τους διαφορετικού είδους πληροφορίες.(Γεώργας 1990) (Ξενικού 2008)

133 Αυτοεξυπηρετική Μεροληψία
Διαφορά αποτελέσματος Όταν επιτυγχάνουμε τείνουμε να καταλογίζουμε τα παραγωγικά αίτια ως εσωτερικά (πέρασα τις εξετάσεις στην πολιτιστική διπλωματία γιατί είμαι ‘γάτος’!!!) Όταν αποτυγχάνουμε τείνουμε να καταλογίζουμε τα παραγωγικά αίτια ως εξωτερικά (μα θέματα είναι αυτά που πήγε κι έβαλε;;;) Αυτοεξυπηρετική Μεροληψία: Η τάση να αποδίδουμε την επιτυχία σε εσωτερικά αίτια και να αρνούμαστε την ευθύνη για την αποτυχία Διακρίνεται σε Αυτοεξυψωτική μεροληψία: Η τάση να αναλαμβάνουμε την ευθύνη για την επιτυχία Αυτοπροστατευτική μεροληψία: Η τάση να αρνούμαστε την ευθύνη για την αποτυχία (Γεώργας 1990) (Ξενικού 2008)

134 Αυτοεξυπηρετική Vs. Eγωκεντρική Mεροληψία
Με βάση αυτή την ταξινόμηση γίνεται κατανοητό ότι η διαδικασία απόδοσης αιτιότητας επιτελεί την λειτουργία μηχανισμού προστασίας του «εγώ» και διαφύλαξης του γοήτρου μίας και που η αποτυχία αποδίδεται σε εξωτερικούς παράγοντες, δηλαδή στο περιβάλλον, ενώ η επιτυχία σε εσωτερικούς, δηλαδή στο άτομο. Διαφοροποίηση αυτοεξυπηρετικής από εγωκεντρική μεροληψία Εγωκεντρική μεροληψία: Όταν δύο άνθρωποί συνεργάζονται για να φέρουν σε πέρας ένα έργο, τότε ο καθένας έχει την τάση να θεωρεί ότι συνέβαλε περισσότερο στην περάτωσή του. Γιατί; Είναι πιο εύκολο να παρατηρήσουμε και να ανακαλέσουμε από την μνήμη την δικιά μας συνεισφορά από την συνεισφορά του άλλου  Οδηγούμαστε στην πεποίθηση ότι έχουμε προσφέρει περισσότερο. (Ξενικού 2008)

135 Μετάβαση στο Διομαδικό Επίπεδο Ανάλυσης
Αυτής της μορφής η «αυτοεξυπηρετική μεροληψία» (self-serving bias) λειτουργεί και στο επίπεδο των σχέσεων ανάμεσα σε ομάδες. Σε όρους επιπέδου ανάλυσης Μετάβαση από την ενδοατομικό και διατομικό στο  διομαδικό Σε όρους γνωσιακής μεροληψίας Μετάβαση από την αυτό- στην  ομαδο-εξυπηρετική μεροληψία Διομαδικό Επίπεδο Ανάλυσης: Αφορά την διαδικασία απόδοσης υπαιτιότητας όταν η υπαγωγή του ατόμου σε κάποια ομάδα (έσω- ομάδα) γίνεται σημαντική και το άτομο αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως διαφορετικό από τα μέλη μίας έξω-ομάδας. Διομαδικό Επίπεδο Ανάλυσης  Διομαδική Απόδοση Αιτιότητας (Ξενικού 2008)

136 Διομαδική Απόδοση Υπαιτιότητας
Διομαδική Απόδοση: Ο τρόπος με τον οποίο τα μέλη διαφορετικών κοινωνικών ομάδων επιλέγουν να εξηγήσουν την συμπεριφορά των μελών της δικής τους ομάδας και των μελών άλλων ομάδων. Το άτομο αποδίδει την συμπεριφορά ενός άλλου όχι μόνον σε προσωπικά χαρακτηριστικά αλλά και σε χαρακτηριστικά που σχετίζονται με την κοινωνική ομάδα στην οποία ανήκει ο άλλος. Παράδειγμα: Ένας Έλληνας ερμηνεύει την συμπεριφορά ενός Γερμανού υπό συνθήκες που τονίζουν την εθνική του ταυτότητα και τα αίτια που επιλέγονται αφορούν όχι μόνον τα προσωπικά χαρακτηριστικά του δράστη αλλά και τα χαρακτηριστικά που αποδίδονται στην εθνική ομάδα των Γερμανών. Για άσκηση: Αναζητείστε τέτοιες περιπτώσεις στην ειδησεογραφική κάλυψη των Γερμανικών εκλογών ή/και του μνημονίου. (Ξενικού 2008)

137 Διομαδική Απόδοση Υπαιτιότητας Παράδειγμα
Πείραμα στην Νότια Ινδία: Σύγκρουση Ινδουιστών – Μουσουλμάνων Συμμετέχοντες στην έρευνα: Ινδουιστές Διαδικασία Πειράματος: Τους ζήτησαν να φανταστούν τον εαυτό τους σε μία σειρά από σενάρια όπου έρχονται σε επαφή με Ινδουιστές (έσω ομάδα) και Μουσουλμάνους (έξω ομάδα) Ο «άλλος» σε άλλα σενάρια συμπεριφερόταν με κοινωνικά επιθυμητό και σε άλλα με μη-επιθυμητό τρόπο. Οι συμμετέχοντες έπρεπε να εξηγήσουν την συμπεριφορά του άλλου με βάση μία λίστα κριτηρίων που τους έδιναν οι ερευνητές. Κύρια Υπόθεση Έρευνας: Όταν ο δράστης είναι μέλος της έσω-ομάδας οι συμμετέχοντες θα απέδιδαν σε εσωτερικά αίτια τις κοινωνικά επιθυμητές ενέργειες και σε εξωτερικά αίτια τις μη-επιθυμητές Η συσχέτιση επιβεβαιώθηκε για Ινδουιστές όχι για Μουσουλμάνους. (Ξενικού 2008)

138 Εθνοκεντρική ή Ομαδοεξυπηρετική Μεροληψία
Τα μέλη μίας ομάδας εισπράττουν το όφελος από τις επιτυχίες της ομάδας τους αποδίδοντάς τες σε εσωτερικά και σταθερά παραγωγικά αίτια: τις στάσεις, ικανότητες και κλίσεις που είναι εγγενείς στην ομάδα. Αντίστοιχα τείνουν να αποστασιοποιούνται από την ευθύνη των αποτυχιών της ομάδας τους αποδίδοντάς τες σε εξωγενή παραγωγικά αίτια, στην τύχη ή σε ασταθή, και γι αυτό υποκείμενα σε μεταβολή, παραγωγικά αίτια. Η αντίστροφη διαδικασία απόδοσης αιτιότητας ισχύει για τις έξω-ομάδες: οι αποτυχίες τους τείνουν να θεωρούνται εγγενείς - οι επιτυχίες τους συγκυριακές.

139 Εθνοκεντρική ή Ομαδοεξυπηρετική Μεροληψία Ερμηνεία Φαινομένου – Διαδικασία Ανάδυσης
Η υπαγωγή του ατόμου σε κάποια κοινωνική ομάδα αναδύεται και καταλαμβάνει κυρίαρχη θέση στο γνωστικό σύστημα του ατόμου  Ενεργοποιούνται μία σειρά από προσδοκίες και σχήματα που συνδέονται με τις κοινωνικές κατηγορίες (στερεότυπα)  Οι προδιαθέσεις του δράστη προκύπτουν εύκολα από τα χαρακτηριστικά της ομάδας του δράστη που εμπεριέχονται στο στερεότυπο   Όταν το άτομο πρέπει να εξηγήσει μία συμπεριφορά που είναι σύμφωνη με το υπάρχον στερεότυπο, την αποδίδει στις προδιαθέσεις του δράστη. * Όταν όμως η συμπεριφορά είναι ασύμφωνη με το στερεότυπο, τότε η απόδοση αιτιότητας γίνεται με μεγαλύτερη επιμέλεια και επιλέγονται περισσότερο εξωτερικοί παράγοντες ως εξηγήσεις. (Ξενικού 2008)

140 Εθνοκεντρική ή Ομαδοεξυπηρετική Μεροληψία Ερμηνεία Φαινομένου – Θεωρία Κοινωνικής Ταυτότητας
Η εθνοκεντρική απόδοση αιτιότητας αντιμετωπίζεται ως μέρος της προσπάθειας του ατόμου να αποκτήσει ή να ενισχύσει μία θετική κοινωνική ταυτότητα. Προβαίνει σε διομαδικές συγκρίσεις που στοχεύουν να καταστήσουν την έσω-ομάδα ανώτερη από την έξω-ομάδα ως προς κάποια χαρακτηριστικά χρησιμοποιώντας την διαδικασία απόδοσης αιτιών. Αποδίδει θετικές ενέργειες της εσω-ομάδας και αρνητικές ενέργειες της εξω-ομάδας σε εσωτερικά, σταθερά ή/και ελεγχόμενα αίτια και αντίστροφα. Χρησιμοποιείτεαι από το άτομο για να προφυλάξει την κοινωνική του ταυτότητα αποδίδοντας την αρνητική συμπεριφορά της έσω- ομάδας σε εξωτερικά, ασταθή και μη-ελεγχόμενα αίτια. (Ξενικού 2008)

141 Θεωρία Παραγωγικών Αιτιών
Απόδοση Αιτιότητας για: Επιτυχία Αποτυχία Έσω Ομάδα Εσωτερική + σταθερή: θέσεις σε ζητήματα πολιτικής χαρακτηριστικά της προσωπικότητας Εσωτερική + ασταθής: Συμπεριφορά & στρατηγικές Εξωτερική + σταθερή/ ασταθής: Κοινωνικές δυναμικές / συγκυριακοί παράγοντες Έξω-Ομάδα Εσωτερική + ασταθής: Συμπεριφορά&στρατηγικές Εξωτερική + σταθερή/ασταθής: Κοινωνικές δυναμικές/ συγκυριακοί παράγοντες Εσωτερική + σταθερή: θέσεις σε ζητήματα πολιτικής χαρακτηριστικά της προσωπικότητας (λειτουργικές αξίες)

142 Αναστοχασμός Αφού ολοκληρώσατε την μελέτη των σημειώσεων, για να ολοκληρώσετε την κατάκτηση της συγκεκριμένης γνώσης αναζητείστε στις ειδήσεις ή στις συζητήσεις στα κοινωνικά δίκτυα από ένα τουλάχιστον χαρακτηριστικό παράδειγμα από τα κάτωθι: Έσω ομάδα - Έξω ομάδα Εθνοκεντρική αναφορά (με έσω ομάδα κράτος, με έσω ομάδα κόμμα ή ποδοσφαιρική ομάδα) Πολωμένη επικοινωνία – Ηθικός Αποκλεισμός Συνταύτισης κράτους με έσω-ομάδα Απόδοση αποτυχίας ή επιτυχίας σε: Εξωτερικό παράγοντα: Φυσικό – Κοινωνικό περιβάλλον Εσωτερικό παράγοντα – Ικανότητες – κίνητρα Μόνιμα ή «σταθερά» παραγωγικά αίτια Μεταβαλλόμενα ή «ασταθή» παραγωγικά αίτια.

143 Αναστοχασμός - Συνέχεια
Αναστοχασμός - Συνέχεια Στην αναζήτηση παραδειγμάτων για τα παραγωγικά αίτια καλό θα είναι να κινηθείτε στο επίπεδο της διομαδικής ανάλυσης (έμφαση στο έθνος κράτος) με τρόπο που να ελέγχετε την ύπαρξη της ομαδο-εξυπηρετικής μεροληψίας. Αναρτήστε τα αποτελέσματα στην ομάδα και σχολιάστε τα αποτελέσματα των συναδέλφων σας. Στόχος αυτής της διαδικασίας είναι να μπορείτε να απαντήσετε στο ερώτημα: «Παρουσιάστε την θεωρία παραγωγικών αιτιών με παραδείγματα που να τεκμηριώνουν την κατανόησή της και την λειτουργικότητά της στο πεδίο των διεθνών σχέσεων. Ποια είναι η χρηστικότητά της για την πολιτιστική διπλωματία.» Ή σε αντίστοιχο ερώτημα για τον εθνοκεντρισμό.

144 Αναστοχασμός: Προτεινόμενη Κλείδα Παρατήρησης για Απόδοση Αιτιότητας (θα την βρείτε στην ομάδα f/b )

145 Λέξεις Κλειδιά 1. Αξίωμα του Αμετάβλητου 2. Αυτο-απόδοση 3. Αυτοεξυπηρετική Μεροληψία 4. Αυτοεξυψωτική Μεροληψία 5. Αυτοπροστατευτική Μεροληψία 6. Διομαδική Απόδοση Αιτιότητας 7. Διομαδικό Επίπεδο Ανάλυσης 8. Eγωκεντρική Mεροληψία 9. Εθνοκεντρική Μεροληψία 10. Εθνοκεντρισμός 11. Έξω-ομάδα 12. Έσω-ομάδα 13. Ετερο-απόδοση 14. Ηθικός Αποκλεισμός 15. Θεμελιώδες Σφάλμα Απόδοσης 16. Θεωρία Παραγωγικών Αιτιών 17. Ικανότητες 18. Κοινωνικό Περιβάλλον 19. Κίνητρα 20. Μεταβαλλόμενα ή Ασταθή Αίτια 21. Μόνιμα ή Σταθερά Αίτια 22. Ομαδοεξυπηρετική Μεροληψία 23. Πολωμένη Επικοινωνία 24. Συνοχή 25. Σταθερότητα 26. Φυσικό Περιβάλλον 27. Ψυχολογία του Αφελούς

146 Βιβλιογραφία Υλικό για τις διαφάνειες στο δεύτερο μέρος της παρουσίασης αντλήθηκε από τα κείμενα: Γεώργας Δ. (1990) Κοινωνική Ψυχολογία - Τόμος Α. σελ (για θεωρία παραγωγικών αιτιών) Ξενικού Α. (2008) Η Κοινωνική Απόδοση σελ στο Παπαστάμου Σ. (Επιμ.) Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία – Τόμος Β, Η Παράδοση, Αθήνα: Εκδ. Πεδίο Για το ζήτημα του εθνοκεντρισμού δείτε σελ. 3-7 στο Σαμαράς Αθ.Ν. (2007) “Εθνοκεντρισμός και Ευρωκεντρισμός στις Αναπαραστάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Ζητήματα Πολιτικής Επικοινωνίας” στο Παπαθανασόπουλος Σ. (Επιμ.) Ανάλεκτα 2007, Αθήνα: Εκδ. Παπαζήση και Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Μέσων (σελ ) ttp:// Για την χρήση της θεωρίας παραγωγικών αιτιών ως αναλυτικού εργαλείου στις διεθνείς σχέσεις δείτε σελ στο Samaras Ath.N. (2002) “Frames and Framing in International Relations”, Defensor Pacis, Vol 11 (p.71-96). Κείμενα στα οποία γίνονται παραπομπές στις διαφάνειες: Heider, Fritz The psychology of interpersonal relations. New York: Wiley. Jones E.S and Nisbet R.E The actor and the Observer: Divergent Perceptions of the Causes of Behavior, Attribution: Perceiving the Causes of Behavior, Morriston, N.J.: General Learning Press Weiner, Bernard An attributional theory of motivation and emotion. New York: Springer.