Η ψυχαναλυτική προσέγγιση της οικογενειακής ζωής

Παρουσίαση με θέμα: "Η ψυχαναλυτική προσέγγιση της οικογενειακής ζωής"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Η ψυχαναλυτική προσέγγιση της οικογενειακής ζωής

2 Η ψυχανάλυση επηρέασε καταλυτικά τη συλλο- γική εικόνα που έχουμε για τη μητέρα, τον πατέρα, τις ανάγκες και τις επιθυμίες των παιδιών τους, τους οικογενειακούς ανταγω- νισμούς, τα προβλήματα σεξουαλικής ταυτότητας και ταυτότητας φύλου.

3 Η ψυχανάλυση: (Α) Προβάλλει ένα ξεκάθαρο επιχείρημα για τη φύση της ταυτότητας, της υποκειμενικότητας και της ατομικής ψυχολογίας, τονίζοντας τον ρόλο του ασυνειδήτου και των αντιφάσεων στην ανθρώπινη εμπειρία. (Β) Θεωρεί ότι οι οικογένειες διαμεσολαβούν μεταξύ του παιδιού, της κουλτούρας και της κοινωνίας και διαμορφώνουν το κάθε άτομο. (Γ) Προτείνει μια δυναμική αλλά και ιστορική άποψη για τις ενήλικες σεξουαλικές σχέσεις και την οικογενειακή ζωή.

4 (Α) Ψυχολογική ταυτότητα και οικογενειακή ζωή
η οικογένεια καζάνι που βράζει καταπιεσμένων συναισθημάτων και ενορμήσεων όπου δια- μορφώνονται/προγραμματίζονται τα νήπια (μερικές φορές με άγριο τρόπο) για να γίνουν κοινωνικά όντα. Οι άνθρωποι δεν είναι όντα με λογική και συνοχή. Οι ενέργειές τους δεν οργανώνονται από μια κεντρική συνείδηση που καθοδηγεί και συγκροτεί την ψυχική ζωή.

5 Λογική και σωφροσύνη μόνο στην επιφάνεια.
Λογική/«το εγώ» δυνάμεις του ασυνειδήτου και συνειδητού ελέγχου. Δεν μορούμε να κατανοή- σουμε συνειδητά και να ρηματοποιήσουμε τον βαθύτερο λόγο των πράξεών μας (παγόβουνο) Η υποκειμενική εμπειρία είναι διαιρεμένη και διχασμένη. Κάποια συναισθήματα, ορμές, κίνητρα, ιδέες δεν είναι προσβάσιμες στη συνειδητή σκέψη. Κάποιες άλλες είναι στο προ- συνειδητό/στα όρια συνειδητού και μη. Συνείδηση καθημερινή επίγνωση συναισθημάτων, ιδεών και αντιδράσεων.

6 Ασυνείδητο: το σύνολο πολύ φορτισμένων, ισχυ- ρών επιθυμιών και συναισθημάτων που απω- θούνται από τη συνειδητή αντίληψη. Είναι δυνα- μικό. Πηγή κινητοποίησης και έναυσμα δράσης. Με την ενδοσκόπηση αποκαλύπτονται φαινο- μενικά παράλογες αντιδράσεις, ανεξήγητο άγχος, νευρωτικά συμπτώματα (φοβίες, εμμονές, καταναγκασμοί), όνειρα.

7 Αίσθημα έντονης ταύτισης: το παιδί που δεν
μπορεί να αναπτύξει ικανοποιητική σχέση με ένα ψυχρό, απόμακρο, αυταρχικό γονιό είτε ταυτί- ζεται μαζί του και του μοιάζει, είτε ταυτίζεται με κάποιον άλλον που έχει τα χαρακτηριστικά που λείπουν στον γονιό. • Φαντασιώσεις, προβολές, ονειροπολήσεις: διορθώνουμε κάποια εκδοχή του κόσμου που δεν μπορούμε να ανεχθούμε εισάγοντας την ψευδαίσθηση στην πραγματικότητα.

8 Προβολή: αντί να αφήσουμε ένα μη αποδεκτό
κομμάτι του εαυτού μας να το αισθανθούμε και να αναγνωρίσουμε συνειδητά τα δυσάρεστα συν- αισθήματα που το συνοδεύουν, το προβάλλουμε πάνω στον άλλον και αισθανόμαστε ότι εκείνοι μας επιτίθενται. Οι άλλοι καταλήγουν να εκπρο- σωπούν το αλλοτριωμένο κομμάτι του εαυτού μας που έχουμε αποβάλει. Αμυντικός μηχανισμός που μας προφυλάσσει από το να γνωρίσουμε το περιεχόμενο του εσωτερικού μας κόσμου Kristeva Ξένοι προς τον εαυτό μας

9 (Β) Ο ρόλος της οικογένειας στη συγκρότηση της ψυχολογικής ζωής του ατόμου. Το ασυνείδητο δομείται από όσα συμβαίνουν συναισθηματικά στην οικογένεια, από την απώθηση των συγκρούσεων που συνέβησαν στην πρώϊμη παιδική ηλικία. Η οικογένεια καθορίζει την ισορ- ροπία και το σχήμα του ψυχικού «παγόβουνου». Η σχάση μεταξύ συνειδητού και ασυνείδητου είναι το αποτέλεσμα του τρόπου που η κοινωνία επιβάλλεται στα παιδιά μέσω της οικογένειας.

10 Freud ανάπτυξη απαιτητική μετάβαση από πρωτόγονη και άναρχη κατάσταση σε κατάσταση ελέγχου αρχή της πραγματικότητας αστυνό- μευση από την οικογένεια κυρίως στο χώρο της σεξουαλικότητας. Το παιδί άναρχο, διαστροφικό, ναρκισσιστικό και αυτοερωτικό ζώο. Πιέζεται να οργανώσει τις σεξουαλικές του ανάγκες και να στρέψει τη συμπεριφορά του σε κοινωνικά αποδεκτές κατευθύνσεις. Εφόσον η αιμομιξία είναι ταμπού πρέπει να επανακατευθύνει και να υποτάξει την επιθυμία που κατευθύνεται στο γονιό του αντίθε- του φύλου.

11 Ο πατέρας κυρίαρχος αντιπροσωπεύει την
αρχή της εξουσίας. Στην οιδιπόδεια περίοδο ο αληθινός πατέρας χάνεται. Η οικογενειακή ζωή είναι σύμπλεγμα σχέσεων μέσα στο οποίο το άτομο αντιμετωπίζει την ισχύ και την εξουσία της κοινωνίας. Το στοίχημα είναι να δώσει στο παιδί πρότυπα σχέσεων που θα διαμορφώσουν την ταυτότητά του.

12 (Γ) Δύσκολος και συγκρουσιακός χαρακτήρας της κοινωνικοποίησης έναντι της θεωρίας των ρόλων. Συστημική θεωρία σχήματα διαπραγμάτευσης μέσα στην οικογένεια. Θεωρία των ρόλων η κοινωνική θέση των ατόμων που μετέχουν στην οικογένεια επηρεάζει τη διεργασία. Ψυχανάλυσηεκτός από τα συνειδητά συμφέρο- ντα και τη συνειδητή κατανόηση εμπλέκεται και το ασυνείδητο.

13 Ρεύματα εντός ψυχανάλυσης
Ένστικτα έναντι αντικειμενοτρόπων σχέσεων Freud το βρέφος διαθέτει εγγενή ένστικτα που καταστέλλονται στην παιδική ηλικία και απωθούνται στο ασυνείδητο. Ένστικτο βιολογική κινητήρια δύναμη που ωθεί προς συγκεκριμένες μορφές ικανοποίησης  τυφλό και αχρονικό, δεν αναγνωρίζει όρια, αδυναμίες, περιορισμούς πόρων, π.χ. πείνα αλλά και το σεξουαλικόένστικτο και η επιθετικότητα (ένστικτο ζωής και θανάτου). Ενστικτο του θανάτου που ωθεί προς την εντροπία, το χάος, την αποσύνθεση. Ένστικτο της ζωής που ωθεί προς τις σχέσεις με τους άλλους, τη συνένωση και τη συνέχιση της ζωής.

14 Παιδιά πολυμορφικά διαστροφικά όλες οι
μορφές αισθησιακής ικανοποίησης. Ελκονται από αισθησιακές/ερωτικές εμπειρίες χωρίς να είναι εγγενώς ούτε ετεροφυλόφιλα ούτε ομο- φυλόφιλα-- ανοργάνωτη (κοινωνικά) σεξουαλικό- τητα. Η ταυτότητα φύλου εξαρτάται από τις εμπειρίες της πρώϊμης οικογενειακής ζωής  φορτισμένη και πολύπλοκη διαδικασία διότι η σεξουαλική ταυτότητα δεν είναι απλά εσωτερίκ- ευση ρόλων αλλά και ασυνείδητες επιθυμίες που τους αντιβαίνουν.

15 Το ασυνείδητο είναι δυναμικό και ισχυρό, απαι-
τεί ενεργή απώθηση διότι είναι δομημένο γύρω από ενστικτώδεις ενέργειες που μπορεί να μην είναι κοινωνικά αποδεκτές  άτομο και κοινωνία σε σύγκρουση το βρέφος αυτοενεργοποιού-μενο. Ο Freud όμως δεν προτείνει μια θεωρία για την ταυτότητα διαδικασία που προϋποθέ-τει απαρτίωση (S. Frosh). Αντικειμενοτρόπες σχέσεις (Winnicott, Fairburn) Υποστηρίζουν ένα πιο ειρηνικό ξεκί- νημα και πιο αισιόδοξη έκβαση.

16 • Δεν κυριαρχεί η λειτουργία των ενστίκτων αλλά ο τρόπος που τα βρέφη οικοδομούν σχέσεις με τα πρόσωπα/αντικείμενα του περιβάλλοντος. Έμφαση στις πρώϊμες σχέσεις μέσα στην οικογένεια. • Το ασυνείδητο δεν δομείται από εγγενή ένστικτα αλλά από ψυχικά κατάλοιπα πρώϊμων σχέσεων. • Σύνθεση και όχι αντίθεση με την κοινωνία. • Σχεσιακό πλαίσιο ανάπτυξης έναντι ενστίκτων. • Ποιότητα σχέσεων έναντι ορμών. • Οι πρώϊμες σχέσεις διαμορφώνουν το πρότυπο για τις επόμενες σχέσεις. • Εαυτός προϊόν της πρώτης φροντίδας (στοργική ή απάνθρωπη, συστηματική ή αποδιοργανωμένη, με συνέπεια ή όχι).

17 Freud απαισιόδοξος. -Ανθρώπινη φύση διαιρεμένη, αντιφατική, συγκρουσιακή. -Ζωή αποφυγή του πόνου και όχι αναζήτηση της ευχαρίστησης. -Θεραπεία μειώνει την ακραία μορφή δυστυχίας. συμφιλιώνει με τις συγκρούσεις και κάνει πιο καλή τη διαχείρισή τους. Είμαστε όλοι λίγο-πολύ νευρωτικοί. Κανείς δεν είναι ολοκληρωτικά προσαρμοσμένος στις κοινωνι- κές συνθήκες.

18 Θεωρία αντικειμενοτρόπων σχέσεων •Δεν είναι απαραίτητος ένας ανεπίλυτος αγώνας αν η μητρική φροντίδα είναι «αρκετά καλή» και ικανοποιεί τις περισσότερες από τις βασικές ανάγκες (Wninicott). Το ασυνείδητο και το συνειδητό μπορούν να συνδυαστούν συνεκτικά. • Η μη προσαρμογή στην οικογενειακή ζωή δεν είναι αναπόφευκτη. Είναι αποτέλεσμα προβλη- μάτων στις σχέσεις γονιών-παιδιών (σκληρές, αδιάφορες κλπ) •Οι αρνητικές πρώϊμες εμπειρίες μπορεί να ανα- πληρωθούν.

19 Κοινωνική και μη κοινωνική ψυχανάλυση • Η θεωρία των αντικειμενοτρόπων σχέσεων συ- νομιλεί με άλλες κοινωνικές επιστήμες. Ενώ δεν αποδέχεται τα έμφυτα κίνητρα του Freud δέχεται τη βιολογική βάση. Shaffer  τα μωρά έχουν μια έμφυτη κοινωνικότητα που τα προδιαθέτει  σύνδεση με την πειραματική εξελικτική ψυχολογία • Η Ψ του Freud συνομιλεί με κοινωνιολογικά προσανατολισμένες θεωρίες, π.χ. η σεξουαλικό- τητα μέσα σε μια ιστορική/πολιτισμική περίοδο. Ελκύει και συντηρητικούς και μαρξιστές.

20 Η σύγκρουση ατόμου-κοινωνίας μπορεί να έχει
διπλή ανάγνωση. Οι ερμηνείες του Freud είναι αμφιλεγόμενες και διαβάζονται ανάλογα με την οπτική του αναγνώστη. Η Ψ περιγράφει τη συγκρότηση της προσω- πικότητας στο πλαίσιο της οικογενειακής ζωής μέσα από γεγονότα, τις κρίσεις και τις εξελικτι- κές απαιτήσεις της βρεφικής και παιδικής ηλικίας που οργανώνουν και παγιώνουν την ταυτότητα. Η κοινωνικοποίηση δεν είναι απλώς εσωτερίκευση ρόλων.

21 Φεμινιστική θεωρία των αντικειμενοτρόπων σχέσεων
•Δείχνει πως το κοινωνικό πλαίσιο σνδέεται με τη διαμόρφωση της ταυτότητας Chodorow: η οπτική του Freud μεροληπτική και πατριαρχική. •Συμβάλλει στην κοινωνική και πολιτική θεωρία περί οικογένειας. •Κριτική ελαφρύτερη εκδοχή της Ψ ή ηπιότερη μορφή του φεμινισμού.

22 Η ανάπτυξη της ταυτότητας φύλου συνδέεται με την κοινωνική αναπαραγωγή της οικογένειας •Μέσα από την ανθρωπολογία, κοινωνιολογία, ψυ- χολογία και φεμινιστική θεωρία οι μορφές μητρότητας εξηγούν την ψυχική δομή γυναικών και ανδρών και την κοινωνική δομήοικουμενικός καταμερισμός εργασίας όπου (α) οι γυναίκες ανα- λαμβάνουν την κύρια φροντίδα των παιδιών, (β) έχουν υποδέεστερη θέση (οικονομική και εξου- σίας) –υποτίμηση οικιακής εργασίας, (γ) γυναίκες και άνδρες αποδίδουν διαφορετική αξία σε πολύ διαφορετικές μορφής ταυτότητας.

23 Chodorow: πολλές γυναίκες αμφίθυμες απέναντι στο κόστος και τις δυσκολίες της μητρικής φροντί- δας αλλά αντλούν και ευχαρίστηση από το ρόλο. Πολλοί άντρες αμφίθυμοι απέναντι στον απο- κλεισμό τους από την οκογενειακή ζωή. Γιατί και οι δύο παίρνουν αυτό το κόστος; • Η αίσθηση εαυτού και της ταυτότητας φύλου εδραιώνεται μεταξύ μεταξύ 1 ½ -3 ετών μέσα από τις σχέσεις με μια γυναίκα. Το σχεσιακό πλαίσιο διαφορετικό για κορίτσια και αγόρια. Οι μητέρες έχουν διαφορετικές προσδοκίες από τις σχέσεις τους με κόρη και γυιό.

24 Το περιεχόμενο του φύλου αποτέλεσμα κοι-
νωνικής κατασκευής και όχι ενστίκτου. Βιολογικές διαφορές φύλου δεν προκαθρορίζουν την ενήλικη ταυτότητα –διαμοσελαβούνται από την κουλτού- ρα και τις κοινωνικές σχέσεις. Κόρες διαφέρουν λιγότερο με τη μητέρα. Ταυτί- ζονται μαζί της. Αγόρια διαχωρίζονται με βάση τη διαφορά από τη μητέρα. Η προσκόλληση εξελίσ- σεται δαφορετικά. Τα αγόρια κάνουν άλλες ταυτίσεις.

25 Αγόρια και κορίτσια ενδυναμώνονται από μητρική
φροντίδα αλλά και βλάπτονται: • κορίτσια δυσκο- λεύονται να απομακρυνθούν ουσιαστικά, να αναπτύξουν δική τους ταυτότητα. Μαθαίνουν όμως να συνδέονται •αγόρια διαμορφώνονται μέσα από αντίδραση προς τη μητέρα. Κατασκευάζεται ο ανδρισμός τους και κερδίζουν σε αυτονομία αλλά δεν μαθαίνουν να νoιάζονται για τους άλλους. Διαμορφώνουν πιο άκαμπτα ψυχολογικά όρια. Δυσκολίες όταν ο πατέρας είναι απών (Corneau: Père manquant, fils manque).

26 •Συνδέσεις ψυχολογίας, πατριαρχίας και μητρό- τητας διαλεκτικές και ανατροφοδοτούμενες. Λιγότερο και πιο αργοπορημένος αποχωρισμός κοριτσιών από μητέρα. • M. Mead η φωνή της μητέρας είναι που επιδοκιμάζει ή αποδοκιμάζει. Η ενοχλητική φωνή της συνείδησης είναι θηλυκή. Αγόρια και κορίτσια πρέπει να περάσουν από απόρριψη της μητέρας (συνειδητή ή ασυνείδητη). Αναζήτηση προτύπων ταύτισης μακριά από τη μητέρα για τ’αγόρια  ενισχύεται η υποτίμηση γυναικών και η πατριαρχία.

27 Η ψυχοπαθολογία του ζευγαριού
Chodorow σκοτεινή πλευρά των ανδρών και γυναικών. Αλληλοσυμπληρώνονται ψυχολογικά, και οι δύο ανεπαρκείς. Αμοιβαία τροφοδοτούμενος ψυχολογικός περιορισμός. Christiane Olivier: «Τα Παιδιά της Ιοκάστης» Οι ετεροφυλόφιλες σχέσεις στηρίζονται στην αμοιβαία ασυμβατότητα αρσενι- κών και θηλυκών ψυχικών στρατηγικών, προϊόν της μητρικής φροντίδας.

28 - Τα πρώτα χρόνια μοιράζονται μια συμβιωτική επιθυμία, ανάλογη με αυτή που προσφέρει η μητέρα σε ένα όνειρο αλληλοσυμπλήρωσης  διαφορετικά άγχη γα τον καθένα άνδρες φοβούνται την απώλεια της ελευθερίας και οι γυναίκες ότι δεν θα αγαπηθούν αρκετά. Ασυνείδητες φαντασιώσεις με σπιροειδείς επιπτώ- σεις άνδρες αποσύρονται, γυναίκες φοβούνται την εγκατάλειψη και απαιτούν αποδείξεις αγάπης μεγαλύτερος φόβος στους άνδρες.

29 Οι άνδρες δεν μπορούν να δείξουν στοργή και
αυτό το αντκαθιστά η σεξουαλική πράξη  ωθούνται στην κυριαρχία για να μη κυριαρχηθούν. Ξαναπαίζεται το σενάριο της αδυναμίας και του φόβου μπρος στη μητέρα. Αμφιθυμία απέναντι στην επιθυμία των γυναικών που τις προτιμούν να είναι αντικείμενα επιθυμίας και όχι ανεξάρτητα υποκείμενα. Ανδρικές ερωτικές φαντασιώσεις  γυναίκες υποταγμένες, ελεγχόμενες, ανίσχυρες, κτήμα των ανδρών.

30 Οι γυναίκες στρέφονται προς την αγάπη για να
βρουν την ενότητα του εαυτού ανάμεσα σε «υποκείμενο που το εκτιμούν» και «αντικείμενο που το επιθυμούν» ικανοποιητικό αντικείμενο για τον άντρα. Έχουν ανάγκη να αισθανθούν επι- θυμητές και αγαπητές γι αυτό που είναι και όχι ως κομμάτι της μητέρας. Τα αγόρια λόγω φύλου είναι υποκείμενα και αντικείμενα αγάπης αλλά πρέπει να απελευθερωθούν από την αγάπη της μάνας και να διαχειριστούν αργότερα τις ισχυρές γυναίκες.

31 Η ανεπάρκεια των ανδρών είναι που στρέφει
τις γυναίκες προς τα παιδιά και κυρίως προς τις κόρες για να ζήσουν στοργικές σχέσεις/ πολιτισμι- κές διαφορές—προς τους γυιούς στη Μεσόγειο (du Jardin). Γυναίκες που συγχέουν τα όρια μητέρας-κόρης και περιμένουν από τις κόρες να τις φροντίσουν Αυτές μεγαλώνουν συναισθηματικά αποστερημέ- νες αλλά απωθούν τη στέρηση γυναίκες που νοιάζονται για τους άλλους και διαθέτουν απόθεμα ανικανοποίητων αναγκών από το οποίο μπορούν να αντλούν – με κέρδος για τους άντρες που αποτελούν αντικείμενο της φροντίδας τους.

32 Wendy Hollway λόγος των γυναικών που τονίζει τη σημασία της δέσμευσης, της φροντίδας, της αμοιβαίας υποστήριξης, της σχέσης, του δεσμού. Λόγος των ανδρών που δίνει έμφαση στην προ- σωπική ικανοποίηση πάνω από τη σημασία της σχέσης, στη σεξουαλική ικανοποίηση έναντι της μονογαμίας που δήθεν πηγάζει από βιολογικές ανάγκες και όχι από την ανάγκη για φροντίδα και αμοιβαία υποστήριξη. • Αγόρια και κορίτσια κατασκευάζουν τη σεξουα- λικότητά τους βάσει των κυρίαρχων λόγων Macho άνδρας – θηλυκή γυναίκα

33 Επιτυχία για τα κορίτσια είναι ότι «έχουν έναν
άνδρα». Η έκφραση σεξουαλικής επιθυμίας δύσκολη για τις γυναίκες ενώ για τους άνδρες δύσκολη η εκδήλωση δέσμευσης. Η ταυτότητα φύλου είναι πάντα αντιφατική – σχέσεις ανδρών-γυναικών αμφίθυμες με αντιφατικές επιθυμίες. Ανδρες που χρησιμοποιούν το σεξ για να κρύψουν την επιθυμία για ζεστασιά και οικειότητα ή άνδρες που κρύβουν την εξάρτησή τους προβάλλοντας την εξάρτηση στη γυναίκα («με χρειάζεται» αντί «την χρειάζομαι») ή άνδρες που ελέγχουν τους φόβους τους μέσα από αλλεπάλληλες σχέσεις –άνδρες που προσεγγίζουν και μετά απομακρύνονται.

34 Νεοφροϋδικές μελέτες ΄30 – ’40 Karen Horney
γυναικεία νεύρωση κλίνει προς τον μαζοχισμό και επιθυμία υποταγής. Ανδρική νεύρωση προς την απόσυρση και την αναζήτηση της εξουσίας και της ανεξαρτησίας. Συμπληρωματικές νευρώσεις. • Η απιστία επηρεάζει διαφορετικά άνδρες και γυναίκες: η ζήλια στον άνδρα εκφράζεται με την επανάκτηση του ελέγχου στη σχέση σεξουαλική δυσλειτουργία, η ζήλια στη γυναίκα συνδέεται με φόβο εγκατάλειψης.

35 Στην ψυχολογία του ρόλου συνεχής εξισορρό-
πηση μεταξύ δέσμευσης και ανεξαρτησίας, σύνδεσης και αυτονομίας. Στις συνομιλιακές στρατηγικές οι άνδρες χρησιμοποιούν κυριαρχι- κές στρατηγικές, δίνουν συμβουλές, έχουν προ- στατευτικό τόνο. Οι γυναίκες συζητούν περισσό- τερο, ζητούν κατανόηση, δεν ερμηνεύουν τα προβλήματα ως ένδειξη αδυναμίας, και στην παράθεση δυσκολιών από τους άντρες απαντούν με παράθεση δικών τους προβλημάτων.

36 Η ιδανική σχέση οικοδομείται πάνω στη γνώση και τη διαπραγμάτευση των ψυχικών περιορισμών και των ασυνείδητων φαντασιώσεων.

37 Αξιολόγηση των ψυχαναλυτικών προσεγγίσεων
• Δεν είναι επαρκώς επιστημονική (Eysenck). • Δεν παίρνει υπ’ όψη της φυλετικές και ταξικές ανισότητες. • Δίνει έμφαση στη σκοτεινή πλευρά της ζωής. • Ψυχολογιοποιεί. Αντίλογος: Frosh  την Ψ ενδιαφέρει η υποκειμενι- κότητα, η μεταβαλλόμενη και κατακερματισμένη εμπειρία και η σύνδεση της υποκειμενικότητας με τον εξωτερικό κόσμο.

38 Κριτική των συστημικών: η Ψ ενδιαφέρεται
υπερβολικά για το παρελθόν και παραμελεί τη διαπροσωπική οικογενειακή αλληλεπίδραση. πολύ χρησιμότερες οι έννοιες των οικογενειακών κατασκευών, κανόνων και διαπραγματεύσεων. Αντίλογος: Διαφορετική θεραπευτική προσέγγιση. Chodorow συναρθρώνει ψυχολογικές και κοινωνι- κές διεργασίες. Ο ανθρώπινος ψυχισμός μπορεί να είναι καθολικός. Ωστόσο το περιεχόμενο των φαντασιώσεων, των ασυνείδητων επιθυμιών και των πρώϊμων σχέσεων εξαρτάται από τις κοινωνι- κές και πολιτισμικές συνθήκες.