Η Εξέλιξη της Ελληνικής Γλώσσας και ο Κοραής

Παρουσίαση με θέμα: "Η Εξέλιξη της Ελληνικής Γλώσσας και ο Κοραής"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Η Εξέλιξη της Ελληνικής Γλώσσας και ο Κοραής
Η Εξέλιξη της Ελληνικής Γλώσσας και ο Κοραής

2 Τα πέντε στάδια εξέλιξης της γραφής
1. εικονογράμματα: εικόνα που περικλείει ολόκληση διήγηση, δεν αντιστοιχεί σε συγκεκριμένες λέξεις και μπορεί να διαβαστεί εύκολα (Παλαιολιθική μέχρι τέλος της Νεολιθικής εποχής, π.Χ.) 2. ιδεογράμματα:εικονογράμματα με περισσότερο αφαιρετικό τρόπο, σημεία κάποιου συστήματος γραφής (μέσα τέταρτης χιλιετίας π.Χ.) 3. σύμβολα: εγκαταλείπεται η παραστατική αξία του εικονιδίου και μένει μόνον η φωνητική. Τα ιδεογράμματα γίνονται πιο γραμμικά και χάνεται ο εικονιστικός τους χαρακτήρας. 4. συλλαβογράμματα: ηχητικές ενότητες, συλλαβές (σφηνοειδής γραφή, Γραμμική Α, Γραμμική Β) 5. γράμματα αλφαβητικού συστήματος (περίπου 9ος αι. π.Χ.)

3 Τι γνωρίζετε για τη μυκηναϊκή γραφή;
Αν ο Αχιλλέας επικοινωνούσε γραπτώς με την Θέτιδα, ποια γραφή θα χρησιμοποιούσε; Θα μπορούσαμε σήμερα να διαβάσουμε την επιστολή του; Στα ανάκτορα της Κνωσού βρέθηκαν εκατοντάδες πήλινες πινακίδες, τέλη 15ου αι. π.Χ. Εξελιγμένος τύπος γραμμικής γραφής. Αποκρυπτογράφηση: M. Ventris, J. Chadwick. Αποτελείται από 88 συλλαβογράμματα, 260 ιδεογράμματα, 5 σημεία αριθμητικού δεκαδικού συστήματος, 11 σημεία μέτρησης βάρους, χωρητικότητας στερεών και υγρών.

4 Ποια γραφή εντοπίζεται πρώτη στον ελλαδικό χώρο;

5 Ποια γραφή εντοπίζεται πρώτη στον ελλαδικό χώρο;
Η μινωική ιερογλυφική γραφή στα μέσα της εποχής του Χαλκού (20ος -17ος αι. π.Χ.). Ακολουθεί η Γραμμική Α, εξέλιξη της ιερογλυφικής, χρησιμοποιεί συλλαβογράμματα. Δεν έχουν αποκωδικοποιηθεί, πιστεύεται ότι αποδίδουν προελληνική γλώσσα. Προέλευση της ελληνικής γλώσσας; Η περισσότερο αποδεκτή άποψη είναι ότι έχει ως πρότυπο το φοινικικό αλφάβητο, το οποίο πρέπει να γνώρισαν οι Έλληνες ταξιδεύοντας στην Ανατολική Μεσόγειο (τέλη 9ου αι. π.Χ.)

6 Ελληνιστική Κοινή Γλώσσα
Τον 4ο αι. π.Χ. με τις κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου και με την ίδρυση αποικιών η αττική διάλεκτος, καθώς την υιοθέτησε το νέο κράτος των Μακεδόνων, ομιλούνταν σε όλο σχεδόν τον κόσμο από τις Ηράκλειες στήλες έως την Ινδία. Η αττική διάλεκτος, λόγω εσωτερικών μεταβολών αλλά και εξωτερικών επιδράσεων, μεταβάλλεται βαθμιαία: ελληνιστική (αλεξανδρινή) Κοινή. Οι ελληνικές διάλεκτοι θα εξαφανισθούν και η Κοινή θα γίνει η βάση της βυζαντινής και νεότερης ελληνικής γλώσσας. Η Κοινή θα χρησιμοποιηθεί και στον προφορικό αλλά και στο γραπτό λόγο. Δεν παρατηρείται λοιπόν ο διαχωρισμός σε προφορικές και λογοτεχνικές διαλέκτους.

7 1ος αι. π.Χ.:γραμματικοί και λόγιοι κυρίως της Αλεξάνδρειας διδάσκουν τη χρήση αρχαϊκών γραμματικών τύπων στη γραφή, πιστεύοντας ότι θα επιτύχουν την ανάσταση της κλασικής περιόδου του 5ου αι. π.Χ. Το κύμα του αρχαϊσμού δεν επηρέασε βέβαια την προφορική γλώσσα του λαού αλλά τους λογίους, τους γραμματικούς και τους δασκάλους των πολυάριθμων σχολών φιλοσοφίας και ρητορικής.

8 Τεχνητός γραπτός λόγος με πρότυπο την αττική διάλεκτο
Αρχαϊσμός των βυζαντινών συγγραφέων Διγλωσσία έως σχεδόν την εποχή μας. Οι τόνοι είναι επινόηση των αλεξανδρινών γραμματικών για την ορθή προφορά. Καθιερώθηκε, καθώς βοηθούσε τους ξένους στον ορθό τονισμό.

9 Μεσαιωνικά Ελληνικά Η Κοινή αχρηστεύει πλήθος από τα χαρακτηριστικά της αρχαίας και οδηγεί στη Νέα Ελληνική. 4ος-15 αι. μ.Χ.: περίοδος πτωχή σε γλωσσικές πηγές . Πρώιμη περίοδος:4ος-11ος αι. μ.Χ.:κοινή προφορική γλώσσα του βυζαντινού ελληνισμού. Όψιμη περίοδος: 12ος-15ος αι. μ.Χ.: διαμόρφωση και αρχές της Νέας ελληνικής γλώσσας κατά τους τελευταίους βυζαντινούς αιώνες.

10 Η αντίθεση μεταξύ του επίπλαστου αττικού γραπτού λόγου και του προφορικού μεγαλώνει τον 2ο και 3ο αι. μ.Χ. με τον χριστιανισμό που χρησιμοποιεί τη λαϊκή γλώσσα και εξοβελίζει οτιδήποτε ειδωλολατρικό. Τον 4ο αι. μ.Χ. με τους τρεις Ιεράρχες θα συμπλεύσουν χριστιανισμός και ελληνική παιδεία.

11 Από τη μεσαιωνική κοινή έχουν ήδη ξεχωρίσει οι διάφορες νεοελληνικές διάλεκτοι. Ο κοινός προφορικός λόγος διαπλάσσεται κυρίως στα αστικά κέντρα του ελεύθερου κράτους Έναν αιώνα μετά την άλωση (μέσα 16ου αι. μ.Χ.):Γραμματική της κοινής των Ελλήνων γλώσσης από τον Νικόλαο Σοφιανό.

12 Νεοελληνικές διάλεκτοι και ιδιώματα
Διάλεκτος: γλωσσική μορφή που χρησιμοποιείται από τον πληθυσμό μιας μεγάλης γεωγραφικής περιοχής και παρουσιάζει διαφορές από την κοινή γλώσσα. Ιδίωμα: σε περιορισμένο τόπο και με μικρές αποκλίσεις από την κοινή γλώσσα, τοπική παραλλαγή. Διαλεκτικοί ιδιωματισμοί παρατηρούνται μετά την αρχαιότητα στα κείμενα των τελευταίων βυζαντινών χρόνων. Το φαινόμενο εντείνεται με τη συρρίκνωση της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Η Κοινή ακολουθεί σε διάφορες περιοχές διαφορετική εξέλιξη (Κ. Ιταλία, Ιόνια νησιά, Πελοπόννησος, νησιά Αιγαίου, Μ. Ασία, Πόντος, Κρήτη, Δωδεκάνησα, Κύπρος) υπό την επίδραση της γλώσσας των κατακτητών (Βενετών, Γάλλων, Καταλανών, Τούρκων).

13 Διάλεκτοι: ποντιακά, κατωιταλικά, τσακώνικα.
Ιδιώματα (κατ’ άλλους διάλεκτοι) : βόρεια-νότια, ανατολική-δυτική, κεντρική-περιφερειακή)των Επτανήσων, της Πελοποννήσου, της Μάνης, Αίγινας- Μεγάρων- Κύμης και προεπαναστατικής Αθήνας, των Κυκλάδων, της Κρήτης, της Δωδεκανήσου, της Κύπρου, της Στερεάς Ελλάδος, Β. Εύβοιας, Θεσσαλίας, Ηπείρου, Μακεδονίας, Θράκης, των νησιών του Α. Αιγαίου.

14 Κατά την τουρκοκρατία εδραιώνονται οι διαλεκτικές διαφορές λόγω της έλλειψης επικοινωνίας και της αμάθειας. Ασφαλώς οι νέες διάλεκτοι δεν μοιάζουν με τις αρχαίες διαλέκτους, διατηρήθηκαν ωστόσο ορισμένα αρχαϊκά ιδιωματικά στοιχεία στην Κοινή, η οποία δεν είναι παντού η ίδια.

15 Με την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους υποχωρούν οι διαλεκτικές διαφορές και η κοινή ομιλουμένη εξαπλώνεται και στην περιφέρεια. Η προφορική και η γραπτή κοινή νεοελληνική γλώσσα έχει ως βάση τα ιδιώματα της Πελοποννήσου, της Αίγινας, της Αθήνας, της Στερεάς Ελλάδος, δηλαδή τόπων που σχημάτισαν το νέο κράτος.

16 Γλωσσικό Ζήτημα Το ζήτημα δεν είναι αν θα γράφεται καλύτερα η ομιλούμενη γλώσσα αλλά η διαμάχη μεταξύ καθαρεύουσας και δημοτικής, δηλαδή αν θα χρησιμοποιείται το κοινό ιδίωμα του λαού ή μια γλώσσα τεχνητή. Το ‘πρόβλημα’ οξύνεται κατά τον 18ο αι.μ. Χ., καθώς οι λόγιοι του έθνους επηρεασμένοι από τον ευρωπαϊκό διαφωτισμό επιδιώκουν την πνευματική αφύπνιση του λαού. Η πλειονότητα υποστηρίζει την αρχαία, καθώς θεωρεί την ομιλουμένη ως χυδαία και ανίκανη να εκφράσει τις νέες ιδέες του Διαφωτισμού. Η δημοτική χρησιμοποιείται από λίγους λογίους και απαντάται κυρίως σε λαϊκά, λογοτεχνικά αναγνώσματα ή κηρύγματα.

17 Αδαμάντιος Κοραής ( ) «παραινέσεις ως διαταγάς σχεδόν ακουομένας εις τόπους κατά τριακοσίας λεύγας απέχοντας».

18 Κύρια φάση διαμάχης για το γλωσσικό ζήτημα
Κύρια φάση διαμάχης για το γλωσσικό ζήτημα. Ο Κοραής προβάλλεται ως η μεγαλύτερη προσωπικότητα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Ανακίνησε το θέμα της επίσημης γλώσσας ενόψει του Αγώνα και της ίδρυσης του νέου ελληνικού κράτους. Για τον Κοραή το γλωσσικό δεν είναι ζήτημα απλώς φιλολογικό ή επικοινωνιακό αλλά ζωτικό για το φωτισμό των Ελλήνων και τη διεκδίκηση της ελευθερίας τους. Είναι η βάση του οράματός του.

19 Μέση οδός: υποστηρίζει την κοινή, αλλά απορρίπτει την ακαλλιέργητη και χυδαία γλώσσα καθώς και την αρχαϊζουσα (Ελληνική). Η κοινή θα πρέπει να ‘καθαρθεί’ από ξένα και παραμορφωτικά στοιχεία με διορθωτικές παρεμβάσεις: «Διόρθωσιν ονομάζω της γλώσσης, όχι μόνον τον μετασχηματισμόν διαφόρων βαρβαρομόρφων λέξεων και συντάξεων, αλλά και την φυλακήν πολλών άλλων, τας οποίας ως βαρβάρους σπουδάζουν να εξορίσωσιν από την γλώσσαν, όσοι μετά προσοχής δεν ερεύνησαν την φύσιν της γλώσσης». Σχέση αρχαίας και νέας: Ανάγκη καλής γνώσης της αρχαίας γλώσσας. Αντιπαραβολή της νέας προς την αρχαία και τανάπαλιν (αμφίδρομη πορεία).

20 Ο Κοραής υποστηρίζει την επισημοποίηση της λαϊκής γλώσσας και την καθιέρωσή της και στο γραπτό λόγο, αλλά γράφει σε μια δημοτικίζουσα καθαρεύουσα. Η καθαρεύουσα γίνεται η επίσημη γλώσσα της διοίκησης και της εκπαίδευσης στο νέο ελληνικό κράτος. Τέλος του 19ου αι. και αρχές του 20oυ αι. το γλωσσικό ζήτημα εντείνεται παίρνοντας κοινωνικές διαστάσεις. Το κήρυγμα του Ψυχάρη ενισχύει την αντίδραση των δημοτικιστών. Με τον Ψυχάρη το γλωσσικό ζήτημα διατηρεί την εθνική, κοινωνική και εκπαιδευτική του διάσταση όπως παλαιότερα, αλλά τώρα τα επιχειρήματα γίνονται σε επιστημονικό-γλωσσολογικό επίπεδο. Σύμφωνα με τον Ψυχάρη η κοινή δημοτική γλώσσα προέρχεται από την αρχαία και έχει σχηματισθεί με γλωσσικούς νόμους που καθορίζουν και τη δομή της. Αυτοί οι νόμοι μπορούν να αποτελέσουν τους κανόνες της σύγχρονης γλώσσας.

21 Άκρατος ψυχαρισμός και γλωσσικός φανατισμός.
Η ζωντανή γλώσσα υιοθετείται από τον Κ. Παλαμά και προωθείται από τον Εκπαιδευτικό Όμιλο. Το Σύνταγμα του 1911 (Βενιζέλος) καθιερώνει ως επίσημη γλώσσα την καθαρεύουσα, ενώ με τη μεταρρύθμιση του 1917 η δημοτική διδάσκεται για πρώτη φορά στις τρις πρώτες τάξεις του Δημοτικού Σχολείου. Ο Μ. Τριανταφυλλίδης προτείνει μια ελαστικότερη δημοτική με λόγιους τύπους: Νεοελληνική Γραμματική (της δημοτικής) Ο Αχ. Τζάρτζανος εκδίδει τη «Νεοελληνική Σύνταξι»1928, 1946.

22 Το Σύνταγμα του 1952 θα επιμείνει στη διάταξη του 1911, ενώ με τη μεταρρύθμιση του 1964 καθιερώνεται η ισοτιμία μεταξύ δημοτικής και απλής καθαρεύουσας. Η δικτατορία ( ) επιβάλλει ως επίσημη γλώσσα του κράτους και ως αποκλειστικό όργανο προφορικής και γραπτής έκφρασης στην εκπαίδευση την καθαρεύουσα. Το 1976 καθιερώνεται η δημοτική στη διοίκηση και στην εκπαίδευση. Η καθαρεύουσα προσπαθεί να μιμηθεί την αρχαία στη φωνητική, στο τυπικό και στο λεξιλόγιο, αλλά δεν μπορεί να αποφύγει τις νεοελληνικές ιδιαιτερότητες στη σύνταξη και τις σημασιολογικές μεταβολές. Ανάλογα με την τήρηση της αυστηρής καθαρεύουσας μιλάμε για αρχαϊζουσα ή απλή καθαρεύουσα.

23 Αξιολόγηση: αντικατάσταση πολλών ξένων λέξεων, εμπλουτισμός λεξιλογίου, ομοιογένεια της γλώσσας. Δεν μπορούσαν ωστόσο να καθιερωθούν φωνητικοί ή μορφολογικοί αρχαίοι τύποι (πταίω, κλέπτης ήλλαξα κλπ.). Η καθαρεύουσα είναι ωστόσο τεχνητή με γραμματικό και συντακτικό σύστημα διαφορετικό από αυτό της καθημερινής γλώσσας. Το γλωσσικό ζήτημα επηρέασε δυσμενώς την εκπαίδευση και ταλάνισε πολλές γενιές νεοελλήνων. Η δημοτική καλείται να οργανωθεί σε πανελλήνιο γλωσσικό όργανο με συνέπεια και συνοχή.

24 Αδαμάντιος Κοραής Είναι τινές εκ των Ελληνιστών τούτων, οι οποίοι, όταν είτ` αναγκαζόμενοι, είτε δια γυμνασίαν, γράφωσιν Ελληνιστί, εξεύρουν καν τι και πώς γράφουσι, και γελώσι κρυφίως την ευήθειαν εκείνων, όσοι επαινούν τον Ελληνισμόν αυτών… `Οστις γράφει Ελληνιστί, μετ` ολίγους χρόνους (και συχνά μετ` ολίγας ημέρας) θέλει λησμονηθή και αυτός και τα συγγράμματά του. Και δια ποίαν αιτίαν να τον ενθυμώνται; Δια τα πράγματα περί των οποίων γράφει; Αλλ` αυτά με του καιρού την πρόοδον θέλουν εξηγηθή σαφέστερα και εντελέστερα από τους απογόνους ημών· δια την φράσιν αυτών την Ελληνικήν; και τις είναι τόσον μωρός, ή εις τίνα περισσεύει τόσον καιρός, ώστε ν` αφήση τους Ομήρους, τους Πλάτωνας, τους Ξενοφώντας, τους Δημοσθένας, και τοσούτους άλλους θαυμαστούς συγγραφείς και ποιητάς `Ελληνας, δια να αναγινώσκη τον νέον τούτον Ελληνιστήν;

25 Αδαμάντιος Κοραής Εξ εναντίας, όστις γυμνάζεται εις την κοινήν γλώσσαν, εάν η επιμέλειά του συνοδεύεται με κρίσιν, δυνατόν είναι να φθάση εις τον βαθμόν, δεν λέγω δοκιμωτάτου συγγραφέως…αλλ` εκείνων των συγγραφέων τους οποίους η ερχομένη γενεά θέλει εξετάζει, δια να μάθη την σημερινήν, της γλώσσης κατάστασιν· καθώς συμβαίνει και εις την Ευρώπην, όπου με μεγάλην περιέργειαν εξετάζουν τους προ τριών και τεσσάρων εκατονταετηρίδων ακμάσαντας συγγραφείς εις την γλώσσαν εκάστου έθνους, πολλάκις δ` όχι άλλο πλην να μάθωσι πώς εγράφετο εις τους καιρούς εκείνων η γλώσσα και ν` ανακαλύψωσι πολλών αυτής λέξεων και την ετυμολογίαν και την ακριβή σημασίαν» (Στοχ. Αυτοσχ. Α`, ).