1 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΡΙΣΚΟΥ Σημειώσεις για το μάθημα: Μηχανισμοί χρηματοπιστωτικής σταθερότητας και εποπτείας Συμεών Καραφόλας.

Παρουσίαση με θέμα: "1 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΡΙΣΚΟΥ Σημειώσεις για το μάθημα: Μηχανισμοί χρηματοπιστωτικής σταθερότητας και εποπτείας Συμεών Καραφόλας."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 1 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΡΙΣΚΟΥ Σημειώσεις για το μάθημα: Μηχανισμοί χρηματοπιστωτικής σταθερότητας και εποπτείας Συμεών Καραφόλας

2 Εισαγωγή Η χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-2008 εξελίχθηκε από το 2010 και σε κρίση δημόσιου χρέους και δημοσιονομικού ελλείμματος στην Ευρωπαϊκή Ενωση αλλά και σε άλλες χώρες. Ειδικότερα στην Ευρωπαϊκή Ενωση και Ευρωζώνη η μετεξέλιξη βρήκε την EE απροετοίμαστη όσον αφορά στην αντιμετώπιση της δημοσιονομικής κρίσης σε θεσμικό πλαίσιο. Η κρίση είχε αμφίδρομη συνέπειες τόσο λόγω της εμπλοκής των τραπεζών στη χρηματοδότηση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων των κρατών αλλά ταυτόχρονα και λόγω της επέμβασης των κυβερνήσεων στη λύση των προβλημάτων των τραπεζών, ιδιαίτερα στην ανάγκη ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών και στη ρύθμιση ανεξόφλητων δανείων. Τα προβλήματα αυτά θα μπορούσαν να απειλήσουν τόσο τη νομισματική σταθερότητα του ευρώ όσο και τη γενικότερη οικονομική σταθερότητα. 2

3 Εισαγωγή Οι απαντήσεις που δόθηκαν στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης ήταν αφενός η παροχή δανείων στις χώρες με το εντονότερο πρόβλημα αφετέρου η δημιουργία των μηχανισμών που θα επέτρεπαν και θα επιτρέπουν την αντιμετώπιση ανάλογων προβλημάτων διατηρώντας τη σταθερότητα τόσο στο νομισματικό όσο και οικονομικό σύστημα της Ευρωζώνης και γενικότερα της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Θα εξετάσουμε έτσι σε μια μορφή ανασκόπησης :  το δημοσιονομικό πρόβλημα και το πρόβλημα χρέους,  τους μηχανισμούς που στήθηκαν με σκοπό τη σταθερότητα και εποπτεία του οικονομικού και πιστωτικού συστήματος των χωρών στην Ευρωζώνη. 3

4 1. Το δημοσιονομικό πρόβλημα και το πρόβλημα χρέους Πριν την έναρξη της χρηματοπιστωτικής κρίση και ειδικότερα την περίοδο 2003- 2007, το δημοσιονομικό έλλειμμα σαν μέσος όρος στις χώρες της Ευρωζώνης αλλά και της Ευρωπαϊκής Ενωσης βρίσκεται σε χαμηλό επίπεδο και μάλιστα μειούμενο συνεχώς φθάνοντας, κάτω από το 1% του ΑΕΠ όπως φαίνεται στον πίνακα 1. Το επίπεδο αυτό είναι πολύ χαμηλότερο του απαιτούμενου 3% για τη συμμετοχή μιας χώρας στην Οικονομική και Νομισματική Ενωση (ΟΝΕ). Εξαίρεση αποτελούν ορισμένες χώρες και ειδικότερα η Ελλάδα. Στην τριετία που ακολουθεί, 2008-2010, σημειώνεται απότομη αύξηση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων σε σχέση με το ΑΕΠ περνώντας από το 0,9% και 0,6% το 2007, για το μέσο όρο της ΕΕ και Ευρωζώνης αντίστοιχα, στο 2,5% και 2,1% για την ΕΕ και Ευρωζώνη το 2008 και στο 6,4% και 6,2% αντίστοιχα το 2010. Είναι φανερή έτσι η επίδραση της χρηματοπιστωτικής κρίσης στα δημοσιονομικά ελλείμματα. Η αντίδραση των κρατών υπήρξε άμεση με στόχο τον περιορισμό των δημοσιονομικών ελλειμμάτων. Έτσι από το 2011 παρουσιάζεται μια συνεχής αποκλιμάκωση το ποσοστού αυτού που φθάνει για την ΕΕ, σαν μέσο όρο, στο 3% το 2014 και για την Ευρωζώνη το 2,6%. 4

5 1. Το δημοσιονομικό πρόβλημα και το πρόβλημα χρέους Πολύ χαρακτηριστική είναι η επίδραση της χρηματοπιστωτικής κρίσης στην εξέλιξη των δημοσιονομικών ελλειμμάτων σε ορισμένες χώρες και αντίδρασή τους, ειδικότερα αυτών που μπήκαν σε μνημόνιο. Παρατηρούμε την Ιρλανδία που εμφάνιζε δημοσιονομικό πλεόνασμα την περίοδο 2003-2007 να εμφανίζει μεγάλο δημοσιονομικό έλλειμμα το 2008 σαν συνέπεια της ανάγκης χρηματοδότησης των Ιρλανδικών τραπεζών και ιδιαίτερα της Irish bank. Συμμετέχοντας σε στεγαστικά δάνεια υψηλού κινδύνου οι Ιρλανδικές τράπεζες άρχισαν να αναφέρουν τα καθυστερούμενα δάνεια, και με την απώλεια εμπιστοσύνης, βρέθηκαν αντιμέτωπες με την προοπτική των εκροών καταθέσεων. Ταυτόχρονα, στον βραχυπρόθεσμο διατραπεζικό δανεισμό, στον οποίο ανέτρεξαν οι ιρλανδικές τράπεζες και από τον οποίο εξαρτώντο σε μεγάλο βαθμό για τη χρηματοδότησή τους, έγινε δύσκολη η πρόσβαση, λόγω της διεθνούς οικονομικής κρίσης. 5

6 1. Το δημοσιονομικό πρόβλημα και το πρόβλημα χρέους Απαντώντας στις πιέσεις αυτές, η κυβέρνηση αποφάσισε να εκδώσει εγγυήσεις για το παθητικό των τραπεζών και να βοηθήσει στην ανακεφαλαιοποίηση χρησιμοποιώντας δημόσιους πόρους. Το μεγάλο κόστος των μέτρων αυτών μετέτρεψαν από πλεονασματικό σε ελλειμματικό τον προϋπολογισμό το 2007 που επιδεινώθηκε ακόμη περισσότερο τα τρία επόμενα έτη. Σε αντίστοιχη κατάσταση βρέθηκαν η Κύπρος και η Πορτογαλία που μπήκαν στο μνημόνιο αλλά και η Ισπανία. Η Ελλάδα αποτελεί ξεχωριστή περίπτωση διότι είχε σημαντικό δημοσιονομικό έλλειμμα πολύ πριν την κρίση το οποίο επιδεινώθηκε. Σε όλες τις περιπτώσεις το ανώτατο δημοσιονομικό έλλειμμα φαίνεται να σημειώνεται στο 2010. Εκτοτε οι πολιτικές που εφαρμόζονται είτε από τα κράτη που μπαίνουν σε ένα διεθνές πρόγραμμα σταθεροποίησης, μέσω μνημονίου, είτε από αυτά που δε δεσμεύονται από αντίστοιχο πρόγραμμα, φαίνεται να αποδίδουν όσον αφορά στη μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος. 6

7 Πίνακας 1. Δημοσιονομικό Έλλειμμα στις χώρες της Ευρωπαϊκή Ενωσης (ως % του ΑΕΠ) 7 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 EU (28 countries) -3.2 -2.9 -2.6 -1.6 -0.9 -2.5 -6.7 -6.4 -4.5 -4.3 -3.3 -3.0 EU (27 countries) -3.2 -2.9 -2.5 -1.6 -0.9 -2.5 -6.7 -6.4 -4.5 -4.3 -3.3 -3.0 Euro area (19 countries) -3.2 -3.0 -2.6 -1.5 -0.6 -2.2 -6.3 -6.2 -4.2 -3.7 -3.0 -2.6 Euro area (18 countries) -3.2 -3.0 -2.6 -1.5 -0.6 -2.2 -6.3 -6.2 -4.1 -3.7 -3.0 -2.6 Euro area (17 countries) -3.2 -3.0 -2.6 -1.5 -0.6 -2.1 -6.2 -4.1 -3.7 -3.0 -2.6 Belgium -1.8 -0.2 -2.6 0.3 0.1 -1.1 -5.4 -4.0 -4.1 -2.9 -3.1 Bulgaria -0.4 1.8 1.0 1.8 1.1 1.6 -4.1 -3.2 -2.0 -0.6 -0.8 -5.8 Czech Republic -6.4 -2.7 -3.1 -2.3 -0.7 -2.1 -5.5 -4.4 -2.7 -4.0 -1.3 -1.9 Denmark -0.1 2.1 5.0 3.2 -2.8 -2.7 -2.1 -3.6 -1.3 1.5 Germany -4.2 -3.7 -3.4 -1.7 0.2 -0.2 -3.2 -4.2 -0.1 0.3 Estonia 1.8 2.4 1.1 2.9 2.7 -2.7 -2.2 0.2 1.2 -0.3 -0.1 0.7 Ireland 0.7 1.4 1.3 2.8 0.3 -7.0 -13.8 -32.3 -12.5 -8.0 -5.7 -3.9 Greece -7.8 -8.8 -6.2 -5.9 -6.7 -10.2 -15.2 -11.2 -10.2 -8.8 -12.4 -3.6 Spain -0.4 0.0 1.2 2.2 2.0 -4.4 -11.0 -9.4 -9.5 -10.4 -6.9 -5.9 France -3.9 -3.5 -3.2 -2.3 -2.5 -3.2 -7.2 -6.8 -5.1 -4.8 -4.1 -3.9 Croatia -4.5 -5.0 -3.7 -3.2 -2.4 -2.7 -5.8 -5.9 -7.8 -5.3 -5.4 -5.6 Italy -3.4 -3.6 -4.2 -3.6 -1.5 -2.7 -5.3 -4.2 -3.5 -3.0 -2.9 -3.0 Cyprus -5.9 -3.7 -2.2 3.2 0.9 -5.5 -4.8 -5.7 -5.8 -4.9 -8.9 Latvia -1.6 -0.4 -0.6 -0.7 -4.1 -9.1 -8.5 -3.4 -0.8 -0.9 -1.5 Lithuania -1.3 -1.4 -0.3 -0.8 -3.1 -9.1 -6.9 -8.9 -3.1 -2.6 -0.7 Luxembourg 0.5 -1.1 0.2 1.4 4.2 3.3 -0.5 0.5 0.2 0.7 1.4 Hungary -7.1 -6.4 -7.8 -9.3 -5.1 -3.6 -4.6 -4.5 -5.5 -2.3 -2.5 Malta -9.1 -4.4 -2.7 -2.6 -2.3 -4.2 -3.3 -3.2 -2.6 -3.6 -2.6 -2.1 Netherlands -3.0 -1.7 -0.3 0.2 -5.4 -5.0 -4.3 -3.9 -2.4 Austria -1.8 -4.8 -2.5 -1.3 -1.4 -5.3 -4.4 -2.6 -2.2 -1.3 -2.7 Poland -6.1 -5.2 -4.0 -3.6 -1.9 -3.6 -7.3 -7.5 -4.9 -3.7 -4.0 -3.3 Portugal -4.4 -6.2 -4.3 -3.0 -3.8 -9.8 -11.2 -7.4 -5.7 -4.8 -7.2 Romania -1.5 -1.2 -2.2 -2.9 -5.6 -9.1 -6.9 -5.4 -3.2 -2.2 -1.4 Slovenia -2.6 -2.0 -1.3 -1.2 -0.1 -1.4 -5.9 -5.6 -6.6 -4.1 -15.0 -5.0 Slovakia -2.7 -2.3 -2.9 -3.6 -1.9 -2.3 -7.9 -7.5 -4.1 -4.2 -2.6 -2.8 Finland 2.4 2.2 2.6 3.9 5.1 4.2 -2.5 -2.6 -2.1 -2.5 -3.3 Sweden -1.3 0.3 1.8 2.2 3.3 2.0 -0.7 0.0 -0.1 -0.9 -1.4 -1.7

8 1. Το δημοσιονομικό πρόβλημα και το πρόβλημα χρέους Η αύξηση του δημοσιονομικού ελλείμματος είχε σαν συνέπεια την αύξηση του δημόσιου χρέους που δημιουργείται σωρευτικά με την πρόσθεση του δανεισμού για την κάλυψη του δημοσιονομικού ελλείμματος στο ήδη υπάρχον δημόσιο χρέος. Από το 2003 έως και το 2007 το δημόσιο χρέος βαίνει μειούμενο τόσο σαν μέσος όρος της Ευρωζώνης όσο και σαν μέσος όρος του συνόλου των χωρών της Ευρωπαϊκής Ενωσης, πίνακας 2. Από το 2008 επηρεασμένο από το δημοσιονομικό έλλειμμα του 2008, εμφανίζει συνεχή άνοδο τόσο στην Ευρωζώνη όσο και στο σύνολο της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Η τάση αυτή δε φαίνεται να μειώνεται μέχρι το 2014. Μεταξύ των χωρών υπάρχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις και ειδικότερα στο γεγονός ότι ορισμένες χώρες εμφανίζουν αύξηση του δημόσιου χρέους κυρίως μετά την αύξηση του δημοσιονομικού ελλείμματος και των χρεών που αναλαμβάνουν για την επίλυση δημοσιονομικών προβλημάτων που προέκυψαν κυρίως από τις τραπεζικές ζημίες, περίπτωση Ιρλανδίας, Κύπρου, Ισπανίας, Πορτογαλίας. Άλλες χώρες όπως κυρίως η Ελλάδα εμφανίζουν πάντοτε υψηλό δημόσιο χρέος, πολύ υψηλότερο του ορίου ένταξης στην ΟΝΕ που είναι 60% του ΑΕΠ. 8

9 1. Το δημοσιονομικό πρόβλημα και το πρόβλημα χρέους Σε αντίστοιχη θέση με την Ελλάδα είναι το Βέλγιο και η Ιταλία, πίνακας 2. Σε αντίθεση όμως με την Ελλάδα το δημοσιονομικό έλλειμμα διατηρείται αρκετά χαμηλότερα από αυτό της Ελλάδας. Οι τρεις αυτές χώρες όπως και οι άλλες τρεις χώρες που μπήκαν σε πρόγραμμα σταθερότητας, (μνημόνιο), με την σύναψη δανείου από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την Ευρωπαϊκή Κεντρική τράπεζα (ΕΚΤ) και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), παρουσιάζουν δημόσιο χρέους προς ΑΕΠ άνω του 100%. Στην περίπτωση της Ελλάδας για το 2014 αυτό βρίσκεται στο 178,6%. 9

10 Πίνακας 2. Δημόσιο Χρέος στις χώρες της Ευρωπαϊκή Ενωσης (ως % του ΑΕΠ) 10 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Euro area (19 countries) 68.1 68.4 69.2 67.3 64.9 68.5 78.3 83.8 86.0 89.3 91.1 92.1 Euro area (18 countries) 68.2 68.5 69.3 67.4 65.1 68.7 78.5 84.0 86.1 89.5 91.3 92.3 EU (28 countries) 60.7 61.2 61.8 60.4 57.8 61.0 73.0 78.4 81.0 83.8 85.5 86.8 EU (27 countries) 60.8 61.3 61.9 60.5 57.9 61.0 73.1 78.5 81.1 83.8 85.5 86.8 Belgium 101.1 96.5 94.6 90.9 86.9 92.4 99.5 99.6 102.2 104.1 105.1 106.7 Bulgaria 43.5 35.8 26.6 20.9 16.2 13.0 13.7 15.5 15.3 17.6 18.0 27.0 Czech Republic 28.1 28.5 28.0 27.9 27.8 28.7 34.1 38.2 39.9 44.7 45.2 42.7 Denmark 46.2 44.2 37.4 31.5 27.3 33.4 40.4 42.9 46.4 45.6 45.0 45.1 Germany 63.0 64.7 66.9 66.4 63.6 65.0 72.5 81.0 78.4 79.7 77.4 74.9 Estonia 5.6 5.1 4.5 4.4 3.7 4.5 7.0 6.6 5.9 9.5 9.9 10.4 Ireland 29.9 28.2 26.1 23.6 23.9 42.4 61.8 86.8 109.3 120.2 120.0 107.5 Greece 101.2 102.7 107.3 103.5 103.1 109.4 126.7 146.2 172.0 159.4 177.0 178.6 Spain 47.6 45.3 42.3 38.9 35.5 39.4 52.7 60.1 69.5 85.4 93.7 99.3 France 64.2 65.7 67.2 64.4 68.1 79.0 81.7 85.2 89.6 92.3 95.6 Croatia 37.5 39.8 40.7 38.3 37.1 38.9 48.0 57.0 63.7 69.2 80.8 85.1 Italy 100.4 100.0 101.9 102.5 99.7 102.3 112.5 115.3 116.4 123.2 128.8 132.3 Cyprus 63.5 64.5 63.2 59.1 53.9 45.1 53.9 56.3 65.8 79.3 102.5 108.2 Latvia 13.9 14.3 11.8 9.9 8.4 18.7 36.6 47.5 42.8 41.4 39.1 40.6 Lithuania 20.4 18.7 17.6 17.2 15.9 14.6 29.0 36.2 37.2 39.8 38.8 40.7 Luxembourg 6.4 6.5 6.3 7.0 7.2 14.4 15.5 19.6 19.2 22.1 23.4 23.0 Hungary 57.6 58.5 60.5 64.7 65.6 71.6 78.0 80.6 80.8 78.3 76.8 76.2 Malta 69.1 72.0 70.1 64.6 62.4 62.7 67.8 67.6 69.8 67.6 69.6 68.3 Netherlands 49.3 49.6 48.9 44.5 42.4 54.5 56.5 59.0 61.7 66.4 67.9 68.2 Austria 65.5 64.8 68.3 67.0 64.8 68.5 79.7 82.4 82.2 81.6 80.8 84.2 Poland 46.6 45.3 46.7 47.1 44.2 46.6 49.8 53.3 54.4 54.0 55.9 50.4 Portugal 58.7 62.0 67.4 69.2 68.4 71.7 83.6 96.2 111.4 126.2 129.0 130.2 Romania 21.3 18.6 15.7 12.3 12.7 13.2 23.2 29.9 34.2 37.4 38.0 39.9 Slovenia 26.7 26.8 26.3 26.0 22.7 21.6 34.5 38.2 46.4 53.7 70.8 80.8 Slovakia 41.6 40.6 33.9 30.8 29.9 28.2 36.0 40.8 43.3 51.9 54.6 53.5 Finland 42.8 42.7 40.0 38.2 34.0 32.7 41.7 47.1 48.5 52.9 55.6 59.3 Sweden 48.9 47.9 48.2 43.2 38.3 36.8 40.4 37.6 36.9 37.2 39.8 44.9 United Kingdom 37.3 40.2 41.5 42.4 43.5 51.7 65.7 76.6 81.8 85.3 86.2 88.2 Norway : : : : : : : : 27.5 29.2 29.3 26.6

11 2. Μηχανισμοί χρηματοδότησης, σταθερότητας και εποπτείας H κρίση δημοσίου χρέους επεκτείνεται και σε οικονομική κρίση σε αρκετά κράτη. Ειδικά στην Ευρωζώνη η ύπαρξη του κοινού νομίσματος μεταφέρει το πρόβλημα του ενός κράτους σε όλα τα υπόλοιπα. Το 2010 το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα έντονο στην Ελλάδα που δε μπορεί να δανειστεί στις διεθνείς αγορές παρά με πολύ υψηλά επιτόκια, διάγραμμα 1, και πίνακας 3. Το πρόβλημα το επιτοκίου δανεισμού και του δανεισμού του ιδίου, επιτείνεται με μικρή χρονική υστέρηση και σε άλλα κράτη όπως η Ιρλανδία και η Πορτογαλία, διάγραμμα 2 και 3. Ετσι από τα κράτη μέλη της Ευρωζώνης αποφασίζεται η χρηματοδοτική βοήθεια προς την Ελλάδα με σκοπό να διασφαλισθεί η Χρηματοπιστωτική Σταθερότητα στην Ευρωζώνη, Φεβρουάριος 2010, (Τράπεζα της Ελλάδος, 2014, σ. 62) 11

12 Διάγραμμα 1. Επιτόκιο 10ετών ομολόγων ελληνικού δημοσίου 12

13 Πίνακας 3. Μακροπρόθεσμα δάνεια 10 ετούς διάρκειας την περίοδο 09/2009 με 12/2010 13 2010-1212.01 2010-1111.52 2010-109.57 2010-0911.34 2010-0810.70 2010-0710.34 2010-069.10 2010-057.97 2010-047.83 2010-036.24 2010-026.46 2010-016.02 2009-125.49 2009-114.84 2009-104.57 2009-094.56

14 Διάγραμμα 2. Επιτόκιο 10ετών ομολόγων ιρλανδικού δημοσίου 14

15 Διάγραμμα 3. Επιτόκιο 10ετών ομολόγων πορτογαλικού δημοσίου 15

16 2. Μηχανισμοί χρηματοδότησης, σταθερότητας και εποπτείας Στο πλαίσιο αυτό στις 25 Μαρτίου αποφασίζεται τα κράτη μέλη να συνεισφέρουν με συντονισμένα διμερή δάνεια σε ένα Μηχανισμό Χρηματοδότησης που θα περιλαμβάνει και σημαντική χρηματοδότηση από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ). Ο κύριος όγκος θα προέρχεται από τα κράτη μέλη της ευρωζώνης. Παράλληλα δίδεται πλέον μια μορφή πλαισίου στη βοήθεια αυτή έτσι ώστε σε μονιμότερη βάση να μπορεί να λειτουργεί για την εξασφάλιση βιώσιμων δημοσιοοικονομικών στην ευρωζώνη αλλά και την ενίσχυση της ικανότητας της ευρωζώνης να ενεργεί σε περιόδους κρίσης. Στις αρχές Μαΐου 2010 ενεργοποιείται ο Μηχανισμός Στήριξης της ελληνικής οικονομίας από τα κράτη μέλη της ευρωζώνης και το ΔΝΤ. Προϋπόθεση της στήριξης είναι η κατάρτιση προγράμματος οικονομικής πολιτικής από την Ελλάδα που εγκρίνεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την ΕΚΤ και το ΔΝΤ. Τα κράτη μέλη θα παράσχουν διμερή δάνεια τα οποία συγκεντρώνει σε κεντρικό επίπεδο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στη βάση ενός τριετούς προγράμματος. Τα κράτη μέλη θα συνεισφέρουν 30 δισεκ. Ευρώ για το πρώτο έτος για την κάλυψη του προγράμματος. 16

17 2. Μηχανισμοί χρηματοδότησης, σταθερότητας και εποπτείας Τα δάνεια χορηγούνται με μη προνομιακό επιτόκιο κάποια από τα οποία είναι με σταθερό επιτόκιο και κάποια με κυμαινόμενο βασισμένα στο Euribor. Το σταθερό επιτόκιο των 3ετών δανείων τον Απρίλιο 2010 ανερχόταν στο 5%.Το ΔΝΤ συμφωνεί να συμμετάσχει στο πρόγραμμα με δάνειο 30 δις. ευρώ για την τριετία (Τράπεζα της Ελλάδος, 2014, σ. 64-65 και σ. 63). Οι αποφάσεις για την Ελλάδα επεκτείνονται το Δεκέμβριο 2010 και στην Ιρλανδία για την οποία η πίεση των αγορών (μέσω των υψηλών επιτοκίων, διάγραμμα 2), κάνει απαγορευτικό το δανεισμό τόσο του δημοσίου όσο και των ιδιωτών. Στις 8-9 Μαΐου 2010 στη Σύνοδο Κορυφής της Ευρωζώνης αποφασίζεται η θέσπιση ενός Προσωρινού Μηχανισμού Χρηματοοικονομικής Σταθερότητας (European Financial Stability Facility-EFSF) που είναι διαθέσιμος για τις χώρες της ευρωζώνης. Με απόφαση της 17 Ιουνίου 2010 ο EFSF προικοδοτήθηκε με 400 δις. ευρώ. Στο ποσό αυτό δεν υπολογίζονται τα ποσά που δόθηκαν στην Ελλάδα και άλλα 60 δις. ευρώ που είναι διαθέσιμα σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ενωσης ώστε να αποτραπούν ανάλογες κρίσεις. 17

18 2. Μηχανισμοί χρηματοδότησης, σταθερότητας και εποπτείας Τον Οκτώβριο 2010 αποφασίστηκε η δημιουργία μόνιμου μηχανισμού αντιμετώπισης κρίσεων. Ετσι δημιουργήθηκε ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (European Stability Mechanism – ESM). Ο ESM αποκτά πραγματική δανειοδοτική ικανότητα έως 500 δις. ευρώ και ονομαστικό κεφάλαιο 700 δις. ευρώ, (Τράπεζα της Ελλάδος 2014, σ. 66 και 69). Ο ESM τίθεται σε ισχύ τον Οκτώβριο του 2012 και με τη θέσπισή του γίνεται δυνατή η απευθείας ανακεφαλαιοποίηση χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων από το Μηχανισμό. Ο ΕΜΣ γίνεται το πιο κεφαλαιοποιημένο διεθνές χρηματοπιστωτικό ίδρυμα και ο μεγαλύτερος περιφερειακός μηχανισμός αντιμετώπισης κρίσεων παγκοσμίως (Τράπεζα της Ελλάδος 2014, σ, 74-75). 18

19 2. Μηχανισμοί χρηματοδότησης, σταθερότητας και εποπτείας Η ΕΚΤ ενεργοποίησε ένα παράλληλο μη συμβατικό μέτρο, το Πρόγραμμα για τις Αγορές Τίτλου (Security Market Program) παρεμβαίνοντας στη δευτερογενή αγορά με την αγορά κρατικών ομολόγων ορισμένων χωρών για να αντιμετωπιστούν δυσλειτουργίες στις χρηματοπιστωτικές αγορές (Τράπεζα της Ελλάδος, 2014, σ. 66) Οι εντάσεις στις αγορές κρατικών ομολόγων, ενώ αρχικά περιορίζονταν κυρίως στην Ελλάδα, την Ιρλανδία και την Πορτογαλία, εξαπλώθηκαν προοδευτικά στην Ιταλία και την Ισπανία (διαγράμματα 4 και 5) και στη συνέχεια σε άλλες χώρες της ζώνης του ευρώ. Το πρόγραμμα διεκόπη από την ΕΚΤ στις 6 Σεπτεμβρίου 2012. Το Ευρωσύστημα είχε στο χαρτοφυλάκιό του στις 31.12.2012 υπόλοιπο τίτλων συνολικής ονομαστικής αξίας 218 δισεκ. ευρώ, που είχαν αποκτηθεί βάσει του Προγράμματος για τις Αγορές Τίτλων έως τη λήξη του, στις 6.9.2012. Η κατανομή κατά χώρα-εκδότη ήταν η εξής σε δισ. ευρώ, (Τράπεζα της Ελλάδος 2014, σ. 87): Ελλάδα 33,9, Ιρλανδία 14,2, Ισπανία 44,3, Ιταλία 102,8, Πορτογαλία 22,8. 19

20 2. Μηχανισμοί χρηματοδότησης, σταθερότητας και εποπτείας Τα προβλήματα της Ελλάδος στο 2 ο εξάμηνο 2011 έφεραν προς συζήτηση το ενδεχόμενο νέου προγράμματος στήριξης στην Ελλάδα και αυξήθηκε η αντιπαράθεση σχετικά με το κούρεμα του ελληνικού χρέους από μέρους των ιδιωτών (Private Sector Involvement-PSI). Η Γερμανία επέμεινε στην περικοπή με συμμετοχή ιδιωτών, βρίσκοντας αντίθετη τη Γαλλία, η οποία εκτιμούσε ότι η περικοπή θα συνέβαλλε στη μετάδοση του ελληνικού προβλήματος σε άλλες χώρες της ζώνης του ευρώ. Να σημειωθεί η ενεργός συμμετοχή των γαλλικών τραπεζών όπως Crédit Agricole και Société Générale στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα. Το ενδεχόμενο περικοπής του ελληνικού χρέους έβρισκε αρνητική και την ΕΚΤ, λόγω πιθανών σημαντικών επιπτώσεων στη χρηματοπιστωτική σταθερότητα της ζώνης του ευρώ. (Τράπεζα της Ελλάδος, 2014, σ. 69). Τον Οκτώβριο 2011 εγκρίθηκε στη Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ το νέο πρόγραμμα για την Ελλάδα ύψους 109 δισ. ευρώ όπως και η απομείωση του χρέους με την εθελοντική συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στη μείωση του χρέους (PSI), (Τράπεζα της Ελλάδος, 2014, σ.71). 20

21 2. Μηχανισμοί χρηματοδότησης, σταθερότητας και εποπτείας Μολονότι διευκρινίστηκε ότι η Ελλάδα αποτελούσε ειδική/μοναδική περίπτωση, οι αγορές και οι επενδυτές θεωρούσαν ότι η νέα συμφωνία δημιουργούσε προηγούμενο για τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στην περικοπή του δημόσιου χρέους και άλλων χωρών που αντιμετώπιζαν προβλήματα (Τράπεζα της Ελλάδος 2014, 70). Τα αποτελέσματα της ετήσιας πανευρωπαϊκής άσκησης προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων των τραπεζών, που διεξήχθη τον Ιούλιο του 2011, επιβεβαίωσαν την αίσθηση ότι ο τραπεζικός τομέας της Ευρωπαϊκής Ένωσης εξακολουθούσε να αντιμετωπίζει σημαντικά προβλήματα. Τον Αύγουστο και το φθινόπωρο του 2011, τα επιτόκια των κρατικών χρεογράφων μερικών από τις μεγαλύτερες χώρες της ζώνης του ευρώ αυξήθηκαν δραματικά (βλέπε, π.χ., διαγράμματα 5 και 6 για Ισπανία και Ιταλία). Τον Απρίλιο 2011 μπήκε και η Πορτογαλία στο μνημόνιο ενώ τον Ιούνιο 2012, η Κύπρος υπέβαλε αίτημα βοήθειας 21

22 2. Μηχανισμοί χρηματοδότησης, σταθερότητας και εποπτείας Στο δημοσιονομικό και αναπτυξιακό πλαίσιο υπάρχουν δύο αντιφατικές αποφάσεις: Η αμφισβήτηση της πολιτικής λιτότητας προκαλεί τον Ιούνιο του 2012 την υιοθεσία από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του «Συμφώνου για την Ανάπτυξη και την Απασχόληση» το οποίο στηρίζει την ανάπτυξη και απασχόληση και προικοδοτείται με 120 δισεκ. Ευρώ για επενδύσεις εκ των οποίων τα 55 θα προέρχονται από διαρθρωτικά ταμεία, 5 δις. ευρώ από την πιλοτική πρωτοβουλία των «ομολόγων έργου» και 60 δις. ευρώ από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, (Τράπεζα της Ελλάδος 2014, σ. 74). Τον Ιανουάριο του 2013 τίθεται σε ισχύ το «Δημοσιονομικό Σύμφωνο» (“Fiscal Compact”) με το οποίο τα 25 κράτη μέλη που το υπέγραψαν εισάγουν στο εθνικό τους δίκαιο δημοσιονομικό κανόνα για ισοσκελισμένο ή πλεονασματικό προϋπολογισμό. Παράλληλα τίθεται σε εφαρμογή και ένας διορθωτικός μηχανισμός που ενεργεί αυτόματα σε περίπτωση που παρατηρούνται σημαντικές αποκλίσεις από το μεσοπρόθεσμο στόχο. 22

23 2. Μηχανισμοί χρηματοδότησης, σταθερότητας και εποπτείας Στο εποπτικό πεδίο το 2010 δημιουργήθηκε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Συστημικού Κινδύνου (European Systemic Risk Board – ESRB) με τη συμμετοχή της ΕΚΤ. Οι αρμοδιότητας ήταν η παρακολούθηση και εκτίμηση κινδύνων για τη σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος συνολικά («μακροπροληπτική εποπτεία») και την παροχή έγκαιρων προειδοποιήσεων και συστάσεων στα κράτη μέλη. Το Συμβούλιο αυτό συμπληρώθηκε από το Ευρωπαϊκό Σύστημα Χρηματοπιστωτικής Εποπτείας (ESFS) για την εποπτεία των επιμέρους χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων (“μικροπροληπτική εποπτεία”). Αποφασίστηκε επίσης, για λόγους μεγαλύτερης διαφάνειας, να δημοσιοποιούνται τα αποτελέσματα των ασκήσεων προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων των τραπεζών, (Τράπεζα της Ελλάδος 2014, σ. 67-68). 23

24 2. Μηχανισμοί χρηματοδότησης, σταθερότητας και εποπτείας Τον Ιούνιο 2012 αποφασίζεται η δημιουργία Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού – ΕΕΜ (Single Sypervisory Mechanism-SSM) για το σύνολο των τραπεζών της ζώνης του ευρώ. Ο ΕΕΜ τέθηκε σε εφαρμογή στις 4 Νοεμβρίου 2014, Με βάση αυτόν η εποπτεία των συστημικά σημαντικών πιστωτικών ιδρυμάτων ανατέθηκε σε μια υπερεθνική αρχή, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ). Με βάση τον ΕΕΜ : η ΕΚΤ ανέλαβε την άμεση προληπτική εποπτεία των 123 μεγαλύτερων πιστωτικών ιδρυμάτων (καθώς και των 1.104 θυγατρικών τους) που εδρεύουν σε κράτη-μέλη της ευρωζώνης, (περιλαμβάνονται και οι 4 ελληνικές συστημικές τράπεζες), ενώ η άμεση προληπτική εποπτεία των υπολοίπων (περίπου 3.500) πιστωτικών ιδρυμάτων συνεχίζει να ασκείται από τις εθνικές εποπτικές αρχές (δηλαδή στη χώρα μας από την Τράπεζα της Ελλάδος), υπό τις κατευθυντήριες γραμμές και τις οδηγίες της ΕΚΤ (*) 24

25 2. Μηχανισμοί χρηματοδότησης, σταθερότητας και εποπτείας Στις 30 Ιουλίου 2014 δημιουργήθηκε ο Ενιαίος Μηχανισμός Εξυγίανσης –ΕΜΕ (Single Resolution Mechanism-SRM) των τραπεζών που τέθηκε σε ισχύ από 1/1/2016 και το Ενιαίο Ταμείο Εξυγίανσης-ΕΤΕ (Single Resolution Fund-SRF). Με τον ΕΜΕ θεσπίζονται ενιαίοι κανόνες και ενιαία διαδικασία για την εξυγίανση των πιστωτικών ιδρυμάτων και επιχειρήσεων επενδύσεων που είναι εγκατεστημένα σε κράτη μέλη της ευρωζώνης. Ενα χρηματοπιστωτικό ίδρυμα θα τίθεται σε διαδικασία εξυγίανσης μετά από σχετική απόφαση του Συμβουλίου Εξυγίανσης εφόσον: το χρηματοπιστωτικό ίδρυμα είναι μη βιώσιμο, δεν υπάρχουν εναλλακτικά μέτρα τα οποία δύνανται να αποτρέψουν την θέση σε αφερεγγυότητα (failure) του ιδρύματος εντός ευλόγου χρονικού διαστήματος, και η ανάληψη δράσεων εξυγίανσης είναι απαραίτητη για λόγους δημοσίου συμφέροντος Η κρίση περί της μη βιωσιμότητας του ιδρύματος θα βαρύνει την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ως αρμόδια εποπτική αρχή. Προβλέπεται όμως και η δυνατότητα διενέργειας της σχετικής αξιολόγησης από το Ενιαίο Συμβούλιο Εξυγίανσης υπό προϋποθέσεις 25

26 Διάγραμμα 4. Επιτόκιο 10ετών ομολόγων γερμανικού δημοσίου 26

27 Διάγραμμα 5. Επιτόκιο 10ετών ομολόγων ισπανικού δημοσίου 27

28 Διάγραμμα 6. Επιτόκιο 10ετών ομολόγων ιταλικού δημοσίου 28

29 Ερωτήσεις Ποιες είναι οι χαρακτηριστικές περίοδοι στην εξέλιξη των δημοσιονομικών ελλειμμάτων Ποιες είναι οι χαρακτηριστικές περίοδοι στην εξέλιξη του δημόσιου χρέους Ποιες οι διαφοροποιήσεις μεταξύ των κρατών στα δημοσιονομικά ελλείμματα και χρέος Ποιες μπορεί να είναι κάποιες εξηγήσεις Πως εμφανίζεται η εξέλιξη των επιτοκίων στις αποφάσεις για την παρέμβαση της ΕΕ της ΕΚΤ και του ΔΝΤ Ποια τα θεσμικά εργαλεία που τέθηκαν σε εφαρμογή για τη δημοσιονομική σταθερότητα και την εποπτεία των τραπεζών 29