Νοσηλευτική Ψυχικής Υγείας Νευρολογική Νοσηλευτική Ενότητα 7: Νευρώσεις από την παιδική ηλικία στην ενήλικη ζωή Δρ. Χρυσούλα Νταφογιάννη, Επίκουρη Καθηγήτρια.

Παρουσίαση με θέμα: "Νοσηλευτική Ψυχικής Υγείας Νευρολογική Νοσηλευτική Ενότητα 7: Νευρώσεις από την παιδική ηλικία στην ενήλικη ζωή Δρ. Χρυσούλα Νταφογιάννη, Επίκουρη Καθηγήτρια."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Νοσηλευτική Ψυχικής Υγείας Νευρολογική Νοσηλευτική Ενότητα 7: Νευρώσεις από την παιδική ηλικία στην ενήλικη ζωή Δρ. Χρυσούλα Νταφογιάννη, Επίκουρη Καθηγήτρια Τμήμα Νοσηλευτικής Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθήνας Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός και αν αναφέρεται διαφορετικά Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

2  Αναλυτική Περιγραφή Ενότητας,  Εκπαιδευτικοί Σκοποί του μαθήματος,  Σύντομη ανασκόπηση,  Οριοθέτηση Ορολογίας,  Οδηγός της συμπτωματολογίας νεύρωσης στο παιδί, στον έφηβο και στον ενήλικα,  Επισκόπηση,  Αιτιολογικοί Παράγοντες,  Διάγνωση,  Θεραπεία – ψυχοθεραπεία,  Νοσηλευτική Θεραπεία,  Ψυχοφαρμακολογικές Παρεμβάσεις. Περίγραμμα μαθήματος 1

3 Αναλυτική Περιγραφή Ενότητας Περιλαμβάνει την ανάλυση της ορολογίας των νευρώσεων από την παιδική ηλικία έως την ενήλικη ζωή. Γίνεται περιγραφή της ορολογίας της αγχώδους νεύρωσης στα παιδιά, τους εφήβους και τους ενήλικες, της αιτιολογίας, της επιδημιολογίας, της συμπτωματολογίας, των μορφών και της θεραπείας. Γίνεται αναφορά στην οριοθέτηση της φοβικής νεύρωσης, της αιτιολογίας, της επιδημιολογίας, της κλινικής εικόνας και της θεραπείας. Περιγράφεται η ορολογία της αγχώδους νεύρωσης, γίνεται αναφορά της αιτιολογίας, της επιδημιολογίας, της κλινικής εικόνας και της θεραπείας. Γίνεται ανάλυση της ορολογίας της υστερικής νεύρωσης, της αιτιολογίας, της επιδημιολογίας, της κλινικής εικόνας και της θεραπείας. Μετά τα συμπεράσματα της ενότητας γίνονται ερωτήσεις με τη χρήση περιστατικών και την επιλογή κατάλληλης απάντησης από τον εκπαιδευόμενο στην ενότητα. 2

4 Μετά από την παρακολούθηση και μελέτη του μαθήματος, ο φοιτητής θα είναι σε θέση να:  Να παρέχει βασικές πληροφορίες στον ασθενή και την οικογένειά του, σε σχέση με την αιτιολογία, τις κλινικές εκδηλώσεις και τη θεραπεία της αγχώδους διαταραχής σε όλες τις ηλικιακές ομάδες.  Αναφέρει αιτιολογικούς παράγοντες για αγχώδεις διαταραχές της παιδικής και εφηβικής ηλικίας.  Διαχωρίζει τις τεχνικές της κλινικής αξιολόγησης που εφαρμόζονται για τα παιδιά και τους εφήβους για τη διάγνωση των πρώτων συμπτωμάτων της αγχώδους διαταραχής. 3 Εκπαιδευτικοί σκοποί του μαθήματος 1/2

5 Μετά από την παρακολούθηση και μελέτη του μαθήματος ο φοιτητής θα είναι σε θέση να: Σχεδιάσει τέσσερις νοσηλευτικές παρεμβάσεις για τις αγχώδεις διαταραχές σε κάθε ηλικιακή ομάδα, Χορηγήσει με ασφάλεια φάρμακα για τον έλεγχο του άγχους, της επιθετικότητας, της αλλόκοτης συμπεριφοράς ή της κατάθλιψης, Εξηγήσει τις υποστηρικτικές παρεμβάσεις, Σχεδιάσει τέσσερις στρατηγικές παρέμβασης που εφαρμόζονται σε παιδιά με αγχώδεις διαταραχές, Εφαρμόσει τη νοσηλευτική διεργασία κατά τη φροντίδα του ασθενή με αγχώδη διαταραχή. 4 Εκπαιδευτικοί σκοποί του μαθήματος 2/2

6 Νευρωσικές κλινικές εικόνες παρατηρούνται στα παιδιά και τους εφήβους, παρόμοιες με των ενηλίκων. Οι νευρωσικοί μηχανισμοί αναπτύσσονται όταν υπάρχουν μονιμότερες συγκρουσιακές καταστάσεις και εσωτερίκευσή τους και η εκδήλωση των νευρωσικών συμπτωμάτων γίνεται από την οιδιπόδεια φάση και μετέπειτα, όταν έχουν διαμορφωθεί η σταθερότερα το Εγώ και το Υπερεγώ. Οι νευρώσεις αποτελούν το 10-15% των ψυχικών διαταραχών των παιδιών. 5 Οριοθέτηση Ορολογίας 1/4

7  Άγχος: κατάσταση παράλογης ανησυχίας, φόβου, αμηχανίας ή αβεβαιότητας, η οποία προκαλείται από υποκειμενική αντίληψη απειλής, η πηγή της οποίας είναι άγνωστη.  Αγοραφοβία: ο φόβος ότι το άτομο είναι ανίκανο να αντιδράσει, εάν παγιδευτεί σε μια μη ανεκτή κατάσταση από την οποία δεν υπάρχει δυνατότητα διαφυγής. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το άτομο να αποφεύγει χώρους και καταστάσεις που θεωρούνται πηγή άγχους.  Αντίδραση μάχης ή φυγής: πρόκειται για μια αυτόματη σωματική αντίδραση, που προετοιμάζει τον οργανισμό να κινητοποιηθεί έναντι καταστάσεων στρες και η οποία ελέγχεται από συμπαθητικό νευρικό σύστημα. Αντιπροσωπεύει το πρώτο στάδιο του συνδρόμου γενικής προσαρμογής. 6 Οριοθέτηση Ορολογίας 2/4

8  Αντιμετώπιση: προσπάθεια να διαχειριστεί το άτομο απαιτήσεις του περιβάλλοντος που εκτιμώνται ως απειλητικές.  Εξουθένωση: κατάσταση πνευματικής, σωματικής και συναισθηματικής εξάντλησης.  Ιδεοληψία: μη επιθυμητή και επίμονη σκέψη, παρόρμηση ή εικόνα που εισβάλει ακούσια και σχετίζεται με το άγχος.  Μηχανισμός Άμυνας: ασυνείδητη ψυχολογική απάντηση που στοχεύει στη μείωση ή στην καθυστέρηση της αντίδρασης άγχους, προκειμένου να προστατευτεί το άτομο.  Στρεσογόνος παράγων ή παράγων έντασης: ένα εσωτερικό ή εξωτερικό γεγονός ή μια κατάσταση που οδηγεί σε συναισθήματα έντασης. 7 Οριοθέτηση Ορολογίας 3/4

9  Σύνδρομο γενικής προσαρμογής: το σύνολο των δομικών και χημικών αλλαγών που προκαλούνται στον οργανισμό λόγω στρες. Το ΣΓΠ εκδηλώνεται σε τρία στάδια: εγρήγορση (μάχη ή φυγή), αντίσταση, εξάντληση.  Φοβία: ένας μη ρεαλιστικός φόβος για μια συγκεκριμένη δραστηριότητα, αντικείμενο ή κατάσταση που οδηγεί σε μια ακαταμάχητη επιθυμία να αποφευχθεί το φοβογόνο ερέθισμα.  Φόβος: αντίδραση σε συγκεκριμένο κίνδυνο.  Ψυχαναγκασμός: ένα μη επιθυμητό πρότυπο συμπεριφοράς ή μια μη επιθυμητή πράξη, που πραγματοποιείται με στόχο να ανακουφιστεί το άτομο από το άγχος που βιώνει. 8 Οριοθέτηση Ορολογίας 4/4

10  Ορισμός Το άγχος είναι ένα δυσάρεστο συναίσθημα ενός αόριστου, επικείμενου κινδύνου, ενώ αποτελεί το πιο συχνό σύμπτωμα στην ψυχιατρική ενηλίκων. Αυτό οφείλεται στο ότι το παιδί αντικειμενοποιεί πολύ ευκολότερα ένα τέτοιο βίωμα του και το εκδηλώνει σαν ένα συγκεκριμένο φόβο.  Επιδημιολογία  1% του παιδικού πληθυσμού παρουσιάζει αγχώδη νεύρωση.  2-5% του ενήλικου πληθυσμού παρουσιάζει αγχώδη νεύρωση.  Υπάρχει ίδια κατανομή συχνότητας στα αγόρια και στα κορίτσια.  Στους ενήλικες η συχνότητα είναι υπερδιπλάσια στις γυναίκες έναντι των ανδρών. 9 Αγχώδης Νεύρωση 1/2

11 Αγχώδης Νεύρωση 2/2  Επιδημιολογία  Σε σχέση με την ηλικία, διαπιστώθηκε ότι η πλήρης συμπτωματολογία της αγχώδους νεύρωσης εμφανίζεται πιο συχνά σε μεγαλύτερες ηλικίες, προεφηβική – εφηβική. Εκδηλώνεται πιο συχνά στα πρώτα παιδιά της οικογένειας, που επωμίζονται και τις φιλοδοξίες των γονιών. 10

12 Αιτιολογία της Αγχώδους Νεύρωσης  Οι σχέσεις των γονιών χαρακτηρίζονται από ένταση και ανασφάλεια σε ποσοστό 85%.  Η προσωπικότητα των αγχωδών παιδιών χαρακτηρίζεται από ενδοστρέφεια και έλλειψη εκδηλωτικότητας, αυθορμητισμού ή ενθουσιασμού.  Παρατηρείται έλλειψη αυτοπεποίθησης, αισθήματα κατωτερότητας κα ανεπάρκειας. 11

13 Η αγχώδης νεύρωση χαρακτηρίζεται από άγχος και συνοδά σωματικά συμπτώματα. Δημιουργεί έλλειψη προσοχής και συγκέντρωσης, παροδική αδυναμία μνήμης, ευερεθιστότητα και νευρικότητα. Το παιδί δεν μπορεί να μελετήσει και προτιμάει να μην πάει στο σχολείο. Νιώθει ψυχικά «σφιγμένο» ή «τεντωμένο» και δεν ευχαριστιέται το παιχνίδι ή το αποφεύγει. Παρουσιάζει δυσκολία στον ύπνο, φοβάται να κοιμηθεί μόνο του, παρουσιάζει αϋπνίες και συχνά εφιάλτες. Τα μικρά παιδιά εκλογικεύουν το άγχος τους λέγοντας ότι θα έρθουν κλέφτες, θηρία και τέρατα. 12 Περιγραφή συμπτωματολογίας 1/2

14 Σωματικά ενοχλήματα παρουσιάζονται στα παιδιά με αγχώδη διαταραχή και είναι η κεφαλαλγία και συμπτώματα από το γαστρεντερικό σύστημα. Η κεφαλαλγία οφείλεται σε σύσπαση των μυών του μετώπου και του αυχένα. Παραπονιέται για ζάλη και ένα αίσθημα αστάθειας που το εκφράζει «σαν να θολώνουν τα μάτια μου, φοβάμαι ότι θα λιποθυμήσω». Εμφανίζουν συχνότερα ναυτία, εμέτους και πόνο στο στομάχι, αλλά και συχνοουρία. Στην εφηβεία παρουσιάζεται προκάρδιο άλγος, ταχυπαλμίες, συσφιγκτικό αίσθημα στο στήθος. Παραπονιούνται για δύσπνοια, «κόμπο» στο λαιμό, αιμωδίες στα άκρα, κρύους ιδρώτες. Εμφανίζουν συνήθειες ονυχοφαγία και τριχοτιλλομανία. 13 Περιγραφή συμπτωματολογίας 2/2

15 Χρόνια ή γενικευμένη μορφή, στην οποία επιμένουν τα συμπτώματα για μερικούς μήνες και η οξεία μορφή που χαρακτηρίζεται από κρίσεις άγχους ή πανικού. Οι κρίσεις πανικού διαρκούν λίγα λεπτά έως και μισή ώρα και συμβαίνουν αρκετές φορές την εβδομάδα ή και την ίδια μέρα. Πιο συχνές είναι στα κορίτσια. Εμφανίζονται ξαφνικά, το παιδί φαίνεται τρομαγμένο, με φόβο επικείμενου θανάτου. Είναι χλωμό ή κατακόκκινο στο πρόσωπο και ρέει άφθονος ιδρώτας, παρουσιάζει ταχύπνοια ή δυσφορία στην αναπνοή του, το βλέμμα του περιφέρεται δεξιά ή αριστερά. Κατά την πορεία της αγχώδους νεύρωσης το παιδί λειτουργεί με μειωμένη απόδοση στο σχολείο. 14 Μορφές Αγχώδους Νεύρωσης

16 Η θεραπεία είναι βοηθητική στην ανακούφιση των συμπτωμάτων, ιδίως στις κρίσεις. Μόνο με την ψυχοθεραπεία του παιδιού και τη διόρθωση της δυναμικής της οικογένειας μπορούν να αρθούν οι συγκρούσεις. Φαρμακοθεραπεία o Τα απλά ηρεμιστικά, ιδιαίτερα η υδροξυζίνη, η μεπροβαμάτη και οι βενζοδιαζεπίνες. Ψυχοθεραπεία o Η ψυχαναλυτική θεραπεία για το παιδί και τους γονείς δίνει καλά αποτελέσματα. 15 Θεραπεία

17 Ο φόβος είναι μια φυσιολογική αμυντική αντίδραση του οργανισμού μπροστά σε ένα συγκεκριμένο κίνδυνο. Είναι μια συναισθηματική κατάσταση που σαν σήμα κινδύνου κινητοποιεί τον οργανισμό, ώστε να αποφύγει ή να καταπολεμήσει μια εξωτερική απειλή. Οι πιο συνηθισμένοι φόβοι που παρατηρούνται στην εξέλιξη ενός παιδιού είναι στην ηλικία των 2, 3 και 4 ετών. Φόβοι από θορύβους, το σκοτάδι, τα παράξενα αντικείμενα, οι μασκοφόροι, τα άγρια ζώα. Στα 5 έτη οι φόβοι είναι μειωμένοι, το παιδί φοβάται τα κτυπήματα, μην το δαγκώσει ο σκύλος. Στην ηλικία 6, 7 επανέρχονται πολλοί φόβοι για τα φαντάσματα, μάγισσες και εγκληματίες. Στην ηλικία 8-10 οι φόβοι βαθμιαία ελαττώνονται. 16 Φοβική νεύρωση

18 Όταν το 3-4 ετών παιδί φοβάται το σκοτάδι, μπορούμε να αφήνουμε ένα χαμηλό φως αναμμένο. Αν στα 6-7 φοβάται τις σκιές, μπορούμε να εξηγήσουμε πως δημιουργούνται οι σκιές. Επιδημιολογία o Η φοβική νεύρωση είναι το 1% της αγχώδους νεύρωσης των παιδιών. o Και πολύ συχνότερη από το 0,5% της φοβικής νεύρωσης των ενηλίκων ανάμεσα στο γενικό πληθυσμό. Μπορεί να εκδηλωθούν από την προνηπιακή ηλικία τόσο στα αγόρια όσο και στα κορίτσια. 17 Φροντίδα του παιδιού

19 Η υπερβολική προστασία στερεί το παιδί από το να αναπτύξει την πρωτοβουλία του και να βασιστεί στον εαυτό του. Όταν οι γονείς δείχνουν αστοργία και απόρριψη προς το παιδί, αυτό αισθάνεται τον κόσμο γύρω του απειλητικό, αφού δεν έχει κανένα προστάτη. Τέλος βιώματα, αλλά και άλλες τυχαίες εμπειρίες όπως η παρουσία σε ένα ατύχημα ή έναν καυγά, μια αρρώστια ή ένας θάνατος στην οικογένεια, ένας σεισμός. Ενεργούν σαν το τελικό εκλυτικό αίτιο για την εμφάνιση της φοβίας σε ένα ανώριμο παιδί με εσωτερικές συγκρούσεις. 18 Αιτιολογία της φοβίας

20 Μια νεύρωση μπορεί να εμφανιστεί ως αγοραφοβία, όταν το παιδί φοβάται τους ανοιχτούς χώρους και την πολυκοσμία, κλειστοφοβία όταν φοβάται τους κλειστούς χώρους, κινηματογράφους, ανελκυστήρες. Υψοφοβία όταν φοβάται να σταθεί σε ένα ύψωμα, να πλησιάσει στην άκρη του μπαλκονιού, να μπει σε αεροπλάνο. Ανθρωποφοβία όταν φοβάται να εμφανιστεί μπροστά σε ανθρώπους μήπως και ντροπιαστεί. 19 Κλινική Εικόνα της φοβίας

21 Είναι ψυχοθεραπευτική και φαρμακευτική. Η ψυχοθεραπευτική προσέγγιση της οικογένειας συμβάλλει στη διόρθωση της τοποθέτησης του περιβάλλοντος. Πρέπει να δίνεται η σωστή υποστήριξη στο παιδί χωρίς υπερπροστασία που του στερεί την πρωτοβουλία, αλλά και χωρίς αδιαφορία που αφήνει το γεμάτο ανασφάλεια. Η φαρμακευτική αγωγή αφορά στη χορήγηση ηρεμιστικών όπως υδροξυζίνη, μεπροβαμάτη, διαζεπίνες ή και ισχυρότερα νευροληπτικά όπως η προμαζίνη, χλωροπρομαζίνη. Ένα υπνωτικό θα συμβάλλει σε βαθύ ύπνο. Η κλομιπραμίνη υποβοηθά τις περιπτώσεις όπου υπάρχουν ψυχαναγκαστικά στοιχεία. 20 Θεραπεία φοβίας

22  Η ψυχαναγκαστική ιδέα ή πράξη είναι αυτόκλητη, επίμονη και υποχρεώνει το άτομο να την επαναλαμβάνει ορισμένες φορές, διαφορετικά προκαλεί άγχος. Το άτομο αντιλαμβάνεται ότι τα φαινόμενα είναι παθολογικά.  Η σχέση του με τα άλλα παιδιά το κάνει ανταγωνιστικό, εργατικό και αποδοτικό και κυρίως στην εφηβεία όχι αγαπητό, επειδή στερείται ευελιξίας στις κοινωνικές σχέσεις. 21 Ψυχαναγκαστική Νεύρωση

23 Η οικογενής εμφάνιση ψυχαναγκαστικών συμπτωμάτων είναι αποδεκτή 10-15% για τους γονείς και 15% και άνω για τα αδέλφια. Αναφέρονται μελαγχολικοί ή αλκοολικοί γονείς. Στο γονεϊκό περιβάλλον επικρατεί η γραμμή διαπαιδαγώγησης της αυτοπειθαρχίας κα του αυτοελέγχου. 22 Αιτιολογία

24 Κλινική Εικόνα Χαρακτηρίζεται από ύπαρξη ψυχαναγκαστικών ιδεών και πράξεων. Το πλύσιμο των χεριών είναι πολύ πιο σπάνιο στα παιδιά από ότι στους ενήλικες. Φοβίες μπορεί να συνυπάρχουν. 23

25 Η εφαρμογή της φαρμακευτικής αγωγής γίνεται με χορήγηση αντιαγχωδών φαρμάκων όπως υδροξυζίνη, μεπροβαμάτη, διαζεπίνες. Και η κλομιπραμίνη όταν συνυπάρχει κατάθλιψη. Η ψυχοθεραπεία είναι σημαντική για την έγκαιρη μεταβολή των νοσηρών μηχανισμών στο παιδί και το χειρισμό του οικογενειακού περιβάλλοντος. Μια ανεκτικότερη ατμόσφαιρα με χαμηλότερους κανόνες είναι βοηθητική, ώστε να υπάρξει συναισθηματική επικοινωνία στην οικογένεια και ελάττωση των αισθημάτων ενοχής του παιδιού. 24 Θεραπεία 1/2

26 Η θερμή σχέση ψυχοθεραπευτή – παιδιού πρέπει να οδηγήσει στην ανεύρεση νέων δρόμων ανθρώπινης επικοινωνίας, χωρίς συνεχή ανταγωνισμό και επιθετικότητα. Διάφορες τεχνικές θεραπείας συμπεριφοράς εφαρμόζονται επίσης όπως η παροχή προτύπων, η έκθεση σε καθημερινές ενέργειες μέσα στη ζωή με την κατάλληλη καθοδήγηση της οικογένειας. 25 Θεραπεία 2/2

27 Υστερική Νεύρωση Η ύπαρξη υστερίας στην παιδική ηλικία είναι ταυτόσημη με τα «παιδικά καμώματα». Επιδημιολογία Οι υστερικές περιπτώσεις αποτελούν το 3% των παιδιών, και ειδικότερα στις νεαρές έφηβες είναι υπερδιπλάσιες οι υστερικές εκδηλώσεις σε σχέση με μικρότερες ηλικίες και με τα αγόρια. 26

28 Αιτιολογία Το οικογενειακό περιβάλλον πολλές φορές περιλαμβάνει γονέα του αντίθετου φύλου όπου συγκρατεί το παιδί εξαρτημένο. Ενώ ο γονέας του ίδιου φύλου είναι απορριπτικός. Η τυπική υστερική προσωπικότητα χαρακτηρίζεται από μεγάλη ανωριμότητα, απαιτητικότητα και παρορμητικότητα. Τα άτομα αυτά είναι εξωστρεφή και ανοιχτόκαρδα, διαρκώς επιζητούν την προσοχή και με επιδεικτικότητα θέλουν να εντυπωσιάσουν. Ο εγωκεντρισμός διέπει τις πράξεις του. Συναισθηματικά τα παιδιά είναι επιπόλαια και ασταθή χωρίς βαθείς και ειλικρινείς δεσμούς. 27

29  Σωματική συμπτωματολογία (μετατρεπτική).  Ψυχική (αποσυνδετική, διαχωριστική ή διασχιστική).  Σωματική συμπτωματολογία εμπεριέχει στοιχεία παραπληγία ή ημιπληγία ή μονοπληγία ή παράξενη βάδιση. Η πάρεση μπορεί να αφορά ορισμένη κίνηση όπως γράψιμο, κατάποση και αφωνία.  Από τις αισθητηριακές διαταραχές είναι η τύφλωση όπου το παιδί περιφέρεται στο δωμάτιο αλλά δεν είναι σε θέση να διαβάσει.  Μπορεί να έχει και στοιχεία σωματοποιητικής διαταραχής. 28 Κλινική Εικόνα 1/2

30  Ψυχική (αποσυνδετική, διαχωριστική ή διασχιστική) με το μηχανισμό της αποσύνδεσης διαχωρίζονται σε ορισμένα τμήματα της συνείδησης με συνέπεια διάφορες ψυχικές καταστάσεις που επηρεάζουν και την κινητικότητα ή τη συνείδηση εαυτού. 29 Κλινική Εικόνα 2/2

31 Θεραπεία Συνήθως τα υποβόλιμα αυτά παιδιά επανέρχονται με απλούς χειρισμούς, συζήτηση των άμεσων προβλημάτων ή και πειθώ. Παράλληλα με την ατομική θεραπεία, υπάρχει και η οικογενειακή θεραπεία. Κάποια στιγμή είναι αναγκαία η απομόνωση από το στρεσσογόνο περιβάλλον. Η επαναπροσαρμογή στο σπίτι και το σχολείο επιτυγχάνεται όταν με χειρισμούς ενίσχυσης τόσο στο παιδί όσο και οι γονείς αποβάλουν την νοοτροπία της ασθένειας. Σύμφωνα με τον Kanner, συνίσταται η παρότρυνση για εγγραφή των υστερικών κοριτσιών σε θεατρικούς θιάσους για εκτόνωση του ναρκισσισμού τους. 30

32 Συμπέρασμα Συμπεραίνεται ότι οι αγχώδεις διαταραχές ή νευρώσεις απαιτούν ειδικούς χειρισμούς, τόσο από το ίδιο το άτομο, όσο και από το οικογενειακό περιβάλλον προκειμένου να επιτευχθεί μια ισορροπία και προσαρμογή στην καθημερινότητα της ζωής. Οι χειρισμοί αυτοί υποστηρίζονται από θεραπευτές εξειδικευμένους στην ψυχική υγεία. 31

33 Βιβλιογραφία American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th Edition (DSM-5), 5 th Edition. Washington, DC: Author. http://www.terapiacognitiva.eu/dwl/dsm5/DSM-5.pdf http://www.terapiacognitiva.eu/dwl/dsm5/DSM-5.pdf Thomas A. Widiger and Douglas B. Samuel, 2005. Diagnostic Categories or Dimensions? A Question for the Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders—Fifth Edition. Journal and abnormal Psychology, vol. 114, no 5, 494-104. Γιάννης Τσιάντης, Σωτήρης Μανωλόπουλος. Σύγχρονα Θέματα Παιδοψυχιατρικής, Δεύτερος Τόμος, Δεύτερο Μέρος, Ψυχοπαθολογία. 1998, Εκδόσεις Καστανιώτη. Mary Ann Hogan. Νοσηλευτική Ψυχικής Υγείας. Ανασκοπήσεις και Αιτιολογήσεις 2008. Εκδόσεις Π.Χ. Πασχαλίδης. 32

34 Τέλος Ενότητας

35 Σημειώματα

36 Σημείωμα Αναφοράς Copyright Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας, Χρυσούλα Νταφογιάννη 2014. Χρυσούλα Νταφογιάννη. «Νοσηλευτική Ψυχικής Υγείας / Νευρολογική Νοσηλευτική. Ενότητα 7: Νευρώσεις από την παιδική ηλικία στην ενήλικη ζωή». Έκδοση: 1.0. Αθήνα 2014. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: ocp.teiath.gr. ocp.teiath.gr

37 Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό. Οι όροι χρήσης των έργων τρίτων επεξηγούνται στη διαφάνεια «Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων». Τα έργα για τα οποία έχει ζητηθεί και δοθεί άδεια αναφέρονται στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.

38 Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων Δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, παρά μόνο εάν ζητηθεί εκ νέου άδεια από το δημιουργό. © διαθέσιμο με άδεια CC-BY διαθέσιμο με άδεια CC-BY-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου και η δημιουργία παραγώγων αυτού με απλή αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού, και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η δημιουργία παραγώγων του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου και η δημιουργία παραγώγων του. διαθέσιμο με άδεια CC0 Public Domain διαθέσιμο ως κοινό κτήμα Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. χωρίς σήμανσηΣυνήθως δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου.

39 Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει:  το Σημείωμα Αναφοράς  το Σημείωμα Αδειοδότησης  τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων  το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.

40 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.