Διαγνωστικά Θέματα Λογοθεραπείας Δρ. Μαρία Καμπανάρου Επίκουρη Καθηγήτρια Λογοθεραπείας.

Παρουσίαση με θέμα: "Διαγνωστικά Θέματα Λογοθεραπείας Δρ. Μαρία Καμπανάρου Επίκουρη Καθηγήτρια Λογοθεραπείας."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Διαγνωστικά Θέματα Λογοθεραπείας Δρ. Μαρία Καμπανάρου Επίκουρη Καθηγήτρια Λογοθεραπείας

2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Αρχές Αξιολόγησης Εισαγωγή

3 Τι είναι η Λογοθεραπεία; Η Λογοθεραπεία (ή Λογοπαθολογία) είναι η επιστήμη η οποία ασχολείται με την Την πρόληψη, Την αξιολόγηση, τη διάγνωση, τη θεραπεία και την επιστημονική μελέτη των διαταραχών της ανθρώπινης επικοινωνίας σε παιδιά και σε ενήλικες.

4 Τι είναι η Αξιολόγηση; Η αξιολόγηση είναι η διαδικασία εκείνη που λαμβάνει υπόψη της τα χαρακτηριστικά, τις ικανότητες του ατόμου και τις παρούσες ανάγκες του πελάτη.

5 Τι είναι η Αξιολόγηση; Μας επιτρέπει να καθορίσουμε εάν υπάρχει κάποια επικοινωνιακή διαταραχή και, εάν ναι, τη φύση και το μέγεθος αυτής της διαταραχής και τις επιπτώσεις της στη ζωή του ατόμου.

6 Τι είναι η Αξιολόγηση; Μας βοηθά να συγκεντρώσουμε αρκετές πληροφορίες για να θέσουμε τους κατάλληλους θεραπευτικούς στόχους, να αποφασίσουμε για τις θεραπευτικές διαδικασίες και για το χρονοδιάγραμμα της θεραπείας.

7 Τι είναι η Αξιολόγηση; Η διαδικασία αξιολόγησης ποικίλλει ανάλογα με τη διαταραχή, τον πελάτη και τον κλινικό/λογοθεραπευτή.

8 Μοντέλα Αξιολόγησης Ιατρικό-αιτιολογικό μοντέλο Διαχωρισμό ανάμεσα στην εκτίμηση (appraisal) και στη διάγνωση (diagnosis) (Peterson & Marquardt, 1994). Θεωρείται ότι η εκτίμηση είναι η συλλογή των ποιοτικών και ποσοτικών δεδομένων σχετικά με τον πελάτη, ενώ η διάγνωση είναι η ερμηνεία αυτών. Στο ιατρικό μοντέλο δίνεται, επίσης, έμφαση στην αναγνώριση των πιθανών αιτίων (αιτιολογία) καθώς και των παραγόντων που βοηθούν στο να διαχωρίζουμε/ διαφοροποιούμε το πρόβλημα από άλλα παρόμοια προβλήματα.

9 Μοντέλα Αξιολόγησης Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας Ο όρος βλάβη / διαταραχή (impairment) αναφέρεται στη διακοπή ή την ανωμαλία μιας φυσιολογικής δομής ή λειτουργίας, π.χ. καρκίνος του λάρυγγα, εγκεφαλικό επεισόδιο. Ο όρος απώλεια μιας λειτουργίας (disability) ή ανικανότητα επιτέλεσης πολλών δραστηριοτήτων αναφέρεται στο αποτέλεσμα μιας διαταραχής π.χ. ανικανότητα ομιλίας λόγω λαρυγγεκτομής, προβλήματα λόγου (αφασία) μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο. Αναπηρία (handicap) είναι η αρνητική συνέπεια που οφείλεται είτε σε μια διαταραχή είτε σε μια απώλεια λειτουργίας που μπορεί να έχει ένα άτομο. Η αναπηρία μπορεί να οφείλεται και σε κοινωνικούς ή περιβαλλοντικούς παράγοντες.

10 Μοντέλα Αξιολόγησης Περιγραφικό-αναπτυξιακό μοντέλο (Paul, 1995). Εδώ δίνεται έμφαση περισσότερο στην περιγραφή της επικοινωνιακής συμπεριφοράς του ασθενή παρά στους αιτιολογικούς παράγοντες ή στην κατηγοριοποίηση της διαταραχής.

11 Μοντέλα Αξιολόγησης Το Μοντέλο συστημάτων (Tomblin, 2000: systems model) Δίνει έμφαση στη σημαντικότητα της οικογένειας και του πολιτισμικού πλαισίου μέσα στο οποίο πρέπει να λειτουργήσει ο πελάτης. Σε αυτό το μοντέλο δίνεται μεγάλη σημασία στο να συμπεριληφθούν οι «σημαντικοί άλλοι» (π.χ. οικογένεια, φίλοι κλπ) στη διαδικασία της αξιολόγησης.

12 Οι σκοποί της Αξιολόγησης Ανίχνευση/ Εκτίμηση Είναι η συλλογή δεδομένων για να αποφασίσουμε εάν υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να έχει ένα άτομο κάποιο πρόβλημα το οποίο απαιτεί εις βάθος αξιολόγηση.

13 Οι σκοποί της Αξιολόγησης Διάγνωση ή Διαφοροδιάγνωση Σε πολλές περιπτώσεις, είναι σημαντικό να κατονομάζουμε το πρόβλημα ή να διαχωρίζουμε τη διαταραχή από κάποια άλλη διαταραχή με παρόμοια συμπτώματα.

14 Οι σκοποί της Αξιολόγησης Καθορισμός ανάγκης υποστήριξης Για να καθοριστεί το εάν κάποιος χρήζει συγκεκριμένων υποστηρικτικών υπηρεσιών θα πρέπει να γίνει αξιολόγηση.

15 Οι σκοποί της Αξιολόγησης Ανάπτυξη στόχων παρέμβασης Μόλις περιγραφεί η κατάσταση του πελάτη, το επόμενο βήμα είναι να καθοριστούν οι στόχοι της παρέμβασης.

16 Οι σκοποί της Αξιολόγησης Παρακολούθηση και καταγραφή προόδου Οι διαδικασίες αξιολόγησης χρησιμοποιούνται καθ όλη τη διάρκεια της παρέμβασης με σκοπό να μετρηθεί η πρόοδος και να αξιολογηθεί η αποτελεσματικότητα της θεραπευτικής παρέμβασης.

17 Οι περιοχές Αξιολόγησης Λόγου/Γλώσσα Τομείς της γλώσσας που αξιολογούμε: Μορφή (μορφολογία/σύνταξη/φωνολογία) Περιεχόμενο (σημασιολογία), Χρήση (πραγματολογία) Τόσο ως προς την κατανόηση όσο και ως προς την έκφραση-παραγωγή.

18 Οι περιοχές Αξιολόγησης Ομιλία Η καταληπτότητα της ομιλίας είναι σημαντικός παράγοντας για την αποτελεσματικότητα της επικοινωνίας. Όταν έχει επηρεαστεί η καταληπτότητα, θα πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη τη συμβολή των γλωσσικών (φωνολογικών) και κινητικών (άρθρωση) ικανοτήτων στο πρόβλημα. Η ανάλυση της αυθόρμητης ομιλίας παρέχει τις πιο σημαντικές πληροφορίες σχετικά με την καταληπτότητα.

19 Οι Περιοχές Αξιολόγησης Ροή Στην αξιολόγηση της ροής συμπεριλαμβάνεται η προσεκτική παρατήρηση και μέτρηση των λεκτικών συμπεριφορών του ασθενή καθώς και των μη λεκτικών όπως τα συναισθήματά του. Καταγράφουμε δείγμα ομιλίας σε διαφορετικές καταστάσεις. Αυτό συνήθως περιλαμβάνει δείγμα ανάγνωσης και δείγμα συζήτησης.

20 Οι Περιοχές Αξιολόγησης Φωνή Περιλαμβάνει την αξιολόγηση του ύψους, της έντασης, της αντήχησης, της σταθερότητας, της φώνησης και της αναπνοής. Η εξέταση αυτών των περιοχών μπορεί να γίνει είτε χωρίς εργαλεία, είτε με εργαλεία όπως η βιντεοστροβοσκόπηση (εξετάζει την ανατομία και φυσιολογία του λάρυγγα και των υπόλοιπων δομών), εφόσον φυσικά υπάρχει ειδική εκπαίδευση του λογοθεραπευτή σε αυτά τα εργαλεία. Συχνά, είναι απαραίτητη η συνεργασία ανάμεσα στο λογοθεραπευτή και τον ωτορινολαρυγγολόγο.

21 Οι Περιοχές Αξιολόγησης Ακοή Η επίδραση της απώλειας της ακοής στη λειτουργία της επικοινωνίας είναι μεγάλη. Οι ακουολόγοι είναι οι επαγγελματίες εκείνοι που εκτιμούν το επίπεδο της ακοής. Η έγκαιρη διάγνωση της βαρηκοΐας είναι σημαντική για την ανάπτυξη του λόγου και της ομιλίας.

22 Οι Περιοχές Αξιολόγησης Κατάποση Η αξιολόγηση της κατάποσης για τη διάγνωση προβλήματος δυσφαγίας ή όχι εμπίπτει στις αρμοδιότητες του Λογοπαθολόγου /Λογοθεραπευτή. Για μία επιτυχημένη αξιολόγηση πολλές φορές είναι απαραίτητη η εξειδίκευση–εμπειρία του λογοθεραπευτή καθώς και η χρήση εργαλείων σε συνεργασία με άλλες ειδικότητες (π.χ. ακτινολόγου).

23 Οι Περιοχές Αξιολόγησης Μη-Λεκτική επικοινωνία Η επικοινωνία μπορεί να επιτευχθεί γλωσσικά, αλλά και μέσω μη λεκτικών τρόπων. Έτσι για παράδειγμα υπάρχει η γλώσσα του σώματος που μπορεί να περάσει κάποιο μήνυμα στο δέκτη χωρίς να γίνει χρήση της γλώσσας. Άλλες φορές μπορεί να ενισχύσει κάτι που εκφράζεται γλωσσικά, ενώ άλλες φορές μπορεί να περάσει και διαφορετικό/αντίθετο μήνυμα από αυτό που εκφράζεται λεκτικά. Η μη λεκτική επικοινωνία είναι πολύ σημαντική και για την ανάπτυξη του λόγου/ομιλίας.

24 Επιπρόσθετες περιοχές αξιολόγησης Νοητική κατάσταση Το νοητικό δυναμικό του πελάτη μπορεί να επηρεάζει κάποιους τομείς της γλώσσας. Επομένως, είναι καλό να έχουμε τουλάχιστον μία γενική εικόνα της νοητικής του κατάστασης. Για τέτοιου είδους πληροφορίες απευθυνόμαστε σε κλινικό ψυχολόγο. Οι λογοθεραπευτές δεν είναι εξειδικευμένοι να χορηγούν τεστ νοημοσύνης.

25 Επιπρόσθετες περιοχές αξιολόγησης Ικανότητα ανάγνωσης και γραφής. Όταν εξετάζουμε ενήλικες ή μεγαλύτερα παιδιά, η ικανότητα ανάγνωσης και γραφής αποτελεί πάντα μέρος μίας πλήρους αξιολόγησης.

26 Επιπρόσθετες περιοχές αξιολόγησης Κοινωνικός /Συναισθηματικός/ Συμπεριφορικός Επειδή η επικοινωνία είναι μία διαδικασία αλληλεπίδρασης, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε κάποια πράγματα για το κοινωνικό περιβάλλον του πελάτη μας για να μπορέσουμε να καταλάβουμε τις ανάγκες του. Τέτοιου είδους πληροφορίες μπορούμε να αποκτήσουμε μέσα από τη διαδικασία της συνέντευξης, τη μελέτη αρχείων και την παρατήρηση του πελάτη. Η συλλογή πληροφοριών σε αυτό τον τομέα, θα μας βοηθήσει επίσης στο να καθορίσουμε το βαθμό αναπηρίας που βιώνει ο ασθενής μας.

27 Επιπρόσθετες περιοχές αξιολόγησης Κινητικότητα Πολλές φορές, οι πληροφορίες για την αδρή και λεπτή κινητικότητα είναι απαραίτητες. Για τους πελάτες με σημαντικά κινητικά προβλήματα πρέπει να γνωρίζουμε τη κινητική τους κατάσταση καθώς η σωστή στάση σώματος είναι σημαντικός παράγοντας στη συλλογή δεδομένων κατά την αξιολόγηση. Επίσης σε παιδιά προ-σχολικής ηλικίας η καθυστέρηση στην ανάπτυξη των λεπτών κινήσεων αποτελεί προάγγελο για μετέπειτα προβλήματα ομιλίας.

28 Μέθοδοι Aξιολόγησης Σκοπός της αξιολόγησης στην επιστήμη της λογοθεραπείας είναι να καθορίσει τις επικοινωνιακές ικανότητες και αδυναμίες ενός ατόμου. Υπάρχουν αρκετές μέθοδοι που μπορούν να χρησιμοποιηθούν προκειμένου να συλλέξουμε όλα τα δεδομένα που θα βοηθήσουν στη διάγνωση ή και διαφοροδιάγνωση.

29 Μέθοδοι Aξιολόγησης Τεστ Ανίχνευσης/ Screening Test Η Ανίχνευση είναι η διαδικασία με την οποία αναγνωρίζονται υποψήφιοι για επίσημη αξιολόγηση που οδηγεί πολλές φορές σε διάγνωση. Όποια διαδικασία μπορεί να ξεχωρίσει τους πελάτες/μαθητές που απαιτούν περαιτέρω αξιολόγηση από αυτούς που δεν χρήζουν αξιολόγηση, εκπληρώνει το στόχο της ανίχνευσης.

30 Μέθοδοι Aξιολόγησης Τα τεστ ή ψυχομετρικές δοκιμασίες Τα τεστ ή οι ψυχομετρικές δοκιμασίες (τεστ) είναι σταθμισμένες τεχνικές μέτρησης της ποικιλίας της συμπεριφοράς ή / και των ικανοτήτων. Οι μονάδες των ψυχομετρικών τεστ (θέματα ή items) μπορεί να είναι ερωτήσεις προς απάντηση προβλήματα προς επίλυση έργα προς εκτέλεση (π.χ. αναπαραγωγή μιας ζωγραφιάς).

31 Μέθοδοι Aξιολόγησης Α. Τεστ που αναφέρεται σε τυπικούς βαθμούς (Norm-Referenced test): Στην Αγγλική γλώσσα υπάρχουν πολλά τεστ στην επιστήμη της λογοθεραπείας που αναφέρονται σε τυπικούς βαθμούς. Αυτά τα τέστ συνήθως εξετάζουν τις περιοχές της άρθρωσης ή του λόγου/γλώσσας (Shipley & McAfee, 2004). Με τους τυπικούς βαθμούς (norms) συγκρίνουμε την απόδοση του πελάτη στο συγκεκριμένο τεστ με τη βαθμολογία που βρέθηκε σε μιά αντιπροσωπευτική ομάδα ατόμων, την ομάδα στάθμισης (norm group).

32 Μέθοδοι Αξιολόγησης Β. Τεστ που αναφέρεται στο κριτήριο (Criterion- Referenced test): Τα τεστ Κριτήριο-Παραπομπή δεν προσπαθούν να συγκρίνουν μια ατομική απόδοση με κάποια άλλη (όπως κάνουν οι στερεότυπες παραπομπές των τεστ) μάλλον αναγνωρίζουν τι ο πελάτης μπορεί ή δεν μπορεί, συγκρίνοντάς το με προκαθορισμένο κριτήριο.

33 Μέθοδοι Αξιολόγησης Γ. Η Εναλλακτική Αξιολόγηση (Alternative Assessment): Η αυθεντική αξιολόγηση είναι επίσης γνωστή ως εναλλακτική αξιολόγηση ή μη παραδοσιακή αξιολόγηση. Όπως η αξιολόγηση αναφέρεται σε κριτήριο, έτσι και η αυθεντική αξιολόγηση προσδιορίζει τι μπορεί και τι δεν μπορεί να κάνει ένας πελάτης. Αυτό που διαφοροποιεί την αυθεντική αξιολόγηση από την απλή αξιολόγηση είναι η έμφαση που δίνει στις συνθήκες που γίνεται το τεστ.

34 Ψυχομετρικά χαρακτηριστικά Οι ψυχομετρικές δοκιμασίες για να είναι χρήσιμες, πρέπει να πληρούν τρεις βασικές προϋποθέσεις 1. Να είναι αξιόπιστες (Πόσο συνεπείς ή σταθερές είναι οι βαθμολογίες/ μετρήσεις δηλαδή ο βαθμός στον οποίο ένα αποτέλεσμα μπορεί να επιβεβαιωθεί με την επανάληψη). 2. Να είναι έγκυρες (Αναφέρεται στον βαθμό που μία δοκιμασία μετρά πράγματι αυτό που είναι προορισμένη να μετρήσει). 3. Να είναι σταθμισμένες - Να έχουν χορηγηθεί σε αντιπροσωπευτικό δείγμα πληθυσμού, ώστε να υπάρχει ένα πλαίσιο αναφοράς για την ερμηνεία των αποτελεσμάτων του εξεταζόμενου και ώστε να διασφαλιστεί η συνοχή των αποτελεσμάτων διαφορετικών μετρήσεων δηλαδή.

35 Σταθμισμένα τεστ Τα περισσότερα τεστ που αναφέρονται σε τυπικούς βαθμούς είναι σταθμισμένα (standardized) και έτσι θεωρούνται επίσημα (formal) τεστ. Τα στην επιστήμη της λογοθεραπείας έχουν σαφείς οδηγίες για τη χορήγηση και τη βαθμολόγησή τους και ο εξεταστής (λογοπαθολόγος/λογοθεραπευτής) είναι υποχρεωμένος να ακολουθήσει με ακρίβεια αυτές τις οδηγίες. Έτσι, θα μπορεί να αποφύγει τις προσωπικές μεροληψίες (test-giver bias) ειδικά κατά τη βαθμολόγηση του τεστ. Επιπλέον, το εγχειρίδιο του τεστ πέρα από τις πληροφορίες για την χορήγηση και βαθμολόγηση του τεστ πρέπει να έχει και σαφείς περιγραφές για το σκοπό του, το πως δομήθηκε, για την ομάδα στάθμισης και τα επακόλουθα στατιστικά στοιχεία μαζί με πληροφορίες για την εγκυρότητα και την αξιοπιστία του.

36 Εγκυρότητα (Validity) Η εγκυρότητα ενός τεστ είναι ο βαθμός στον οποίο το συγκεκριμένο τεστ μετράει αυτό που ισχυρίζεται ότι μετράει π.χ. ένα τεστ κατανόησης εννοιών πρέπει να μετράει τη κατανόηση των εννοιών και όχι κάτι άλλο όπως για παράδειγμα τη παραγωγή εννοιών

37 Εγκυρότητα (Validity) Εγκυρότητα περιεχομένου (Content validity): ο βαθμός που τα αντικείμενα (items) ενός τεστ είναι αντιπροσωπευτικό δείγμα των ολικών συμπεριφορών που κατασκευάζεται να μετρήσει π.χ. ένα έγκυρο τεστ άρθρωσης σχεδιάστηκε να μετρήσει την παραγωγή όλων των φωνημάτων. Το τεστ που αξιολογεί μερικά φωνήματα έχει φτωχή εγκυρότητα περιεχομένου.

38 Εγκυρότητα (Validity) Εγκυρότητα Εννοιολογικής Κατασκευής (Construct validity) : Ο βαθμός που ένα τεστ μετράει το θεωρητικό υπόβαθρο ή χαρακτηριστικό που ισχυρίζεται ότι μετράει. Για παράδειγμα, μία θεωρητική κατασκευή είναι ότι οι γλωσσικές ικανότητες του παιδιού προσχολικής ηλικίας βελτιώνονται με το πέρασμα της ηλικίας του. Ένα τεστ που μελετάει τη γλωσσική ανάπτυξη θα πρέπει να αποδείξει την εγκυρότητα αυτής της θεωρητικής κατασκευής με το να παρουσιάσει δεδομένα που θα δείχνουν βελτίωση των γλωσσικών ικανοτήτων παιδιών προσχολικής ηλικίας σταδιακά αυξανόμενης ηλικίας.

39 Εγκυρότητα (Validity) Εγκυρότητα σε σχέση με το κριτήριο (Criterion-related validity): Ο βαθμός που η απόδοση του ασθενή στο τεστ συσχετίζεται με την απόδοση του σε άλλο τεστ που υποτίθεται ότι μετράει την ίδια παράμετρο με το πρώτο. Η εγκυρότητα σε σχέση με το κριτήριο έχει δύο είδη εγκυρότητας: Τη Συγχρονική Εγκυρότητα (Concurrent validity): ο βαθμός στη σχέση μεταξύ της απόδοσης του ασθενή στο τεστ και της απόδοσής του σε ένα άλλο μέσο μετρήσεως όταν χορηγούνται την ίδια ώρα. Στην επιστήμη της ψυχολογίας τα αποτελέσματα των καινούριων τεστ νοημοσύνης συγκρίνονται με τα αποτελέσματα της κλίμακας Stanford-Binet που είναι ένα παλαιότερο τεστ νοημοσύνης με δεδομένη (αδιαμφισβήτητη) εγκυρότητα. Τη Προβλεπτική Εγκυρότητα (Predictive validity): ο βαθμός που η τωρινή συμπεριφορά του ασθενή στο τεστ προβλέπει τη μελλοντική συμπεριφορά του σε παρόμοια μέτρηση ή οι εκτιμήσεις αυτές προβλέπουν με επιτυχία την εξέλιξή του. Για επιπλέον ενημέρωση Αλεξόπουλος, Δ. Ψυχομετρία Κεφάλαιο 4 Τόμος Β σελ. 104-140. Εκδ. Ελληνικά Γράμματα

40 Αξιοπιστία (Reliability) Αξιοπιστία των επαναληπτικών μετρήσεων (Test-retest reliability) Η αξιοπιστία των επαναληπτικών μετρήσεων είναι η απλούστερη μέθοδος για τη διαπίστωση της αξιοπιστίας της βαθμολογίας του τεστ και χρησιμοποιείται για να βρεθεί αν η βαθμολογία του τεστ από τη μια χορήγηση στην άλλη παραμένει σταθερή, δηλαδή μετρά τη χρονική σταθερότητα (Αλεξόπουλος :77).

41 Αξιοπιστία (Reliability) Αξιοπιστία των δύο ημίσεων (Split-half reliability) Η αξιοπιστία των δύο ημίσεων είναι η χορήγηση ενός τεστ αφού πρώτα έχει χωριστεί σε δύο ισομεγέθη μέρη. Στη συνέχεια, συσχετίζουμε την βαθμολογία που πετυχαίνει ο ασθενής στις μισές ερωτήσεις με τη βαθμολογία που πετυχαίνει στις υπόλοιπες μισές ερωτήσεις, με το σκοπό να αξιολογήσουμε το βαθμό στον οποίο οι ερωτήσεις του τεστ μετρούν κάτι σταθερό. (Αλεξόπουλος :83)

42 Αξιοπιστία (Reliability) Αξιοπιστία (Rater reliability) Αναφέρεται στο βαθμό στον οποίο το ίδιο πρόσωπο ή διαφορετικό που χορηγεί το ίδιο τεστ περισσότερες από μία φορές, βρίσκει τα ίδια ή παρόμοια αποτελέσματα κάθε φορά μετά τη χορήγηση του τεστ. Υπάρχουν δύο τύποι αξιοπιστίας:

43 Αξιοπιστία (Reliability) Αξιοπιστία (Intra-rater reliability) Είναι η αξιοπιστία που έχει ένα τεστ όταν τα αποτελέσματά του είναι κάθε φορά ίδια όταν το χορηγεί το ίδιο άτομο σε κάποιον ασθενή σε περισσότερες από μια περιπτώσεις.

44 Αξιοπιστία (Reliability) Αξιοπιστία μεταξύ βαθμολογητών (Inter-rater reliability) Αλεξόπουλος :91 Όταν δύο ειδικοί βγάζουν πάνω κάτω τα ίδια αποτελέσματα στον ίδιο ασθενή, με το ίδιο τεστ και σε διαφορετική χρονική στιγμή.

45 Αξιοπιστία (Reliability) Αξιοπιστία εναλλακτικών μορφών (Alternate form reliability) Αλεξόπουλος :81-82 Είναι διαφορετικές εκδοχές του τεστ, οι οποίες κατασκευάστηκαν έτσι ώστε να είναι παράλληλες.