Δρ. Ευριπίδου Πολύκαρπος C.D.A. College Limassol 2014/2015.

Παρουσίαση με θέμα: "Δρ. Ευριπίδου Πολύκαρπος C.D.A. College Limassol 2014/2015."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Δρ. Ευριπίδου Πολύκαρπος C.D.A. College Limassol 2014/2015

2  Η καλή πνευματική υγεία στην εργασία είναι πιο απαραίτητη από ποτέ στο σημερινό συνεχώς μεταβαλλόμενο, γεμάτο από προκλήσεις ανταγωνιστικό κλίμα.  Η ανάγκη και των εργοδοτών και των εργαζομένων να έχουν πρόσβαση σε εξειδικευμένους επιστήμονες δεν ήταν ποτέ μεγαλύτερη.  Μια πρόσφατη μελέτη έδειξε, ότι το ψυχολογικό περιβάλλον πρέπει να εκτιμάται με τρόπο ανάλογο με αυτόν για τους φυσικούς, χημικούς και βιολογικούς κινδύνους.

3  Οι ψυχολογικές δυσλειτουργίες εκτείνονται σε ένα «συνεχές από την κανονικότητα στη σοβαρή παθολογία».  Οι συναδέλφοι του εργαζόμενου-ασθενούς είναι πιθανότερο να παρατηρήσουν τα πρόωρα σημάδια της αλλαγής της συμπεριφοράς απ’ότι ο γιατρός. Ο γιατρός εργασίας πρέπει να είναι προετοιμασμένος για τη διαχείριση τέτοιων προβλημάτων.  Συνεπώς η αναγκαιότητα εκπαίδευσης και εξειδίκευσης του είναι μεγάλη.

4  Μελέτες δείχνουν ότι το 15-30% των εργαζομένων υποφέρουν από ψυχολογικές διαταραχές κάθε χρόνο. Η κατάθλιψη ευθύνεται για το 15-20% του συνόλου των απουσιών λόγω ασθένειας.  Το ποσοστό μπορεί να είναι μεγαλύτερο αφού η απουσία μπορεί να οφείλεται και σε επιλογή αποχώρησης από ένα κακό εργασιακό περιβάλλον.

5  Οι επαναλαμβανόμενες βραχύχρονες απουσίες φαίνεται να αποτελούν πρόβλημα και η αδυναμία διαχείρισης αυτών των καταστάσεων μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε πρόωρη συνταξιοδότηση.  Σήμερα, συνήθως αντίθετα από τους συναδέλφους και την εργοδοσία ακόμη και από το οικογενειακό περιβάλλον, όλο και περισσότεροι εξειδικευμένοι επαγγελματίες υποστηρίζουν την εργασία και την «προστατευμένη» επανένταξη του εργαζόμενου, ακόμη και του πάσχοντα από μείζονες ψυχιατρικές διαταραχές.

6  Σε τέτοιες περιπτώσεις είναι ζωτικής σημασίας, ο γιατρός εργασίας να βεβαιωθεί ότι παρέχεται κατάλληλη ψυχολογική και ψυχιατρική φροντίδα και να ζητήσει από τη διοίκηση τις κατάλληλες βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες προσαρμογές.  Οι ασθενείς μπορούν να είναι σε θέση να λειτουργήσουν επαρκώς μέσα στον εργασιακό χώρο ακόμη και με επίμονα ψυχωτικά συμπτώματα όπως οι παραισθήσεις.

7  Αύξηση της δυνατότητας για εργασία παρέχουν: 1. Η ευκαιρία μάθησης. 2. Η ελευθερία οργάνωσης. 3. Η επίβλεψη. 4. Το καλό κοινωνικό κλίμα. 5. Η αξιολόγηση της απόδοσης και η ανατροφοδότηση.

8  Γενικά διαταραχές που αντιμετωπίζονται ευκολότερα φαρμακευτικά όπως η κατάθλιψη έχουν καλύτερες προοπτικές σε σχέση με τη σχιζοφρένεια.  Άλλες παθήσεις όπως η επαγγελματική εξουθένωση (burnout) και άλλες που αφορούν δυσκολίες διαχείρισης της ζωής είναι πολύ συχνές σε επαγγελματίες υγείας και δασκάλους, όπως και το σύνδρομο χρόνιας κόπωσης έχουν υποκείμενη αιτία το στρες σε μη υποστηρικτικά περιβάλλοντα και σε ευάλωτες προσωπικότητες και μπορούν να προληφθούν ή να αντιμετωπιστούν με τεχνικές διαχείρισης του στρες και κλιμακούμενη αύξηση εργασιακής δραστηριότητας με ενδυνάμωση και υποστήριξη των εργαζομένων ώστε να μάθουν να διαχειρίζονται την καθημερινότητα στο σπίτι και στην εργασία.

9  Οι διαταραχές της προσωπικότητας που χαρακτηρίζονται από αντικοινωνική συμπεριφορά, συναισθηματική αστάθεια, εμμονές και παρανοϊκή ή υπομανιακή συμπεριφορά προκαλούν μεγάλες δυσκολίες στο επαγγελματικό επίπεδο. Συνήθως εκδηλώνουν: 1. Ανησυχία στο χώρο εργασίας. 2. Ευαισθησία στην κριτική. 3. Ευερεθιστότητα.

10 4. Χαμηλό αυτοέλεγχο. 5. Απώλεια της ψυχραιμίας. 6. Έντονη ανάγκη για συναισθηματική υποστήριξη και επιτήρηση.  Η κατάθλιψη είναι πιο κοινή ψυχιατρική ασθένεια και στο χώρο εργασίας. Προκαλεί παρατεταμένες περιόδους ανικανότητας και συχνές υποτροπές.

11  Η πρώιμη διάγνωση και η αποτελεσματική θεραπεία είναι η πρώτη προτεραιότητα.  Συνδυασμός αντικαταθλιπτικών με γνωσιακή-συμπεριφοριστική θεραπεία είναι ο κανόνας.  Είναι σημαντική η συνεχής παρακολούθηση από τον ιατρό εργασίας και η ανάπτυξη επικοινωνίας με τον θεράποντα ιατρό για την πρόληψη και την έγκυρη παρέμβαση.

12  Πιο σοβαρές διπολικές διαταραχές είναι επίσης συχνές και απαιτούν στενή συνεργασία του ιατρού εργασίας με τον θεράποντα και την οικογένεια για τον έλεγχο της συμμόρφωσης στην αγωγή.  Οι τροποποιήσιμοι προδιαθεσικοί παράγοντες όπως τα επίμονα ιατρικά, οικογενειακά, κοινωνικά και επαγγελματικά προβλήματα πρέπει να διερευνώνται και να ελέγχονται κατά το δυνατόν.

13  Προσοχή πρέπει να δίνεται στη συμμόρφωση στην αγωγή και στη χρήση αλκοόλ.  Η επίδραση της κατάθλιψης είναι μεγαλύτερη σε ορισμένους επαγγελματίες όπως όσους πρέπει να οδηγούν ή να χειρίζονται μηχανήματα.

14  Οι αγχώδεις συνδρομές εκδηλώνονται με: -Ανησυχία. -Φοβίες. -Εμμονές. -Μετατραυματικό άγχος με αποπροσωποποίηση και συμπτώματα από την υπερλειτουργία του ΣΝΣ (ταχυπαλμία, ζαλάδες, εφίδρωση κ.λπ.).

15  Μπορεί να εξελιχθεί σε αίσθημα πανικού όταν η συμπαθητικοτονία δημιουργεί περαιτέρω ανησυχία, σκέψεις και συμπεριφορές που ανατροφοδοτούν την αρχική συμπτωματολογία.  Με τη γνωστική (cognitive)θεραπευτική προσέγγιση, ο ασθενής μαθαίνει να αναγνωρίζει και να τροποποιεί τις αρνητικές σκέψεις και συμπεριφορές.

16  Τα άτομα που πάσχουν από αγοραφοβία δεν μπορούν να πάνε στην εργασία τους, έχουν δυσκολίες συνύπαρξης με συναδέλφους, πελάτες ή οικείους.  Οι εμμονές από επαναλαμβανόμενες ενέργειες όπως είναι το συχνό πλύσιμο των χεριών. Βελτιώνεται με γνωστικο- συμπεριφοριστική θεραπεία (cognitive- behavioural therapy).

17  Το μετατραυματικό στρες εκδηλώνεται με συμπτωματολογία μετά την έκθεση σε έντονο τραυματικό ερέθισμα.  Αποτελεί σοβαρή αιτία δυσπροσαρμοστικότητας κατά την επάνοδο στην εργασία και συχνά οδηγεί σε μακροπρόθεσμη ανικανότητα.  Κάποια άτομα αναπτύσσουν φοβικές αγχώδεις διαταραχές πρωτογενώς ή ως επιπλοκή του μετατραυματικού στρες.

18  Εκδηλώνονται με συμπτώματα φόβου και αποφυγής π.χ. της οδήγησης και συνήθως αποκρίνονται καλά σε CBT(cognitive behavioural therapy).  Συχνά ο ιατρός εργασίας έρχεται αντιμέτωπος με ασθενείς που υπερβάλλουν τα συμπτώματα τους ή και προσποιούνται.  Μερικές φορές δεν είναι δύσκολο ο γιατρός να το καταλάβει, τα κίνητρα και υποκείμενη ψυχοπαθολογία μπορεί να τον αποπροσανατολίσουν.

19  Σε κάθε περίπτωση απαιτείται να εγκατασταθεί συνεργασία μεταξυ του ιατρού εργασίας και του θεράποντα ψυχιάτρου ή ψυχολόγου.  Ο εργαζόμενος συχνά αρρωσταίνει σε ένα ανταγωνιστικό και απαιτητικό εργασιακό περιβάλλον και ο ιατρός εργασίας έχει ρόλο στην ομαλή του επανένταξη.

20  Ο όρος στρες χρησιμοποιείται ευρέως τόσο από μέλη της επιστημονικής κοινότητας όσο και από την ευρύτερη κοινωνία, γεγονός που οδηγεί σε σημαντική σύγχυση των μελετητών του, ακόμα και σήμερα.  Η λέξη έχει τη ρίζα της στο ινδοευρωπαϊκό «str» το οποίο έχει συσχετισθεί ιστορικά με την άσκηση πίεσης, ενώ στα Ελληνικά θα μπορούσε να αποδοθεί με τη λέξη «καταπόνηση» δεδομένου ότι χρησιμοποιήθηκε αρχικά κυρίως στις επιστήμες της μηχανικής για να χαρακτηρίσει τις πιεστικές δυνάμεις στα φυσικά υλικά.

21  Η καθιέρωση του όρου στην ιατρική επιστήμη στις αρχές του 20 ου αιώνα οφείλεται στον Αυστροουγγρικής καταγωγής καθηγητή Hans Selye, ο οποίος παράλληλα με τον Αμερικανό φυσιολόγο Walter Bradford Canon που περιέγραψε την έννοια της ομοιόστασης, προσπάθησε να παντρέψει έννοιες της μηχανικής με την βιολογία.  Οι πρωτοποριακές έρευνες του Selye σε πειραματόζωα οδήγησαν τελικά στην ανάδειξη του σε «πατέρα του στρες».

22  Το στρες σήμερα έχει καταλήξει να αποτελεί αντικείμενο μελέτης ενός αναπτυσσόμενου κλάδου της ιατρικής επιστήμης, της νευροενδοκρινολογίας, αλλά και άλλων επιστημών όπως της κοινωνιολογίας και της ψυχολογίας.  Υπάρχουν πολλοί ορισμοί για το στρες, ο πιο αποδεκτός χαρακτηρίζει το στρες ως μια κατάσταση – επικείμενης ή πραγματοποιηθείσας – διαταραχής της ομοιόστασης.

23  Τα αίτια αυτής της διαταραχής ονομάζονται στρεσογόνοι παράγοντες, ενώ η απάντηση σε αυτούς στρεσογόνος αντίδραση.  Οι στρεσογόνοι παράγοντες γίνονται αντιληπτοί από το αισθητηριακό-αισθητικό σύστημα του οργανισμού και τους υποδοχείς του και μπορεί να είναι προϊόν ανώτερης (π.χ.συναισθηματικοί παράγοντες) ή κατώτερης εγκεφαλικής απαρτίωσης (σωματικοί στρεσογόνοι παράγοντες π.χ. τραύμα).

24  Το ανθρώπινο σώμα έχει ένα μεγάλο αριθμό ομοιοστατικών συστημάτων π.χ ανοσοποιητικό, καρδιοαναπνευστικό κ.ά που ανταποκρίνονται σε συγκεκριμένα στρεσογόνα ερεθίσματα με εξειδικευμένες στρεσογόνες αντιδράσεις προκειμένου να επιτευχθεί η ομοιοστάση.  Το στρες λοιπον αφορά τη συνολική λειτουργία ενός οργανισμού ή ενός πολύπλοκου συμπλέγματος ομοιοστατικών συστημάτων προκειμένου να διατηρηθεί η ομοιοστάση και τελικά η επιβίωση και η διαιώνισή του.

25  Επανάσταση στην έρευνα του στρες αποτέλεσε η αναγνώριση ενός διακριτού ομοιοστατικού συστήματος, του συστήματος του στρες.  Σε νευροβιολογικό επίπεδο το σύστημα αποτελείται από τον άξονα υποθαλάμου- υπόφυσης-επινεφριδίων (hypothalamus- pituitary-adrenal axis, HPA) και στο σύστημα υπoμέλανας τόπος-συμπαθητικό σύστημα (locus ceruleus-noradrenergic sympathetic system, LC/NE system)

26  Ο HPA άξονας του στρες απαρτίζεται από τον παρακοιλιακό πυρήνα του υποθαλάμου (παράγει τις ορμόνες CRH και AVP), την πρόσθια υπόφυση (παράγει ACTH) και τον φλοιό των επινεφριδίων (παράγει κορτιζόλη).  Το LC/NE σύστημα αποτελείται κυρίως από νοραδρενεργικούς πυρήνες του εγκεφαλικού στελέχους που ενεργοποιούν περιφερικά το συμπαθητικό σύστημα προς παραγωγή νορεπινεφρίνης από τους μεταγαγγλιακούς νευρώνες και επιπλέον επινεφρίνης από το μυελό των επινεφριδίων.

27  Ο παρακοιλιακός πυρήνας του υποθαλάμου συνδέεται αμφίδρομα με το LC/NE σύστημα, ενώ η σχέση τους χαρακτηρίζεται από θετική ανατροφοδότηση.  Πολλές περιοχές ή συστήματα του εγκεφάλου λειτουργούν διεγερτικά ή ανασταλτικά στο κεντρικό αυτό σύστημα του στρες, με κύριους εκπρόσωπους τον ιππόκαμπο (ανασταλτική δράση), την αμυγδαλή (διεγερτική δράση) και τον έσω προμετωπιαίο φλοιό (μικτή δράση).

28  Η κατανόηση της συμμετοχής του στρες στην υγεία προϋποθέτει την αποσαφήνηση τριών κύριων χαρακτηριστικών το συστήματος : -Την πολλαπλότητα δράσης. -Τη μη ειδικότητα και -Το εύρος αποτελεσματικότητας.  Το πρώτο χαρακτηριστικό αναδεικνύεται από τον ρόλο του συστήματος αυτού που είναι ο συντονισμός των λοιπών ομοιοστατικών συστημάτων του οργανισμού όταν ένα στρεσογόνο ερέθισμα οποιασδήποτε φύσεως ξεπερνά κάποια συγκεκριμένη ουδό έντασης ή διάρκειας.

29  Ενδεικτικά αναφέρεται ότι σε επίπεδο φυσιολογίας η κορτιζόλη έχει κυτταρικούς υποδοχείς σχεδόν σε όλο το σώμα και επηρεάζει την μεταγραφή εκατοντάδων γονιδίων, ενώ το συμπαθητικό σύστημα ενεργοποιείται en block επηρεάζοντας πρακτικά όλα τα συστήματα του οργανισμού.

30  Η μη ειδικότητα, χαρακτηριζόμενη από τον Selye ως σύνδρομο γενικής προσαρμογής (general adaptation syndrome), περιλαμβάνει προσαρμοστικές συμπεριφορικές και σωματικές αντιδράσεις (η στρεσογόνος αντίδραση) όπως η αύξηση της εγρήγορσης και της προσοχής, η αναστολή της ανάπτυξης, της σίτισης και της αναπαραγωγής, η αύξηση της αιμάτωσης του εγκεφάλου, της καρδίας και των σκελετικών μυών κ.ά που όλα μαζί συνιστούν τη λεγόμενη αντίδραση «μάχης ή φυγής».

31  Η σχέση της αντίδρασης του στρες ως προς το ομοιοστατικό αποτέλεσμα είναι τύπου αναστραμένου U, το οποίο σημαίνει ότι υπερβολικη ή περιορισμένη αντίδραση σηματοδοτεί ένα δυσπροσαρμοστικό ομοιοστατικό αποτέλεσμα (distress) ή κακόσταση, ενώ μια επιτυχημένη αντίδραση μπορεί να οδηγήσει σε καλύτερη αντίδραση στρες σε δεύτερη έκθεση στο στρεσογόνο ερέθισμα (προτεινόμενος όρος: υπέρσταση).

32  Η μέτρηση του στρες στην ευρύτερη επιστημονική έρευνα ακολουθεί τρεις προσεγγίσεις: 1. Την περιβαλλοντική: αφορά την καταγραφή της επίπτωσης των στρεσογόνων παραγόντων. 2. Τη ψυχολογική: αφορά την καταγραφή του αντιλαμβανόμενου στρες και των αρνητικών συναισθήμάτων που το συνοδεύουν.

33 3. Τη βιολογική: αφορά τη μέτρηση βιολογικών δεικτών με κυριότερους την κορτιζόλη (HPA άξονας) και την α-αμυλάση (συμπαθητικό νευρικό σύστημα) σιέλου, την καρδιαγγειακή μεταβλητότητα μετά από πειραματικό στρες (cardiovasular reactivity, CVR), τους μεταβολιτές ορμονών του στρες στα ούρα κ.ά.  Γενικά προτείνονται οι μετρήσεις από περισσότερες από μία προσεγγίσεις λόγω έλλειψης μιας «χρυσής» μεθόδου (gold standard) μέτρησης του στρες.

34  Το στρες και συγκεκριμένα η δυσπροσαρμοστική αντίδραση του συστήματος στρες σχετίζεται μέχρι και με το 50% των σύγχρονων νοσημάτων. 1. Καρδιαγγειακά. 2. Καρκίνος. 3. Λοιμώξεις. 4. Φλεγμονώδη και ψυχικά νοσήματα.  Έχουν κατά καιρούς σχετισθεί είτε άμεσα είτε έμμεσα με το στρες.

35  Πιο ενδιαφέρουσα ίσως στην επιστημονική βιβλιογραφία είναι η σχέση του στρες με ανθυγιεινές συμπεριφορές που οδηγούν στα παραπάνω νοσήματα όπως είναι το κάπνισμα, το αλκοόλ, η ανθυγιεινή διατροφή, η έλλειψη ρουτίνας ύπνου κ.ά.  Τα βιολογικά μονοπάτια της σύνδεσης του στρες με τις συμπεριφορές υγείας και τα νοσήματα έχουν σε μεγάλο βαθμό αποσαφηνιστεί, ειδικά για καταστάσεις όπως είναι το μεταβολικό σύνδρομο, ο σακχαρώδης διαβήτης, η αρτηριακή υπέρταση, η κατάθλιψη και τα αυτοάνοσα νοσήματα.

36  Σε κάθε περίπτωση, η συμβολή του στρες στο σύγχρονο βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο της υγείας είναι ότι αποτελεί κύριο διαμεσολαβητικό παράγοντα της σχέσης του ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος με τις ψυχικές και σωματικές επιπτώσεις του στην υγεία.  Η διαχείριση του στρες προϋποθέτει τόσο συλλογικές όσο και ατομικές μεθόδους.

37  Σε συλλογικό επίπεδο η πολιτεία, οι θεσμοί, οι εργοδότες και γενικά κάθε φορέας συλλογικής ευθύνης θα πρέπει να μεριμνήσει για την πρόληψη εκείνων των συνθηκών που ευνοούν την παραγωγή στρεσογόνων παραγόντων μέσα από νομοθετικές, οργανωτικές και περιβαλλοντικές ρυθμίσεις.

38  Σε ατομικό επίπεδο τροποποιήσιμοι παράγοντες που έχουν σχετισθεί με την αντίσταση στο δυσπροσαρμοστικό στρες είναι η πνευματικότητα, η κοινωνική υποστήριξη, η γνωσιακή εκτίμηση των στρεσογόνων παραγόντων, οι πρώιμες εμπειρίες, η αισιοδοξία κ.ά.  Τεχνικές όπως η συμβουλευτική (π.χ διαχείριση χρόνου, διατήρηση ρουτίνας 24 ώρου), η γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία, η ατομική ή ομαδική ψυχοθεραπεία και οι τεχνικές χαλάρωσης (π.χ προοδευτική μυϊκή χαλάρωση, διαλογισμός κ.ά) έχουν δείξει οφέλη.

39  Τα τελευταία χρόνια γίνεται όλο και περισσότερο κατανοητό ότι τέτοιες τεχνικές θα πρέπει να συμπεριλαμβάνονται σε προγράμματα προαγωγής υγείας αφού έχει φανεί ότι αυξάνουν τόσο τη συμμόρφωση των συμμετεχόντων όσο και την αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων.

40  Σε κάθε περίπτωση, το άτομο, αλλά και ο επαγγελματίας υγείας, αρκεί αρχικά να ενημερωθεί για την επίδραση του δυσπροσαρμοστικού στρες στην υγεία και στη συνέχεια να αναγνωρίσει τους παράγοντες εκείνους που επιφέρουν σημαντικό στρες στη ζωή του.  Ειδικότερα, οι ιατροί της εργασίας έχουν ενεργό ρόλο σε αυτήν την προσπάθεια ενθαρρύνοντας κάθε προσπάθεια του ίδιου του εργαζόμενου για διαχείριση του στρες και υποστηρίζοντας ερευνητικά πρωτόκολλα και προγράμματα προαγωγής υγείας για τη μελέτη του στρες στους χώρους της εργασίας.

41  Η σχέση της δραστηριότητας των ομοιοστατικών μηχανισμών συμπεριλάμβανομένου και του συστήματος του στρες με το ομοιοστατικό αποτέλεσμα έχουν σχέση ανεστραμμένου U.  Η βασική ομοιόσταση, η οποία είναι συμβατή με την υγεία (eustasis) επιτυγχάνεται όταν η δραστηριότητα του ομοιοστατικού συστήματος είναι η κατάλληλη (optimal) ανάλογα με την ένταση και τη διάρκεια του ερεθίσματος.

42  Αν τα ομοιοστατικά συστήματα υπολειτουργούν η υπερλειτουργουν, το αποτέλεσμα είναι ανεπαρκής προσαρμογή και διαταραγμένη ομοιόσταση (cacostasis), η οποία μπορεί να είναι πολύ βλαπτική για τον οργανισμό βραχυπρόθεσμα ή/και μακροπρόθεσμα.  Για παράδειγμα τόσο οι ανεπαρκείς όσο και οι υπερβολικές αντιδράσεις στο φόβο, μειώνουν την ικανότητα επιβίωσης.

43  Στην πρώτη περίπτωση εξαιτίας της υποεκτίμησης του κινδύνου και στη δεύτερη εξαιτίας της κοινωνικής απόσυρσης.  Η διάδραση ανάμεσα στους ομοιοστατικούς μηχανισμούς στους στρεσσογόνους παράγοντες και την ενεργοποίηση της αντίδρασης προσαρμογής έχει τρία πιθανά αποτελέσματα:

44 1. Την επαναφορά στην ομοιοστάση, την επίτευξη δηλαδή της eustasis. 2. Την αποτυχία της αντίδρασης προσαρμογής με αποτέλεσμα την cacostasis και 3. Την επίτευξη της eustasis με ένα επιπλέον κέρδος για τον οργανισμό.  Ο οργανισμός μπορεί να αποκομίσει από την εμπειρία του στρες, μια βελτιωμένη ομοιοστατική ικανότητα για την οποία έχει προταθεί ο όρος hyperstasis.

45  Η δραστηριότητα του συστήματος του στρες ακολουθεί ένα βασικό κιρκάδιο ρυθμό και αυξάνεται σε στρεσσογόνους παράγοντες όταν αυτό χρειαστεί.  Η κατάλληλη βασική δραστηριότητα και αντιδραστικότητα του συστήματος του στρες είναι βασικές για την υγεία και την ευημερία του ατόμου.  Όταν όμως βασική δραστηριότητα και αντιδραστικότητα του συστήματος δεν είναι κατάλληλες με όρους έντασης και διάρκειας, το αποτέλεσμα είναι η αναστολή της αύξησης και της ανάπτυξης και η εμφάνιση καρδιαγγειακών, μεταβολικών, ενδοκρινικών, αυτοάνοσων και αλλεργικών διαταραχών.

46  Η εμφάνιση και η σοβαρότητα των παραπάνω διαταραχών, εξαρτάται από την ευαλωτότητα, ή την ανθεκτικότητα (resilience) στο στρες, όπως αυτή καθορίζεται από γενετικούς και επιγενετικούς μηχανισμούς, καθώς και από την έκθεση σε στρεσογγόνους παράγοντες κατά την διάρκεια των «κρίσιμων περιόδων» της ζωής.

47  Η εμφάνιση και η σοβαρότητα των παραπάνω διαταραχών επηρεάζεται από: 1. Την ύπαρξη προστατευτικών ή επιπλέον επιβαρυντικών περιβαλλοντικών παραγοντων. 2. Τον χρόνο. 3. Την εμφάνιση. 4. Την ένταση. 5. Τη διάρκεια του στρεσσογόνου παράγοντα.

48  Είναι δεδομένο πως οι σύγχρονες κοινωνίες πλήττονται από πολυπαραγοντικές διαταραχές όπως είναι: -Το μεταβολικό σύνδρομο. -Η αυτοανοσία. -Η υπέρταση. -Ο διαβήτης τύπου 2. -Η αλλεργία. -Οι ψυχικές διαταραχές. -Τα σύνδρομα πόνου και κόπωσης.

49  Οι παραπάνω διαταραχές σχετίζονται με τη διαταραγμένη λειτουργία του συστήματος του στρες, η οποία μάλιστα έχει τις ρίζες της στη διαδικασία της εξέλιξης.  Στο εξελικτικό του μονοπάτι, το ανθρώπινο είδος δέχτηκε την πίεση της φυσικής επιλογής στο γονιδίωμα του.

50  Η επιλογή αυτή ευνόησε τους προγόνους που μπορούσαν: 1. Να εξοικονομήσουν ενέργεια. 2. Να αντέξουν την αφυδάτωση. 3. Να αντιμετωπίσουν τους τραυματισμούς. 4. Να είναι έτοιμοι αναμένοντας τους κινδύνους και τις αντιξοότητες. 5. Να ελαχιστοποιούν την έκθεση στο κίνδυνο. 6. Να προλαμβάνουν την καταστροφή των ιστών τους.

51  Ο τρόπος ζωής όμως σήμερα έχει αλλάξει δραματικά σε σχέση με το παρελθόν και το εξελικτικό πλεονέκτημα που ευνοούσε την επιβίωση σήμερα ευνοεί την ασθένεια.

52  Η εργασία και το εργασιακό περιβάλλον αποτελεί ίσως το κυριότερο μέρος της ζωής του σύγχρονου ανθρώπου.  Μέσα σε ένα κλίμα ανταγωνισμού και διεκδίκησης οικονομικών και κοινωνικών πόρων, ο σημαντικός χρόνος που περνάει το άτομο με τους συναδέλφους του μέσα σε εργασιακές συνθήκες που ποικίλλουν ανάλογα με το είδος του επαγγέλματος του, καθιστούν την εργασία σημαντικό καθοριστικό παράγοντα όχι μόνο της ψυχοκοινωνικής κατάστασης του ατόμου, αλλά και της υγείας του.

53  Σήμερα, η εργασιακή νοσηρότητα και θνησιμότητα περιλαμβάνει καταστάσεις της κοινής κλασικής παθολογίας, γεγονός που έχει στρέψει το επιστημονικό ενδιαφέρον σε νέους παράγοντες επικινδυνότητας.  Το εργασιακό στρες αναδεικνύεται ως ένας καθολικός και καθοριστικός συντελεστής της ανθρώπινης υγείας.

54  Η επιστημονική βιβλιογραφία είναι γεμάτη ερευνών που συσχετίζουν το στρες με την ανθρώπινη νοσολογία και συμπεριφορά, ενώ οι βιολογικοί μηχανισμοί που διαμεσολαβούν αυτή τη σχέση είναι σε ποικίλο βαθμό διαπιστωμένοι.  Παρόμοιοι είναι και οι μηχανισμοί που συνδέουν το εργασιακό στρες με διάφορα νοσήματα.

55  Σε μια πρόσφατη ανασκόπηση από το Chandola και των συνεργατών του, περιγράφονται πολλοί μηχανισμοί που έχουν να κάνουν κυρίως με την ενεργοποίηση του συστήματος του στρες.  Συγκεκριμένα, όπως αναφέρεται στην ανασκόπηση, υπάρχει ένας σημαντικός αριθμός ερευνών που συσχετίζουν το εργασιακό στρες με την ενεργοποίηση του βιολογικού συστήματος του στρες όπως αυτό καταγράφεται με τη μέτρηση της κορτιζόλης και των κατεχολαμινών στο σώμα, την αύξηση της συμπαθητικής δραστηριότητας ειδικά στην καρδιά και την παραγωγή κυτοκίνων ενδεικτικά χρόνιας ήπιας φλεγμονής π.χ. CRP, IL-6 κ.ά.

56  Πολλοί φαίνεται να είναι οι εργασιακοί παράγοντες που έχουν αναγνωριστεί ως πηγές στρες για τον εργαζόμενο.  Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι χαρακτηριστικά του ατόμου όπως είναι η προσωπικότητα και οι συμπεριφορές παίζουν καθοριστικό ρόλο στην αξιολόγηση αυτών των παραγόντων ως στρεσσογόνα ή μη (perceived stress).

57  Καταλυτικό ρόλο σε αυτήν την προσπάθεια σύνδεσης του εργασιακού στρες με την υγεία διαδραματίζει η μελέτη Whitehall II στους δημόσιους υπαλλήλους της Αγγλίας, η οποία ήδη απαριθμεί 25 χρόνια ζωής και έχει συμβάλλει καθοριστικά λειτουργώντας πολλές φορές ως πρότυπο άλλων μελετών.

58  Ένα από τα πιο ισχυρά θεωρητικά μοντέλα, το οποίο εισήχθη πρωτή φορά το 1979 από τον Karasek, περιγράφει τη σχέση του ψυχοκοινωνικού εργασιακού περιβάλλοντος με την υγεία, με βάση τη δυσαρμονία μεταξύ των απαιτήσεων και του ελέγχου (Job Demand- Control, JDC).  Το παραπάνω μοντέλο υποστηρίζει ότι η ψυχική και σωματική υγεία των εργαζομένων σχετίζονται αρνητικά με τις απαιτήσεις της εργασίας και θετικά με τον έλεγχο επί της εργασίας, πολλές επιδημιολογικές μελέτες είναι υποστηρικτικές αυτού του μοντέλου.

59  Το εργασιακό στρες εμφανίζεται στην περίπτωση του συνδυασμού υψηλών εργασιακών απαιτήσεων και χαμηλού ελέγχου και αυτός ο συνδυασμός έχει ενοχοποιηθεί μεταξύ άλλων και για ψυχικά νοσήματα και ιδιαίτερα με την κατάθλιψη.  Λόγω του ότι ο παραπάνω συνδυασμός παρατηρείται συνήθως στα χαμηλότερα κοινωνικοοικονομικά στρώματα, το εργασιακό στρες θεωρείται ότι επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την παρατηρούμενη κλιμάκωση του επιπολασμού της κατάθλιψης ανάμεσα στα κοινωνικά στρώματα.

60  Σύμφωνα με το μοντέλο JDC, η δυνατότητα του εργαζομένου για μεγαλύτερο έλεγχο μειώνει το στρες και αυξάνει την εκμάθηση, ενώ οι αυξημένες απαιτήσεις αυξάνουν και το στρες και την εκμάθηση.  Στην πρώτη δημοσίευση του μοντέλου ο Karasek υποστήριζε ότι ο ρόλος του ελέγχου είναι ο ρυθμιστής των αρνητικών συνεπειών των υψηλών απαιτήσεων, αλλά σε νεώτερη μελέτη του το 1989 αναίρεσε αυτήν την άποψη.

61  Σε αντίθεση άλλοι ερευνητές διατήρησαν την πρώτη εκτίμηση, δηλαδή ότι ο έλεγχος είναι ο πιο ισχυρός διαμορφωτής της αλληλεπΙδρασης μεταξύ του ελέγχου και των απαιτήσεων.  Σε νεότερη εργασία του, ο Karasek εισήγαγε την υπόθεση του iso-strain επεκτείνοντας το μοντέλο JDC.

62  Σύμφωνα με την παραπάνω υπόθεση, τα άτομα που βιώνουν ήδη υψηλό βαθμό εργασιακής καταπόνησης (strain) και ταυτόχρονα είναι κοινωνικά απομονωμένα (χαμηλή κοινωνική υποστήριξη στην εργασία) έχουν υψηλό κίνδυνο εμφάνισης ασθένειας (Μοντέλο Job Demand-Control-Support, JDCS).  Σε κάθε περίπτωση οι υψηλές εργασιακές απαιτήσεις, ο μειωμένος έλεγχος και η χαμηλή υποστήριξη οδηγούν σε υψηλού βαθμού εργασιακό στρες.

63  Ένα ακόμα μοντέλο που προσπαθεί να εξηγήσει την εμφάνιση του εργασιακού στρες είναι αυτό της δυσαρμονίας μεταξύ της προσπάθειας και της ανταμοιβής (effort-reward model).  Το μοντέλο αυτό επικεντρώνεται στην αρχή της αμοιβαιότητας στην εργασία, δηλαδή του συμβολαίου ότι συγκεκριμένη εργασία ή υποχρέωση εκτελείται με αντάλλαγμα μια δίκαιη ανταμοιβή.  Η ανταμοιβή δεν περιλαμβάνει μόνο χρηματικό αντίτιμο αλλά και την εκτίμηση, τις ευκαιρίες επαγγελματικής εξέλιξης και την επαγγελματική ασφάλεια.

64  Σε αυτό το μοντέλο, το εργασιακό στρες εμφανίζεται στον συνδυασμό της υψηλής προσπάθειας με την χαμηλή ανταμοιβή.  Η εισαγωγή του παραπάνου μοντέλου έδωσε έναυσμα σε μελέτες για την επίδραση και άλλων παραγόντων του ψυχοκοινωνικού εργασιακού περιβάλλοντος όπως οι ώρες εργασίας, οι βάρδιες, η ευελιξία και η εργασιακή ασφάλεια.

65  Το μοντέλο της οργανωτικής δικαιοσύνης (organizational justice) αναφέρεται στο βαθμό που οι εργαζόμενοι αντιλαμβάνονται τις εργασιακές διαδικασίες (σχέσεις, αποφάσεις, κανόνες) ως δίκαιες.  Εργασιακό στρες προκύπτει σε κάθε περίπτωση που το άτομο βιώνει το αίσθημα της αδικίας.

66  Στη συνέχεια θα αναφεθουν μελέτες που συσχετίζουν το εργασιακό στρες με την ασθένεια, οι οποίες στην πλειοψηφία τους προσεγγίζουν το στρες με ένα ή περισσότερα από τα παραπάνω μοντέλα.

67  Το εναλλασσόμενο ωράριο ως πηγή εργασιακού στρες: -Το εναλλασσόμενο ωράριο σε επαγγέλματα όπως νοσηλεύτριες, ιατροί, εργαζόμενοι σε αεροδρόμια, φύλακες κ.ά, έχει αναγνωριστεί ως σημαντική πήγή εργασιακού στρες και αντιμετωπίζεται ξεχωριστά στην επιστημονική βιβλιογραφία.

68  Άτομα σε αυτά τα επαγγέλματα αναφέρουν αυξημένα επίπεδα στρες, καθώς και προβλήματα υγείας, τα οποία στη πλειοψηφία τους οφείλονται στην υιοθέτηση ανθυγιεινών συμπεριφορών και στις διαταραχές ύπνου που αποτελούν συνέπειες αλλά και πηγές στρες, δημιουργώντας έτσι ένα παθογόνο φαύλο κύκλο.

69  Συγκεκριμένοι παράγοντες που έχουν ενοχοποιηθεί κατά καιρούς είναι η ποιότητα της διατροφής, η διαταραχή των κιρκάδιων ρυθμών, το βάθος του ύπνου και η καθιστική ζωή.  Τα νοσήματα που προκύπτουν από εργασίες με εναλλασσόμενο ωράριο είναι χρόνια και συχνά με σημαντικές επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής των εργαζομένων.

70  Συγκεκριμένα, σε μια μελέτη, οι εργαζόμενοι που δούλευαν με εναλλασσόμενα ωράρια είχαν κατά 50% αυξημένη πιθανότητα για αθηρωμάτωση των καρωτιδικών αρτηριών και εμφάνιση εμφράγματος του μυοκαρδίου σε σχέση με τους μάρτυρες.  Τα άτομα αυτά είχαν επίσης αυξημένο κίνδυνο για μεταβολικές διαταραχές και νοσήματα όπως είναι η παχυσαρκία, καρδιαγγειακά νοσήματα, πεπτικά έλκη, γαστρεντερικά προβλήματα, αντίσταση στην ινσουλίνη και μεταβολικό σύνδρομο.

71  Όπως έδειξε άλλη προοπτική μελέτη διάρκειας 10 ετών, το εναλασσόμενο ωράριο αύξησε κατά 35% τον κίνδυνο εμφάνισης σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2.  Μια σημαντική προοπτική μελέτη διάρκειας 14 ετών έδειξε ότι οι εργαζόμενοι σε εναλλασσόμενα ωράρια εμφάνιζαν σημαντική αύξηση της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης του αίματος που αντανακλά τα επίπεδα σακχάρου τους τελευταίους 2-3 μήνες, αναδεικνύοντας έτσι μια σημαντική διαταραχή του μεταβολισμού η οποία προδιαθέτει στην εμφάνιση σακχαρώδη διαβήτη και των αγγειακών επιπλοκών του.

72  Η σχέση του εργασιακού στρες με την επίπτωση της στεφανιαίας νόσου ή των οξέων στεφανιαίων επισοδίων (π.χ. οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου, ασταθής στηθάγχη, ρήξη αθηρωματικών πλακών στα στεφανιαία αγγεία) είναι ίσως η πιο καλά μελετημένη βιβλιογραφικά.  Μία σειρά σημαντικών προοπτικών ερευνών σε μεγάλο αριθμό ατόμων έχουν αναδείξει το εργασιακό στρες ως βασικό παράγοντα κινδύνου εμφάνισης καρδιαγγειακών επεισοδίων.

73  Στη μελέτη Whitehall II η χαμηλή ιεραρχικά επαγγελματική θέση, η οποία συνδυάζεται με υψηλότερα επίπεδα εργασιακού στρες, σχετίστηκε με μεγαλύτερου βαθμού επασβέστωση των στεφανιαίων αγγείων, ενώ ελέχθησαν πολλοί πιθανοί συγχυτικοί παράγοντες πρόκλησης αθηρωμάτωσης.  Σε διαφορετική φάση της ίδιας μελέτης, φάνηκε μάλιστα ότι η υπέρταση δεν αποτελούσε το συνδετικό κρίκο μεταξύ του εργασιακού στρες και της εμφάνισης στεφανιαίας νόσου, γεγονός που υποδηλώνει ότι το στρες οδηγεί σε αθηρωμάτωση με μηχανισμούς ανεξάρτητους από αυτούς της διέγερσης του αυτόνομου νευρικού συστήματος.

74  Με βάση αυτό το εύρημα, θα αναμενόταν ότι το εργασιακό στρες αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου της στεφανιαίας νόσου.  Μια μετα-ανάλυση 14 προοπτικών ερευνών (συνολικά 83.014 άτομα) που χρησιμοποιούσαν διάφορα μοντέλα προσέγγισης του εργασιακού στρες (job strain, effort reward imbalance, organizational injustice), συμπέρανε ότι το εργασιακό στρες αυξάνει κατά 50% τον κίνδυνο εμφάνισης στεφανιαίας νόσου.

75  Σε μια αναδρομική μελέτη 1.078 συμμετεχόντων στην Ελλάδα από την ομάδα του καθηγητή Τούτουζα, άτομα με στεφανιαία νόσο είχαν διπλάσια πιθανότητα να βιώνουν υψηλό στρες στην εργασία τους.  Θα πρέπει επίσης να αναφερθεί ότι διάφορες άλλες προοπτικές έρευνες δεν βρήκαν συσχέτιση μεταξύ εργασιακού στρες και στεφανιαίας νόσου ή στένωσης.

76  Μια πρόσφατη προοπτική έρευνα με 18.258 συμμετεχόντες δε βρήκε στατιστικά σημαντικές σχέσεις μεταξύ των εργασιακών απαιτήσεων και του εργασιακού ελέγχου με τη στεφανιαία νόσο.  Θα πρέπει όμως να τονιστεί ότι το 79% των ατόμων της μελέτης ήταν γυναίκες.  Το φύλο είναι ένας σημαντικός παράγοντας που θα πρέπει να αντιμετωπίζεται προσεκτικά στις έρευνες.

77  Έρευνες δείχνουν ότι το εργασιακό στρες αποτελεί παράγοντα κινδύνου εμφάνισης οξέων στεφανιαίων επεισοδίων.  Στη μελέτη Whitehall II, οι αυξημένες εργασιακές απαιτήσεις και η μειωμένη δυνατότητα λήψης αποφάσεων σχετίστηκε με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης στεφανιαίων επεισοδίων.

78  Στα πλαίσια της ίδιας μελέτης είχε βρεθεί ότι η αντίληψη της δικαιοσύνης (perceived justice) αποτελεί ανεξάρτητο παράγοντα που προστατεύει από την εμφάνιση οξέων στεφανιαίων επεισοδίων (μείωση κατά 35%).  Επίσης όπως έδειξε άλλη έρευνα, η παρουσία ενός υποστηρικτικού κοινωνικού δικτύου μέσα στον εργασιακό χώρο μπορεί να μειώσει την εμφάνιση στεφανιαίας νόσου,λόγω εργασιακού στρες 2.5 φορές.

79  Σύμφωνα με μια αναδρομική έρευνα, το μεγαλύτερο ποσοστό εμφραγμάτων του μυοκαρδίου εμφανίζεται την πρώτη ημέρα της εβδομάδας, ενώ παρατηρούνται στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των εργάσιμων ημερών και του Σαββατοκύριακου, με τις πρώτες να είναι πιο επικίνδυνες για οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου.

80  Στα πλαίσια του χρόνιου εργασιακού στρες, δεν είναι σπάνια τα επεισόδια θυμού ή έντονων αρνητικών συναισθηματικών εκφάσεων στο εργασιακό περιβάλλον.  Αυτές οι οξείες κρίσεις θυμού έχουν σχετισθεί με την εμφάνιση οξέων στεφανιαίων επεισοδίων ειδικά κατά την πρώτη ώρα.

81  Το ενδιαφέρον είναι ότι ακόμα και δυνατές θετικές εμπειρίες στο εργασιακό χώρο μπορεί να προκαλέσουν ανάλογα επεισόδια, γεγονός που συνάδει με τη θεωρητική προσέγγιση του στρες που εμπεριέχει τόσο αρνητικά όσο και θετικά γεγονότα.  Το εργασιακό στρες παίζει επίσης σημαντικό ρόλο στην επανεμφάνιση/υποτροπή των οξέων στεφανιαίων επεισοδίων.

82  Μια προοπτική μελέτη σε 676 άτομα με προηγούμενο ιστορικό οξέος εμφράγματος του μυοκαρδίου σε νοσοκομεία της Σουηδίας στα πλαίσια του προγράμματος Stockholm Heart Epidemiology Program έδειξε ότι τα άτομα που βιώναν υψηλό εργασιακό στρες (βάση του μοντέλου job strain) είχαν κατά 180% μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίζουν δεύτερο επεισόδιο εμφράγματος και 1.65 φορές μεγαλύτερη θνησιμότητα από άτομα με χαμηλό εργασιακό στρες.

83 1. Ο τρόπος ζωής 2. Η ποιότητα του ύπνου 3. Το σάκχαρο 4. Τα λιπίδια 5. Οι δείκτες φλεγμονής  Δεν φαίνεται να παίζουν διαμεσολαβητικό ρόλο σε αυτή τη σχέση.  Τα αποτελέσματα έχουν επιβεβαιώθει και σε άλλες μελέτες που χρησιμοποιήσαν και τα δύο βασικά μοντέλα πηγής εργασιακού στρες (job strain, effort-reward imbalance) με τον κίνδυνο οξέος εμφράγματος του μυοκαρδίου να διπλασιάζεται και στα δύο φύλα.

84  Μια ανάλογη προοπτική μελέτη με παρακολούθηση 972 ατόμων για 9 χρόνια επιβεβαιώνει αυτά τα αποτελέσματα ελέγχοντας μάλιστα ως προς 26 παράγοντες κινδύνου, γεγονός που δεν αφήνει πολλά περιθώρια αμφιβολίας για τη σχέση μεταξύ εργασιακού στρες και επανεμφάνισης στεφανιαίων συμβάντων.

85  Στην προσπάθεια να ανιχνευτούν πιθανοί διαμεσολαβητικοί παράγοντες της σχέσης του εργασιακού στρες με τη στεφανιαία νόσο και τα οξέα στεφανιαία επεισόδια, οι διάφορες έρευνες δεν φτάνουν σε ένα κοινό συμπέρασμα.  Για παράδειγμα, η προσωπικότητα τύπου Α, η οποία θεωρείται ότι αυξάνει την προδιάθεση του ατόμου για καρδιαγγειακά συμβάντα, ενώ φαίνεται να αυξάνει τη στένωση των στεφανιαίων αρτηριών, η σχέση της με τη στεφανιαία νόσο δεν είναι στατιστικά σημαντική.

86  Ένας άλλος πιθανός διαμεσολαβητικός παράγοντας μεταξύ εργασιακού στρες και στεφανιαίας νόσου, όπως έδειξε μια συγχρονική έρευνα επιπολασμού (cross- sectional) στο Βέλγιο, θα μπορούσε να είναι η αύξηση του ινωδογόνου.  Άλλες έρευνες δεν το επιβεβαιώνουν, ενώ υπογραμμίζουν τη σημασία της χαμηλής HDL.

87  Το εργασιακό στρες όπως μετρήθηκε βάση του μοντέλου effort-reward imbalance, αλλά όχι του job strain, σχετίζεται με τη μείωση της HDL και την αύξηση των τριγλυκεριδίων του αίματος.  Προς υποστήριξη αυτού, παλιά μελέτη στη Ρωσία έδειξε ότι το εργασιακό στρες εργαζομένων με πνευματικού τύπου εργασία έχει επίσης σχετισθεί με την εμφάνιση δυσλιπιδιαμίας.

88  Επίσης το εργασιακό στρες έχει συσχετισθεί με κακή ποιότητα του ύπνου, η οποία φαίνεται να είναι δυσμενής προγνωστικός παράγοντας καρδιαγγειακών και μεταβολικών νοσημάτων.  Χρησιμοποιώντας το μοντέλο effort-reward μια μελέτη έδειξε ότι η χαμηλή ανταμοιβή συνδυασμένη με υψηλές απαιτήσεις αυξάνει τη διέγερση του αυτόνομου νευρικού συστήματος π.χ. καρδιακή συχνότητα, που αποτελεί παράγοντα κινδύνου καρδιαγγειακών νοσημάτων.

89  Ένας προβληματισμός που έχει επιβεβαιωθεί βιβλιογραφικά είναι το μοντέλο job strain μπορεί να υποεκτιμά την πιθανότητα εμφάνισης στεφανιαίας νόσου, αφού όπως έχει αποδειχθεί οι εργασιακές απαιτήσεις και όχι ο εργασιακός έλεγχος είναι αυτές που καθορίζουν περισσότερο αυτή τη σχέση.  Αν στο ερωτηματολόγιο του job strain αφαιρείτο ο εργασιακός έλεγχος το ποσοστό αυτό θα μπορούσε να είναι αυξημένο.

90  Αντίθετα, πάλι στα πλαίσια της Whitehall II προοπτικής μελέτης ο μειωμένος έλεγχος και όχι οι αυξημένες απαιτήσεις σχετίστηκε με την αύξηση της αρτηριακής πίεσης.  Είναι μάλιστα ενδιαφέρον ότι αυτή η σχέση ήταν πιο ισχυρή σε εργαζόμενους υψηλής κοινωνικοικονομικής θέσης ανεξάρτητα του φύλου.

91  Το γεγονός αυτό αναδεικνύει τη σημασία του εργασιακού ελέγχου σε άτομα υψηλά στην εργασιακή ιεραρχία, αφού η έλλειψη του δε συνάδει με την απόκτηση μιας υψηλής θέσης.  Το πρόβλημα αυτό είναι αρκετά επίκαιρο, αφού είναι γνωστή η τακτική των ιδιωτικών κυρίως εταιριών να παρέχουν διευθυντικούς τίτλους σε εργαζόμενους χωρίς όμως η αμοιβή και ο έλεγχος που συνεπάγεται μια τέτοια θέση να ανταποκρίνονται σε αυτούς τους τίτλους.

92  Μελέτες έχουν δείξει ότι το εργασιακό στρες αυξάνει την εμφάνιση αρτηριακής πίεσης, ενώ γενετικοί πολυμορφισμοί στα γονίδια των υποδοχέων των κατεχολαμινών φαίνεται να παίζουν συνεργικό ρόλο σε αυτή τη σχέση ιδιαίτερα στους άντρες.  Συγκεκριμένα, βρέθηκε ότι το εργασιακό στρες διπλασιάζει τον κίνδυνο εμφάνισης αρτηριακής υπέρτασης.

93  Σε άλλη μελέτη, η αύξηση της αρτηριακής πίεσης κάτω από εργασιακό στρες αποτέλεσε προγνωστικό παράγοντα ανάπτυξης υπέρτασης στο μέλλον, αυξάνοντας τον κίνδυνο κατά 70%.  Ανάλογη αύξηση παρατηρήθηκε όταν μετρήθηκε το αντιλαμβανόμενο εργασιακό στρες.

94  Το εργασιακό στρες φαίνεται να έχει μεγαλύτερη επίδραση στη συστολική αρτηριακή πίεση παρά στη διαστολική, ενώ όταν το εργασιακό στρες μελετήθηκε με βάση το job strain μοντέλο, η αύξηση παρατηρήθηκε κυρίως στους άνδρες και όχι στις γυναίκες.  Αλλη έρευνα έδειξε ότι οι εργαζόμενοι με αρτηριακή υπέρταση ήταν πιο πιθανό να ήταν άντρες μεγάλης ηλικίας, με δυσλιπιδαιμία και κοιλιακή παχυσαρκία γεγονός που αναδεικνύει τη συσσώρευση του εργασιακού στρες και τις επιδράσεις του στον εργασιακό χώρο.

95  Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει προοπτική έρευνα που διερεύνησε τη σχέση μεταξύ εργασιακού στρες και εμφάνισης υπέρτασης στην εγκυμοσύνη σε γυναίκες που συνέχιζαν να εργάζονται κατά τη διάρκεια του πρώτου τριμήνου της κύησης.

96  Γυναίκες σε χαμηλότερες ιεραρχικά θέσεις με μικρότερη δυνατότητα λήψης αποφάσεων και μικρή πολυπλοκότητα στη δουλειά είχαν διπλάσιο κίνδυνο να εμφανίσουν υπέρταση της κύησης, ενώ γυναίκες σε υψηλότερες θέσεις που βίωναν υψηλές απαιτήσεις και μειωμένο έλεγχο είχαν περίπου τετραπλάσιο κίνδυνο εμφάνισης υπέρτασης στην κύηση.

97  Η σχέση του στρες με το μεταβολικό σύνδρομο και το σακχαρώδη διαβήτη είναι πολύ καλά τεκμηριωμένη στην επιστημονική βιβλιογραφία.  Σημαντικό διαμεσολαβητικό ρόλο σε αυτή παίζουν οι ορμόνες του στρες και ιδιαίτερα η κορτιζόλη, η οποία πέρα από την αντι-ινσουλινική δράση της,

98 συμβάλλει επίσης στην εμφάνιση κεντρικής παχυσαρκίας και στην πυροδότηση διαδικασιών μιας ήπιας χρόνιας συστηματικής φλεγμονής που προδιαθέτει: 1. Σε αθηρωμάτωση των αγγείων. 2. Αρτηριακή υπέρταση. 3. Υπερινσουλιναιμία. 4. Αντίσταση στην ινσουλίνη με τελικό αποτέλεσμα την ανάπτυξη μεταβολικού συνδρόμου και 5. Σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2.

99  Υπάρχουν αρκετά δεδομένα που συνηγορούν στην συσχέτιση του εργασιακού στρες με την παχυσαρκία.  Στα πλαίσια της μελέτης Whitehall II βρέθηκε μια δοσοεξαρτώμενη σχέση μεταξύ του εργασιακού στρες και του δείκτη μάζας σώματος και της περιμέτρου της μέσης.

100  Σε μια προοπτική μελέτη διάρκειας 6 ετών σε 3.571 άτομα, όπως και σε μια άλλη προοπτική μελέτη 45.810 ατόμων στη Φιλανδία, επιβεβαιώθηκε αυτή η συσχέτιση του εργασιακού στρες με την περίμετρο της μέσης.  Είναι ενδιαφέρον ότι όπως έδειξε μια μελέτη επιπολασμού (cross-sectional) στην Αυστραλία, η μειωμένη ανταμοιβή, οι υψηλές εργασιακές απαιτήσεις και προσπάθειες, το εναλλασσόμενο ωράριο και οι πολλές ώρες εργασίες σχετίζονται με αύξηση του δείκτη μάζας σώματος.

101  Ένας συνδυασμός μεγάλων προοπτικών μελετών (Whitehall II, Heisinki Health Study, Japanese Civil Servant Study) έχει δείξει ότι το εργασιακό στρες και οι πολλές ώρες δουλειας συνδέονται με την υψηλότερη υιοθέτηση ανθυγιεινών συμπεριφορών όπως είναι το κάπνισμα, το αλκοόλ, η καθιστική ζωή και η ελλιπής άσκηση.  Άλλη μεγάλη προοπτική έρευνα ανέδειξε κυρίως την έλλειψη φυσικής άσκησης ως διαμεσολαβητικό παράγοντα μεταξύ μειωμένου εργασιακού ελέγχου και νοσηρότητας.

102  Τέλος προοπτική μελέτη διάρκειας 14 ετών σε 10.308 άτομα έδειξε ότι το εργασιακό στρες διπλασιάζει το κίνδυνο (σχετικός κίνδυνος = 2,25) εμφάνισης μεταβολικού συνδρόμου, όπως άλλωστε θα αναμενόταν βάση των παραπάνω στοιχείων.  Στην προοπτική μελέτη Whitehall II το εργασιακό στρες σχετίζεται με διπλάσιο κίνδυνο εμφάνισης σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, ενώ άλλη μελέτη έδειξε σαφή συσχέτιση του συνδρόμου εξουθένωσης (burn out syndrome) με το ίδιο νόσημα.

103  Προοπτική μελέτη σε 62.574 γυναίκες έδειξε ότι η εργασία για >41 ώρες ανά εβδομάδα αυξάνει κατά 21% τον κίνδυνο εμφάνισης σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 σε σχέση με λιγότερες ώρες εργασίας.  Άλλη συγχρονική μελέτη 4.821 γυναικών στη Σουηδία έδειξε ότι η μειωμένη δυνατότητα λήψης αποφάσεων διπλασιάζει περίπου τον κίνδυνο εμφάνισης σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, ενώ ο χαμηλός βαθμός συνοχής (sense of coherence) αυξάνει τον κίνδυνο κατά 160% (σχετικός κίνδυνος: 2,6).

104  Σημαντικός φαίνεται επίσης να είναι ο ρόλος της συναισθηματικής υποστήριξης στην εργασία αφού η έλλειψη της τριπλασιάζει τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου.

105  Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η σχέση του εργασιακού στρες με την εμφάνιση καρκίνου για πολλούς λόγους.  Ένας πρώτος λόγος είναι η πεποίθηση των καρκινοπαθών ότι η νόσος τους οφείλεται στην «πίεση» από την εργασία ή στα πολλά χρόνια εργασίας ή σε ένα παράγοντα π.χ. χημικό μέσα στην εργασία.

106  Η πιθανή συνέργεια παραγόντων αποτελεί μεθοδολογικά ένα ισχυρό συγχυτικό παράγοντα που πολλές φορές είναι δύσκολο να ελεγχθεί.  Όπως διαπιστώθηκε σε νοσηλεύτριες που δούλευαν πολλές ώρες, με μειωμένη δυνατότητα λήψης αποφάσεων, έλεγχο και υποστήριξη ήταν πιο πιθανό να είναι καπνίστριες, να καταναλώνουν υψηλές ποσότητες αλκοόλ, να είναι παχύσαρκες και να απέχουν από τη φυσική άσκηση, παράγοντες δηλαδή που συνδέονται με την εμφάνιση καρκίνου.

107  Φαίνεται δηλαδή ότι βιολογικοί και συμπεριφοριστικοί παράγοντες συμμετέχουν και περιπλέκουν την ανάδειξη της σχέσης του εργασιακού στρες με τον καρκίνο.  Λόγω της μεγάλης λανθάνουσας πορείας της νόσου, ο χρόνος αποτελεί ένα περιοριστικό παράγοντα για την διαπίστωση αιτιολογικής σχέσης, αφού οι προοπτικές μελέτες θα πρέπει να διαρκούν πολλά χρόνια ενώ η διενέργεια αναδρομικών ερευνών έχει μικρότερη ισχύ λόγω αυξημένης πιθανότητας συστηματικού σφάλματος (bias).

108  Σημαντικό, είναι το εύρημα μελέτης που συσχέτισε το εργασιακό στρες και την εργασιακή ανασφάλεια με τη μειωμένη δραστηριότητα των κυττάρων φυσικών φονέων (ΝΚ), τα οποία έχουν ως πρωταρχικό ρόλο την καταστροφή καρκινικών κυττάρων μέσα στον οργανισμό.

109  Μία άλλη μελέτη δεν έδειξε ισχυρή συσχέτιση μεταξύ εργασιακού στρες και ανάπτυξης καρκίνου του παχέος εντέρου, ενώ παρόμοιες έρευνες παρουσιάζουν σημαντικά μεθοδολογικά προβλήματα αφού πολλές φορές παραβλέπουν την ύπαρξη άλλων καρκινογόνων στο εργασιακό και ευρύτερο περιβάλλον.

110  Επίσης προοπτικές μελέτες δεν έχουν δείξει κάποια συνεπή συσχέτιση ανάμεσα στην εμφάνιση καρκίνου του μαστού και εργασιακού στρες.  Σημαντικότερη είναι ίσως η συσχέτιση που έχει βρεθεί μεταξύ εργασιακού στρες και εμφάνισης καρκίνου του οισοφάγου και με υψηλούς σχετικούς κινδύνους για το αδενοκαρκίνωμα του οισοφάγου (-3) και για το πλακώδες (-4).

111  Το στρες αυξάνει την γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση και την ανάπτυξη οισοφαγίτιδας ή οισοφάγου Barett που προδιαθέτουν στην εμφάνιση καρκίνου του οισοφάγου και μάλιστα πλακώδους τύπου.  Σε κάθε όμως περίπτωση αυτή η υπόθεση θα πρέπει να ελεγχθεί.  Γενικά η βιβλιογραφία πάνω στο ζήτημα, δεν είναι μεγάλη και σίγουρα δεν επιτρέπει την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων.

112  Η πλειοψηφία της επιστημονικής βιβλιογραφίας για το εργασιακό στρες επικεντρώνεται κυρίως στα νοσήματα που αναφέρθηκαν παραπάνω, υπάρχουν ομως παραδείγματα σποραδικών μελετών που διερευνούν τη σχέση του εργασιακού στρες με άλλες διαταραχές.

113  Παραδείγματα τέτοιων διαταραχών είναι: 1. Τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια. 2. Οι λοιμώξεις. 3. Η ινομυαλγία. 4. Τα αυτοάνοσα νοσήματα. 5. Η νόσος Alzheimer. 6. Οι κεφαλαλγίες. 7. Μερικά γαστρεντερολογικά προβλήματα. 8. Η υπογονιμότητα.

114

115  Οι μελέτες για τη σχέση του εργασιακού στρες και των ΑΕΕ δεν δείχνουν συνεπή ευρήματα αλλά υπάρχουν ενδείξεις που συντηρούν το ενδιαφέρον στο θέμα.  Περίπου η ίδια εικόνα υπάρχει για το ανοσοποιητικό σύστημα.  Το εργασιακό στρες έχει συσχετισθεί με αυξημένο τίτλο αντισωμάτων κατά του κυτταρομεγαλοϊού, γεγονός που υποδηλώνει είτε αυξημένη συχνότητα λοίμωξης, είτε αυξημένη συχνότητα αναζωπύρωσης μια λανθάνουσας λοίμωξης.

116  Μια μελέτη επιπολασμού (cross-sectional) επιχείρησε να συσχετίσει την εμφάνιση λοιμώξεων με διάφορους εργασιακούς παράγοντες συμπεριλαμβανομένου και του εργασιακού στρες (βάση του μοντέλου effort- reward imbalance).  Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι νοσηλευόμενα άτομα λόγω λοιμώξεων είχαν 2,47 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να βίωναν εργασιακό στρες σε σχέση με την ομάδα ελέγχου.

117  Το εργασιακό στρες φαίνεται αυξάνει την πιθανότητα απουσιών λόγω κοινού κρυολογήματος ή κόπωσης, γεγονός που συνδυάζεται σε μελέτη, περισσότερο με τη μειωμένη ικανοποίηση από την εργασία.  Επίσης άτομα που βίωναν εργασιακή ανασφάλεια παραπονιόντουσαν περισσότερο για λοιμώξεις και άλλα συμπτώματα π.χ. μυοσκελετικά.

118  Μια μελέτη έχει επίσης αναδείξει την πιθανότητα το εργασιακό στρες να προηγείται της εμφάνισης αυτοανοσίας π.χ. αγκυλοποιητικής σπονδυλίτιδας.  Η πιο σταθερή συσχέτιση είναι αυτής με τον αυτοάνοσο υποθυρεοειδισμό.  Συγκεκριμένα το εναλλασόμενο ωράριο ως πηγή εργασιακού στρες έχει συσχετισθεί με την αυξημένη παραγωγή αυτοαντισωμάτων κατά του θυρεοειδούς.

119  Το εργασιακό στρες έχει συσχετισθεί και με διάφορα γαστρεντερολογικά προβλήματα με σημαντικότερο από όλα την κοινή δυσπεψία.  Το εργασιακό στρες παίζει ρόλο διαμεσολαβητή στη σχέση καπνίσματος και πεπτικού έλκους, αυξάνοντας σημαντικά την επίπτωση της νόσου.  Επίσης, σε μια αναδρομική έρευνα, εργαζόμενοι που δήλωναν αυξημένο στρες ειχαν συχνότερα συμπτώματα γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης.

120  Τα τελευταία φαίνεται να είναι απόρροια διέγερσης του αυτόνομου νευρικού συστήματος, με αποτέλεσμα την αύξηση των γαστρικών εκκρίσεων και τη χάλαση του άνω σφιγκτήρα του οισοφάγου.  Το τελικό αποτέλεσμα είναι η παλινδρόμηση γαστρικού περιεχομένου στον οισοφάγο και η εμφάνιση συμπτωμάτων οπισθοστερνικού καύσους και οισοφαγίτιδας.

121  Ανάλογη συμμετοχή του αυτόνομου νευρικού συστήματος, αλλά και του κοιλιακού πλέγματος φαίνεται να υπάρχει στο σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, στο οποίο μειώνεται η ουδός του πόνου και αυξάνονται οι εντερικές συσπάσεις.  Σε αναδρομική έρευνα άτομα που ένιωθαν ότι είχαν χαμηλό έλεγχο και επιρροή στην εργασία τους εμφάνιζαν συχνότερα σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου.

122  Όσο αφορά τις κεφαλαλγίες, μια αναδρομική μελέτη σε νοσηλεύτριες ανέδειξε το ρόλο του στρες στην εμφάνιση όλων των τύπων των πρωτοπαθών κεφαλαλγιών (ημικρανία, κεφαλαλγία τύπου τάσης, μικτή κεφαλαλγία).  Σε προοπτική μελέτη 19.469 γυναικών, διάρκειας 2 ετών το εργασιακό στρες συσχετίστηκε με αύξηση του κινδύνου πρώτης εμφάνισης ημικρανίας κατά 23%.

123  Οι άνδρες φαίνεται να βιώνουν συχνότερα κεφαλαλγίες που σχετίζονται με το στρες στο τέλος της εβδομάδας σε σχέση με τις γυναίκες.  Εντοπίστηκαν και άλλες συσχετίσεις στη βιβλιογραφία αλλά χωρίς συνεπή και αμερόληπτα ευρήματα.  Σε προοπτική μελέτη 4.791 ατόμων που εργάζονταν σε νοσοκομεία, φάνηκε ότι το εργασιακό στρες διπλασίαζε τον κίνδυνο εμφάνισης ινομυαλγίας.

124  Ο ρόλος του φύλου φαίνεται να είναι πολύ σημαντικός στις μελέτες που διερευνούν την αιτιολογική σχέση με νοσολογικές οντότητες.  Σε μια μελέτη η σχέση μεταξύ εργασιακού στρες (βαση του job strain μοντέλου) και αθηρωμάτωσης των καρωτιδικών αρτηριών βρέθηκε στατιστικά σημαντική μόνο στους άνδρες.

125

126  Σε μια άλλη μελέτη οι άνδρες και όχι οι γυναίκες με υψηλό εργασιακό στρες και εργασιακή δέσμευση εμφάνιζαν υψηλότερη κορτιζόλη και αρτηριακή πίεση σε όλο το 24 ώρο.  Ανάλογη μελέτη (cross-sectional) χρησιμοποιώντας το job strain μοντέλο επιβεβαιώνει την αύξηση του εργασιακού στρες μόνο στους άνδρες εργαζόμενους.  Μια πιθανή εξήγηση για αυτό το φαινόμενο θα μπορούσε να είναι ο διαφορετικός εργασιακός ρόλος και οι απαιτήσεις από τις γυναίκες εργαζόμενους.

127  Οσο αφορα το ρόλο της γυναίκας στην εργασία θα μπορούσε να οδηγησει σε μειωμένη συμμετοχή του γυναικείου φύλου στην εργασία και συγκεκριμένα σε θέσεις με υψηλές απαιτήσεις και άρα σε αποφυγή των αρνητικών συνεπειών στην υγεία.  Σε μελέτη των δυσκολιών επαγγελματικής ανέλιξης η συσχέτιση με την υπέρταση ηταν ισχυρότερη για τις γυναίκες.

128  Μια αναδρομική μελέτη έδειξε ότι οι γυναίκες σε υψηλότερη ιεραρχικά εργασιακή θέση είχαν τετραπλάσια πιθανότητα εμφάνισης στεφανιαίας νόσου από τις γυναίκες σε χαμηλότερη ιεραρχία.  Οι γυναίκες φαίνεται ότι βιώνουν το εργασιακό στρες με διαφορετικό τρόπο από αυτόν του ελέγχου και των απαιτήσεων.

129  Οι γυναίκες επενδύουν πολύ στις ανθρώπινες σχέσεις και το στρες προέρχεται κυρίως μέσα από αυτές, όπως για παράδειγμα μέσω των συμπεριφορών από συναδέλφους που αντανακλούν τα στερεότυπα του φύλου και γενικότερα μέσω των σχέσεων τους με άλλα άτομα του εργασιακού τους χώρου.

130  Ενδεικτική αυτής της θεώρησης είναι μελέτη που έδειξε ότι οι γυναίκες επωφελούνται από υψηλότερη κοινωνική υποστήριξη στον εργασιακό χώρο, ειδικά στις κατώτερες βαθμίδες της εργασιακής ιεραρχίας.  Οι γυναίκες σε υψηλές θέσεις βιώνουν το στρες εξαιτίας των πολλαπλών γυναικείων ρόλων εκτός εργασίας και του ελάχιστου ελεύθερου χρόνου που συνεπάγεται η ηγετική του θέση.

131  Τελος το εργασιακό στρες θα πρέπει να μελετάται διαφορετικά ανάμεσα στα δύο φύλα, ενώ θα πρέπει να συνυπολογίζονται και οι επιδράσεις του εξωεργασιακού χώρου ως πηγή στρες που διαφέρουν ανάμεσα στα δύο φύλα.

132  Το εργασιακό περιβάλλον και το στρες έχει αναγνωριστεί ως ένας σπουδαίος και καθοριστικός παράγοντας της υγείας και των ανισοτήτων σχετικά με την υγεία.  Σημερα, ιδιαίτερα στις αναπτυγμένες χώρες, η ψυχοκοινωνική συνιστώσα του εργασιακού περιβάλλοντος διαδραματίζει κυρίαρχο ρόλο στην υγεία και ευεξία.

133  Οι απαιτήσεις της εργασίας, που υπερβαίνουν τις δυνατότητες του ατόμου γίνονται στρεσσογόνες, πράγμα το οποίο έχει συνέπειες σε ψυχολογικό, συμπεριφορικό και συναισθηματικό επίπεδο.  Οι βιολογικοί μηχανισμοί, μέσω των οποίων το στρες επηρεάζει τα παραπάνω περιλαμαμβάνουν την απορρύθμιση των ορμονών του στρες, τα γλυκοκορτικοειδή, τις κατεχολαμίνες.

134  Τα αυξημένα επίπεδα γλυκοκορτικοειδών έχουν νευροτοξική δράση, ιδιαίτερα στους νευρώνες του ιππόκαμπου, το οποίο έχει ενοχοποιηθεί για την εμφάνιση της κατάθλιψης και επηρεάζουν τις λειτουργίες του μεταιχμιακού συστήματος και του προμετωπιαίου λοβού.  Το παραπάνω ενδέχεται να οδηγεί στις παρατηρούμενες αλλαγές στη συμπεριφορά και στο συναίσθημα.

135  Οι αλλαγές στη συμπεριφορά επίσης μπορεί να οδηγήσουν ή να επιδεινώσουν την κατάθλιψη.  Πολυάριθμες μελέτες έχουν δείξει ότι οι στρεσσογόνες εργασιακές συνθήκες σχετίζονται με την κατάθλιψη και υπάρχουν αυξανόμενα στοιχεία ότι αυτές οι συνθήκες συμβάλλουν στην επιβάρυνση της επίπτωσης της κατάθλιψης στον γενικό πληθυσμό.

136  Ο Phelan και οι συνεργάτες σε έρευνα τους σε 1.523 έγγαμους επαγγελματίες που εργάζονταν στις μεγαλύτερες εταιρείες των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής εξέτασαν τη συσχέτιση μεταξύ του οξύ και χρόνιου εργασιακού και οικογενειακού στρες με την ανάπτυξη μείζονος κατάθλιψης (Major Depressive Episode, MDD) σύμφωνα με τα κριτήρια DSM-III-R και τυχών καταθλιπτικόμορφων συμπεριφορών.

137  Το εργασιακό στρες βρέθηκε να σχετίζεται σημαντικά και με τους δύο τύπους κατάθλιψης ενώ δημογραφικοί παράγοντες και ψυχολογικά χαρακτηριστικά (όπως η κοινωνική υποστήριξη και το αίσθημα δέσμευσης στην εργασία) δεν τροποποιούσαν τη σχέση.

138  Σε άλλη έρευνα, των Bromet και συνεργατών, σε 522 γυναίκες, υπαλλήλους της βιομηχανίας μικροϋπολογιστών βρέθηκε ότι οι συγκρούσεις στον εργασιακό χώρο σχετίζονταν με καταθλιπτικόμορφη συμπτωματολογία, κεφαλαλγίες και αίσθημα κούρασης και οι συσχετίσεις δεν μεταβάλλονταν από άλλους παράγοντες.

139  Σε μια προοπτική μελέτη 3 ετών σε 10509 εργαζόμενους, άνδρες και γυναίκες στην Εθνική Εταιρεία Ηλεκτρισμού της Γαλλίας και στην Εταιρεία Φυσικού Αερίου, οι Paterniti και συνεργάτες βρήκαν συσχέτιση μεταξύ των καταθλιπτικόμορφων συμπτωμάτων και του εργασιακού στρες.  Συγκεκριμένα στους άνδρες αναδείχθηκε το μειωμένο αίσθημα ελέγχου ενώ οι υψηλές απαιτήσεις και η χαμηλή κοινωνική υποστήριξη συσχετίστηκαν και στα δύο φύλα.

140  Στην προοπτική μελέτη «Whitehall II» αναδείχθηκε ο ευεργετικός ρόλος της κοινωνικής υποστήριξης σε σχέση με την πρόληψη εμφάνισης ψυχικών παθήσεων όπως και οι αυξημένες ικανότητες του εργαζόμενου.  Το τελευταίο είναι συμβατό με την υπόθεση της εκμάθησης του μοντέλου JDC.

141  Ο Mausner-Dorsch εξέτασε την σχέση του ψυχοπιεστικού εργασιακού περιβάλλοντος υπό τους όρους του μοντέλου JDC με την MDD, την καταθλιπτικόμορφη συμπτωματολογία και την δυσφορική διαταραχή.  Σε αυτή τη μελέτη οι αυξημένες εργασιακές απαιτήσεις βρέθηκαν να σχετίζονται με αυξημένη επίπτωση και των τριών μορφών του φάσματος της κατάθλιψης, ιδιαίτερα όμως με την MDD.

142  Η μεγαλύτερη συσχέτιση γενικότερα εμφανίστηκε στις γυναίκες, ενώ στους άνδρες ισχυρότερη συσχέτιση παρατηρήθηκε μεταξύ των άγαμων.  Μια άλλη μεγάλη προοπτική μελέτη σε 891 άτομα στη Νέα Ζηλανδία, που παρακολούθησε τα άτομα από τη γέννηση μέχρι και την ηλικία των 32 ετών, έδειξε ότι υπάρχει ισχυρή συννοσηρότητα μεταξύ της MDD και της γενικευμένης αγχώδους διαταραχής (Generalized Anxiety Disorder, GAD) όταν βιώνεται έντονο εργασιακό στρες.

143  Πολλοί παράγοντες επηρεάζουν την σχέση μεταξύ εργασιακού στρες και ψυχικών διαταραχών μεταξύ των οποίων είναι το οξύ στρες, οι ώρες εργασίας, η προσωπικότητα και η κοινωνική υποστήριξη.  Κατά πόσο αυτοί οι παράγοντες είναι ανεξάρτητες μεταβλητές ή απλά τροποποιούν την παραπάνω σχέση δεν είναι πάντα εμφανές από τις έρευνες.

144  Μερικές επαγγελματικές ομάδες ενδέχεται να έχουν ιδιαίτερους ψυχοπιεστικούς παράγοντες, οι οποίοι όμως επηρεάζουν την ψυχική υγειά σε γενικότερο επίπεδο.  Μερικοί από αυτούς τους παράγοντες είναι: 1. Η σύγκρουση των ρόλων. 2. Ηθική και σεξουαλική παρενόχληση. 3. Η έκθεση σε βία και ατυχήματα κ.ά.

145  Επιπρόσθετοι παράγοντες που έχουν περιγραφεί περιλαμβάνουν: 1. Διάρκεια εργασίας: Ο Spurgeon και συνεργάτες σε μια ανασκόπηση τους ως προς τις ώρες εργασίας βρήκαν ότι σε 10 από 11 μελέτες υπήρξε συσχέτιση μεταξύ των υπερβολικά πολλών ωρών εργασίας και των ψυχικών διαταραχών.

146  Η σχέση αυτή φαίνεται να τροποποιείται από παράγοντες όπως: -Η επιλογή του εργαζόμενου. -Η προσωπικότητα. -Το γυναικείο φύλο και -Το κοινωνικό επίπεδο της εργασίας.  Οι πολλές ώρες εργασίας μπορεί να είναι επιλογή του εργαζόμενου ή του εργοδότη.

147  Στην περίπτωση που είναι επιλογή του εργαζόμενου, έρευνα που μελέτησε τον «εθισμό» στην εργασία (workaholism) και την επίπτωση του στην ψυχική υγεία, βρήκε ότι από τις τρεις συνιστώσες του «εθισμού» στην εργασία, η έλλειψη ευχαρίστησης και κινητοποίησης σχετίζονταν με ψυχικές διαταραχές.  Αντίθετα, το αίσθημα συμμετοχής στην εργασία σε άτομα με «εθισμό» στην εργασία δεν βρέθηκε να σχετίζεται με ψυχικές διαταραχές.

148 2. Αίσθημα συμμετοχής στην εργασία: Μελέτη σε δείγμα 795 εργαζομένων από τον γενικό πληθυσμό δεν βρήκε σημαντικά στοιχεία που να υποστηρίζουν ότι το αίσθημα σημμετοχής στην εργασία επηρεάζει την σχέση μεταξύ εργασιακών ψυχοπιεστικών παραγόντων και εκδήλωσης ψυχικών διαταραχών και ιδιαίτερα της MDD.

149  Επιπλέον, δύο άλλες μελέτες είχαν αντικρουόμενα αποτελέσματα.  Στην πρώτη, που πραγματοποιήθηκε σε νοσηλευτικό προσωπικό βρέθηκε ότι το αίσθημα συμμετοχής στην εργασία είχε τροποποιητική δράση.  Στη δεύτερη, που πραγματοποιήθηκε σε προϊστάμενους μεγάλων εμπορικών καταστημάτων λιανικής πώλησης δεν βρέθηκε να έχει τροποποιητική δράση.

150 3. Προσωπικότητα: Το χαρακτηριστικό της προσωπικότητας που έχει μελετηθεί περισσότερο είναι ο νευρωτισμός. Ο νευρωτισμός όμως είναι παράγοντας για την ανάπτυξη συναισθηματικής διαταραχής, ακόμα και χωρίς την παρουσία ψυχοπιεστικών γεγονότων.

151  Επίσης μπορεί να δρα τροποποιητικά στις αυτό-αξιολογήσεις των εργαζομένων ως προς τις εργασιακές τους συνθήκες, αλλά και να επηρεάζει τις σχέσεις των εργαζομένων και την ικανοποίηση από την εργασία.  Υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι η προσωπικότητα έχει ανεξάρτητη επίδραση στην εκδήλωση MDD σε εργαζόμενους και δεν επηρεάζει απλά την συμμετοχή των εργασιακών ψυχοπιεστικών παραγόντων στη σχέση τους με την εκδήλωση ψυχικών διαταραχών.

152  Όμως, τροποποιητική δράση της προσωπικότητας έχει βρεθεί σε άλλες μελέτες.  Δεν μπορούμε δηλαδή να ισχυριστούμε ότι η προσωπικότητα δρα, είτε ως τροποποιητής, είτε ως ανεξάρτητος παράγοντας, από την υπάρχουσα βιβλιογραφία.

153 4. Κοινωνική υποστήριξη: Η κοινωνική υποστήριξη είναι ένας άλλος παράγοντας που στις μελέτες εμφανίζεται και ως τροποποιητικός παράγοντας και ως ανεξάρτητος στη σχέση μεταξύ εργασιακού στρες και ψυχικών νοσημάτων.  Η χαμηλή κοινωνική υποστήριξη ήταν ανεξάρτητος εκτιμητής σε διάφορες μελέτες πάνω σε απόφοιτους ιατρικής σχολής, σε νοσηλευτικό προσωπικό, σε εργαζόμενες γυναίκες σε γενικό πληθυσμό και σε δημόσιους λειτουργούς στην Ιαπωνία.

154  Στη μελέτη Whitehall II, η χαμηλή κοινωνική υποστήριξη στην εργασία είχε επίπτωση στις ψυχικές διαταραχές, κάτι το οποίο ενισχύονταν από την χαμηλή κοινωνική υποστήριξη πέρα από τα όρια της εργασίας.  Ορισμένοι ερευνητές μάλιστα υποστηρίζουν ότι τα ευρήματα από τις μελέτες δεν αποδεικνύουν τον ρυθμιστικό ρόλο της κοινωνικής υποστήριξης έναντι του εργασιακού στρες.

155  Γενικότερα στην βιβλιογραφία υποστηρίζεται ότι η κοινωνική υποστήριξη είναι περισσότερο τροποποιητικός παράγοντας, παρά ανεξάρτητη μεταβλητή. 5. Συνδυασμός ψυχοπιεστικών παραγόντων: ενδιαφέρον παρουσιάζει η συνύπαρξη μεταξύ ψυχοπιεστικών παραγόντων από την εργασία και εκτός αυτής (π.χ. οικογενειακά προβλήματα ή μείζονα γεγονότα ζωής (Life Events).

156  Εχει βρεθεί ότι η επίπτωση του εργασιακού στρες στην οικογένεια είναι ισχυρότερη από την επίπτωση του οικογενειακού στρες στην εργασία.  Αυτο δεν προκαλεί έκπληξη στο συμπέρασμα μιας άλλης έρευνας σε εργαζόμενες γυναίκες, ότι ενώ το εργασιακό στρες προέβλεπε την εκδήλωση MDD, το οικογενειακό στρες όχι.

157  Σε αυτή τη μελέτη το ψηλό κοινωνικό επίπεδο της εργασίας μείωνε τον αρνητικό αντίκτυπο των αυξημένων εργασιακών απαιτήσεων, φαίνεται λοιπόν, ότι το εργασιακό στρες μπορεί από μόνο του να οδηγήσει στην εκδήλωση MDD, άσχετα από την ύπαρξη ή όχι ψυχοπιεστικών παραγόντων εκτός της εργασίας.  Αυτό που μπορεί να ειπωθεί είναι η αμφίδρομη σχέση μεταξύ των δύο, η οποία είναι στην πραγματικότητα ένας φαύλος κύκλος.

158  Οι μεθόδοι παρέμβασης μπορούν γενικά να κατηγοριοποιηθούν σε τρία επίπεδα, πρωτοβάθμιο, δευτεροβάθμιο και τριτοβάθμιο.  Το πρωτοβάθμιο επίπεδο περιέχει δράσεις, οι οποίες έχουν ως στόχο το εργασιακό περιβάλλον και την προστασία των εργαζομένων από την ανάπτυξη εργασιακού στρες και την επακόλουθη ανάπτυξη σωματικών ή ψυχικών συμπτωμάτων.

159  Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, οι αιτίες του εργασιακού στρες αντιμετωπίζονται και ελέγχονται στην πηγή τους, δηλαδή με αλλαγές στο εργασιακό περιβάλλον, σε φυσικό ή ψυχολογικό επίπεδο και μέσω οργανωτικών αλλαγών.  Οι προστατευτικές αυτές δράσεις μπορούν να πραγματοποιηθούν από ένα μεγάλο εύρος φορέων, όπως τα εργατικά σωματεία και τις ίδιες τις επιχειρήσεις και υπαγορεύονται, σε ορισμένες χώρες, από την εργατική νομοθεσία.

160  Παραδείγματα τέτοιων μεθόδων είναι ο επανασχεδιασμός της εργασίας, η ενίσχυση της εργασιακής κοινωνικής υποστήριξης και η εγκαθίδρυση κοινών επιτροπών μεταξύ των υπηρεσιών υγείας και ασφάλειας στην εργασία.  Οι περισσότερες τέτοιες μεθόδοι αναφέρονται σε επίπεδο οργανισμού, ομως μπορεί να απευθύνονται και στον μεμονωμένο εργαζόμενο, όπως για παράδειγμα είναι η ανάπτυξη ικανοτήτων διαχείρισης των συγκρούσεων.

161  Στο δευτεροβάθμιο επίπεδο, σκοπός είναι η βελτίωση της αντίδρασης του εργαζόμενου στο εργασιακό στρες που ενδεχομένως βιώνει.  Κυρίως εστιάζονται σε ατομικό επίπεδο, και πρέπει να δρουν συμπληρωματικά με τις δράσεις του πρωτοβάθμιου επιπέδου.  Παραδείγματα τέτοιων δράσεων είναι τα προγράμματα διαχείρισης του στρες, όπως μυϊκή χαλάρωση και ο διαλογισμός.

162  Το τριτοβάθμιο επίπεδο, προσπαθεί να μειώσει τα αρνητικά αποτελέσματα του εργασιακού στρες, αφού όμως έχουν παρουσιαστεί συμπτώματα ή νόσος.  Οι μεθόδοι που εφαρμόζονται στο τριτοβάθμιο επίπεδο είναι η συμβουλευτική των εργαζομένων, προγράμματα αποθεραπείας, ακόμα και φαρμακευτική αγωγή.  Σε αυτό το επίπεδο μπορούν να εφαρμοστούν και προγράμματα διαχείρισης του στρες. Ιδανικά, οι μεθόδοι πρέπει να συνδυάζονται και να ανατροφοδοτούνται.

163  Σε δύο συστηματικές ανασκοπήσεις της βιβλιογραφίας από τους Briner και Cartwright αντίστοιχα, φάνηκε η ανάγκη οι μεθόδοι παρέμβασης να διαχωρίζονται σε πρωτοβάθμιο, δευτεροβάθμιο και τριτοβάθμιο επίπεδο, έτσι ώστε να υπάρχει η μέγιστη δυνατή αποτελσματικότητα.  Σύμφωνα με τους παραπάνω συγγραφείς, οι δευτεροβάθμιες και τριτοβάθμιες μεθόδοι παρέμβασης έχουν μικρής διάρκειας αποτελέσματα, σε βάθος χρόνου μόνο τριών μηνών.

164  Από αυτές τις μεθόδους βελτίωση μπορεί να φανεί στα ψυχολογικά συμπτώματα, την αυτοεκτίμηση και στο αντιλαμβανόμενο επίπεδο του εργασιακού στρες.  Οι πρωτοβάθμιου επιπέδου μεθόδοι παρέμβασης θεωρούνται οι πιο αποτελεσματικές.  Στη βιβλιογραφία όμως, αν και υπάρχουν αρκετές μελέτες που υποστηρίζουν ότι οι παραπάνω μεθόδοι βελτιώνουν το αίσθημα ικανοποίησης από την εργασία, υπάρχουν και μελέτες που αναφέρουν ότι δεν βελτιώνουν την συχνότητα των ψυχικών νοσημάτων.

165  Συμπερασματικά μπορούμε να ισχυριστούμε ότι όσον αφορά τις πρωτοβάθμιες μεθόδους δεν υπάρχουν ακόμα ισχυρά πειστήρια στην βιβλιογραφία, ενώ όσο αφορά τις τριτοβάθμιου επιπέδου, έχουν θετικά αποτελέσματα, αλλά ομως μικρού χρονικού βάθους, κάτι το οποίο ενδέχεται να οφείλεται σε αιτίες έξω από το εργασιακό στρες.

166  Μέσα από τη βιβλιογραφική ανασκόπηση των σχετικών ερευνών διαπιστωνεται, ότι το εργασιακό στρες σχετίζεται με τα συχνότερα νοσήματα της εσωτερικής παθολογίας και ψυχιατρικής, γεγονός που το κατατάσσει ως ένα από τους κυριότερους παράγοντες κινδύνους για την υγεία.

167  Ένα δεύτερο συμπέρασμα είναι ότι το εργασιακό στρες δεν διαφοροποιείται από το κλασσικό στρες και τους μηχανισμούς του, παρά μόνο στους διαμεσολαβητικούς ή τροποποιητικούς παράγοντες που καθορίζονται από την εργασία.  Τέλος, διαπιστώνεται ότι υπάρχει ευαισθητοποίηση της επιστημονικής κοινότητας και πλήθος μελετών που αναδεικνύουν την ανάγκη παρέμβασης στον εργασιακό χώρο.

168  Τα δεδομένα είναι αρκέτα για να δικαιολογήσουν χρηματοδοτήσεις για προγράμματα παρέμβασης (π.χ προαγωγής υγείας)που μεταξύ των άλλων, θα επιστρέψουν την περαιτέρω μελέτη του εργασιακού στρες και των παραγόντων εκείνων που συνδέονται με την υγεία.  Στο σύγχρονο κόσμο των αναπτυγμένων αλλά και αναπτυσσόμενων χωρών, η εργασία αποτελεί ίσως το κυριότερο καθοριστικό παράγοντα της ποιότητας ζωής του ατόμου.

169  Το άτομο μέσα από την εργασία δεν εξασφαλίζει μόνο τους απαραίτητους πόρους για την επιβίωση του, αλλά διαμορφώνει την ταυτότητα του, εκφράζει τις φιλοδοξίες τους, διαμορφώνει το κοινωνικό δίκτυο του και αναπτύσσεται.  Η εργασία είναι ένας χώρος δημιουργίας, προσπάθειας, κοινωνικών σχέσεων, ακόμα και ψυχαγωγίας.

170  Το εργασιακό στρες δεν αφορά λοιπόν μόνο την απόδοση, την παραγωγικότητα, το κόστος ή την υγεία του ατόμου και της επιχείρισης, αλλά σε τελική ανάλυση τη συνολική ποιότητα ζωής του ατόμου.