ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ Αναπληρωτής Καθηγητής Αθλητικής Κοινωνιολογίας Τηλ. 210-7276174

Παρουσίαση με θέμα: "ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ Αναπληρωτής Καθηγητής Αθλητικής Κοινωνιολογίας Τηλ. 210-7276174"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ Αναπληρωτής Καθηγητής Αθλητικής Κοινωνιολογίας Τηλ. 210-7276174 Email: npatsant@phed.uoa.gr

2 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ Όπως σε άλλες επιστήμες-για παράδειγμα στην γεωλογία (Ολόκαινος-Πλειστόκαινος κ.λπ.), αρχαιολογία, ιστορία κ.λπ.- αναφερόμαστε σε χρονολογικές περιόδους, έτσι και στην Αθλητική – κοινωνιολογική σκέψη αναφερόμαστε σε χρονικές περιόδους. Για εμάς σημαντικές είναι νεωτερικότητα και μετα-νεωτερικότητα. Φυσικά σε αυτές φθάνουμε από αρχαία Ελλάδα, Μεσαίωνα, Αναγέννηση κ.λπ. Αλλά εμάς μας ενδιαφέρει η νεωτερικότητα γιατί ο Αθλητισμός αλλά και οι κοινωνίες όπως τις γνωρίζουμε διαμορφώνονται τότε. Φυσικά για την Ιστορία του σώματος εξαιρετικού ενδιαφέροντος είναι και προγενέστερες περίοδοι!!!!

3 Στο Κοινωνικό Πεδίο ο σημερινός αθλητισμός, προέκυψε ως παράγωγο φαινόμενο των διαδικασιών ‘μοντερνοποίησης’ των κοινωνιών.

4 Νεωτερικότητα H περίοδος που προσδιορίζουμε ως νεωτερικότητα ξεκινάει μετά από τρία μείζονος σημασίας γεγονότα που είχαν αφετηρία τον ευρωπαϊκό χώρο. Ανακάλυψη του Νέου Κόσμου (Αμερική) Αναγέννηση και η Μεταρρύθμιση Με αυτά τα γεγονότα περνάμε από τον Μεσαίωνα στη νεωτερικότητα.

5 Η περίοδος αυτή ουσιαστικά διαμορφώνεται από την καταλυτική εμφάνιση του φιλοσοφικού-διανοητικού ρεύματος του Διαφωτισμού

6 Η νεωτερικότητα είναι άμεσα συνδεδεμένη με το πρόταγμα του Διαφωτισμού περί οικουμενικής ορθολογικότητας, την αναζήτηση της σίγουρης και θετικής γνώσης, της αλήθειας και την ακόλουθη εφαρμογή αυτής της γνώσης στον κοινωνικό κόσμο

7 Το επίκεντρο της διαμορφώνεται από μια συνεκτική εικόνα του άνδρα που λειτουργεί με βάση τη λογική και με τη βοήθεια της θετικιστικής επιστημονικής αντίληψης και της τεχνολογίας καταφέρνει να ελέγξει τη φύση, το φυσικό περιβάλλον Έτσι είναι σε θέση να συγκροτήσει μια ολοκληρωμένη και οικουμενική αντίληψη περί αλήθειας.

8 Στη βάση αυτήν διαμορφώνεται αυτό που πολλές φορές αναφέρουμε ως δυτικό πολιτισμικό παράδειγμα Η ιδέα της προόδου αποτελεί κεντρική ιδέα του δυτικού πολιτισμικού παραδείγματος.

9 Επιστήμη και τεχνολογία λειτούργησαν καταλυτικά στην διεύρυνση και παγίωση της ιδέας ότι ο άνθρωπος είναι ικανός για τα πάντα. (Άτομο-θεσμοί-οργάνωση-κοινωνικές δομές)

10 Στο πάζλ της νεωτερικότητας κυριαρχεί το καπιταλιστικό σύστημα, οι ιδέες της ελεύθερης οικονομίας, στη βάση της οποίας διαμορφώθηκε μια οικουμενικού χαρακτήρα αρχή, αυτή του οικονομικού κέρδους

11 Ο κόσμος στο πλαίσιο του ανωτέρω παραδείγματος συλλαμβάνεται και ερμηνεύεται διχοτομικά Εμφανίζονται, έτσι, δίπολα όπως δύση -ανατολή, επιστήμη -μεταφυσική, άνθρωπος-φύση, πνεύμα/νους- σώμα, φύση-κοινωνία, πολιτισμένος- απολίτιστος κ.λπ.

12 Το σημαντικότερο είναι ότι μεταξύ των οποιωνδήποτε διπολικών-δυαδικών συσχετισμών καλλιεργείται μια ιεραρχική αξιολόγηση με αποτέλεσμα το ένα στοιχείο από την διπολική σύζευξη να μπορεί εύκολα να πάρει έναν κυρίαρχο χαρακτήρα επί του άλλου

13 Κυριαρχία του ανθρώπου επί της φύσης, της επιστήμης έναντι της μεταφυσικής, του πνεύματος/νου επί του σώματος, του δυτικού πολιτισμικού παραδείγματος απέναντι στο ανατολικό, Στη βάση αυτή διαμορφώθηκαν και αντίστοιχες έννοιες περί πολιτισμένου και απολίτιστου!

14 Στις προοπτικές της νεωτερικής αντίληψης η Δύση, το δυτικό πολιτισμικό παράδειγμα εμφανίζεται ως ανώτερο, ο Δυτικός Κόσμος ως πολιτισμένος κόσμος, ενώ η Ανατολή και βασικά ο μη Δυτικός Κόσμος σαν κάτι το άγριο, το εξωτικό, το πρωτόγονο.

15 Ως εκ τούτου ο Δυτικός Κόσμος είχε αυτονόητα το δικαίωμα να κατακτά, να δημιουργεί κτήσεις, ενώ ο υπόλοιπος κόσμος έπρεπε να αποδέχεται και να παραχωρεί άνευ όρων! (Εκπολιτισμός)

16 Οι όροι Ανατολή- Δύση δεν αναφέρονται σε γεωπολιτικές διαιρέσεις αλλά σε πολιτισμικές διαφορές Ο όρος Δυτικό πολιτισμικό παράδειγμα, όπως καλλιεργήθηκε στους δυο περασμένους αιώνες υποδηλώνει τον πολιτισμό (την κουλτούρα) που είναι κοινός στη Δυτική Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική.

17 Αφορά σε αξίες και θεσμούς που το διαφοροποιούσαν από τον οθωμανικό, αραβο-μουσουλμανικό, τον αφρικανικό, νοτιο-αμερικανικό κ.λπ. Κόσμο Οι διαφορές είναι καθαρά πολιτισμικές και όχι φυσικές- ουσιοκρατικές

18 Το νεωτερικό πρότυπο ευνόησε εκείνους που κατείχαν υψηλές θέσεις στις πολιτικές, οικονομικές, επιστημονικές κ.λπ. ιεραρχίες ενώ οι υπόλοιποι πλήρωσαν το τίμημα του εκμοντερνισμού με πολέμους, αύξηση της φτώχειας και της εγκληματικότητας, εισέπραξαν τις συνέπειες περιβαλλοντικών καταστροφών κ.λπ.

19 Σωματικές ασκήσεις και αντιλήψεις περί υγείας και ανθρώπινης ολοκλήρωσης στις νεωτερικές ευρωπαϊκές κοινωνίες (Κοινωνιο-γένεση του Αθλητισμού και Φ.Α.)

20 Στις χώρες της Κεντροδυτικής και Βόρειας Ευρώπης η συστηματικά προγραμματισμένη και μεθοδική σωματική εξάσκηση ήταν για τους γιατρούς του 18ου και 19ου αιώνα βάση και θεμέλιο διατήρησης και προαγωγής της υγείας, ενώ για τους παιδαγωγούς, πέραν αυτού, ήταν και ένα εξαιρετικό μέσο για μια ηθική εκπαίδευση.

21 Την περίοδο αυτή, εντός του ιατρικού συστήματος συγκροτείται μια ιδιαίτερη μορφή θεραπείας σκελετικών κυρίως δυσλειτουργιών, που ονομάστηκε ιατρική γυμναστική Η σημαντικότητα που είχαν οι γυμναστικές ασκήσεις για την προαγωγή και διατήρησης της υγείας αποκαλύπτεται από ένα μεγάλο αριθμό ιατρικών συγγραμμάτων της εποχής

22 Στα μέσα του 18 ου αιώνα ιδρύονται από τον Venel στην Ελβετία και από τον Verdier στο Παρίσι, κέντρα Ορθοπεδικής Γυμναστικής όπου δια της σωματικής άσκησης επιδιωκόταν η αποκατάσταση της υγείας παιδιών με κινητικές δυσλειτουργίες και μυοσκελετικές αναπηρίες.

23 Το γεγονός αυτό άνοιξε στους ιατρικούς και παιδαγωγικούς κύκλους της Ευρώπης θέματα συζητήσεων σχετικά με την εισαγωγή των γυμναστικών ασκήσεων, ως μέτρο πρόληψης ασθενειών στα διάφορα εκπαιδευτικά προγράμματα

24 Οι απόψεις αυτές έχουν ιδιαίτερη σημασία αν σκεφτούμε ότι σε προηγούμενες περιόδους, ιδιαίτερα κατά τη μεσαιωνική περίοδο η αξία των αναγκών του ανθρώπινου σώματος είχε υποτιμηθεί από την εκκλησία ολοκληρωτικά (χαμηλά κοινωνικά στρώματα)

25 Το μεγάλο ενδιαφέρον για τη διατήρηση της υγείας μέσω των γυμναστικών ασκήσεων, όπως εκδηλώνεται από τους γιατρούς και παιδαγωγούς κυρίως τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα δεν αποτελούσε προνόμιο των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων, των αριστοκρατών όπως συνέβαινε στις προηγούμενες περιόδους.

26 Προς τα τέλη του 19ου αιώνα η υγεία στις χώρες της κεντροδυτικής και Βόρειας Ευρώπης γίνεται αντιληπτή ως ύψιστη ανθρώπινη αξία και η διατήρηση και προαγωγή της αναδύεται ως ουσιαστική αποστολή, της κεντρικής διοίκησης, του κράτους (αδύναμες κοινωνικές ομάδες, όπως παιδιά και γυναίκες, στις οποίες κατά τις περιόδους αυτές εντοπίζεται και μεγάλο ποσοστό θνησιμότητας )

27 Παράλληλα με τις επιστημονικές απόψεις περί γυμναστικής και σωματικής εξάσκησης που διαμορφώνονται στο πλαίσιο της ιατρικής, διατυπώνονται από φιλοσόφους, παιδαγωγούς και κοινωνικούς στοχαστές απόψεις περί ταυτόχρονης και απαραίτητης καλλιέργειας των ψυχο-πνευματικών και σωματικών στοιχείων του ανθρώπου για την προσέγγιση της ολοκλήρωσης της ανθρώπινης φύσης (πρόταγμα του Διαφωτισμού)

28 Αρχίζουν έτσι να διαμορφώνονται κάποιες αντιλήψεις ότι οι σωματικές-γυμναστικές ασκήσεις για να εφαρμόζονται με έναν αποτελεσματικό τρόπο κατ’ αναλογία με τους στόχους που ήταν η προαγωγή της υγείας και η ολοκλήρωση της ανθρώπινης φύσης, ήταν αναγκαία η συνεργασία μεταξύ του παιδαγωγού, του ηθικού φιλοσόφου και του ιατρού (Villaume 1787 )

29 Εμφανίζεται έτσι, εκτός των καθαρά ιατρικών στόχων, και ένας ηθικο- παιδαγωγικός χαρακτήρας που προσδίδεται στις σωματικές ασκήσεις από τους διανοητές της εποχής οι οποίοι φυσικά επηρεάστηκαν καθοριστικά από την αρχαιοελληνική αντίληψη περί σωματικής-γυμναστικής άσκησης

30 Σ’ αυτήν την προοπτική οι υποχρεώσεις του κράτους ή της κοινότητας απέναντι στα μέλη τους δεν εξαντλούνται με τη δημιουργία βασικών υποδομών οικονομικής ανάπτυξης ή με μια υποτυπώδη ιατρική περίθαλψη, αλλά χρειάζεται (για την προσέγγιση των παραπάνω στόχων) η δημιουργία δημόσιων εγκαταστάσεων στελεχωμένων με ειδικούς περί της μεθοδικής και συστηματικής σωματικής εξάσκησης

31 Οι δημόσιες εγκαταστάσεις που εξυπηρετούσαν αυτόν τον στόχο στα μέσα του 19ου αιώνα ήταν τα δημόσια σχολεία ( θεσμοθέτηση της ΣΑ ), ενώ ταυτόχρονα καλλιεργείται η ιδέα της δημιουργίας δημόσιων χώρων για τη σωματική εξάσκηση όλων των πολιτών

32 Κωδικοποιούνται με μεθοδικό τρόπο οι ασκήσεις και τα παιχνίδια ανάλογα με την αξία που έχουν όσον αφορά στην προάσπιση και προαγωγή της υγείας αλλά και στην ηθική εκπαίδευση των νέων Η γνωστική θεμελίωση της ΣΑ, τις περιόδους αυτές, πραγματοποιείται, κατά κύριο λόγο, στη βάση ιατρικών και παιδαγωγικών- ηθικών αντιλήψεων που εξελίσσονται παράλληλα.

33 Μορφές κοινωνικής συγκρότησης και σωματικές ασκήσεις στις πρώτες φάσεις της νεωτερικότητας Την περίοδο μετάβασης από τις προ- νεωτερικές στις νεωτερικές κοινωνίες η μορφή της κοινωνικής συγκρότησης ασκούσε επιρροή στις αντιλήψεις αναφορικά με τη χρήση του ανθρώπινου σώματος, αλλά και εν γένει της σωματικής εξάσκησης

34 Εάν προσεγγίσουμε διερευνητικά τις σωματικές ασκήσεις και τον σκοπό τους, - σημειωτέο ότι συναντάμε ένα ευρύτατο φάσμα, όπως δρομικές δραστηριότητες, άλματα, ρίψεις, πυγμαχία, ξιφασκία, λαϊκά παιχνίδια με μπάλα ή με άλλα αντικείμενα- αλλά και αυτά των αγωνιστικών αντιπαραθέσεων τη χρονική περίοδο που αναφερόμαστε, διαπιστώνουμε εξαιρετικές ομοιότητες με τις σημερινές αθλητικές δραστηριότητες

35 Αυτό το δεδομένο όμως δε μας επιτρέπει να ταυτίσουμε το νόημα της νεωτερικής ή μετανεωτερικής αθλητικής πραγματικότητας με εκείνο της προ-νεωτερικής, της προ- μοντέρνας σωματικής εξάσκησης, του προ-νεωτερικού, του προ- μοντέρνου κινητικού πολιτισμού.

36 Ο Dunning (1973) περιγράφει με λεπτομέρεια στο παράδειγμα των λαϊκών παιχνιδιών του 16ου και 17ου αιώνα στην Αγγλία και σε αντιδιαστολή με τον σύγχρονο αθλητισμό, την απουσία τυπικών δομών και χρονικής διάρκειας της διαδικασίας, την απουσία προϋποθέσεων συμμετοχής και αριθμού των συμμετεχόντων σε αυτήν, την απουσία οριοθέτησης θεατών και συμμετεχόντων κ.λπ.

37 Όπως, δε, υπογραμμίζει ο Chahay (1988), στα λαϊκά παιχνίδια της εποχής σε όλες τις χώρες που αναφερόμαστε, η διαφοροποίηση σε επίπεδο ρόλων ήταν πολύ περιορισμένη και σχεδόν ανύπαρκτη

38 Η σωματική εξάσκηση και η οποιασδήποτε μορφής αγωνιστική αντιπαράθεση αποτελούσε τμήμα μιας εορταστικής διαδικασίας και εξυπηρετούσε κυρίως την ψυχαγωγία των επισκεπτών, ενώ υπό αυτές τις προϋποθέσεις δεν ετίθετο ζήτημα σύγκρισης επιδόσεων από διαδικασία σε διαδικασία ούτε διαφοροποίησης κανόνων για την ανέλιξη της διαδικασίας.

39 Δεν επρόκειτο για τον ακριβή προσδιορισμό, τη μέτρηση της επίδοσης αλλά για τον νικητή ως πρόσωπο ή ως ευρύτερη κοινωνική ομάδα Τα παιχνίδια νομιμοποιούνταν μέσω της παράδοσης, της εθιμοτυπίας και της συνήθειας. Η διεξαγωγή τους πραγματώνονταν σε αντιστοιχία με άγραφους κανόνες, γεγονός που αναδεικνύεται από την οργάνωση η οποία ήταν άτυπη και βασιζόταν σε κοινωνικές δομές εθιμοτυπικού χαρακτήρα.

40 Παρατηρώντας λοιπόν τις δομές των προ- μοντέρνων λαϊκών παιχνιδιών αλλά και γενικότερα των σωματικών ασκήσεων των κοινωνιών της Κεντροδυτικής Ευρώπης, δεν εντοπίζουμε ούτε τοπικά ούτε χρονικά ούτε κοινωνικά έναν περιορισμό, μια νοηματική ιδιαιτερότητα σαν αυτή που χαρακτηρίζει τον νεωτερικό και μετα-νεωτερικό αθλητισμό.

41 Εντούτοις θα πρέπει να επισημάνουμε ότι οι ανταγωνιστικές διαδικασίες και τα λαϊκά παιχνίδια στην προ-μοντέρνα κοινωνία πέραν του ψυχαγωγικού χαρακτήρα, δημιουργούσαν πλαίσια για συμμετοχή στη ζωή της ομάδας ή της κοινότητας (λειτουργία κοινωνικής ενσωμάτωσης) Ο τρόπος διεξαγωγής αυτών των δραστηριοτήτων αντανακλούσε την γενικότερη μορφή κοινωνικής οργάνωσης.

42 Οι προ-νεωτερικές κοινωνίες της Κεντροδυτικής Ευρώπης ήταν τμηματικά διαφοροποιημένες και οργανωμένες. Η διαφοροποιούσα τα κοινωνικά μέρη αρχή ήταν αυτή της διαστρωμάτωσης. Οι κοινωνίες ήταν διαρθρωμένες ιεραρχικά κατά στοιβάδες, κατά τμήματα. Αντίστοιχα και ανάλογα μ’ αυτήν τη μορφή συγκρότησης υπήρχαν ή εμφανίζονταν εξειδικευμένα κατά κοινωνικά στρώματα σχήματα σωματικής εξάσκησης και κινητικά πολιτισμικά σχήματα

43 Συνήθως ήταν άλλα, διαφορετικά για τους ευγενείς-αριστοκράτες, άλλα για τους χωρικούς και μετέπειτα για τους αστούς και μάλιστα εν μέρει άλλα για τους εκπροσώπους τού κλήρου

44 Το είδος και η μορφή τής σωματικής άσκησης αποτελούσε και χαρακτηριστικό στοιχείο της κοινωνικής προέλευσης, της κοινωνικής στρωμάτωσης του ενασχολούμενου, ενώ αυστηρή επιδίωξη των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων ήταν να περιφρουρήσουν αυτή την ιδιαιτερότητα, η οποία εξάλλου διαφοροποιούσε και τις κοινωνικές αποστολές τους.

45 Επειδή, για παράδειγμα, οι ευγενείς, οι αριστοκράτες συγκροτούσαν και αποτελούσαν και το σώμα, την ομάδα ασφάλειας, προστασίας και περιφρούρησης μιας κοινότητας, μιας κοινωνίας, οι σωματικές ασκήσεις οι οποίες σχετίζονταν μ’ αυτή την αποστολή ήταν ουσιαστικό συστατικό της καθημερινής ζωής τους

46 Ασκήσεις για την καλλιέργεια ικανοτήτων και δεξιοτήτων που έχουν σχέση με την ξιφασκία, τοξοβολία, πυγμαχία κ.λπ. επικρατούν μέχρι τον 17ο-18ο αιώνα και αποτελούν τη βάση δημιουργίας αγωνιστικών προτύπων και αγωνιστικού ήθους, τα οποία, φυσικά και κατά κανόνα, έχουν ανδροκεντρικό χαρακτήρα.

47 Αντίθετα, ο τρόπος ζωής των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων δεν επιτρέπει και δεν καθιστά νοηματική τη συστηματική ενασχόληση με σωματικές ασκήσεις. Η εξασφάλιση αγαθών για την επιβίωση αποτελούσε κυρίαρχη καθημερινή αποστολή για τα μέλη των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων, δεδομένο το οποίο άφηνε ελάχιστα περιθώρια για την ικανοποίηση ή και για την εμφάνιση άλλων κοινωνικών ή προσωπικών αναγκών.

48 Μια ρυθμική-συστηματική ενασχόληση με τις σωματικές ασκήσεις ήταν προνόμιο των χορτασμένων και κατ’ επέκταση των πλουσίων. Για τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα η ενασχόληση με σωματικές ασκήσεις πραγματοποιούνταν σε πλαίσιο εντός του οποίου ήταν εξασφαλισμένη η δυνατότητα εκπλήρωσης διατροφικών αναγκών, δηλαδή στο πλαίσιο κυρίως εορταστικών εκδηλώσεων

49 Για τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα— ιδίως για τους χωρικούς, για τους ανθρώπους της υπαίθρου— η ενασχόληση με σωματικές ασκήσεις περιοριζόταν στη διάρκεια κυρίως εκκλησιαστικών εορτών, εορτών στην αγορά ή στις ανακτορικές αυλές. Πολλές φορές με την κατανάλωση αλκοόλ που συνόδευε τις εορταστικές εκδηλώσεις δημιουργούνταν, στο πλαίσιο παιχνιδιών που περιελάμβαναν σωματικές αγωνιστικές αντιπαραθέσεις, πολλές κοινωνικές ταραχές

50 Έτσι αρχίζουν και εμφανίζονται τοπικές και χρονικές απαγορεύσεις όσον αφορά τη διεξαγωγή τους. Εμφανίζεται, δε, η τάση από τις αρχές εξουσίας να δομηθεί με τέτοιον τρόπο η λειτουργικότητα της εθιμοτυπίας, ούτως ώστε να ανελίσσεται ελεγχόμενα και ειρηνικά

51 Βλέπουμε δηλαδή ότι αρχίζει σιγά- σιγά να διαμορφώνεται μια αντίληψη δημιουργίας ειδικών χώρων γι’ αυτές τις δραστηριότητες, έτσι ώστε να μπορούν ελέγχονται. (Χρονική και χωρική διαφοροποίηση)

52 Ο κινητικός πολιτισμός των κοινωνιών της Κεντροδυτικής και Βόρειας Ευρώπης την περίοδο από τα τέλη του 15ου αιώνα μέχρι περίπου τις αρχές του 18ου αιώνα αντανακλά τα διαφορετικά νοήματα που έχει η σωματική δραστηριότητα ανά κοινωνική στρωμάτωση.

53 ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ