) ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ (Krugman, P. Robbin Wells (2009) ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Εκδ. ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ Θεσ/νικη ) ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΙΙ - ΘΕΩΡΙΑ 1.

) ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ (Krugman, P. Robbin Wells (2009) ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Εκδ. ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ Θεσ/νικη ) ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΙΙ - ΘΕΩΡΙΑ 1

1 Ο ΜΑΘΗΜΑ : 1 Ο ΜΑΘΗΜΑ : Τι είναι τα Οικονομικά. Οι καθημερινές συναλλαγές της Ζωής. Θεμελιώδεις αρχές. Οικονομικά Μοντέλα : Αντισταθμίσματα και Εμπόριο. Γραφικά στα οικονομικά 2

1 Ο ΜΑΘΗΜΑ : Alfred Marshall: Τα οικονομικά είναι μια μελέτη του ανθρώπινου είδους στις καθημερινές συναλλαγές της ζωής. Ποια είναι τα σημαντικά ερωτήματα που θέτουν οι καθημερινές συναλλαγές ; 1.Πως λειτουργεί το Οικονομικό σύστημα ; Πως χειρίζεται την προμήθεια των αγαθών ; 2.Πως οι άνθρωποι οδηγούνται σε αντιπαραγωγική συμπεριφορά. 3.Γιατί μερικές φορές έχουμε και στην οικονομία μια « κακιά χρονιά »; 4.Γιατί οι ανεπτυγμένες χώρες έγιναν πλούσιες με την πάροδο του χρόνου ; 5.Πως μπορεί μια κοινωνία να πετύχει την ευημερία που λαμβάνεται ως δεδομένη ; Για να ευημερεί μια κοινωνία θα πρέπει να υπάρχει ένας συντονισμός των παραγωγικών δραστηριοτήτων που να λειτουργεί καλά. Δηλαδή των δραστηριοτήτων που παράγουν τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που οι άνθρωποι επιθυμούν και τα κατευθύνουν σε ανθρώπους που τα θέλουν. 6. Γιατί μια οικονομία έχει τα πάνω και τα κάτω ; 7. ΤΟ ΑΟΡΑΤΟ ΧΕΡΙ. Ο τρόπος με τον οποίο μια οικονομία της αγοράς εκμεταλλεύεται τη δύναμη του ατομικού συμφέροντος προς όφελος της κοινωνίας. Αυτό το σύστημα είναι η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ (economy) ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ (economics) είναι η μελέτη των οικονομικών τόσο των ατόμων όσο και της κοινωνίας ολόκληρης. Μια οικονομία είναι επιτυχημένη όταν παρέχει αγαθά. 3

1 Ο ΜΑΘΗΜΑ : ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ (market failure) Μερικές φορές η επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος, αντί της προώθησης των συμφερόντων της κοινωνίας μπορεί στην πραγματικότητα να βλάψει την κοινωνία. Η μόλυνση των υδάτων και η ρύπανση του αέρα. Η υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων Ύφεση (Recession). Η οικονομία δεν λειτουργεί ομαλά και βιώνει διακυμάνσεις. Η μακροοικονομία ασχολείται με το φαινόμενο αυτό. Η Αμερική στις αρχές του 20 ο αιώνα : -10% των σπιτιών είχαν τουαλέτες με ροή νερού. -8% των σπιτιών είχαν κεντρική θέρμανση. -2% των σπιτιών είχαν ηλεκτρικό κλπ Πως είναι τα πράγματα σήμερα ; Η απάντηση είναι ότι από τότε μέχρι σήμερα λόγω της οικονομικής ανάπτυξης (economic growth) η οικονομία έχει την αυξημένη ικανότητα να παράγει αγαθά και υπηρεσίες. 4

Ατομική επιλογή, πόροι, κόστος ευκαιρίας, ευκαιρίες. Η κινητήριος δύναμη των Οικονομικών είναι η ατομική επιλογή (Individual Choice). Οι πόροι (resource) σπανίζουν. Δεν μπορούμε να έχουμε πάντα αυτό που θέλουμε. Πόροι: Γη, εργασία, κεφάλαιο (μηχανήματα, κτίρια και παραγωγικά μέσα που κατασκευάζονται από τον άνθρωπο) και το ανθρώπινο κεφάλαιο (εκπαίδευση και ικανότητες των εργαζομένων). Το κόστος ευκαιρίας (opportunity cost). Το κόστος που πρέπει να εγκαταλείψεις για να αποκτήσεις κάτι που θέλεις. Το 1900 το κόστος ευκαιρίας της εργασίας της γυναίκας εκτός σπιτιού ήταν πολύ υψηλό λόγω έλλειψης οικιακών συσκευών. Η οριακή απόφαση του «πόσο ….». Το «πόσο ….» είναι μια απόφαση που λαμβάνεται οριακά. Η απόφαση περιέχει ένα αντιστάθμισμα –συνδυασμό (trade-off)- μια σύγκριση κόστους – οφέλους. Η σύγκριση κόστους –οφέλους του να κανετε κάτι λίγο περισσότερο έναντι του να κάνετε κάτι λίγο λιγότερο είναι γνωστή ως οριακή ανάλυση (marginal analysis). Οι άνθρωποι θα εκμεταλλευτούν τις ευκαιρίες για να βελτιώσουν τη θέση τους. Αυτό είναι η βάση όλων των προβλέψεων των οικονομολόγων σχετικά με τη συμπεριφορά των ανθρώπων. Τα κίνητρα μπορούν να αλλάξουν της συμπεριφορά των ανθρώπων. 5

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ : Είναι ένα σύστημα συντονισμού των παραγωγικών δραστηριοτήτων πολλών ατόμων ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΝ ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ. Ο συντονισμός της αγοράς γίνεται αυτόματα γιατί η επιλογή ενός ατόμου εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την επιλογή πολλών άλλων. Για την κατανόηση της οικονομίας της αγοράς θα πρέπει να λάβουμε υπόψη την αλληλεπίδραση (interaction ) των επιλογών. (2) ΤΑ ΟΦΕΛΗ ΑΠΟ ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ. Σε μια οικονομία της αγοράς τα άτομα παρέχουν αγαθά και υπηρεσίες και λαμβάνουν αγαθά και υπηρεσίες μέσω του εμπορίου (trade). Τα οφέλη από το εμπόριο (gains from trade) είναι ότι τα άτομα μπορούν να έχουν περισσότερα από αυτά που επιθυμούν λόγω της εξειδίκευσης (specialization) (3) ΟΙ ΑΓΟΡΕΣ ΚΙΝΟΥΝΤΑΙ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ. Μια οικονομική κατάσταση βρίσκεται σε ισορροπίας (equilibrium) όταν κανένα άτομο δεν θα βελτίωνε τη θέση του κάνοντας κάτι διαφορετικό(4). Οι αγορές συνήθως ισορροπούν μέσω των αλλαγών των τιμών. Όταν υπάρχει μια αλλαγή η κατάσταση κινείται προς μια νέα ισορροπία. ΟΙ ΠΟΡΟΙ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΟΣΟ ΤΟ ΔΥΝΑΤΟΝ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΑ ΓΙΑ ΝΑ ΕΠΙΤΥΓΧΑΝΟΝΤΑΙ ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ. Μια οικονομία είναι αποτελεσματική (efficient)εάν εκμεταλλεύεται όλες τις ευκαιρίες για να βελτιώσει τη θέση κάποιων ατόμων χωρίς να επιδεινώσει τη θέση άλλων ατόμων. (5). Πολιτικές που προάγουν την κοινωνική δικαιοσύνη (equity) συχνά έχουν ως κόστος τη μειωμένη αποτελεσματικότητα στην οικονομία. 6

ΟΙ ΑΓΟΡΕΣ ΟΔΗΓΟΥΝ ΣΕ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ. Τα κίνητρα που δομούνται μέσα σε μια οικονομία διασφαλίζουν την καλή χρήση των πόρων. Υπάρχει εκμετάλλευση όλων των ευκαιριών που βελτιώνουν τη θέση του ατόμου. Αν οι αγορές είναι αναποτελεσματικές τότε … Η ΚΡΑΤΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΒΕΛΤΙΩΣΕΙ ΤΗΝ ΕΥΗΜΕΡΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΟΤΑΝ ΟΙ ΑΓΟΡΕΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΤΕΛΣΜΑΤΙΚΕΣ. Όταν οι αγορές δεν είναι αποτελεσματικές μια κατάλληλη κυβερνητική πολιτική μπορεί να μετακινήσει μια κοινωνία πλησιέστερα σε μια αποτελεσματική έκβαση, αλλάζοντας τον τρόπο χρησιμοποίησης των πόρων της κοινωνίας. 7

Επισκόπηση της Μακροοικονομικής Η ΜΕΓΑΛΗ ΚΡΙΣΗ ΜΕΓΑΛΗ ΚΡΙΣΗ Ο επιχειρηματικός κύκλος (business cycle). επιχειρηματικός κύκλος Απασχόληση και ανεργία. ΟΙ ΚΥΚΛΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΔΙΑΚΥΜΑΝΣΕΙΣ 8

ΜΕ ΤΙ ΘΑ ΑΣΧΟΛΗΘΟΥΜΕ ΣΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΥΤΟ ΜΕ ΤΙ ΘΑ ΑΣΧΟΛΗΘΟΥΜΕ ΣΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΥΤΟ Επισκόπηση της Μακροοικονομικής, δηλαδή της Οικονομίας ως ενιαίου συνόλου και σε τι διαφέρει από την Μικροοικονομική. Η σημασία του οικονομικού επιχειρησιακού κύκλου και γιατί οι διαμορφωτές της πολιτικής επιδιώκουν την εξομάλυνση των κυκλικών οικονομικών διακυμάνσεων. Τι είναι μακροπρόθεσμη ανάπτυξη και πως αυτή καθορίζει το βιοτικό επίπεδο μιας χώρας. Η σημασία του πληθωρισμού και του αποπληθωρισμού και γιατί είναι προτιμότερες οι σταθεροποίηση των τιμών Τι είναι σημαντικό από μακροοικονομικής άποψης σε μια ανοικτή οικονομία. 9 Η μακροοικονομία ασχολείται με το γενικό επίπεδο τιμών και το συνολικό επίπεδο απασχόλησης και επικεντρώνεται στη συμπεριφορά της συνολικής οικονομίας. Η μικροοικονομία ασχολείται με αποφάσεις παραγωγής και κατανάλωσης των καταναλωτών και των παραγωγών και με την κατανομή πόρων που σπανίζουν μεταξύ των κλάδων

Μακροοικονομία vs Μικροοικονομία Η ευρέως επικρατούσα άποψη ότι η κυβέρνηση θα πρέπει να αναλαμβάνει έναν ενεργό ρόλο και να ρυθμίζει τις βραχυπρόθεσμες διακυμάνσεις και τα δυσμενή γεγονότα στην οικονομία χρονολογείται από την Μεγάλη κρίση της δεκαετίας του 1930. Τέσσερις κύριοι τρόποι από τους οποίους τα Μακροοικονομικά διαφέρουν από τα Μικροοικονομικά. 1. Η συμπεριφορά της Μακροοικονομικής είναι μεγαλύτερη από το άθροισμα των ατομικών ενεργειών και των επιμέρους αποτελεσμάτων των αγορών 2. Η κυβέρνηση μπορεί να παίζει ένα σημαντικό ρόλο στα Μακροοικονομικά και να ρυθμίζει τις βραχυπρόθεσμες διακυμάνσεις. -Δημοσιονομική πολιτική -Νομισματική πολιτική 3. Η Μακροοικονομία είναι μια μελέτη για τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη η οποία εξαρτάται από τη χρήση των οικονομικών συνόλων. 4. Στη Μακροοικονομία, η θεωρία και η και η πολιτική εφαρμογή εστιάζουν στα οικονομικά σύνολα (economic aggregates), δηλαδή σε οικονομικές μετρήσεις που συνοψίζουν δεδομένα από πολλές διαφορετικές αγορές αγαθών εργαζομένων και περιουσιακών στοιχείων 10

Η ΜΕΓΑΛΗ ΚΡΙΣΗ Η ΜΕΓΑΛΗ ΚΡΙΣΗ (THE GREAT DEPRESSION) Ξεκίνησε τον Αύγουστο του 1929 και διήρκεσε μέχρι τη δεκαετία του 1930. Ξεκίνησε με ελαφρά πτώση της συνολικής παραγωγής η οποία συνέβαλε στην κατάρρευση του χρηματιστηρίου τον Οκτώβριο του 1929. Οι συνέπειες: Αύξηση της ανεργίας, πτώση της συνολικής παραγωγής κατάρρευση της αγοράς. Επιπτώσεις είχαμε σε όλες τις αγορές του ανεπτυγμένου κόσμου της εποχής. Ίσως ήταν και ο λόγος της ανόδου του Ναζισμού που τελικά οδήγησε στο ΙΙ Παγκόσμιο Πόλεμο 11

ΟΙ ΚΥΚΛΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΔΙΑΚΥΜΑΝΣΕΙΣ Η οικονομική κρίση (depression) είναι βαθιά, και εκτεταμένη οικονομική κάμψη. Η ύφεση (recession) είναι η περίοδος οικονομικής κάμψης όταν μειώνονται η παραγωγή και η απασχόληση. Η ανάπτυξη είναι μια περίοδος οικονομικής ανόδου, όταν αυξάνονται η παραγωγή και απασχόληση. Ο επιχειρηματικός κύκλος (business cycle) ή κυκλική επιχειρηματική διακύμανση είναι οι βραχυπρόθεσμες αλλαγές μεταξύ οικονομικής κάμψης, γνωστής ως ύφεσης (recession) και οικονομικής ανόδου γνωστής ως ανάπτυξης (expansion). επιχειρηματικός κύκλος 12

ΟΙ ΚΥΚΛΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΔΙΑΚΥΜΑΝΣΕΙΣ Οι επιπτώσεις στην ανεργία, στη συνολική παραγωγή και στο ρόλο της κυβερνητικής πολιτικής. Απασχόληση και ανεργία. Απασχόληση (employment) είναι ο αριθμός των ανθρώπων που απασχολούνται στην οικονομία. Ανεργία (unemployment) είναι ο αριθμός των ανθρώπων που ψάχνουν ενεργά για εργασία αλλά δεν απασχολούνται. Εργατικό δυναμικό (labor force) = Απασχόληση + Ανεργία. Δεν περιλαμβάνει τους απογοητευμένους εργαζόμενους και την υποαπασχόληση Απογοητευμένοι εργαζόμενοι (discourage workers)είναι μη εργαζόμενοι άνθρωποι, οι οποίοι είναι σε θέση να εργαστούν αλλά έχουν εγκαταλείψει την προσπάθεια εύρεσης εργασίας. Υποαπασχόληση (underemployment) είναι ο αριθμός των ανθρώπων που εργάζονται κατά τη διάρκεια της ύφεσης αλλά λαμβάνουν χαμηλότερους μισθούς απ’ ‘ότι θα έπαιρναν σε περίοδο ανάπτυξης, λόγω των λιγότερων ωρών εργασίας ή της χαμηλότερα αμειβομένης εργασίας ή και τα δυο. 13

ΟΙ ΚΥΚΛΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΔΙΑΚΥΜΑΝΣΕΙΣ Οι επιπτώσεις στην ανεργία, στη συνολική παραγωγή και στο ρόλο της κυβερνητικής πολιτικής. Ο δείκτης ανεργίας (unemployment rate) = = * 100 Είναι η ένδειξη του τι επικρατεί στην αγορά εργασίας. Στη διάρκεια των κρίσεων ο δείκτης ανεβαίνει ενώ μειώνεται σε περιόδους ανάπτυξης. Ακόμη και σε περιόδους μεγάλης ανάπτυξης υπάρχει κάποια ανεργία. Η ανεργία 10,2% στις ΗΠΑ το 1982 σήμαινε 12.000.000 άνθρωποι έψαχναν ενεργά για δουλειά. Στα τέλη της δεκαετία του 1990 λόγω της μεγάλης ανάπτυξης οι επιχειρήσεις έψαχναν να βρουν εργαζόμενους. 14

ΟΙ ΚΥΚΛΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΔΙΑΚΥΜΑΝΣΕΙΣ Οι επιπτώσεις στην ανεργία, στη συνολική παραγωγή και στο ρόλο της κυβερνητικής πολιτικής Η ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ Συνολική Παραγωγή: είναι η συνολική παραγωγή τελικών προϊόντων και υπηρεσιών. Εξαιρούνται προϊόντα και υπηρεσίες που παράγονται ως εισροές για την παραγωγή άλλων προϊόντων (οι εισροές ονομάζονται και ενδιάμεσα προϊόντα). Το ΑΕΠ (GDP) είναι η πραγματική αριθμητική μέτρηση της Συνολικής Παραγωγής. Στις κυκλικές οικονομικές διακυμάνσεις, το επίπεδο παραγωγή της οικονομίας και ο δείκτης ανεργίας κινούνται σε αντίθετες κατευθύνσεις. Σε περιόδους ύφεσης ή κρίσης το ΑΕΠ μειώνεται, ενώ σε περιόδους ανάπτυξης παρουσιάζει αύξηση. 15

ΟΙ ΚΥΚΛΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΔΙΑΚΥΜΑΝΣΕΙΣ Οι επιπτώσεις στην ανεργία, στη συνολική παραγωγή και στο ρόλο της κυβερνητικής πολιτικής Σταθεροποιητική πολιτική (stabilization policy): Οι προσπάθειες που αναλαμβάνονται από μια κυβέρνηση, με σκοπό την εξομάλυνση των υφέσεων και τη χαλιναγώγηση μιας υπερβολικής ανάπτυξης που μπορεί να προκαλέσει πληθωρισμό δηλαδή αύξηση του γενικού επιπέδου των τιμών. ( Ασκηση : Παρουσίαση του Προγράμματος Σταθερότητας και Ανάπτυξης ) Παρουσίαση του Προγράμματος Σταθερότητας και Ανάπτυξης ) Εργαλεία σταθεροποιητικής πολιτικής : 1.Η νομισματική πολιτική : περιλαμβάνει αλλαγές στην ποσότητα του κυκλοφορούντος χρήματος ή στα επιτόκια ή και στα δυο. 2.Δημοσιονομική πολιτική : περιλαμβάνει αλλαγές στη φορολόγηση ή στις δημόσιες δαπάνες ή και στα δυο. 16

ΟΙ ΚΥΚΛΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΔΙΑΚΥΜΑΝΣΕΙΣ Οι επιπτώσεις στην ανεργία, στη συνολική παραγωγή και στο ρόλο της κυβερνητικής πολιτικής Σταθερή μακροπρόθεσμη ανάπτυξη (secular long-run growth) ή μακροπρόθεσμη ανάπτυξη (long run growth) είναι η σταθερή ανοδική τάση της συνολικής παραγωγής σε χρονικό διάστημα αρκετών δεκαετιών. Η κατά κεφαλή μακροπρόθεσμη ανάπτυξη είναι το κλειδί για υψηλότερους μισθούς και αύξηση του βιοτικού επιπέδου. Το Παράδοξο της Φειδούς. Η προσπάθεια των νοικοκυριών να αυξήσουν τις αποταμιεύσεις τους μπορεί να είναι κακή για την οικονομία βραχυπρόθεσμα σε περίπτωση ανησυχίας για την πιθανότητα έλευσης δύσκολων οικονομικών καιρών. Έχουμε μείωση της κατανάλωσης και αύξηση της αποταμίευσης. Για σκεφτείτε τις συνέπειες αυτού του φαινομένου; Συνδυασμένο αποτέλεσμα ατομικών επιλογών. Πόση σημαντική είναι η διαφορά μιας μονάδας ανάπτυξης; Οι επιπτώσεις των διαφορών στην μακροπρόθεσμη ανάπτυξη συντίθεται με την πάροδο του χρόνου. Μια οικονομία που αναπτύσσεται με 3,5% το χρόνο, σε 25 χρόνια θα είναι 30% μεγαλύτερη από μια οικονομία που αναπτύσσεται με 2,5%. 17

ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΠΟΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ Η ονομαστική μέτρηση (nominal) κάποιου πράγματος όπως οι αμοιβές είναι μια μέτρηση που δεν έχει προσαρμοστεί στις αλλαγές των τιμών με την πάροδο του χρόνου. H πραγματική μέτρηση (real) κάποιου πράγματος όπως οι αμοιβές είναι μια μέτρηση που έχει προσαρμοστεί στις αλλαγές των τιμών με την πάροδο του χρόνου. Συνολικό επίπεδο τιμών (aggregate price level) ονομάζομε το γενικό επίπεδο όλων των τελικών προϊόντων και υπηρεσιών στην οικονομία. Πληθωρισμό (inflation)εμφανίζει η οικονομία όταν το γενικό επίπεδο τιμών αυξάνεται. Ενώ αποπληθωρισμό (deflation) εμφανίζει η οικονομία όταν το γενικό επίπεδο τιμών μειώνεται. Υπάρχουν δυο ευρέως χρησιμοποιούμενες μετρήσεις του συνολικού επιπέδου τιμών:  Ο αποπληθωριστής ΑΕΠ  Καταναλωτικός Δείκτης Τιμών 18

ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΠΟΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ Η ανοδική τάση στις τιμές δεν αποτελεί απαραίτητο στοιχείο της οικονομίας ούτε είναι απαραίτητα κάτι καλό. Ο πληθωρισμός αποθαρρύνει τους ανθρώπους να κατέχουν μετρητά επειδή τα χρήματα χάνουν την αξία τους με την πάροδο του χρόνου λόγω της ανόδου του συνολικού επιπέδου των τιμών. Ο αποπληθωρισμός ενθαρρύνει τους ανθρώπους να κατέχουν μετρητά τα οποία κερδίζουν με την πάροδο του χρόνου και το γεγονός αυτό μπορεί να είναι ελκυστικότερο από τις επενδύσεις σε εργοστάσια και άλλα παραγωγικά στοιχεία. Αυτό μπορεί να βαθύνει την κρίση. Σταθερότητα τιμών (price stability) έχουμε όταν το γενικό επίπεδο τιμών αλλάζει με αργούς ρυθμούς. Ο Δείκτης πληθωρισμού (inflation rate) είναι η ετήσια ποσοστιαία αλλαγή του Συνολικού επιπέδου τιμών. Ο δείκτης αυτός είναι αρνητικός σε περίπτωση αποπληθωρισμού. 19

ΜΙΑ FAST FOOD ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ 1954: η τιμή του Χάμπουργκερ στην Αμερική είναι $0,15. 1954-2002: Ο Δείκτης τιμών Καταναλωτή αυξήθηκε 600% ενώ η τιμή του Χάμπουργκερ 400% γιατί ο πληθωρισμός είχε υποχωρήσει τη δεκαετία του 1990. Η τιμή το 2002 ήταν $0,90. 20

ΚΛΕΙΣΤΗ ΚΑΙ ΑΝΟΙΚΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Κλειστή οικονομία (closed economy) είναι η οικονομία η οποία δεν ανταλλάσει αγαθά και υπηρεσίες ή περιουσιακά στοιχεία με άλλες χώρες. (πχ πριν το 1989 η Αλβανία, η Βουλγαρία, η ΕΣΣΔ κλπ). Ανοικτή οικονομία (open economy) είναι η οικονομία η οποία ανταλλάσει αγαθά και υπηρεσίες ή περιουσιακά στοιχεία με άλλες χώρες. (πχ ΗΠΑ, Ε.Ε. κλπ). Το 2002 οι ΗΠΑ πωλούσαν το 12% της συνολικής παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών. Ο Καναδάς πωλούσε το 50% της συνολικής παραγωγής (κυρίως στις ΗΠΑ). Τα Μακροοικονομικά της ανοικτής οικονομίας είναι η μελέτη εκείνων των πλευρών της Μακροοικονομικής οι οποίες επηρεάζονται από τις κινήσεις των αγαθών, υπηρεσιών και περιουσιακών στοιχείων πέραν των συνόρων. Συναλλαγματική ισοτιμία (exchange rate) μεταξύ δυο εθνικών νομισμάτων είναι η αξία του ενός νομίσματος σε σχέση με το άλλο. 21

ΚΛΕΙΣΤΗ ΚΑΙ ΑΝΟΙΚΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Από το σχεδιάγραμμα προκύπτει ότι: 1. Όταν η αγορά ενός € κοστίζει μόνο $0,85 τότε τα Ευρωπαϊκά Προϊόντα είναι φτηνότερα για τους Αμερικανούς. 2. Όταν η αγορά ενός € κοστίζει μόνο $1,30 τότε τα Ευρωπαϊκά Προϊόντα είναι ακριβότερα για τους Αμερικανούς. Όταν ένα Γερμανικό αυτοκίνητο κοστίζει 40.000€ με συναλλαγματική ισοτιμία 0,85$ η τιμή είναι 34.000$ (40.000*0,85$). Με ισοτιμία 1,30$ το αυτοκίνητο έχει τιμή $52.000. 3. Μια άλλη επίπτωση της συναλλαγματικής ισοτιμίας είναι η επίδραση της στο εμπορικό ισοζύγιο (trade balance) στη διαφορά μεταξύ της αξίας των αγαθών και υπηρεσιών που πουλάει σε άλλες χώρες και της αξίας των αγαθών και υπηρεσιών που αγοράζει από άλλες χώρες. 4. Οι διεθνείς κινήσεις χρηματοοικονομικών στοιχείων είναι γνωστές ως ροές κεφαλαίων (capital flows). Αυτές επιτρέπουν: Επέκταση των παραγωγικών δυνατοτήτων Υψηλότερη απόδοση των αποταμιεύσεων (παράδειγμα οι καταθέσεις ελλήνων σε Ελληνικές Τράπεζες στα Βαλκάνια) 22

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ : ΑΝΤΙΣΤΑΘΜΙΣΜΑΤΑ – ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΙ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΟ 23

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ : ΑΝΤΙΣΤΑΘΜΙΣΜΑΤΑ – ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΙ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΟ Τα περισσότερα μοντέλα είναι πειράματα σκέψης ή απλοποιημένες αναπαραστάσεις της πραγματικότητας. ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ : Το Όριο παραγωγικής δυνατότητας το οποίο αναπαριστά τις έννοιες της αποτελεσματικότητας, του κόστους ευκαιρίας και της οικονομικής ανάπτυξης. Το συγκριτικό πλεονέκτημα είναι ένα μοντέλο που επεξηγεί την πηγή των οφελών από το εμπόριο. Κάθε άνθρωπος και κάθε χώρα έχει ένα συγκριτικό πλεονέκτημα που του παρέχει αύξηση των οφελών από το εμπόριο. Το διάγραμμα της κυκλικής ροής είναι ένα μοντέλο που αναπαριστά συναλλαγές εντός της οικονομίας ως ροές αγαθών, παραγωγικών συντελεστών και χρημάτων μεταξύ των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. 24

ΓΙΑΤΙ ΟΙ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΙΣ ΕΛΕΓΧΟΥΝ ΤΙΣ ΤΙΜΕΣ Οι ανώτατες τιμές συνήθως επιβάλλονται κατά τη διάρκεια κρίσεων επειδή τα γεγονότα αυτά οδηγούν σε κερδοσκοπικά φαινόμενα. Οι έλεγχοι τιμών ( διατιμήσεις ) είναι νόμιμοι περιορισμοί και μπορούν να πάρουν δυο μορφές : μιας ανώτατης τιμής δηλαδή μιας ανώτατης τιμής την οποία επιτρέπεται στους πωλητές να πωλούν τα προϊόντα τους ή τις υπηρεσίες τους και ενός κατώτατου ορίου τιμής δηλαδή της κατώτατης τιμής την οποία απαιτείται να πληρώσουν οι αγοραστές για ένα προϊόν ή υπηρεσία. Οι ανώτατες τιμές δημιουργούν ελλείψεις μόνο όταν είναι μικρότερη από την τιμή ισορροπίας. Η ανώτατη τιμή προκαλεί αναποτελεσματικότητα γιατί δημιουργεί χαμένες ευκαιρίες με τις οποίες η παραγωγή και η κατανάλωση θα μπορούσε να αναπροσαρμοστούν και έτσι θα βελτίωνε τη θέση κάποιων χωρίς να επιδεινώνεται η θέση κάποιων άλλων. 25 Γιατί η Ανώτατη Τιμή προκαλεί Αναποτελεσματικότητα; 1. Προκαλεί αναποτελεσματική κατανομή σε καταναλωτές. Αυτό το φαινόμενο μπορεί να οδηγήσει στη «Μαύρη αγορά». 2. Οδηγεί σε Σπατάλη Πόρων (Wasted resources)(1) 3. Επιφέρει στα προϊόντα αναποτελεσματικά χαμηλή ποιότητα. 4. Οδηγεί στην Μαύρη αγορά (Black Market).

2 ο ΜΑΘΗΜΑ ΕΘΝΙΚΟΙ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΙ, ΑΕΠ, ΔΕΙΚΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ, ΔΕΙΚΤΗΣ ΤΙΜΩΝ, ΔΕΙΚΤΗΣ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ 26

ΕΘΝΙΚΟΙ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΙ, ΑΕΠ,ΔΕΙΚΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ, ΔΕΙΚΤΗΣ ΤΙΜΩΝ,ΔΕΙΚΤΗΣ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ ΕΘΝΙΚΟΙ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΙ, ΑΕΠ,ΔΕΙΚΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ, ΔΕΙΚΤΗΣ ΤΙΜΩΝ,ΔΕΙΚΤΗΣ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ Στο κεφάλαιο αυτό θα μάθουμε:  Πως οι οικονομολόγοι χρησιμοποιούν συνολικές μετρήσεις για να ανιχνεύσουν την απόδοση της οικονομίας.  Τι είναι Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ) και ο τρόπος υπολογισμού του.  Τι είναι το πραγματικό ΑΕΠ και τι το Ονομαστικό ΑΕΠ. Ποια είναι η διαφορά τους.  Ποια είναι η σπουδαιότητα του δείκτη ανεργίας και πως κινείται σε περιόδους κυκλικών διακυμάνσεων.  Τι είναι ο δείκτης τιμών και πως χρησιμοποιείται για τον υπολογισμό του δείκτη πληθωρισμού. 27

ΕΘΝΙΚΟΙ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΙ Οι ΕΘΝΙΚΟΙ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΙ (NATIONAL ACCOUNTS) εισοδήματος και προϊόντων παρακολουθούν τις χρηματικές ροές μεταξύ των τομέων της οικονομίας. Παρακολουθούν τις δαπάνες των καταναλωτών, τις πωλήσεις των παραγωγών, τις επενδυτικές δαπάνες των επιχειρήσεων, τις δημόσιες προμήθειες και τις ροές χρήματος μεταξύ διαφόρων τομέων της οικονομίας.ΕΘΝΙΚΟΙ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΙ Η ακρίβεια των λογαριασμών μιας χώρας αποτελεί έναν αξιόπιστο δείκτης της οικονομικής κατάστασης μιας χώρας. Όσο πιο αξιόπιστα είναι οι λογαριασμοί μιας χώρας τόσο περισσότερο προηγμένη οικονομικά είναι. Το ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΠΡΟΪΟΝ (ΑΕΠ) (GROSSDOMESTIC PRODUCT) = +καταναλωτικές δαπάνες σε αγαθά και υπηρεσίες + επενδυτικές δαπάνες εταιριών + τις αγορές αγαθών και υπηρεσιών από την κυβέρνηση + εξαγωγές - εισαγωγές ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΡΟΗΣ 28 Εξωτερικός δανεισμός Και αγορές μετοχών Εξωτερική δανειοληψία Και πωλήσεις μετοχών Εξαγωγές Εισαγωγές Επενδυτικές δαπάνες Α.Ε.Π Δανειοληψία και μετοχές Εκδιδόμενες από εταιρίες ΕΠΙΧΕΙΡ ΗΣΕΙΣ ΥΠΟΛΟΙ ΠΟΣ ΚΟΣΜΟΣ Καταναλωτικές δαπάνες Φόροι Κρατικές μεταβιβάσεις Ιδιωτικές καταθέσεις Μισθοί, κέρδη, τόκοι Κρατικές αγορές αγαθών και υπηρεσιών Κρατικός δανεισμός Αγορά προϊόντων και υπηρεσιών Αγορά Συντελε - στών Χρηματοο ι - κονομική αγορά

ΕΘΝΙΚΟΙ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΙ Το διάγραμμα κυκλικής ροής συνδέει τους τέσσερις τομείς της οικονομίας: Νοικοκυριά, εταιρίες, κυβέρνηση και υπόλοιπος κόσμος. Μέσω των τριών ειδών αγορών: Αγορές συντελεστών Αγορές αγαθών και υπηρεσιών. Αγορές χρηματοοικονομικών προϊόντων. Καταναλωτικές δαπάνες (consumer spending) είναι οι δαπάνες των νοικοκυριών σε αγαθά και υπηρεσίες. Μετοχή (stock) είναι το μερίδιο στη ιδιοκτησία μιας επιχείρησης που κατέχεται από έναν μέτοχο. Ομόλογο (bond) είναι ο δανεισμός που πληρώνει τόκο. Κρατικές μεταβιβάσεις (governments tranfers) είναι οι κυβερνητικές πληρωμές σε ιδιώτες για τις οποίες δεν παρέχονται σε αντάλλαγμα αγαθά ή υπηρεσίες. Διαθέσιμο εισόδημα (disposable income) = εισόδημα + κρατικές μεταβιβάσεις – φόροι = συνολικό ποσό εισοδήματος των νοικοκυριών που διατίθεται σε καταναλωτικές δαπάνες + αποταμίευση. 29 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΡΟΗΣ

ΕΘΝΙΚΟΙ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΙ Ιδιωτικές αποταμιεύσεις (private savings) = διαθέσιμο εισόδημα- καταναλωτικές δαπάνες. Η δανειοληψία της κυβέρνησης (government borrowing) είναι η ποσότητα των κεφαλαίων που δανείζεται η κυβέρνηση από τις χρηματοοικονομικές αγορές. Οι κρατικές αγορές αγαθών και υπηρεσιών (government purchases of goods and services) είναι οι συνολικές αγορές της κυβέρνησης (στρατιωτικές δαπάνες, δαπάνες για την υγεία, την παιδεία κλπ). Οι επενδυτικές δαπάνες (investment spending) είναι οι δαπάνες σε παραγωγικό υλικό κεφάλαιο, όπως μηχανήματα και κατασκευή οικοδομών, καθώς και σε αλλαγές του αποθέματος Τα αποθέματα είναι επενδυτική δαπάνη επειδή συνεισφέρουν στις μεγαλύτερες μελλοντικές πωλήσεις μιας εταιρίας (τα αποθέματα είναι μια μορφή επενδυτικής δαπάνης). 30 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΡΟΗΣ

ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΠΡΟΪΟΝ Τα σπίτια είναι επενδυτική δαπάνη γιατί παράγει ένα μελλοντικό ρεύμα υπηρεσιών- οικιακών για τους ιδιοκτήτες του. Είναι σαν κάποιος να νοικιάζει το σπίτι του από τον εαυτό του. Για το λόγο αυτό οι στατιστικολόγοι το θεωρούν τελικό προϊόν. Ο χάλυβας εξαντλείται στη παραγωγή και είναι ενδιάμεσο προϊόν. Η πρέσα μετάλλων είναι επενδυτικό αγαθό, δεν εξαντλείται και θα χρησιμοποιηθεί επανειλημμένα. Άρα είναι δαπάνη τελικού προϊόντος. ΤΕΛΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ (Final goods and services): Είναι τα προϊόντα και οι υπηρεσίες που πωλούνται στον τελικό χρήστη. ΕΝΔΙΑΜΕΣΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ (intermediate goods and services) είναι τα προϊόντα που αποτελούν εισροές στην παραγωγή τελικών προϊόντων και υπηρεσιών. ΑΕΠ είναι το σύνολο της αξίας όλων των τελικών προϊόντων και υπηρεσιών που παράγονται σε μια οικονομία κατά τη διάρκεια μιας δεδομένης χρονικής περιόδου. Το ΑΕΠ είναι ίσο με τις ροή κεφαλαίων που λαμβάνονται από τις εταιρίες από τις πωλήσεις τους στις αγορές αγαθών και υπηρεσιών 31 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΡΟΗΣ

ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΠΡΟΪΟΝ Οι συνολικές δαπάνες (aggregate spending) σε εγχωρίως παραγόμενα τελικά προϊόντα και υπηρεσίες είναι το άθροισμα των καταναλωτικών δαπανών, των επενδυτικών δαπανών, των κρατικών αγορών σε προϊόντα και υπηρεσίες, των εξαγωγών μείον τις εισαγωγές. Δηλαδή η συνολική δαπάνη (aggregate spending) σε τελικά προϊόντα που παράγονται σε μια οικονομία. Υπολογισμός της προστιθέμενης αξίας (value added) κάθε παραγωγού δηλαδή τη διαφορά μεταξύ της αξίας των πωλήσεων του και της αξίας των εισροών που αγοράζει από άλλη εταιρία Η αξία της ροής εισοδήματος των συντελεστών από τις εταιρίες προς τα νοικοκυριά με τη μορφή μισθών, κερδών, τόκων και ενοικίων είναι ίση με τη ροή χρημάτων από τις αγορές αγαθών και υπηρεσιών προς τις εταιρίες. Η ροή αυτή είναι η συνολική αξία της παραγωγής μιας οικονομίας δηλαδή το ΑΕΠ. Το ΑΕΠ είναι το άθροισμα του συνολικού εισοδήματος των συντελεστών που καταβάλλεται από εταιρίες και αποκομίζεται από τα νοικοκυριά σε μια οικονομία Για τον υπολογισμό του ΑΕΠ χρησιμοποιούνται και οι τρεις μέθοδοι. 32 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΡΟΗΣ

Ανακεφαλαίωση υπολογισμού του ΑΕΠ 1. ΑΕΠ = C ( consumer spending) +I (Investments)+G (government purchases of goods and services) +X (exports)-IM (Imports) Το ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΠΡΟΪΟΝ (GROSS DOMESTIC PRODUCT) = +καταναλωτικές δαπάνες σε αγαθά και υπηρεσίες + επενδυτικές δαπάνες εταιριών + τις αγορές αγαθών και υπηρεσιών από την κυβέρνηση + εξαγωγές – εισαγωγές. 2. ΑΕΠ = Προσθέτοντας την προστιθέμενη αξία όλων των παραγωγών. 3. ΑΕΠ = Προσθέτοντας όλα τα εισοδήματα των συντελεστών παραγωγής. 33

ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΕΠ Greek 1 ( Εξόρυξη μεταλλεύματος ) Greek 2 ( παραγωγή χάλυβα ) Greek 3 ( κατασκευή 1 αυτοκινήτου ) Συνολικό εισόδημα τομέα ΑΞΙΑ ΠΩΛΗΣΕΩΝ€4.200€9,000€21500 ΕΝΔΙΑΜΕΣΑ ΑΓΑΘΑ04.200€9,000 ΜΙΣΘΟΙ+2.000+3.700+10.00015.700 ΕΠΙΤΟΚΙΑ+1.000+600+1.0002.600 ΕΝΟΙΚΙΑ+200+300+5001.000 ΚΕΡΔΗ+1000+200+1.0002.200 ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΕΞΟΔΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ4.2009.00021.500 ΠΡΟΣΤΙΘΕΜΕΝΗ ΑΞΙΑ ΑΝΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ(value added) = ΑΞΙΑ ΠΩΛΗΣΕΩΝ – ΚΟΣΤΟΣ ΕΝΔΙΑΜΕΣΩΝ ΑΓΑΘΩΝ 4.2004.80012.50021.500 34 Συνολικά έξοδα σε εγχώρια π αραγόμενα τελικά π ροϊόντα και υ π ηρεσίες. Συνολικές π ληρωμές τομέα =€21,500

ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΕΠ Στο ΑΕΠ συμπεριλαμβάνονται :  Τα εγχωρίως παραγόμενα προϊόντα και υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένων κεφαλαιουχικών αγαθών, νέων ανεγέρσεων κτιρίων και αλλαγών σε απόθεμα. Στο ΑΕΠ δεν συμπεριλαμβάνονται : Ενδιάμεσα αγαθά και υπηρεσίες. Εισροές. Μεταχειρισμένα προϊόντα. Χρηματοοικονομικά στοιχεία όπως μετοχές και ομόλογα. Αγαθά και υπηρεσίες που παράγονται στο εξωτερικό. 35

ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΕΠ Για να αποφύγουμε τον διπλό υπολογισμό των δαπανών όταν υπολογίζουμε το ΑΕΠ χρησιμοποιώντας στοιχεία δαπανών, παραλείπουμε τις πωλήσεις εισροών από εταιρία σε εταιρία. Δεν παραλείπουμε όμως τις δαπάνες για αγορά κεφαλαιουχικών αγαθών (μηχανημάτων κλπ) από τις βιομηχανίες, τα οποία θα κρατηθούν για αρκετά χρόνια και συμβάλλουν στην παραγωγή προϊόντων.εταιρία. 36 ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΟΥ ΑΕΠ ΩΣ ΑΜΟΙΒΗ ΤΩΝ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΩΝ ΑΠΌ ΕΤΑΙΡΙΕΣ ΔΗΛΑΔΗ ΟΙ ΑΜΟΙΒΕΣ, ΕΡΓΑΣΙΑΣ, ΤΟΚΟΙ ΔΑΝΕΙΩΝ ΣΕ ΕΤΑΙΡΙΕΣ ΚΑΙ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ, ΕΝΟΙΚΙΑ, ΚΕΡΔΗ ΜΕΤΟΧΩΝ (μερίσματα) - γ’ τρόπος.μερίσματα Η άθροιση όλων αυτών δίνει το Συνολικό Εισόδημα των συντελεστών το οποίο είναι ίσο με το ΑΕΠ. Το ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΠΡΟΪΟΝ (ΑΕΘΠ) ορίζεται ως το σύνολο του εισοδήματος των συντελεστών παραγωγής που αποκομίζεται από τους κατοίκους μιας χώρας. Δεν περιλαμβάνει το εισόδημα των συντελεστών που αποκομίζεται από ξένους όπως κέρδη που καταβάλλονται σε ξένους επενδυτές που κατέχουν Ελληνικές μετοχές και πληρωμές μεταναστών που εργάζονται προσωρινά στη χώρα σε αγροτικές εργασίες. Περιλαμβάνει όμως το εισόδημα που αποκομίζεται στο εξωτερικό από Έλληνες όπως κέρδη μετοχών Ελληνικών επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στο εξωτερικό και αμοιβές συμβούλων που εργάζονται προσωρινά στο εξωτερικό.

ΣΥΝΙΣΤΩΣΕΣ ΤΟΥ ΑΕΠ ΣΥΝΙΣΤΩΣΕΣ ΤΟΥ ΑΕΠ Δύο ισοδύναμοι τρόποι υπολογισμού του ΑΕΠ ΣΥΝΙΣΤΩΣΕΣ ΤΟΥ ΑΕΠ Προστιθέμενη αξία από την Κυβέρνηση Κρατικές α π οκτήσεις αγαθών και υ π ηρεσιών 37 Προστιθέμενη αξία σε π αραγωγή υ π ηρεσιών Προστιθέμενη αξία σε π αραγωγή αγαθών Ε π ενδυτικές δα π άνες Καταναλωτικές δα π άνες Καθαρές εξαγωγές = Εξαγωγές - Εισαγωγές

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΑΕΠ ΚΑΙ ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΟ ΑΕΠ Πραγματικό ΑΕΠ (Real GDP) είναι η αξία όλων των τελικών προϊόντων και υπηρεσιών που παράγονται στην οικονομία κατά τη διάρκεια ενός δεδομένου έτους, και που υπολογίζεται χρησιμοποιώντας τιμές ενός επιλεγμένου έτους βάσης το οποίο πρέπει να γνωστοποιείται.Real GDP Ονομαστικό ΑΕΠ (nominal GDP) είναι η αξία όλων των τελικών προϊόντων και υπηρεσιών που παράγονται στην οικονομία κατά τη διάρκεια ενός δεδομένου έτους, και που υπολογίζεται χρησιμοποιώντας τις τρέχουσες τιμές. Η ΔΙΑΦΟΡΑ ΜΕΤΑΞΥ ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΟΥ ΑΕΠ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΑΕΠ 38

Τι δεν μετράει το Πραγματικό ΑΕΠ (GDP) Το πραγματικό κατά κεφαλή ΑΕΠ είναι μια μέτρηση της μέσης συνολικής παραγωγής ανά άτομο μιας οικονομίας. Δεν δείχνει πως μια χώρα χρησιμοποιεί την παραγωγή αυτή για να επηρεάσει το βιοτικό επίπεδο. Γενικώς μια χώρα με υψηλό ΑΕΠ έχει τη δυνατότητα να έχει υγιείς ανθρώπους με καλή μόρφωση και γενικώς να έχει μια καλή ποιότητα ζωής. Δεν υπάρχει όμως αντιστοιχία ένα προς ένα μεταξύ του ΑΕΠ και της ποιότητας ζωής. 39 Τι μας λέει το ΑΕΠ; Μετρά το μέγεθος της Οικονομίας. Μετρά την οικονομική απόδοση διαχρονικά. Συγκρίνει την οικονομική απόδοση των χωρών

40 Ονομαστικό ΑΕΠ Πραγματικό ΑΕΠ Διαφορά μεταξύ Ονομαστικού και Πραγματικού ΑΕΠ σε βάθος χρόνου στις ΗΠΑ σε τιμές 2000. 1969-1979 και 1979-1989 υπήρξαν υψηλά επίπεδα πληθωρισμού και ταυτόχρονη επιβράδυνση στην αύξηση του Πραγματικού ΑΕΠ.

Ο δείκτης Ανεργίας Ο δείκτης ανεργίας είναι πολύ σημαντικό στατιστικό στοιχείο για την οικονομική πολιτική γιατί η ανεργία οδηγεί σε μειωμένη παραγωγή και σε κοινωνικά προβλήματα. Ακόμη και σε περιόδους οικονομικής έκρηξης ο δείκτης ανεργίας δεν πέφτει ποτέ στο 0 γιατί μπορεί να υπάρχουν άτομα τα οποία δεν έχουν δουλειά, μπορούν να βρουν αλλά ψάχνουν την καλύτερη πρόταση. Ο δείκτης ανεργίας διαφοροποιείται σε μεγάλο βαθμό μεταξύ ομάδων του πληθυσμού. Ο δείκτης ανεργίας των νέων 18-27 ετών είναι πολύ μεγαλύτερος του δείκτη ανεργίας των ατόμων ηλικίας μεταξύ 28-38 ετών. Ο δείκτης ανεργίας πρέπει να ερμηνεύεται ως μια ένδειξη των συνθηκών που επικρατούν στην αγορά εργασίας και όχι ως μια κυριολεκτικά μέτρηση των ατόμων που δεν εργάζονται. Υπάρχει στενή σχέση μεταξύ του δείκτη ανεργίας και του ρυθμού αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ. 41

Ανάπτυξη και Ανεργία Στο διάγραμμα ( κάθε κουκίδα αντιπροσωπεύει ένα έτος της χρονικής περιόδου 1949-2004. Στο διάγραμμα Ο οριζόντιος άξονας μετρά τον ετήσιο ρυθμό αύξησης του Πραγματικού ΑΕΠ και ο κάθετος άξονας την αλλαγή στον δείκτη ανεργίας σε ποσοστιαίες μονάδες. Υπάρχει μια ισχυρή αρνητική σχέση μεταξύ της αύξησης στο πραγματικό ΑΕΠ και των αλλαγών στο δείκτη ανεργίας. Όταν η αύξηση είναι πάνω από το μέσο όρο, ο δείκτης ανεργίας μειώνεται. Όταν η αύξηση είναι κάτω από το μέσο όρο, τότε ο δείκτης αυξάνεται. Μπορεί ο δείκτης ανεργίας να ανεβαίνει όταν η οικονομία αναπτύσσεται κάτω του μέσου όρου; Δεν αποτελεί σύνηθες φαινόμενο αλλά ο συνδυασμός της βραδείας αλλά θετικής αύξησης στο πραγματικό ΑΕΠ με μια αύξηση ανεργίας μερικές φορές ονομάζεται ανάκαμψη με ανεργία. Από τη στιγμή που υπάρχει διεύρυνση, τότε η ανάπτυξη φθάνει σε ένα σημείο που μειώνει την ανεργία. 42

43 Η αρνητική σχέση που υπάρχει μεταξύ ανεργίας και ΑΕΠ ορίζεται από τον Νόμο του Okun (Arthur Okun) Ορίζεται ως : Ποσοστιαία Μεταβολή στο ΑΕΠ = 3% - 2  μεταβολή στο δείκτη της Ανεργίας Αν ο δείκτης της ανεργίας παραμένει σταθερός, τότε το πραγματικό ΑΕΠ αυξάνεται κατά 3%. Για κάθε ποσοστιαία μονάδα αύξησης της ανεργίας, η πραγματική αύξηση του ΑΕΠ μειώνεται κατά 2%. Έτσι αν η ανεργία αυξηθεί από 6% σε 8%, τότε το πραγματικό ΑΕΠ θα αλλάξει κατά : % Μεταβολή Πραγματικού ΑΕΠ = 3% - 2  (8% - 6%) = - 1% Νόμο του Okun ( Arthur Okun )

Δείκτες τιμών και συνολικό Επίπεδο τιμών Πρέπει να έχουμε έναν τρόπο μέτρησης των αλλαγών στο Γενικό Επίπεδο Τιμών. Οι οικονομολόγοι μετρούν τις μέσες αλλαγές τιμών για καταναλωτικά αγαθά και υπηρεσίες ρωτώντας πόσο περισσότερο ή λιγότερο θα πρέπει ένας τυπικός καταναλωτής να ξοδέψει για να αγοράσει το προηγούμενο καταναλωτικό πακέτο-δηλαδή το τυπικό καλάθι προϊόντων και υπηρεσιών που αγόραζε πριν. Ένα τυπικό καταναλωτικό πακέτο που χρησιμοποιείται για την μέτρηση των αλλαγών στο γενικό επίπεδο τιμών είναι το καλάθι της νοικοκυράς (market basket). ΑΣΚΗΣΗ: Ποιά προϊόντα και υπηρεσίες περιλαμβάνει το ΚΑΛΑΘΙ ΤΗΣ ΝΟΙΚΟΚΥΡΑΣ στην ΕΛΛΑΔΑ; Τι αντιπροσωπεύει το καλάθι της νοικοκυράς ; Πως συλλέγονται τα στοιχεία για τη δημιουργία του καλαθιού της νοικοκυράς; Το καλάθι της νοικοκυράς είναι το ίδιο για όλες της χώρες; 44

Δείκτες τιμών και συνολικό Επίπεδο τιμών Υπολογισμός του Κόστους του Καλαθιού της νοικοκυράς. Πριν την παγωνιά ένας τυπικός καταναλωτής αγόραζε 200 πορτοκάλια, 50 μανταρίνια, και 100 λεμόνια σε ένα έτος. ΕΡΩΤΗΜΑ: Πόσο θα κόστιζε αν αγόραζε το ίδιο μίγμα φρούτων; 45 Πριν την παγωνιάΜετά την παγωνιά Τιμή πορτοκαλιών€0,20€0,40 Τιμή μανταρινιών€0,60€1,00 Τιμή λεμονιών€0,25€0,45 Κόστος καλαθιού νοικοκυράς. (200*€0,20)+50*€0,60)+(100*€0,25)=€95(200*€0,40)+50*€1,00) +(100*€0,45)=€175 Μετά την παγωνιά το ίδιο πακέτο κοστίζει €175. Δηλαδή κοστίζει 1,842=175/95 περισσότερο. Έχουμε αύξηση του κόστους 84,2%.

Δείκτες τιμών και συνολικό Επίπεδο τιμών Η μέτρηση του συνολικού επιπέδου τιμών είναι εναρμονισμένη με κάποιο έτος βάσης. Η εναρμονισμένη μέτρηση του γενικού επιπέδου τιμών είναι γνωστή ως Δείκτης Τιμών (price index) και πάντα αναφέρεται και το έτος βάσης. Δείκτης Τιμών (price index)=  Ο δείκτης τιμών στο έτος βάσης είναι 100. σ 46

Δείκτης Πληθωρισμού (inflation rate) Ο δείκτης τιμών καταναλωτή είναι η ευρέως χρησιμοποιούμενη μέτρηση του συνολικού επιπέδου τιμών. Ο δείκτης τιμών αποτελεί τη βάση μέτρησης του πληθωρισμού. Δείκτης Πληθωρισμού (inflation rate) είναι η ποσοστιαία αλλαγή ανά έτος σ ’ ένα δείκτη τιμών ( τον δείκτη τιμών καταναλωτή ) Ο «δείκτης πληθωρισμού» αναφέρεται στην ετήσια ποσοστιαία αλλαγή στο δείκτη τιμών καταναλωτή. 47

ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΤΙΜΩΝ Η Σύνθεση του Καταναλωτικού δείκτη τιμών διαφέρει από χώρα, ανάλογα με τις συνήθειες των καταναλωτών αλλά και το κατά κεφαλή ΑΕΠ. Στο Δείκτη Τιμών στην Ιαπωνία, τα ωμά ψάρια αποτελούν το μεγαλύτερο τμήμα. Στη Γαλλία το κρασί. Στις φτωχές χώρες, το μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματος δαπανάται για τη διατροφή οπότε τα τρόφιμα αποτελούν ένα μεγάλο κομμάτι του δείκτη τιμών. Υπάρχουν άλλες δυο μετρήσεις τιμών για την διαπίστωση των αλλαγών των τιμών στην οικονομία : 1. Ο παραγωγικός δείκτης τιμών (producer price index μετράει το κόστος ενός τυπικού καλαθιού προϊόντων και υπηρεσιών τα οποία αγοράζονται από τους παραγωγούς. Ο δείκτης αυτός ανταποκρίνεται συχνά στις πληθωριστικές ή αποπληθωριστικές πιέσεις και είναι το πρώτο σημάδι αλλαγών στο δείκτη πληθωρισμού.producer price index 2. Ο αποπληθωριστή δείκτης (GDP Deflator) για ένα δεδομένο χρόνο ισούται με 100 επί τον λόγο Ονομαστικού ΑΕΠ / Πραγματικό ΑΕΠ. 48

ΤΕΛΟΣ 2 ου ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ 49

ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 50

Μακροπροθεσμη οικονομικη αναπτυξη 51 Με τι θα ασχοληθούμε στο κεφάλαιο αυτό: Πως η Μακροπρόθεσμη οικονομική ανάπτυξη μπορεί να μετρηθεί με την αύξηση του πραγματικού κατά κεφαλή ΑΕΠ, πως αυτή η μέτρηση αλλάζει στο χρόνο και πως διαφέρει από χώρα σε χώρα. Γιατί η παραγωγικότητα (productivity) είναι το κλειδί της μακροπρόθεσμης οικονομικής ανάπτυξης και πως η παραγωγικότητα οδηγείται από το υλικό κεφάλαιο (physical capital), το ανθρώπινο δυναμικό (human capital) και την τεχνολογική πρόοδο (technological progress). Τους παράγοντες που εξηγούν γιατί οι ρυθμοί ανάπτυξης διαφέρουν τόσο πολύ από χώρα σε χώρα. Πως η ανάπτυξη διαφοροποιήθηκε μεταξύ πολλών σημαντικών περιοχών του κόσμου και γιατί η υπόθεση της σύγκλισης (convergence hypothesis) εφαρμόζεται σε ανεπτυγμένες οικονομικά χώρες.

Ρυθμοι αναπτυξης ( Growth Rates ) 52  Πως οι ΗΠΑ κατόρθωσαν να παράγουν κατά κεφαλήν σχεδόν επτά φορές περισσότερο το 2000 από το 1900, δηλαδή μια αύξηση 600% του πραγματικού κατά κεφαλήν ΑΕΠ;  Η μακροπρόθεσμη οικονομική ανάπτυξη είναι μια βαθμιαία διαδικασία στην οποία το πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ αναπτύσσεται κατ’ ανώτατο όριο ένα μικρό ποσοστό κάθε χρόνο. Κατά τη διάρκεια του 20 ου αιώνα το πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ αυξήθηκε κατά μέσο όρο 1,9% το χρόνο. Επικεντρωνόμαστε στο Πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ γιατί μετρά τη συνολική αξία της παραγωγής των τελικών προϊόντων και υπηρεσιών σε μια οικονομία καθώς και το εισόδημα που αποκομίζεται στην οικονομία αυτή σε ένα δεδομένο έτος. Χρησιμοποιούμε το Πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ επειδή θέλουμε να ξεχωρίσουμε τις αλλαγές στην ποσότητα των αγαθών και υπηρεσιών από τις μεταβολές του επιπέδου των τιμών. Εστιάζουμε στο Πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ επειδή θέλουμε να απομονώσουμε την επίπτωση μιας αλλαγής στον πληθυσμό

Σύγκριση των οικονομιών στο χρόνο και τον χώρο ( Comparing Economies Across Time and Space ) 53 Από το 1900 μέχρι το 2003 το πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ των ΗΠΑ αυξήθηκε κατά 600% περίπου, το οποίο αντιστοιχεί σε μια μέση ετήσια αύξηση της τάξης του 1,9%

54 ΕΤΟΣΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΚΑΤΆ ΚΕΦΑΛΗΝ ΑΕΠ ΣΕ $ ΗΠΑ 2000 ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΚΑΤΆ ΚΕΦΑΛΗΝ ΑΕΠ ΤΟΥ 1900 ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΚΑΤΆ ΚΕΦΑΛΗΝ ΑΕΠ ΤΟΥ 2000 1900$5.219100%14,5% 19207.083136%19,7% 19408.943171%24,9% 196014.452277%40,3% 198023.700454%66,0% 200035.887688%100% SOURCE: Angus Maddison, The World Economy: Historical Statistics (ParisQ OECD, 2003) Το 1920 η οικονομία των ΗΠΑ παρήγαγε ήδη ανά άτομο το 136% της παραγωγής του 1900. Το 2000 παρήγαγε ανά άτομο το 688% της παραγωγής του 1900. Δηλαδή η παραγωγή ανά άτομο επταπλασιάστηκε. Εναλλακτικά, το 1900 η οικονομία των ΗΠΑ παρήγαγε μόνο το 14,5% της παραγωγής του 2000. Σήμερα αυτό το επίπεδο παραγωγής αντιστοιχεί σε συνθήκες σκληρής φτώχειας. (U.S. Real GDP per Capita) Το πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ των ΗΠΑ

Παράδειγμα του ρυθμού αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ 55 Το πραγματικό ΑΕΠ μιας χώρας Χ το 2007 είναι €485δισ. Το πραγματικό ΑΕΠ της χώρας Χ το 2008 είναι €500δις Πόση είναι ποσοστιαία αλλαγή; [ €500 δισ-€485 δισ) / €485 δισ ] * 100 = 0,0309 ή 3,09% Όταν αναφέρεται ότι η ανάπτυξη επιταχύνθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1990, στην πραγματικότητα αναφέρεται ότι ο ρυθμός ανάπτυξης αυξανόταν χρόνο με το χρόνο.  Παρά τη τεράστια οικονομική ανάπτυξη της Κίνας και της Ινδίας, οι δυο μεγαλύτερες χώρες του κόσμου από άποψη πληθυσμού συνεχίζουν, με στοιχεία του 2003, να είναι φτωχότερες από τις ΗΠΑ του 1900.  Το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου είναι φτωχότερο από την Κίνα και την Ινδία.  Στον επόμενο παγκόσμιο χάρτη οι χώρες κατατάσσονται σύμφωνα με τα επίπεδα του πραγματικού κατά κεφαλήν ΑΕΠ. ΚΙΝΑ ΚΑΙ ΙΝΔΙΑ

Το εισοδημα στον Κοσμο (Income Around the World) 56 Σε γενικές γραμμές οι χώρες της Ευρώπης και Β. Αμερικής έχουν υψηλά εισοδήματα σε αντίθεση με τις υπόλοιπες χώρες που το 50% των ανθρώπων του πλανήτη ζουν σε χώρες φτωχότερε ς από τις ΗΠΑ του 1900. ΠΗΓΗ: ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΤΡΑΠΕΖΑ

Ο ΚΑΝΌΝΑΣ ΤΟΥ 70 ( Rule of 70 ) 58  Ο κανόνας του 70 μας δίνει τα χρόνια που χρειάζονται για τον διπλασιασμό μιας μεταβλητής που αυξάνει βαθμιαία στο χρόνο.  Ο τύπος είναι:   Αν το πραγματικό ΑΕΠ αυξάνει με 1% το χρόνο θα χρειαστούν 70 χρόνια για τον διπλασιασμό του.  Αν το πραγματικό ΑΕΠ αυξάνει με 2% το χρόνο θα χρειαστούν 35 χρόνια για τον διπλασιασμό του.  Το πραγματικό κατά κεφαλή ΑΕΠ των ΗΠΑ αυξανόταν κατά μέσο όρο 1,9% το χρόνο. Θα είχαν χρειαστεί 37 χρόνια για τον διπλασιασμό του πραγματικού ΑΕΠ (70/1,9). Χρειάστηκαν τρεις περίοδοι των 37 ετών (δηλαδή 111 χρόνια) η κάθε μια, για να διπλασιαστεί τρεις φορές το πραγματικό κατά κεφαλή ΑΕΠ των ΗΠΑ.  Στην πορεία των 111 χρόνων το πραγματικού ΑΕΠ θα έπρεπε να είχε αυξηθεί κατά ένα συντελεστεί 2*2*2=8 (37*3=111). Το πραγματικό ΑΕΠ των ΗΠΑ αυξήθηκε όμως 7 φόρες που σημαίνει ότι έφθασε σε επίπεδα λίγο χαμηλότερα από το οκταπλάσιο επειδή ένα αιώνας έχει λιγότερα χρόνια.

Οι μέσοι ετήσιοι ρυθμοί αύξησης του πραγματικού κατά κεφαλήν πραγματικού ΑΕΠ 1975-2003 59 ΠΗΓΗ: ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΤΡΑΠΕΖΑ

Η ΤΥΧΗ ΤΗΣ ΙΡΛΑΝΔΙΑΣ 60 Στο δέκατο ένατο αιώνα, η Ιρλανδία ήταν απελπιστικά φτωχή. Ακόμα και στη δεκαετία του 1970, η Ιρλανδία παρέμεινε μία από τις φτωχότερες χώρες της Δυτικής Ευρώπης, από τις φτωχότερες χώρες της Λατινικής Αμερικής, όπως η Αργεντινή και η Βενεζουέλα. Αλλά τις τελευταίες δεκαετίες, το πραγματικό ΑΕΠ ανά κάτοικο αυξήθηκε γρήγορα στην Ιρλανδία και στην Κίνα. Η Ιρλανδία έχει γίνει μια από τις πλουσιότερες χώρες της Ευρώπης: το πραγματικό κατά κεφαλή ΑΕΠ της Ιρλανδίας είναι τώρα υψηλότερο από ό, τι στο Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γαλλία, και τη Γερμανία. Τι συμβαίνει στην Ιρλανδία μετά την παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση; (άσκηση) Γιατί η Ιρλανδία, μετά από αιώνες της φτώχειας, αναπτύχθηκε τόσο γρήγορα; Έδωσε μεγάλη σημασία στις υποδομές (infrastructure) και στο ανθρώπινο κεφάλαιο (human capital).

ΠΗΓΕΣ ΤΗΣ ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Παραγωγικότητα 61  Η μακροπρόθεσμη οικονομική ανάπτυξη εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από μια συνιστώσα: ΤΗΝ ΑΥΞΑΝΟΜΕΝΗ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ  Παραγωγικότητα εργασίας (Labor productivity), που συχνά αναφέρεται απλά ως η παραγωγικότητα, είναι η παραγωγή ανά εργαζόμενο. .Όπου υπάρχουν στοιχεία η Παραγωγικότητα ορίζεται η ανά ώρα παραγωγή. Αυτή είναι μια χρήσιμη στατιστική σύγκριση της παραγωγικότητας χωρών, επειδή ο αριθμός των ωρών εργασίας ενός μέσου εργαζόμενου διαφέρει από χώρα σε χώρα.  Για την οικονομία η Παραγωγικότητα είναι απλώς το πραγματικό ΑΕΠ διαιρούμενο από τον αριθμό των εργαζομένων ανθρώπων.

Παραγωγικότητα 62 Γιατί η υψηλότερη παραγωγικότητα είναι η μόνη πηγή της μακροπρόθεσμης ανάπτυξης; Μια οικονομία μπορεί να αυξήσει το πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ αν αυξήσει τις θέσεις εργασίας. Αυτό συνέβη στις ΗΠΑ στο ΙΙ Παγκόσμιο πόλεμο όταν εισήλθαν στην αγορά εργασίας οι γυναίκες. Το ποσοστό ενήλικων πολιτών που απασχολούνταν εκτός οικίας ανήλθε από 50% σε 58% και έτσι προέκυψε η έκρηξη στο πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ την περίοδο αυτή.

Παραγωγικότητα 63 Σε μεγαλύτερο χρονικό διάστημα ο ρυθμός αύξησης της απασχόλησης ποτέ δεν είναι πολύ διαφορετικός από τον ρυθμό αύξησης του πληθυσμού. Στον 20 ο αιώνα ο πληθυσμός των ΗΠΑ αυξανόταν 1,3%. Στον 20 ο αιώνα το πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ αυξανόταν 1,9%. Από αυτό το 1,7% (το 90%) ήταν αποτέλεσμα της αυξανόμενης παραγωγικότητας. Σε γενικές γραμμές, το συνολικό πραγματικό ΑΕΠ μπορεί να αυξάνεται λόγω αύξησης του πληθυσμού, ωστόσο κάθε μεγαλύτερη αύξηση στο πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ πρέπει να είναι αποτέλεσμα της αυξημένης παραγωγής ανά εργαζόμενο δηλαδή να οφείλεται στην υψηλότερη παραγωγικότητα. Η παραγωγικότητα είναι υψηλότερη, τηρουμένων άλλων πραγμάτων σταθερών, όταν οι εργαζόμενοι είναι εξοπλισμένοι με περισσότερο υλικό κεφάλαιο (πχ μηχανήματα), περισσότερο ανθρώπινο κεφάλαιο (εκπαίδευση) και καλύτερη τεχνολογία.

Το υλικό κεφάλαιο, Το ανθρώπινο κεφάλαιο, Η τεχνολογία 64  Σήμερα ο μέσος εργαζόμενος σε μια ανεπτυγμένη οικονομία παράγει περισσότερο από ότι πριν ένα αιώνα γιατί ο σύγχρονος εργαζόμενος έχει περισσότερο Υλικό κεφάλαιο (Physical capital ). Το υλικό κεφάλαιο συνίσταται από τους πόρους που κατασκευάζονται από τους ανθρώπους, όπως τα κτίρια και μηχανήματα.  Ο σύγχρονος εργαζόμενος είναι καλύτερα εκπαιδευμένος και άρα κατέχει περισσότερο ανθρώπινο κεφάλαιο (Human capital). Το ανθρώπινο κεφάλαιο είναι η βελτίωση της εργασίας που προκύπτει από την ενσωματωμένη στο εργατικό δυναμικό της εκπαίδευσης και της γνώσης. Θα ήταν αδύνατη η λειτουργία της οικονομίας με ένα πληθυσμό που θα ήταν εκπαιδευμένος με τα δεδομένα των αρχών του εικοστού αιώνα.  Οι σύγχρονες εταιρίες έχουν το πλεονέκτημα της επί έναν αιώνα συσσώρευσης τεχνολογικών εξελίξεων δηλαδή της τεχνολογικής προόδου. Η τεχνολογία (Technology) είναι τα τεχνικά μέσα για την παραγωγή των αγαθών και υπηρεσιών

ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ WAL-MART 65 Μετά από 20 υποτονικά χρόνια στις ΗΠΑ, η παραγωγικότητα αυξήθηκε με έντονα ταχύτερους ρυθμούς στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Τι προκάλεσε αυτή την επιτάχυνση; Ήταν μήπως η ανάπτυξη του διαδικτύου; Σύμφωνα με την McKinsey, σημαντική πηγή βελτίωσης της παραγωγικότητας μετά το 1995 ήταν μια απότομη αύξηση της αποτελεσματικότητας ανά εργαζόμενο. Το λιανικό εμπόριο- πωλούσε πολύ περισσότερα εμπορεύματα ανά εργαζόμενο. Γιατί;  Η Wal- Mart υπήρξε πρωτοπόρος στη χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας για τη βελτίωση της παραγωγικότητας. (Πρωτοπόρος στη χρήση των Η/Υ για έλεγχο αποθεμάτων, ανάγνωση bar-code scanner κλπ)-ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ & ΧΡΗΣΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ & ΥΛΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ  Ο κάθε εργαζόμενος σε μια επιχείρηση λιανικής πώλησης ήξερε για τους υπολογιστές, αλλά η Wal- Mart γνώριζε τι θα κάνει με αυτούς.- ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ  Μεγάλη οικονομική ανάπτυξη προέρχεται από τις καθημερινές βελτιώσεις παρά από τις γοητευτικές νέες τεχνολογίες.

Η λογιστική της αναπτυξης Η συναρτηση Συνολικής Παραγωγής 66  Η συνάρτηση Συνολικής Παραγωγής (aggregate production function) είναι μια υποθετική συνάρτηση η οποία δείχνει πως η παραγωγικότητα (το πραγματικό ΑΕΠ ανά εργαζόμενο) εξαρτάται από τις ποσότητες του φυσικού κεφαλαίου ανά εργαζόμενο και από ανθρώπινο κεφάλαιο ανά εργαζόμενο καθώς επίσης από το επίπεδο της τεχνολογίας.  Y=Το πραγματικό ΑΕΠ που παράγεται  L=Ο αριθμός των απασχολούμενων εργαζομένων  Y/L=Το πραγματικό ΑΕΠ που παράγεται ανά εργαζόμενο  K/L=Η ποσότητα του υλικού κεφαλαίου ανά εργαζόμενο  H/L=Η ποσότητα του ανθρώπινου κεφαλαίου ανά εργαζόμενο  Τ=Η μέτρηση της κατάστασης της χρησιμοποιούμενης τεχνολογίας  Οι οικονομολόγοι, αναλύοντας ιστορικά την οικονομική ανάπτυξη, ανακάλυψαν ένα κρίσιμο γεγονός σχετικά με την εκτίμηση της συνάρτησης συνολικής παραγωγής : Παρουσιάζει φθίνουσες αποδόσεις προς το υλικό κεφάλαιο (Diminishing returns to physical capita Η Συνάρτηση συνολικής παραγωγής : Υ/L =  (K/L, H/L,T)

ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΦΘΙΝΕΙ … ΑΛΛΑ ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ ΣΤΑΘΕΡΗ 67 Τι σημαίνουν οι φθίνουσες αποδόσεις προς το υλικό κεφάλαιο (diminishing returns to physical capital).  Τα επίπεδα της χρησιμοποιούμενης τεχνολογίας και του ανθρώπινου δυναμικού παραμένουν σταθερά. Επομένως κάθε διαδοχική αύξηση στην ποσότητα του υλικού κεφαλαίου ανά εργαζόμενο έχει ως αποτέλεσμα μια μικρότερη αύξηση στο πραγματικό ΑΕΠ ανά εργαζόμενο. Η αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ ανά εργαζόμενο γίνεται μικρότερη. … όταν το υλικό κεφάλαιο ανά εργαζόμενο αυξάνει Υλικό κεφάλαιο ανά εργαζόμενο ($2000) Μια μεγαλύτερη ποσότητα υλικού κεφαλαίου ανά εργαζόμενο που οδηγεί σε υψηλότερο πραγματικό ΑΕΠ ανά εργαζόμενο, υπόκειται σε φθίνουσες αποδόσεις: κάθε διαδοχική προσθήκη υλικού παράγει μια μικρότερη αύξηση σε παραγωγικότητα, δεδομένου ότι οι υπόλοιποι συντελεστές (ανθρώπινο κεφάλαιο και τεχνολογία) παραμένουν σταθεροί.

‘ Ένα 1 ο υποθετικό παράδειγμα : Πως το υλικό κεφάλαιο ανά εργαζόμενο επηρεάζει την παραγωγικότητα, τηρουμένων του Ανθρώπινου κεφαλαίου και της τεχνολογίας αμεταβλήτων. 68 Υλικό κεφάλαιο ανά εργαζόμενο Πραγματικό ΑΕΠ ανά εργαζόμενο 00 15.00030.000 45.000 55.000 Μια συνάρτηση συνολικής παραγωγής δείχνει φθίνουσες αποδόσεις προς το υλικό κεφάλαιο (diminishing returns to physical capital) όταν κάθε διαδοχική αύξηση στην ποσότητα υλικού κεφαλαίου οδηγεί σε μια μικρότερη αύξηση της παραγωγικότητας, ενώ το ανθρώπινο κεφάλαιο και το επίπεδο της χρησιμοποιούμενης τεχνολογίας παραμένει σταθερό. ΕΝΑ 2 ο ΥΠΟΘΕΤΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ: ΟΙ ΑΥΞΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΡΥΘΜΟΥ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΠΟΥ ΠΡΟΕΡΧΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΥΞΗΣΗ ΤΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ, ΕΝΩ ΤΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΚΑΙ Η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΕΙΝΑΙ ΣΤΑΘΕΡΕΣ. ΑΥΞΗΣΗ ΤΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥΑΥΞΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑΣ Α: 1% ΑΥΞΗΣΗ ΤΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΑΝΑ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟ0,75% ΑΥΞΗΣΗ ΤΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΑΝΑ ΕΡΓ/ΝΟ Β.: 1% ΑΥΞΗΣΗ ΤΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΑΝΑ ΕΡΓ/ΝΟ0,66% ΑΥΞΗΣΗ ΤΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΑΝΑ ΕΡΓ/ΝΟ Γ.: 1% ΑΥΞΗΣΗ ΤΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΑΝΑ ΕΡΓ/ΝΟ0,50% ΑΥΞΗΣΗ ΤΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΑΝΑ ΕΡΓ/ΝΟ

ΦΘΙΝΟΥΣΕΣ ΑΠΟΔΟΣΕΙΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΥΛΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Diminishing returns to physical capital 69  Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι το πραγματικό ΑΕΠ ανά εργαζόμενο πέφτει κατά την ποσότητα προσθήκης υλικού κεφαλαίου. Σημαίνει ότι η αύξηση στο πραγματικό ΑΕΠ ανά εργαζόμενο γίνεται συνεχώς μικρότερη παραμένοντας ωστόσο στο μηδέν ή πάνω από το μηδέν.  Έτσι μια αύξηση στο υλικό κεφάλαιο ανά εργαζόμενο δεν θα μειώσει ποτέ την παραγωγικότητα. Λόγω όμως των φθινουσών αποδόσεων, σε κάποιο σημείο η μη περαιτέρω αύξηση της ποσότητας του υλικού κεφαλαίου ανά εργαζόμενο παράγει ένα οικονομικό αποτέλεσμα : σε κάποιο σημείο, η αύξηση της παραγωγής είναι τόσο μικρή που δεν αξίζει τον κόστος προσθήκης υλικού κεφαλαίου.  Οι φθίνουσες αποδόσεις προς οποιαδήποτε εισροή- υλικό κεφάλαιο ή ανθρώπινο κεφάλαιο αποτελούν ένα χαρακτηριστικό της παραγωγής.

70 ΦΘΙΝΟΥΣΕΣ ΑΠΟΔΟΣΕΙΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΥΛΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Diminishing returns to physical capital Η αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ ανά εργαζόμενο γίνεται μικρότερη. … όταν το υλικό κεφάλαιο ανά εργαζόμενο αυξάνει Υλικό κεφάλαιο ανά εργαζόμενο ($-2000) Κάθε αύξηση $30.000 σε φυσικό κεφάλαιο ανά εργαζόμενο προσθέτει λιγότερη παραγωγικότητα. Σημεία Α, Β και C. Οι φθίνουσες αποδόσεις μπορεί να εξαφανιστούν εάν αυξήσουμε την ποσότητα του ανθρώπινου κεφαλαίου ή αν βελτιώσουμε την τεχνολογία ή και τα δυο, την ίδια στιγμή που αυξάνει η ποσότητα υλικού κεφαλαίου.

Τεχνολογική πρόοδος και ανάπτυξη της παραγωγικότητας ( Technological Progress & Productivity Growth ) 71 Πως θα εκτιμηθούν οι επιπτώσεις από την τεχνολογική πρόοδο; Η τεχνολογική πρόοδος μετατοπίζει την καμπύλη παραγωγικότητας προς τα πάνω δεδομένου ότι το ανθρώπινο κεφάλαιο ανά εργαζόμενο είναι σταθερό. 1% αύξηση το χρόνο. Α στο C 2% αύξηση το χρόνο ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ ΜΕ ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ 2005 ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ ΜΕ ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ 1935 ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΑΕΠ ΑΝΑ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟ ($-2000 ) ΥΛΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΝΑ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟ $2000 Το 1% οφείλεται στην υψηλότερη παραγωγικότητα συντελεστών Η αύξηση της συνολικής παραγωγικότητας συντελεστών μετατοπίζει την καμπύλη προς τα επάνω. Όταν η συνολική παραγωγικότητα συντελεστών αυξάνει, η οικονομία μπορεί να επιτύχει περισσότερη παραγωγή με την ίδια ποσότητα υλικού κεφαλαίου, ανθρώπινου κεφαλαίου και εργασίας.

Η συνολική παραγωγικότητα συντελεστών 72 Οι περισσότερες εκτιμήσεις διαπιστώνουν ότι οι αυξήσεις στη συνολική παραγωγικότητα συντελεστών αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο της οικονομικής ανάπτυξης μιας χώρας. Η συνολική παραγωγικότητα είναι η ποσότητα παραγωγής που μπορεί να επιτευχθεί με μια δεδομένη ποσότητα εισροής συντελεστών Οι παρατηρούμενες αυξήσεις στη συνολική παραγωγικότητα συντελεστών μετρούν τις οικονομικές επιπτώσεις της τεχνολογικής προόδου. Η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΟΔΟΣ ΕΊΝΑΙ ΚΡΙΣΙΜΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Φυσικοί Πόροι 73  Οι φυσικοί πόροι έχουν επίπτωση στην παραγωγικότητα. Οι πλούσιες σε φυσικούς πόρους χώρες έχουν υψηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ από τις λιγότερο τυχερές χώρες. Παράδειγμα: Το Κουβέιτ.  Στο σύγχρονο κόσμο, οι φυσικοί πόροι αποτελούν, για την πλειοψηφία των χωρών, ένα πολύ λιγότερο σημαντικό παράγοντα της παραγωγικότητας απ’ ότι είναι το ανθρώπινο ή υλικό κεφάλαιο Παράδειγμα : η Ιαπωνία, χώρα πολύ ανεπτυγμένη με ελάχιστους φυσικούς πόρους ενώ η Νιγηρία, χώρα με τεράστια κοιτάσματα πετρελαίου αλλά πολύ φτωχή.  Thomas Malthus- Η αρχή του πληθυσμού (1798): Ανέδειξε την σταθερή ποσότητα γαιών ανά τον κόσμο ως βάση μιας απαισιόδοξης πρόβλεψης σχετικά με την μελλοντική παραγωγικότητα. « καθώς αυξανόταν ο πληθυσμός, η ποσότητα γης ανά εργαζόμενο θα μειωνόταν. Το γεγονός αυτό θα προκαλούσε πτώση της παραγωγικότητας. Μακροπρόθεσμα η πλειοψηφία των ανθρώπων θα ήταν καταδικασμένη να ζει στα όρια της πείνας. Μόνο οι ρυθμοί θανάτων θα ήταν αρκετά υψηλοί και οι ρυθμοί γεννήσεων αρκετά χαμηλοί ώστε να αποτρέπεται η ταχεία αύξηση του πληθυσμού από την υπέρτερη αύξηση της παραγωγικότητας».

Το παράδοξο της Τεχνολογ I ας της Πληροφορ I ας. The Information Technology Paradox Το παράδοξο της Τεχνολογ I ας της Πληροφορ I ας. The Information Technology Paradox 74  Στο διπλανό σχεδιάγραμμα φαίνεται ο ετήσιος ρυθμός αύξησης της παραγωγικότητας εργασίας στις ΗΠΑ σε 10ετή βάση. Δηλαδή, το 1957 είναι ο μέσος όρος της δεκαετίας 1947-1957, το 1958 είναι μέσος όρος της δεκαετίας 1948-1958.κλπ.  Παρατηρείται μεγάλη πτώση στο ρυθμό αύξησης στις αρχές της δεκαετίας του 70.  Ο ρυθμός ανάπτυξης στα τέλη της δεκαετίας του 60 ήταν 3% ενώ ήταν 1% στα μέσα της δεκαετίας του 80 παρά την τεχνολογική πρόοδο. Γιατί όμως αυτό το παράδοξο;  Ο Robert Solow πιστεύει ότι η επανάσταση της τεχνολογίας φαίνεται παντού εκτός από τις στατιστικές. Γιατί η τεχνολογία δεν επέδειξε μεγάλα οφέλη; Ο Paul David πιστεύει ότι μια νέα τεχνολογία δεν αποδίδει το πλήρες δυναμικό της αν χρησιμοποιείται με παλιούς τρόπους. Η Al-Mart απέδειξε ότι ένα μεγάλο μέρος της αποτελεσματικότητας της οφείλεται στην αποτελεσματική χρήση της τεχνολογίας.

Γιατί διαφέρουν οι Ρυθμοί ανάπτυξης Why Growth Rates Differ 75 Oι Ρυθμοί ανάπτυξης διαφέρουν γιατί οι οικονομίες με ταχεία ανάπτυξη τείνουν να είναι οικονομίες που προσθέτουν υλικό κεφάλαιο, αυξάνουν το ανθρώπινο κεφάλαιο, έχουν ταχεία τεχνολογική πρόοδο ή και τα τρία σε ουσιαστικό επίπεδο. Μια σειρά από παράγοντες επηρεάζουν τις διαφορές μεταξύ των χωρών των ρυθμών ανάπτυξης τους. Αυτές είναι:  Η αποταμίευση και οι επενδυτικές δαπάνες.  Οι ξένες επενδύσεις.  Η εκπαίδευση.  Οι υποδομές.  Η έρευνα και ανάπτυξη.  Η πολιτική σταθερότητα.  Η προστασία των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων.

Γιατί διαφέρουν οι Ρυθμοί ανάπτυξηΣ Why Growth Rates Differ 76 Η αποταμίευση και οι επενδυτικές δαπάνες. Αποταμίευση. Εσωτερικός και εξωτερικός δανεισμός. Το ποσό της αποταμίευσης και η ικανότητα μιας οικονομίας να κατευθύνει τις αποταμιεύσεις σε παραγωγικές επενδυτικές δαπάνες εξαρτάται από τους θεσμούς της οικονομίας και από το χρηματοοικονομικό σύστημα. Ξένες Επενδύσεις. Η αύξηση στο πραγματικό ΑΕΠ που παράγεται από ξένες επενδύσεις είναι συνήθως μεγαλύτερη από τον τόκο και τα κέρδη που καταβάλλονται στους ξένους. Άρα η χώρα επωφελείται από τις ξένες επενδύσεις. Σε πολλές περιπτώσεις υπάρχει μια επιπλέον απόδοση για την λήπτρια χώρα όταν οι ξένες εταιρίες επενδύουν σε μια χώρα κατασκευάζοντας ή αγοράζοντας εργοστάσια. Συνήθως φέρνουν μαζί τους νέα τεχνολογία που διαχέεται σε όλη την οικονομία της λήπτριας χώρας, αυξάνοντας την παραγωγικότητα σε πολλούς τομείς. Εκπαίδευση Η ποιότητα της εκπαίδευσης που μια χώρα παρέχει στους πολίτες της έχει μεγάλη επίπτωση στον ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης. Υποδομές Αυτές αναφέρονται σε δρόμους, λιμάνια, ενέργεια, δίκτυα πληροφοριών και άλλα τμήματα του υλικά κεφαλαίου. Οι φτωχές υποδομές αποτελούν ένα μεγάλο εμπόδιο για την οικονομική ανάπτυξη. Ίσως η πιο κρίσιμη υποδομή είναι κάτι που σπάνια σκεφτόμαστε: Τα βασικά μέτρα δημόσιας υγείας με τη μορφή καθαρού νερού και του ελέγχου των ασθενειών. Έρευνα και Ανάπτυξη. Έρευνα και Ανάπτυξη είναι οι δαπάνες για τη δημιουργία και εφαρμογή νέων τεχνολογιών. Η Ε/Α γίνεται είτε από κρατικούς φορείς είτα από ιδιωτικές επιχειρήσεις. Η περίπτωση του Thomas Edison. Η πολιτική σταθερότητα και η προστασία των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων αποτελούν κρίσιμα συστατικά στοιχεία της μακροπρόθεσμης οικονομικής ανάπτυξης. Η μακροπρόθεσμη οικονομική ανάπτυξη στις επιτυχημένες οικονομίες έγινε δυνατή επειδή υπάρχουν καλοί νόμοι, θεσμοί που εφαρμόζουν τους νόμους αυτούς και ένα σταθερό πολιτικό σύστημα που συντηρεί τους θεσμούς αυτούς.

Επιτυχία, Απογοήτευση και αστοχΙα 77 Η Νότια Κορέα και κάποιες άλλες χώρες της Ανατολικής Ασίας παρουσίασαν αρκετά επιτεύγματα οικονομικής ανάπτυξης. Η Αργεντινή, όπως και οι περισσότερες χώρες της Λατινικής Αμερικής είχαν υψηλό πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ στις αρχές του 20 ου αιώνα αλλά έχουν καταφέρει πολύ μικρή αύξηση στο πραγματικό ΑΕΠ στο τέλος του 20 ου αιώνα. Η οικονομία της Γκάνα, όπως και των περισσοτέρων χωρών, παρουσιάζουν στασιμότητα Η Εμπειρία της Ανατολικής Ασίας δείχνει, ότι η οικονομική ανάπτυξη μπορεί να είναι ιδιαιτέρως ταχεία σε χώρες που προσπαθούν να φτάσουν άλλες χώρες με υψηλότερο ΑΕΠ. Σ΄ αυτή τη βάση, πολλοί οικονομολόγοι προτείνουν μια γενική αρχή, γνωστή ως ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΗΣ ΣΥΓΚΛΙΣΗΣ (CONVERGENCE HYPOTHESIS). Η αρχή (Η ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΗΣ ΣΥΓΚΛΙΣΗΣ) αυτή λέει ότι οι διαφορές στο πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ μεταξύ των χωρών τείνουν να μικραίνουν με την πάροδο του χρόνου, επειδή οι χώρες που άρχισαν με χαμηλότερο πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ τείνουν να έχουν υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης.

78  Η Αφρική είναι μια Ήπειρος με 600 εκατ. Κατοίκους (διπλάσιους των ΗΠΑ).  Σε πολλές περιοχές, το βιοτικό επίπεδο του είναι χαμηλότερο από αυτό των ΗΠΑ πριν 200 χρόνια.  Το 1970, το 42% των Αφρικανών ζούσαν με λιγότερο από $1 την ημέρα. Το 2001, το 46% ζούσαν με λιγότερο από $1 την ημέρα.  Γιατί; 1. Πολιτική αστάθεια. 2. Αποικιοκρατία. 3. Εμφύλιοι πόλεμοι. 4. Ιδιοκτησιακά δικαιώματα. 5. Διαφθορά. Στις φτωχές χώρες η παραγωγικότητα των εργαζομένων εμποδίζεται σοβαρά από τον υποσιτισμό και τις ασθένειες.

Συγκλίνουν οι ΟικονομίεΣ Are economies converging? 79 Οι ανεπτυγμένες χώρες στηρίζουν την υπόθεση της σύγκλισης (σχεδ. α) Ο κόσμος όμως δεν φαίνεται να επαληθεύει την υπόθεση της σύγκλισης (σχεδ.b). Οι οικονομολόγοι πιστεύουν ότι οι χώρες με χαμηλό πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ τείνουν να έχουν υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης από χώρες με σχετικά υψηλό πραγματικό ΑΕΠ, τηρουμένων των άλλων παραγόντων σταθερών (εκπαίδευση, δίκαιο, υποδομές κλπ. Όταν υπάρχει προσαρμογή αυτών των παραγόντων τότε έχουν υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης. Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό συμβατική σύγκλιση

80 ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

81 ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΣΗ, ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 82 1. ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΧΕΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΩΝ ΔΑΠΑΝΩΝ; 2. ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΔΑΝΕΙΑΚΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ, ΟΙ ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΤΕΣ ΕΡΧΟΝΤΑΙ ΣΕ ΕΠΑΦΗ ΜΕ ΤΟΥΣ ΔΑΝΕΙΟΛΗΠΤΕΣ; 3. ΠΟΙΟΣ ΕΊΝΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΩΝ ΤΕΣΣΑΡΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΕΙΔΩΝ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ: ΜΕΤΟΧΩΝ, ΟΜΟΛΟΓΩΝ, ΔΑΝΕΙΩΝ ΚΑΙ ΤΡΑΠΕΖΙΚΩΝ ΚΑΤΑΘΕΣΕΩΝ. 4. ΠΩΣ ΟΙ ΧΡΗΜΑΤΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΕΝΔΙΑΜΕΣΟΙ ΒΟΗΘΟΥΝ ΕΠΕΝΔΥΤΕΣ ΝΑ ΠΕΤΥΧΟΥΝ ΕΠΙΜΕΡΙΣΜΟ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ. 5. ΤΙ ΚΑΘΟΡΙΖΕΙ ΤΙΣ ΤΙΜΕΣ ΤΩΝ ΜΕΤΟΧΩΝ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ ΟΙ ΔΙΑΚΥΜΑΝΣΕΙΣ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟΥ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΠΗΓΗ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΣΤΑΘΕΙΑΣ

ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΩΝ ΔΑΠΑΝΩΝ 83 Οι βασικές συνιστώσες της Οικονομικής Ανάπτυξης είναι το Ανθρώπινο Κεφάλαιο και το Υλικό Κεφάλαιο. Οι επενδυτικές δαπάνες » είναι μόνο οι δαπάνες που προσθέτουν στο απόθεμα υλικού κεφαλαίου της οικονομίας. « Κάνω μια επένδυση » είναι η πράξη της αγοράς ενός χρηματοοικονομικού στοιχείου όπως μετοχές, ομόλογα ή ακίνητα. Οι επενδυτικές δαπάνες πρέπει να χρηματοδοτούνται από τις αποταμιεύσεις ( εγχώρια αποταμίευση ή αποταμίευση εξωτερικού ).

Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΣΗΣ – ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΩΝ ΔΑΠΑΝΩΝ (Savings – Investment spending identy) 84 Σε μια Οικονομία η Αποταμίευση και οι Επενδυτικές δαπάνες είναι ίσες. Απόδειξη: ΑΕΠ = C+I+G+X-IM (1) C= Οι δαπάνες καταναλωτών I= οι επενδυτικές δαπάνες G= οι κρατικές αγορές αγαθών και υπηρεσιών X= η αξία των εξαγωγών IM= η αξία των εισαγωγών από άλλες χώρες. Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΣΗΣ - ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΩΝ ΔΑΠΑΝΩΝ ΣΕ ΜΙΑ ΚΛΕΙΣΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΑΕΠ = C+I+G (2) Ι = ΑΕΠ -C-G (3) Οι ιδιωτικές αποταμιεύσεις είναι ίσες με το διαθέσιμο εισόδημα ( νοικοκυριών, συμπεριλαμβανομένων κρατικών μεταβιβάσεων, καθαρό από φόρους ) μειον τις καταναλωτικές δαπάνες. S Ιδιωτών = ΑΕΠ +TR –T-C (4) S Ιδιωτών = Ιδιωτική αποταμίευση, TR=οι κρατικές μεταβιβάσεις, Τ=ο καταβαλλόμενος φόρος S Κυβέρνησης = T – TR-G (5) Δημοσιονομικό Πλεόνασμα (budget Surplus)=φορολογικά Έσοδα – Δημόσιες δαπάνες > 0 Δημοσιονομικό Έλλειμμα (budget deficit) = φορολογικά Έσοδα – Δημόσιες δαπάνες < 0 Από τις εξισώσεις 4 &5 καταλήγουμε στην Εθνική αποταμίευση : Η εξίσωση (3) Ι = ΑΕΠ -C-G και η εξίσωση (6) NS = ΑΕΠ -C-G έχουν το δεξί μέρος ίδιο. Από αυτό συμπεραίνομε ότι : Ι = NS Σε μια κλειστή οικονομία οι Επενδυτικές δαπάνες είναι ίσες με την Εθνική αποταμίευση NS= S Ιδιωτών + S Κυβ. = ΑΕΠ +TR –T-C ) +( T – TR-G)= ΑΕΠ -C-G = Ν S =I (6)

Δημοσιονομικό Πλεόνασμα (budget Surplus) 85 Οι συνολικές επενδυτικές δαπάνες ανέρχονται σε €500 δις. δολάρια, εκ των οποίων τα €400 δις. δολάρια χρηματοδοτούνται από την ιδιωτική αποταμίευση. Τα υπόλοιπα €100δις δολάρια προέρχονται από το δημοσιονομικό πλεόνασμα. Επενδυτικές δαπάνες Δισεκατομμ. δολάρια Εθνική αποταμίευση Δημοσιονομικό Πλεόνασμα Ιδιωτική αποταμίευση

Δημοσιονομικό Έλλειμμα (budget deficit) 86 Το δημοσιονομικό έλλειμμα ανέρχεται σε $100 δις. Το δημοσιονομικό έλλειμμα απορρόφησε ένα μέρος της ιδιωτικής αποταμίευσης, η οποία τώρα πρέπει να είναι $200 δις μεγαλύτερη απ’ ότι ήταν (δηλαδή να είναι $600 δις.) ώστε η συνολική αποταμίευση να παρέχει $500 δις σε επενδυτικές δαπάνες. Δισεκατομμύρια δολάρια Δημοσιονομι κό έλλειμμα Ιδιωτική Αποταμίευση Επενδυτικές δαπάνες Εθνική αποταμίευση

Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΣΗΣ – ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΩΝ ΔΑΠΑΝΩΝ (Savings – Investment spending identity) 87 Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΣΗΣ-ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΩΝ ΔΑΠΑΝΩΝ ΣΕ ΜΙΑ ΑΝΟΙΚΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Ανοικτή Οικονομία είναι μια οικονομία στην οποία τα αγαθά και χρήματα μπορούν να ρέουν προς τη χώρα και εκτός χώρας. Η αποταμίευση των ατόμων μπορεί να χρηματοδοτεί επενδυτικές δαπάνες άλλων χωρών. Εισροή κεφαλαίων (capital inflow) είναι το καθαρό αποτέλεσμα των διεθνών εισροών κεφαλαίων στη συνολική αποταμίευση που διατίθεται για επενδυτικές δαπάνες σε οποιαδήποτε χώρα. Καθαρή Εισροή κεφαλαίων (capital inflow) = συνολική εισροή ξένων κεφαλαίων- συνολική εκροή εγχώριων κεφαλαίων προς άλλες χώρες. (συμβολίζεται ΚΙ) Καθαρή Εισροή κεφαλαίων (capital inflow) >0 –ΘΕΤΙΚΗ: ΕΚΡΕΟΥΝ ΛΙΓΟΤΕΡΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΑΠΌ ΟΣΑ ΕΙΣΡΕΟΥΝ ΣΕ ΜΙΑ ΧΩΡΑ. Καθαρή Εισροή κεφαλαίων (capital inflow)<0 ΑΡΝΗΤΙΚΗ: ΕΚΡΕΟΥΝ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΑΠΌ ΜΙΑ ΧΩΡΑ ΑΠ’ ΟΣΑ ΕΚΡΕΟΥΝ  Ένα € επενδυτικών δαπανών που προέρχεται από εισροή κεφαλαίων έχει υψηλότερο εθνικό κόστος – τον τόκο που πρέπει τελικά να πληρωθεί στον ξένο – απ’ ότι 1€ επενδυτικών δαπανών που προέρχεται από την εθνική Οικονομία.

88 Μια χώρα που εισάγει περισσότερο από ότι εξάγει είναι αναγκασμένη να δανείζεται από το εξωτερικό. Αυτό σημαίνει ότι η εισροή κεφαλαίων σε μια χώρα είναι ίση με τη διαφορά μεταξύ εισαγωγών και εξαγωγών: ΚΙ = ΙΜ – Χ (8) Καθαρή Εισροή κεφαλαίων (capital inflow) ΚΙ) Από την εξίσωση (1) ΑΕΠ= C+I+G+X-IM έχουμε Ι=(ΑΕΠ-C-G)+(IM-X) (9) S Ιδιωτών = ΑΕΠ +TR –T-C S Κυβέρνησης = T – TR-G TR=οι κρατικές μεταβιβάσεις, Τ=ο καταβαλλόμενος φόρος και NS= S Ιδιωτών + S Κυβέρνησης = ( ΑΕΠ +TR –T-C ) +( T – TR-G)= ΑΕΠ -C-G = Ν S (6) ΝS = S Ιδιωτών + S Κυβέρνησης +(ΙΜ-Χ) Η σχέση NS= S Ιδιωτών + S Κυβέρνησης = (ΑΕΠ +TR –T-C ) +( T – TR-G)+(ΙΜ-Χ)= ΑΕΠ-C-G +ΚΙ αναλύεται σε ιδιωτική αποταμίευση και σε δημοσιονομικό ισοζύγιο Τότε Ι= S Ιδιωτών + S Κυβέρνησης +(IM-X) Σε μια ανοικτή οικονομία: οι Επενδυτικές δαπάνες =Εθνική αποταμίευση + Εισροή κεφαλαίων Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΣΗΣ-ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΩΝ ΔΑΠΑΝΩΝ ΣΕ ΜΙΑ ΑΝΟΙΚΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Ι = Ν S+ Κ I

Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΣΗΣ - ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΩΝ ΔΑΠΑΝΩΝ ΣΕ ΜΙΑ ΑΝΟΙΚΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ : ΗΠΑ ΤΟ 2003 89 Οι επενδυτικές δαπάνες των ΗΠΑ το 2003 (ίσες με το 18,4% του ΑΕΠ χρηματοδοτήθηκαν από ιδιωτική αποταμίευση (18,2% του ΑΕΠ) και από εισροές κεφαλαίων (4,8% του ΑΕΠ) που εν μέρει αντισταθμίστηκαν από ένα δημοσιονομικό έλλειμμα (-4,6% του ΑΕΠ). Επενδυτικές δαπάνες Δημοσιονομικό έλλειμμα Εθνική αποταμίευση Ιδιωτική Αποταμίευση Εισροή κεφαλαίων

Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΣΗΣ - ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΩΝ ΔΑΠΑΝΩΝ ΣΕ ΜΙΑ ΑΝΟΙΚΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ : ΙΑΠΩΝΙΑ ΤΟ 2003 90 Επενδυτικές δαπάνες Δημοσιονομικό έλλειμμα Εκροή κεφαλαίων Ιδιωτική αποταμίευση Σε μια ανοικτή οικονομία με θετική εισροή κεφαλαίων, ένα μέρος των επενδυτικών δαπανών χρηματοδοτείται από την αποταμίευση ξένων. Σε μια ανοικτή οικονομία με αρνητική εισροή κεφαλαίων, ένα μέρος των επενδυτικών δαπανών χρηματοδοτεί δαπάνες άλλων χωρών. Οι επενδυτικές δαπάνες της Ιαπωνίας το 2003 ήταν υψηλότερες ως ποσοστό του ΑΕΠ (24,4%). Χρηματοδοτήθηκαν από ένα υψηλότερο επίπεδο αποταμίευσης (35,3% του ΑΕΠ) το οποίο αντισταθμίστηκε τόσο από μια εισροή κεφαλαίων (3,2%) του ΑΕΠ όσο και από ένα σχετικά υψηλότερο δημοσιονομικό έλλειμμα (7,9% του ΑΕΠ). ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΣΗ 35,3% ΤΟΥ ΑΕΠ -3,2% TOY AEΠ -7,9% ΤΟΥ ΑΕΠ

Η ΑΓΟΡΑ ΔΑΝΕΙΑΚΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ 91 Σε μια ανοικτή οικονομία, η αποταμίευση είναι ίση με την εθνική αποταμίευση πλέον την εισροή κεφαλαίων. Οι αποταμιευτές και οι δανειζόμενοι έρχονται σε επαφή μέσω των χρηματοοικονομικών αγορών που διέπονται από την προσφορά και τη ζήτηση. Για τη μελέτη των χρηματοοικονομικών αγορών οι οικονομολόγοι χρησιμοποιούν ένα απλουστευμένο μοντέλο, στο οποίο υπάρχει μόνο μια αγορά όπου έρχονται σε επαφή οι αποταμιευτές (δανειστές) με τους δανειζόμενους (εταιρίες με επενδυτικά προγράμματα) Η αγορά είναι γνωστή ως Αγορά ομολογιακών δανείων (loanable funds market). ΕΠΙΤΟΚΙΟ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΔΑΝΕΙΑΚΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ ΖΗΤΗΣΗ ΔΑΝΕΙΑΚΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ

92  Η καμπύλη ζήτησης ομολογιακών δανείων έχει καθοδική κλίση: Όσο χαμηλότερο είναι το επιτόκιο τόσο μεγαλύτερη είναι η ζητούμενη ποσότητα ομολογιακών δανείων ΕΠΙΤΟΚΙΟ ΖΗΤΗΣΗ ΔΑΝΕΙΑΚΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ-D ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΔΑΝΕΙΑΚΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ Η ΑΓΟΡΑ ΔΑΝΕΙΑΚΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ Το επιτόκιο και το ποσοστό απόδοσης (rate of return) του επενδυτικού προγράμματος μιας επιχείρησης καθορίζει την απόφασή της για την πραγματοποίηση ή όχι της επένδυσης. Δηλαδή, το κέρδος που αποκομίζεται από το πρόγραμμα, εκφρασμένο σε ποσοστό κέρδους. ΖΗΤΗΣΗ ΟΜΟΛΟΓΙΑΚΩΝ ΔΑΝΕΙΩΝ

93 Οι αποταμιευτές έχουν κόστος ευκαιρίας για τα κεφάλαια που θα μπορούσαν να δανείσουν σε μια επιχείρηση. Όταν το κόστος ευκαιρίας είναι μικρότερο από το επιτόκιο οι αποταμιευτές είναι πρόθυμοι να δανείσουν. Η ΑΓΟΡΑ ΔΑΝΕΙΑΚΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ ΕΠΙΤΟΚΙΟ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΔΑΝΕΙΑΚΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ ΠΡΟΔΦΟΡΑ ΔΑΝΕΙΑΚΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ-S ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΟΜΟΛΟΓΙΑΚΩΝ ΔΑΝΕΙΩΝ

94 Το επιτόκιο ισορροπίας είναι το επιτόκιο, στο οποίο η προσφερόμενη ποσότητα ομολογιακών δανείων είναι ίση με τη ζητούμενη ποσότητα ομολογιακών δανείων. Η αγορά ομολογιακών δανείων μεγιστοποιεί τα κέρδη από τη συναλλαγή μεταξύ δανειστών και δανειζομένων. Οι αποταμιεύσεις κατανέμονται αποτελεσματικά σε επενδυτικά προγράμματα σε όλο το φάσμα της οικονομίας. Ένα χρηματοοικονομικό σύστημα που λειτουργεί σωστά συμβάλλει στην μακροπρόθεσμη ανάπτυξη της οικονομίας. Η ΑΓΟΡΑ ΔΑΝΕΙΑΚΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΟΜΟΛΟΓΙΑΚΩΝ ΔΑΝΕΙΩΝ ΕΠΙΤΟΚΙΟ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΔΑΝΕΙΑΚΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ Χρηματοδοτείται Επένδυση με απόδοση 8% ή μεγαλύτερο, Δεν χρηματοδοτείται επένδυση με απόδοση μικρότερο του 8%. Δεν γίνονται δεκτές προσφορές από δανειστές οι οποίοι ζητούν επιτόκιο μεγαλύτερο του 8%. Γίνονται δεκτές προσφορές από δανειστές οι οποίοι είναι πρόθυμοι να δανείσουν με επιτόκιο 8% ή μικρότερο.

ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΣΗ - ΕΠΕΜΔΥΤΙΚΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ – ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 95 Όταν η Κυβέρνηση έχει δημοσιονομικό έλλειμμα γίνεται δανειολήπτης στην αγορά ομολογιακών δανείων. ΥΠΟΘΕΣΗ: ο δανεισμός της Κυβέρνησης δεν εξαρτάται από το επιτόκιο. Σε οποιοδήποτε άλλο επιτόκιο οι ιδιώτες συνεχίζουν να θέλουν να δανείζονται. Στο σχεδιάγραμμα δίπλα η καμπύλη ζήτησης ομολογιακών δανείων D μετατοπίζεται προς τα δεξιά κατά το ποσό του δανεισμού της Κυβέρνησης. Η Ισορροπία μετακινείται από το Ε 1 στο Ε 2 Το επιτόκιο και το συνολικό ποσό δανεισμού ανεβαίνουν. Αυτό επιδρά στον ιδιωτικό δανεισμό αντίστροφα. Έτσι ο ιδιωτικός δανεισμός πέφτει από το Q 1 στο Q 2. ΕΠΙΤΟΚΙΟ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΔΑΝΕΙΑΚΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΖΗΤΗΣΗ ΔΑΝΕΙΑΚΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ D 2 ΖΗΤΗΣΗ ΙΔΙΩΤΩΝ ΓΙΑ ΔΑΝΕΙΑΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ D 1 ΔΑΝΕΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΠΛΕΟΝ ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΖΗΤΗΣΗ ΠΟΣΟ ΔΑΝΕΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: λόγω του δημοσιονομικού ελλείμματος, οι επιχειρήσεις θα κάνουν λιγότερες επενδύσεις. Αυτό λέγεται αποκλεισμός (crowding out) δηλαδή η αρνητική επίπτωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων στις επενδυτικές δαπάνες. Ποσότητα των ζητουμένων από ιδιώτες, δανειακών κεφαλαίων μειώνεται λόγω υψηλότερου επιτοκίου

96 Όταν ένα δημοσιονομικό έλλειμμα προκαλεί αποκλεισμό, η οικονομία συγκεντρώνει λιγότερο ιδιωτικό κεφάλαιο απ’ όσο θα είχε συγκεντρώσει εάν ο προϋπολογισμός ήταν ισοσκελισμένος ή πλεονασματικός. Οι δημόσιες δαπάνες δεν είναι απαραίτητα κακές γιατί η κυβέρνηση πρέπει να επενδύει σε έργα υποδομής που είναι ο μοχλός ανάπτυξης. Οι κυβερνήσεις κάνουν πολλές επενδυτικές δαπάνες οι οποίες αποτελούν ουσιαστικό στοιχείο ανάπτυξης. Όταν οι δημόσιες δαπάνες ενισχύουν την ανάπτυξη, οι περαιτέρω δημόσιες δαπάνες που δημιουργούν δημοσιονομικό έλλειμμα μειώνουν τις ιδιωτικές επενδυτικές δαπάνες και ελαττώνουν την ανάπτυξη. ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΣΗ - ΕΠΕΜΔΥΤΙΚΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ – ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

97  Οι αλλαγές στη φορολόγηση των εισοδήματος από επενδύσεις και από την κατανάλωση μπορεί να επιφέρει αλλαγές στο ύψος των ιδιωτικών επενδύσεων.  Μείωση του φόρου εισοδήματος από επενδύσεις (πχ ομόλογα, μερίσματα κλπ) και αύξηση του φόρου κατανάλωσης δίνει κίνητρο στους ανθρώπους να αποταμιεύουν περισσότερο και να καταναλώνουν λιγότερο.  Τότε: η προσφορά κεφαλαίων στην αγορά ομολογιακών δανείων θα αυξηθεί. (μετατόπιση από S 1 στην S 2 ), Το σημείο ισορροπίας θα μετατοπιζόταν από Ε 1 στην Ε 2, Το επιτόκιο θα μειωνόταν από r 1 σε r 2 και ο δανεισμός των ιδιωτών θα αυξανόταν από Q 1 σε Q 2 ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΔΑΝΕΙΑΚΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ Αρχική προσφορά S 1 Προσφορά μετά την αλλαγή πολιτικής S 2 Η προσφορά μετ/πίζεται ανταποκρινόμενη σε μια αλλαγή στην φορολογία εισοδήματος από επενδύσεις Η ποσότητα ισορροπίας δανειακών κεφαλαίων αυξάνει Επι- τόκιο

ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ : - ΤΑ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΑ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΑ ΑΠΟΚΛΕΙΟΥΝ ΤΙΣ ΙΔΩΤΙΚΕΣ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ ; - Η ΜΕΤΑτΡΟΠΗ ΕΝΌΣ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΟΣ ΣΕ ΠΛΕΟΝΑΣΜΑ ΕΝΘΑΡΥΝΕΙ ΤΙΣ ΙΔΙΩΤΙΚΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ ; 98 Το 1992 το δημοσιονομικό έλλειμμα στις ΗΠΑ ήταν 4,2% του ΑΕΠ. Το 2000 το δημοσιονομικό πλεόνασμα στις ΗΠΑ ήταν 1,6% του ΑΕΠ. Οι επενδυτικές δαπάνες αυξήθηκαν από 14,8% σε 17,7% του ΑΕΠ. Αυτή η μετατροπή από έλλειμμα σε πλεόνασμα και η έκρηξη σε ιδιωτικές επενδυτικές δαπάνες απεικονίζει το γεγονός ότι τα ελλείμματα αποκλείουν τις επενδυτικές δαπάνες; Υπήρχε και άλλος λόγος του αυξήθηκαν οι επενδυτικές δαπάνες:  Η μεγάλη αύξηση των εισροών κεφαλαίων. Από 1,2% του ΑΕΠ το 1992 σε 4,0% του ΑΕΠ το 2000. Η ιδιωτική αποταμίευση μειωνόταν ενώ η αύξηση των ιδιωτικών δαπανών (2,9%) είναι ίση με την αύξηση της εισροής κεφαλαίου (2,8%). Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στα συμπεράσματα σχετικά με τις επιπτώσεις της μείωσης του δημοσιονομικού ελλείμματος

ΤΟ ΧΡΗΜΑΤΟ - ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 99  Οι χρηματοοικονομικές αγορές είναι ο χώρος όπου τα νοικοκυριά επενδύουν τις αποταμιεύσεις τους ή τον πλούτο τους.  Πλούτος ( wealth) ενός νοικοκυριού είναι η αξία της συσσωρευμένης αποταμίευσης.  Το χρηματοοικονομικό κεφάλαιο (Financial asset) είναι μια απαίτηση από αξιόγραφο σύμφωνα με την οποία ο αγοραστής δικαιούται μελλοντικό εισόδημα από τον πωλητή.  Υλικό κεφάλαιο (Physical asset) είναι μια αξίωση σε ένα αντικείμενο, σύμφωνα με την οποία ο ιδιοκτήτης δικαιούται να το διαθέσει κατά βούληση. Η αγορά ενός μεταχειρισμένου αυτοκινήτου είναι επένδυση σε υλικό κεφάλαιο. Η αγορά ενός ολοκαίνουργιου αυτοκινήτου είναι επενδυτική δαπάνη γιατί είναι προσθήκη στο απόθεμα υλικού κεφαλαίου.  Υποχρέωση (Liability) )είναι μια απαίτηση προς πληρωμή εισοδήματος στο μέλλον. Πχ η λήψη δανείου από κάποιον είναι μια υποχρέωση ενώ για την Τράπεζα που δίνει το δάνειο είναι ένα χρηματοοικονομικό κεφάλαιο.

100 Δάνεια.  Μετοχές: Είναι ένα μερίδιο στην ιδιοκτησία μιας εταιρίας. Είναι ένα χρηματοοικονομικό στοιχείο από την πλευρά του κατόχου και μια υποχρέωση από την πλευρά της εταιρίας. Αυτός είναι ο λόγος που το μετοχικό κεφάλαιο της επιχείρησης εμφανίζεται στο Παθητικό. Οι κάτοχοι μετοχών απολαμβάνουν υψηλότερες αποδώσεις συγκριτικά με τα ομόλογα. Αυτό συμβαίνει γιατί το ΟΜΟΛΟΓΟ είναι μια ΥΠΟΣΧΕΣΗ ενώ Η ΜΕΤΟΧΗ είναι μια ΕΛΠΙΔΑ. Η εταιρία πρέπει να πληρώσει τους δανειστές της πριν τη διανομή των κερδών στους μετόχους. Αν η εταιρία πτωχεύσει τα υλικά και τα χρηματοοικονομικά της στοιχεία περιέρχονται στους κατόχους ομολόγων. Οι μέτοχοι γενικά δεν παίρνουν τίποτα.  Ομόλογα: Είναι μια υπόσχεση του πωλητή να πληρώνει κάθε χρόνο τόκο και να απόδωσει το αρχικό κεφάλαιο στον κάτοχο του ομολόγου σε συγκεκριμένη ημερομηνία. Τα ομόλογα μεταπωλούνται εύκολα. Τα δάνεια είναι λιγότερο ρευστοποιήσιμα γιατί διαφέρουν μεταξύ τους σε ποιότητα, λήξη, μέγεθος, όρους κλπ. . ΕΙΔΗ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ

101 1.Το κόστος συναλλαγής. Ο διακανονισμός ενός δανείου απαιτεί δαπάνη χρόνου και χρήματος. 2.Μείωση του κινδύνου. Ο χρηματοοικονομικός κίνδυνος είναι η αβεβαιότητα σχετικά με τις μελλοντικές εκβάσεις, οι οποίες εμπεριέχουν χρηματο-οικονομικές απώλειες και κέρδη. Οι περισσότεροι άνθρωποι βλέπουν τις πιθανές ζημιές και τα πιθανά κέρδη με έναν ασύμμετρο τρόπο: Η συνολική απώλεια της ευημερίας ενός ατόμου από την απώλεια ενός δεδομένου χρηματικού ποσού θεωρείται μεγαλύτερη από το συνολικό όφελος σε ευημερία που προέρχεται από το κέρδος του ίδιου χρηματικού ποσού. Το χρηματοοικονομικό σύστημα βοηθά στη μείωση του χρηματοοικονομικού κίνδυνου. Ο επιμερισμός του κινδύνου είναι ο λόγος ύπαρξης των μετοχών και του χρηματιστηρίου. Ένα άτομο μπορεί να προβεί σε επιμερισμό του κινδύνου επενδύοντας σε διαφορετικά πράγματα ώστε οι πιθανές απώλειες να είναι ανεξάρτητα γεγονότα. 3.Την επιθυμία ρευστότητας. Το τρίτο καθήκον του χρηματοοικονομικού συστήματος είναι η παροχή ρευστότητας στους επενδυτές λόγω της αβεβαιότητας του μέλλοντος. Ένα περιουσιακό στοιχείο είναι ρευστοποιήσιμο εάν μπορεί να μετατραπεί σε ρευστό χωρίς μεγάλη απώλεια της αξίας του. Ένα περιουσιακό στοιχείο είναι ΜΗ ρευστοποιήσιμο εάν ΔΕΝ μπορεί να μετατραπεί σε ρευστό ΆΜΕΣΑ. Τα τρία καθήκοντα ενός χρηματοοικονομικού Συστήματος ‘Ένα χρηματοοικονομικό σύστημα που λειτουργεί σωστά βοηθάει τους ανθρώπους να μειώσουν την έκθεση τους σε κίνδυνο, κάτι που θα ήθελαν να κάνουν οι άνθρωποι που αποστρέφονται τον κίνδυνο.

102 Αλλαγή στην ευημερία του ατόμου (€) Όφελος σε ευημερία από το κέρδος. 1000€ Συνηθισμένος άνθρωπος Πλούσιος άνθρωπος Όφελος σε ευημερία από το κέρδος. 1000€ Αλλαγή στην ευημερία του ατόμου (€) Απώλεια σε ευημερία από την απώλεια 1000 € Ο συνηθισμένος άνθρωπος βιώνει μια απώλεια $1000 ως μια πολύ περισσότερο σημαντική ταλαιπωρία από ότι ένας πλούσιος ο οποίος τείνει να είναι πιο ανεκτικός στον κίνδυνο Στάση αποστροφής Κινδύνου απέναντι στο κέρδος και την Ζημία μεταξύ δυο ατόμων: α) ενός συνηθέσμενου και β) ενός πλουσίου.

ΕΙΔΗ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ 103 ΔΑΝΕΙΟ: είναι μια συμφωνία δανεισμού μεταξύ ενός δανειστή και ενός δανειζομένου. Η καλή πλευρά του δανείου είναι ότι ένα δεδομένο δάνειο μπορεί να είναι σύμφωνα με τις ανάγκες του δανειολήπτη. Η κακή πλευρά είναι ότι σύναψη δανείου εμπεριέχει κόστη συναλλαγής, διαπραγμάτευσης των όρων, έρευνας του ιστορικού του δανειζομένου και της ικανότητας αποπληρωμής του δανείου. ΟΜΟΛΟΓΑ: Ένα ομόλογο είναι μια υπόσχεση του πωλητή να πληρώνει τόκο κάθε χρόνο και να αποδώσει το αρχικό κεφάλαιο στον κάτοχο του ομολόγου σε μια συγκεκριμένη ημερομηνία. Το ομόλογο αποτελεί ένα χρηματοοικονομικό εργαλείο απ την σκοπιά του κατόχου του και μια υποχρέωση του εκδότη του. Το ομόλογο έχει τη δυνατότητα να επανα- πωληθεί και αυτό παρέχει ρευστότητα στον κάτοχο του. Η αγορά ομολόγων δεν επιβαρύνεται με δαπάνες διαπραγμάτευσης. ΜΕΤΟΧΕΣ: Η μετοχή είναι ένα μερίδιο στην ιδιοκτησία μια επιχείρησης. Ο κάτοχος των μετοχών απολαμβάνει υψηλότερες αποδώσεις σε σχέση με τα ομόλογα. Αλλά οι αποδώσεις των μετοχών στο παρελθόν δεν εξασφαλίζει την απόδοση των μετοχών στο μέλλον. Η μετοχή εμπεριέχει μεγαλύτερο κίνδυνο από ένα ομόλογο γιατί η μετοχή είναι μια ελπίδα και το ομόλογο είναι μια υποχρέωση και σε περίπτωση πτώχευσης της επιχείρησης αυτή είναι υποχρεωμένη να εξοφλήσει τις υποχρεώσεις της. Οι μέτοχοι δεν εισπράττουν τίποτα.

ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΕΝΔΙΑΜΕΣΟΙ 104 Οι χρηματοοικονομικοί ενδιάμεσοι είναι οργανισμοί που μεταμορφώνουν τα κεφάλαια που συγκεντρώνουν από πολλούς ιδιώτες σε χρηματο-οικονομικά στοιχεία. Αυτά είναι: Τα αμοιβαία κεφάλαια. Τα ταμεία συντάξεων. Οι εταιρίες ασφάλειας ζωής. Οι τράπεζες. Χωρίς τους χρηματοοικονομικούς ενδιάμεσους και τα χρηματιστήρια, η μακροπρόθεσμη οικονομική ανάπτυξη θα ήταν δύσκολο να επιτευχθεί. Οι χρηματο-οικονομικές διακυμάνσεις μπορούν να επιφέρουν αλλαγές στον πλούτο των νοικοκυριών.

105 Το κραχ του 1987 Η ομιλία του Greenspan περί «Παράλογης Ευφορίας» Τιμή Δείκτη S&P 500 Οι επικριτές της θεωρίας της αποτελεσματικότητας της αγοράς, λαμβάνοντας υπόψη την πορεία του δείκτη S&P 500 από το 1982 ως το 2000 (ο δείκτης ανάβαινε συνεχώς με εξαίρεση το κραχ του 1987 όπου οι επενδυτές πουλούσαν επειδή πουλούσαν και οι άλλοι) ισχυρίζονται ότι η λειτουργία του μοιάζει σαν ψυχολογία του όχλου και όχι σαν λειτουργία μιας αποτελεσματικής αγοράς. Ο Greenspan συμμερίστηκε την άποψη αυτή και αναφέρθηκε στην « Παράλογη Ευφορία» της αγοράς.

ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟΥ 106  Η θεωρία της αποτελεσματικής αγοράς (efficient market hypothesis) σημαίνει ότι οι τιμές χρηματοοικονομικών στοιχείων ενσωματώνουν πάντα το σύνολο της δημόσιας διαθέσιμης πληροφόρησης. Αν σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή οι τιμές των μετοχών είναι καλώς αξιολογημένες, αντανακλούν την τρέχουσα διαθέσιμη πληροφόρηση σχετικά με τα θεμελιώδη οικονομικά και δημοσιονομικά δεδομένα. Επομένως δεν είναι ούτε υποτιμημένες ούτε υπερτιμημένες.  Αντίθετα πολλοί πιστεύουν ότι οι αγορές συχνά συμπεριφέρονται ανορθολογικά και ότι ένας έξυπνος επενδυτής μπορεί να διενεργήσει ένα «χρονισμό της αγοράς», αγοράζοντας μετοχές όταν αυτές είναι υποτιμημένες και πουλώντας όταν είναι υπερτιμημένες

107 ΤΕΛΟΣ

5. Συνολική προσφορά και συνολική ζήτηση. 108

Τι περιέχει το κεφάλαιο αυτό  1. Πως απεικονίζει η καμπύλη της συνολικής προσφοράς τη σχέση μεταξύ του συνολικού επιπέδου των τιμών και της προσφερόμενης ποσότητας συνολικής παραγωγής στην οικονομία.  2. Γιατί η καμπύλη προσφοράς έχει διαφορετική απεικόνιση βραχυπρόθεσμα από ότι μακροπρόθεσμα.  3. Πως απεικονίζει η καμπύλη συνολικής ζήτησης τη σχέση μεταξύ του συνολικού επιπέδου των τιμών και της ζητούμενης ποσότητας συνολικής παραγωγής στην οικονομία.  4. Την σημασία του πολλαπλασιαστή, ο οποίος καθορίζει την συνολική αλλαγή στη συνολική παραγωγή που προέρχεται από μια μετατώπιση της καμπύλης της συνολικής ζήτησης.  5. Πως χρησιμοποιείται το μοντέλο ASAD στην ανάλυση των οικονομικών διακυμάνσεων.  6. Πως μπορούν η νομισματική και η δημοσιονομική πολιτική να σταθεροποιήσουν την οικονομία. 109

ΣΟΚ ΣΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΛΗΨΗΣ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗΣ ΠΡΕΣΒΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΤΕΧΕΡΑΝΗ ΑΠΌ ΦΑΝΑΤΙΚΟΥΣ ΙΡΑΝΟΥΣ ΦΟΙΤΗΤΕΣ ΣΤΙΣ 4/11/1979 ΚΑΙ ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ : Αιφνίδια μείωση στην παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου Τετραπλασιασμός της τιμής πετρελαίου. Σοβαρή ύφεση λόγω της αύξησης της τιμής της ενέργειας. Ο δείκτης ανεργίας στις ΗΠΑ ανέβηκε στο 16%. Σοβαρός πληθωρισμός μεταξύ του 1979-1982. (13%) Μείωση της αγοραστικής δύναμης των καταναλωτών. Εμφάνιση του Στασιμοπληθωρισμού ( συνδυασμός πληθωρισμού και υψηλού ποσοστού ανεργίας ). Δίλημμα : Η οικονομική πολιτική θα έπρεπε να καταπολεμήσει την ύφεση διοχετεύοντας ρευστό χρήμα στην οικονομία ή θα έπρεπε να καταπολεμήσει τον πληθωρισμό αποσύροντας ρευστό χρήμα εκτός οικονομίας ; 110

111 Συνολική προσφορά (Aggregate Supply) Η ΚΑΜΠΥΛΗ ΤΗΣ ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ (aggregate supply curve ) ΔΕΙΧΝΕΙ ΤΗ ΣΧΕΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΙΚΟΥ ΕΠΙΠΕΔΟΥ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΡΟΣΦΕΡΟΜΕΝΗΣ ΠΟΣΟΤΗΤΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ. ΚΡΙΣΗ 1929-1933:  ΤΟ 1933 Ο ΑΠΟΠΛΗΘΩΡΙΣΤΗΣ [ για ένα δεδομένο έτος = ( Ονομαστικό ΑΕΠ / Πραγματικό ΑΕΠ )*100 ] ΤΟΥ ΑΕΠ ΗΤΑΝ 26% ΤΟΥ 1929.  ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΩΝ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΩΝ ΑΓΑΘΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ.  ΤΟ 1933 ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΑΕΠ ΗΤΑΝ 27% ΚΑΤΩ ΑΠΌ ΤΟ 1929.  ΑΥΞΗΣΗ ΤΟΥ ΔΕΙΚΤΗ ΑΝΕΡΓΕΙΑΣ ΑΠΌ 3% ΣΕ 25%.  Μεταξύ 1929-1933 η Οικονομία των ΗΠΑ μετακινήθηκε καθοδικά στην καμπύλη βραχυχρόνιας συνολικής προσφοράς.

Η ΚΑΜΠΥΛΗ ΒΡΑΧΥΠΡΟΘΕΣΜΗΣ ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ (Short Run Aggregate Supply-SRAS)  Βραχυπρόθεσμα, υπάρχει θετική σχέση μεταξύ του συνολικού επιπέδου των Τιμών και της προσφερόμενης ποσότητας της συνολικής παραγωγής.  Κέρδος ανά μονάδα παραγωγής = τιμή ανά μονάδα παραγωγής – Κόστος παραγωγής ανά μονάδα παραγωγής.  Η μεγαλύτερη πηγή ανελαστικού κόστους είναι οι ονομαστικές αμοιβές των εργαζομένων (nominal wage). Δύσκολα μειώνονται ακόμα και εν όψει υψηλής ανεργίας και δύσκολα αυξάνονται εν όψει έλλειψης εργασίας.  Επειδή πολλά κόστη παραγωγής βραχυπρόθεσμα είναι σταθερά, το κόστος ανά μονάδας παραγωγής :  Δεν πέφτει κατά την ίδια αναλογία με την πτώση των τιμών ( περίπτωση μείωσης του συνολικού επιπέδου των τιμών ) και το κέρδος ανά μονάδα μειώνεται.  Δεν ανεβαίνει κατά την ίδια αναλογία με την αύξηση των τιμών ( περίπτωση αύξησης του συνολικού επιπέδου των τιμών ) και το κέρδος ανά μονάδα αυξάνεται. 112

Η ΚΑΜΠΥΛΗ ΒΡΑΧΥΠΡΟΘΕΣΜΗΣ ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ (Short Run Aggregate Supply-SRAS) Συνολικό επίπεδο τιμών ( αποπληθώρ ισης ΑΕΠ, 2000=100) Καμπύλη βραχυπρόθεσμης συνολικής προσφοράς -SRAS Μια μετακίνηση προς τα κάτω της Καμπύλης –SRAS οδηγεί σε αποπληθωρισμό και χαμηλότερη συνολική παραγωγή Πραγματικό ΑΕΠ ( δισ.$) του 2000 Η Καμπύλη βραχυπρόθεσμης συνολικής προσφοράς -SRAS δείχνει τη σχέση μεταξύ του συνολικού επιπέδου τιμών και της προσφερόμενης ποσότητας συνολικής παραγωγής που υπάρχει βραχυπρόθεσμα, δηλαδή τη χρονική περίοδο που πολλά κόστη παραγωγής μπορεί να εκλαμβάνονται ως σταθερά. Στον οριζόντιο άξονα είναι η συνολική παραγωγή ( ή στην ουσία το πραγματικό ΑΕΠ ) και στον κάθετο άξονα το Συνολικό επίπεδο τιμών. 113

ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΥΛΗΣ ΒΡΑΧΥΠΡΟΘΕΣΜΗΣ ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ (Short Run Aggregate Supply-SRAS) Αριστερή μετατόπιση της SRAS Συνολικ ό επίπεδο τιμών Πραγματικό ΑΕΠ Μείωση σε SRAS Το σχεδιάγραμμα δείχνει μία μείωση στην βραχυπρόθεσμη συνολική προσφορά: η SRAS μετατοπίζεται προς τα αριστερά από SRAS 1 σε SRAS 2. Η συνολική προσφορά μειώνεται όταν οι παραγωγοί μειώνουν την ποσότητα της συνολικής παραγωγής που είναι πρόθυμοι να προσφέρουν σε κάθε δεδομένο συνολικό επίπεδο τιμών. Οι αποφάσεις των παραγωγών βασίζονται στο κέρδος ανά μονάδα παραγωγών. Επειδή κάποια κόστη παραγωγής είναι βραχυπρόθεσμα σταθερά, μια αλλαγή στο συνολικό επίπεδο τιμών οδηγεί σε μια αλλαγή στο κέρδος ανά μονάδα παραγωγής που οδηγεί σε μια αλλαγή στη συνολική παραγωγή. 114

Το σχεδιάγραμμα δείχνει μία αύξηση στην βραχυπρόθεσμη συνολική προσφορά: η SRAS μετατοπίζεται προς τα δεξιά από SRAS 1 σε SRAS 2. Η συνολική προσφορά αυξάνεται όταν οι παραγωγοί αυξάνουν την ποσότητα της συνολικής παραγωγής που είναι πρόθυμοι να προσφέρουν σε κάθε δεδομένο συνολικό επίπεδο τιμών. Οι αποφάσεις των παραγωγών βασίζονται στο κέρδος ανά μονάδα παραγωγών. Επειδή κάποια κόστη παραγωγής είναι βραχυπρόθεσμα σταθερά, μια αλλαγή στο συνολικό επίπεδο τιμών οδηγεί σε μια αλλαγή στο κέρδος ανά μονάδα παραγωγής που οδηγεί σε μια αλλαγή στη συνολική παραγωγή. Συνολικ ό επίπεδο τιμών Αριστερή μετατόπιση της SRAS Πραγματικό ΑΕΠ Αύξηση σε SRAS ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΥΛΗΣ ΒΡΑΧΥΠΡΟΘΕΣΜΗΣ ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ (Short Run Aggregate Supply-SRAS) 115

1.Αλλαγές σε τιμές βασικών προϊόντων : πχ πετρέλαιο. Η αύξηση της τιμής του πετρελαίου θα προκαλέσει την αύξηση του κόστους παραγωγής σε ολόκληρη την Οικονομία και μείωση της προσφερόμενης ποσότητας συνολικής παραγωγής δε κάθε επίπεδο τιμών, μετατοπίζοντας την SRAS προς τα αριστερά. Η μείωση της τιμής του πετρελαίου θα προκαλέσει την μείωση του κόστους παραγωγής σε ολόκληρη την Οικονομία και αύξηση της προσφερόμενης ποσότητας συνολικής παραγωγής δε κάθε επίπεδο τιμών, μετατοπίζοντας την SRAS προς τα δεξιά. Τα βασικά προϊόντα δεν είναι τελικά προϊόντα και αντιπροσωπεύουν ένα σημαντικό κόστος παραγωγής για τους περισσότερους προμηθευτές. Οι αλλαγές στις τιμές βασικών προϊόντων έχουν μεγάλες επιπτώσεις στα κόστη παραγωγής. Σημαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν το κέρδος ανά μονάδα των παραγωγών και κατά συνέπεια να οδηγήσουν σε μετατόπιση της καμπύλης βραχυπρόθεσμης συνολικής προσφοράς. 2. Οι αλλαγές στις Ονομαστικές Αμοιβές. Οι ονομαστικές αμοιβές μπορούν να αλλάξουν, μετά την παρέλευση ικανού χρόνου και την αναδιαπραγμάτευση των συμβάσεων και των άτυπων συμφωνιών.  Αύξηση στις ονομαστικές αμοιβές θα αυξήσει τα κόστη παραγωγής και θα μετατοπίσει την καμπύλη βραχυπρόθεσμης συνολικής προσφοράς προς τα αριστερά.  Αντιθέτως, μείωση στις ονομαστικές αμοιβές θα μειώσει τα κόστη παραγωγής και θα μετατοπίσει την καμπύλη βραχυπρόθεσμης συνολικής προσφοράς προς τα δεξιά. 3. Αλλαγές στην παραγωγικότητα. Μια αύξηση της παραγωγικότητας σημαίνει ότι ένας εργαζόμενος μπορεί να παράγει περισσότερες μονάδες παραγωγής με την ίδια ποσότητα εισροών.  Αύξηση της παραγωγικότητας αυξάνει τα κέρδη των παραγωγών και μετατοπίζει την καμπύλη βραχυπρόθεσμης συνολικής προσφοράς προς τα δεξιά.  Αντιθέτως, μείωση της παραγωγικότητας μειώνει τα κέρδη των παραγωγών και μετατοπίζει την καμπύλη βραχυπρόθεσμης συνολικής προσφοράς προς τα αριστερά. 116

Οι συμβάσεις και οι άτυπες συμφωνίες των ονομαστικών αμοιβών είναι ελαστικές και όχι αμετάβλητες και επαναδιαπραγματεύονται μακροπρόθεσμα. Έτσι, Μακροπρόθεσμα, το συνολικό επίπεδο τιμών δεν έχει επίπτωση στην προσφερόμενη ποσότητα γιατί οι αλλαγές στο συνολικό επίπεδο των τιμών θα συνοδεύονται από αναλογικά ίσες αλλαγές σε όλες τις τιμές των εισροών, συμπερ / μένων και των ονομαστικών αμοιβών. Η καμπύλη μακροπρόθεσμης συνολικής προσφοράς (Long Run Aggregate Supply curve-LRAS) δείχνει τη σχέση μεταξύ του συνολικού επιπέδου των τιμών και της προσφερόμενης ποσότητας συνολικής παραγωγής που θα υπήρχε, εάν όλες οι τιμές ήταν πλήρως ελαστικές. Είναι κάθετη στην Παραγωγή Υ p επειδή μακροπρόθεσμα μια αλλαγή στο συνολικό επίπεδο των τιμών δεν έχει καμία επίπτωση στην προσφερόμενη ποσότητα συνολικής παραγωγής. Η ΚΑΜΠΥΛΗ ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΗΣ ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ Συνολικό επίπεδο τιμών ( αποπληθώρ ισης ΑΕΠ, 2000=100) Καμπύλη μακροπρόθεσμης συνολικής προσφοράς - LRAS Μια πτώση στο συνολικό επίπεδο των τιμών Αφήνει ανεπηρέαστη τη την προσφερόμενη ποσότητα συνολικής παραγωγής μακροπρόθεσμα. Δυνητική ΠαραγωγήΥ p Πραγματικό ΑΕΠ ( δισ.$) του 2000 117

Συνολικό επίπεδο τιμών ( αποπληθώρ ισης ΑΕΠ, 2000=100) Μια πτώση στο συνολικό επίπεδο των τιμών Αφήνει ανεπηρέαστη τη την προσφερόμενη ποσότητα συνολικής παραγωγής μακροπρόθεσμα. Καμπύλη βραχυπρόθεσμης συνολικής προσφοράς - LRAS Πραγματικό ΑΕΠ ( δισ.$) του 2000 Δυνητική Παραγωγή Υ p Η ΚΑΜΠΥΛΗ ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΗΣ ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ  Το σημείο επαφής της καμπύλης LRAS με τον οριζόντιο άξονα ($800 δις.του 2000) δείχνει τη δυνητική παραγωγή (potential output) της Οικονομίας Υ p : Το επίπεδο του Πραγματικού ΑΕΠ αν όλες οι τιμές ήταν πλήρως ελαστικές.  Το νούμερο αυτό είναι σημαντικό γιατί καθορίζει την τάση γύρω από την οποία διακυμαίνεται η συνολική πραγματική παραγωγή –ΑΕΠ- χρόνο με τον χρόνο. 118

Η ΚΑΜΠΥΛΗ ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΗΣ ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ Το γράφημα δείχνει την απόδοση της πραγματικής οικονομίας και της δυνητικής παραγωγής στις ΗΠΑ από το 1989 ως το 2004. Η Μαύρη γραμμή δείχνει τις εκτιμήσεις της δυνητικής παραγωγής των ΗΠΑ και η μπλε γραμμή δείχνει την πραγματική συνολική παραγωγή. Μακροπρόθεσμα, καθώς τόσο το μέγεθος του εργατικού προσωπικού όσο και η παραγωγικότητα εργασίας αυξάνουν, το επίπεδο του πραγματικού ΑΕΠ που είναι ικανή να παράγει επίσης ανεβαίνει. Το δυνητικό παραγωγικό προϊόν ξεπέρασε το αληθινό πραγματικό ΑΕΠ. Συνολικό επίπεδο τιμών ( αποπληθώρισ ης ΑΕΠ, 2000=100) Το πραγματικό ΑΕΠ ξεπέρασε τη δυνητική παραγωγή. Δυνητική παραγωγή. Πραγ - ματικό ΑΕΠ Το πραγματικό ΑΕΠ ισούται με τη δυνητική παραγωγή. ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΕΝΑΝΤΙ ΔΥΝΗΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΑΠΟ ΤΟ 1982 ΕΩΣ ΤΟ 2004 ΣΤΙΣ ΗΠΑ 119 ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΕΝΑΝΤΙ ΔΥΝΗΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Συνολικό επίπεδο τιμών Πραγματικ ό ΑΕΠ Το σχεδιάγραμμα δείχνει πως η οικονομική ανάπτυξη μετατόπισε την καμπύλη μακροπρόθεσμης συνολικής προσφοράς LRAS προς τα δεξιά. Όταν μια οικονομία βιώνει μακροπρόθεσμη ανάπτυξη, η καμπύλη μακροπρόθεσμης συνολικής προσφοράς (LRAS) μετατοπίζεται προς τα δεξιά. Η ΚΑΜΠΥΛΗ ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΗΣ ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ 120

Η οικονομία είναι σχεδόν πάντα πάνω στην καμπύλη βραχυπρόθεσμης συνολικής προσφοράς - παράγοντας ένα επίπεδο συνολικής παραγωγής υψηλότερο ή χαμηλότερο από την δυνητική παραγωγή – και όχι πάνω στην καμπύλη μακροπρόθεσμης συνολικής προσφοράς. ΕΡΩΤΗΜΑ 1 Ο : Γιατί τότε έχει σχέση η μακροπρόθεσμη καμπύλη ; ΕΡΩΤΗΜΑ 2 Ο : Κινείται η Οικονομία ποτέ από το βραχυπρόθεσμο στο μακροπρόθεσμο, και αν κινείται με ποιο τρόπο. Η οικονομία βρίσκεται πάντοτε σε μια από τις δυο καταστάσεις, αναφορικά με τις καμπύλες βραχυπρόθεσμης και μακροπρόθεσμης προσφοράς. Μπορεί να είναι και στις δυο καμπύλες όταν βρίσκεται στο σημείο όπου συναντώνται οι καμπύλες. Επίσης μπορεί να βρίσκεται στην καμπύλη βραχυπρόθεσμης συνολικής προσφοράς αλλά όχι στην καμπύλη μακροπρόθεσμης συνολικής προσφοράς. Με την πάροδο του χρόνου θα επέλθει η ισορροπία. Το σημείο ισορροπίας είναι το σημείο τομής των καμπυλών. 121 ΑΠΟ ΤΟ ΒΡΑΧΥΠΡΟΘΕΣΜΟ ΣΤΟ ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΟ

Η αρχική καμπύλη βραχυπρόθεσμης συνολικής προσφοράς είναι SRAS 1 Το συνολικό επίπεδο τιμών P 1 και η προσφερόμενη ποσότητα παραγωγής Y 1 υπερβαίνει την δυνητική παραγωγή Y p. Η χαμηλή ανεργία θα προκαλέσει την αύξηση των ονομαστικών αμοιβών οδηγώντας σε μια προς τα αριστερά μετακίνηση της καμπύλης SRAS 1 σε SRAS 2 Συνολικό επίπεδο τιμών Πραγματικ ό ΑΕΠ ΑΠΟ ΤΟ ΒΡΑΧΥΠΡΟΘΕΣΜΟ ΣΤΟ ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΟ Αύξηση στις ονομαστι - κές αμοιβές μετατοπί - ζει την SRAS 1 σε SRAS 2

123 Συνολικ ό επίπε - δο τιμών Πραγματικ ό ΑΕΠ Μείωση στις ονομαστικές αμοιβές μετατοπίζει την SRAS 1 σε SRAS 2  Η αρχική καμπύλη βραχυπρόθεσμης συνολικής προσφοράς είναι SRAS 1  Το συνολικό επίπεδο τιμών P 1 και η προσφερόμενη ποσότητα παραγωγής Y 1 είναι μικρότερη της δυνητική παραγωγή Y p.  Η υψηλή ανεργία θα προκαλέσει την μείωση των ονομαστικών αμοιβών οδηγώντας σε μια προς τα αριστερά μετακίνηση της καμπύλης SRAS 1 σε SRAS 2.  Η παραγωγή ενός επιπέδου συνολικής παραγωγής Y 1 είναι χαμηλότερη της πιθανής παραγωγής Y p επειδή οι ονομαστικές αμοιβές δεν έχουν προσαρμοστεί προς τα κάτω. Μέχρι να συμβεί αυτό οι παραγωγοί έχουν χαμηλότερα κέρδη ή ζημιές και παράγουν ένα χαμηλότερο επίπεδο παραγωγής. ΑΠΟ ΤΟ ΒΡΑΧΥΠΡΟΘΕΣΜΟ ΣΤΟ ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΟ

124  Η καμπύλη συνολική ζήτησης (aggregate demand curve-AD) δείχνει τη σχέση μεταξύ του συνολικού επιπέδου των τιμών και της συνολικής παραγωγής που ζητείται από τα νοικοκυριά, εταιρίες, κυβέρνηση καθώς και από τον υπόλοιπο κόσμο.  Η καμπύλη AD είναι καθοδικής κλίσης γιατί δείχνει την αρνητική σχέση μεταξύ του συνολικού επιπέδου των τιμών και της ζητούμενης ποσότητας συνολικής παραγωγής. ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΖΗΤΗΣΗ Συνολικό επίπεδο τιμών ( αποπληθώρισης ΑΕΠ, 2000=100) Πραγματι - κό ΑΕΠ ( δισ.$) του 2000 Μια καθοδική μετακίνηση της AD οδηγεί σε ένα χαμηλότερο επίπεδο τιμών και σε υψηλότερη παραγωγή Καμπύλη συ - νολικής ζήτη - σης Όταν εξετάζομε μεταβολές στην καμπύλης ζήτησης εξετάζομε μια ταυτόχρονη αλλαγή στις τιμές των τελικών προϊόντων και όχι στις αλλαγές της σύνθεσης των αγαθών και υπηρεσιών

Γιατί μια αύξηση στο συνολικό επίπεδο τιμών οδηγεί σε μια πτώση στη ζητούμενη ποσότητα όλων των εγχωρίως παραγομένων τελικών προϊόντων και υπηρεσιών ; Υπάρχουν δυο βασικοί λόγοι : 2.Το σύνδρομο του επιτοκίου μιας αλλαγής στο συνολικό επίπεδο τιμών (interest rate effect of a change in the aggregate price level) είναι η επίπτωση στις καταναλωτικές και στις επενδυτικές δαπάνες που προκαλείται από την επίπτωση της αλλαγής του συνολικού επιπέδου των τιμών στην αγοραστική δύναμη του ρευστού χρήματος που έχουν στα χέρια τους τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις. Αυτό οδηγεί σε μια καθοδικής κλίσης καμπύλη ζήτησης. Οι άνθρωποι και οι εταιρίες διατηρούν χρήματα διότι αυτό μειώνει το κόστος των συναλλαγών. Μια αύξηση των τιμών, τηρουμένων των άλλων πραγμάτων αμετάβλητων, μειώνει την αγοραστική δύναμη των χρημάτων. Τα νοικοκυριά προσπαθούν να κατέχουν περισσότερα ρευστά δανειζόμενα. Η ζήτηση των δανείων αυξάνει τα επιτόκια και μειώνει τις επενδύσεις. Επίσης τα νοικοκυριά αποταμιεύουν περισσότερο, το οποίο οδηγεί στη μείωση της κατανάλωσης και στη συμπίεση των επενδύσεων. 125 ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΖΗΤΗΣΗ 1.Το σύνδρομο του πλούτου μιας αλλαγής στο συνολικό επίπεδο τιμών (wealth effect of a change in the aggregate price level) είναι η επίπτωση στις καταναλωτικές δαπάνες που προέρχεται από την επίπτωση της αλλαγής του συνολικού επιπέδου των τιμών στην αγοραστική δύναμη των περιουσιακών στοιχείων των καταναλωτών. Εξ’ αιτίας αυτού, οι καταναλωτικές δαπάνες C μειώνονται όταν αυξάνει το συνολικό επίπεδο τιμών, οδηγώντας σε μια καθοδικής κλίσης καμπύλη. Αν κάποιος έχει €5.000 και τιμές αυξηθούν 25% τότε η αγοραστική δύναμη θα ανερχόταν σε €3.750.Αυτό το γεγονός θα οδηγήσει σε μείωση των δαπανώ σε τελικά προϊόντα και υπηρεσίες.

126 ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΥΛΗΣ ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ Συνολικό επίπεδο τιμών Πραγματικό ΑΕΠ ΑΎΞΗΣΗ ΣΤΗΝ AD Η μετατόπιση της AD προς τα δεξιά προκύπτει όταν η ζητούμενη ποσότητα συνολικής παραγωγής αυξάνει σε κάθε δεδομένο συνολικό επίπεδο τιμών. Οι σημαντικότεροι παράγοντες που μπορούν να μετατοπίσουν την καμπύλη συνολικής ζήτησης είναι: 1.Οι αλλαγές στις προσδοκίες. 2.Οι αλλαγές στον πλούτο. 3.Οι αλλαγές στο απόθεμα υλικού κεφαλαίου 4.Η δημοσιονομική πολιτική. 5.Η νομισματική πολιτική.

127 Συνολικό επίπεδο τιμών Πραγματικό ΑΕΠ ΜΕΙΩΣΗ ΣΤΗΝ AD ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΥΛΗΣ ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ Οι σημαντικότεροι παράγοντες που μπορούν να μετατοπίσουν την καμπύλη συνολικής ζήτησης είναι: 1.Οι αλλαγές στις προσδοκίες. 2.Οι αλλαγές στον πλούτο. 3.Οι αλλαγές στο απόθεμα υλικού κεφαλαίου 4.Η δημοσιονομική πολιτική. 5.Η νομισματική πολιτική.

128 1.Οι αλλαγές στις προσδοκίες : Οι αλλαγές στις προσδοκίες μπορούν να ωθήσουν τις καταναλωτικές δαπάνες και τις επενδυτικές δαπάνες προς τα δεξιά ή προς τα αριστερά. Εάν οι καταναλωτές και οι επιχειρήσεις είναι αισιόδοξοι, οι δαπάνες ( καταναλωτικές και επενδυτικές ) αυξάνονται, ενώ αν είναι απαισιόδοξοι μειώνονται. 3.Αλλαγές στον πλούτο : Όταν η αξία των περιουσιακών στοιχείων αυξάνεται, αυξάνεται και η αγοραστική δύναμη που εμπεριέχουν μετατοπίζοντας την AD προς τα δεξιά. Όταν η αξία των περιουσιακών στοιχείων μειώνεται, μειώνεται και η αγοραστική δύναμη που εμπεριέχουν μετατοπίζοντας την AD προς τα αριστερά. 2.Αλλαγές στο απόθεμα Υλικού Κεφαλαίου : Όσο περισσότερο Απόθεμα Υλικού Κεφαλαίου έχουν οι εταιρίες τόσο λιγότερο αισθάνονται την ανάγκη συμπλήρωσης του, τηρουμένων άλλων πραγμάτων αμετάβλητων. 4.Δημοσιονομική Πολιτική: Οι επιπτώσεις από τις κρατικές αγορές τελικών προϊόντων και υπηρεσιών G στην καμπύλη ζήτησης είναι άμεση. Αύξηση των κρατικών δαπανών συνεπάγεται μετατόπιση της AD προς τα δεξιά και μια μείωση των κρατικών δαπανών προς τα αριστερά. Οι κρατικές μεταβιβάσεις επηρεάζουν έμμεσα τη συνολική ζήτηση καθόσον αλλάζοντας το διαθέσιμο εισόδημα αλλάζουν και τις καταναλωτικές δαπάνες. 5.Νομισματική Πολιτική : Όταν η Κεντρική Τράπεζα αυξάνει την ποσότητα του κυκλοφορούντος χρήματος, οι άνθρωποι έχουν περισσότερο χρήμα που μπορούν να δανείσουν με αποτέλεσμα την μείωση των επιτοκίων και αύξηση των επενδυτικών και καταναλωτικών δαπανών. Έτσι έχομε μετατόπιση της καμπύλης προς τα δεξιά. Το αντίστροφο συμβαίνει όταν η Κεντρική Τράπεζα μειώνει την ποσότητα του κυκλοφορούντος χρήματος. ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΥΛΗΣ ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ-ΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΜΒΑΛΛΟΥΝ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΗ

Υπόθεση εργασίας: Επιτόκιο σταθερό, και αγνοούμε τους φόρους και το εξωτερικό εμπόριο. Επομένως οι μετατοπίσεις της καμπύλης συνολικής ζήτησης μπορούν να προέρχονται από αυτόνομες μεταβολές στις καταναλωτικές δαπάνες C, στις επενδυτικές δαπάνες I, και στις δαπάνες των κρατικών αγορών αγαθών και υπηρεσιών. Το σημαντικό είναι η διάκριση μεταξύ της αρχικής αλλαγής στις συνολικές δαπάνες πριν αυξηθεί το πραγματικό ΑΕΠ και της πρόσθετης αλλαγής στις συνολικές δαπάνες που προκαλείται από μια αλλαγή στο πραγματικό ΑΕΠ, όταν εξελίσσεται η αλυσιδωτή αντίδραση. Μια αρχική μεταβολή στις συνολικές δαπάνες, με ένα δεδομένο επίπεδο πραγματικού ΑΕΠ ονομάζεται ΑΥΤΟΝΟΜΗ ΑΛΛΑΓΗ ΣΤΙΣ ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ (Autonomous change in Aggregate Spending) επειδή αποτελεί αιτία και όχι αποτέλεσμα της αλυσιδωτής αντίδρασης. Ο ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΤΗΣ (MULTIPLIER) είναι ο λόγος της συνολικής αλλαγής στο πραγματικό ΑΕΠ, που προκαλείται από μια αυτόνομη αλλαγή στις συνολικές δαπάνες, προς το μέγεθος αυτής της αυτόνομης αλλαγής. dAAS =η αυτόνομη αλλαγή στις συνολικές δαπάνες και dY = η αλλαγή στο πραγματικό ΑΕΠ Επομένως ο Πολλαπλασιαστής μας επιτρέπει να υπολογίσουμε την αλλαγή στο πραγματικό ΑΕΠ. Κατά συνέπεια, το μέγεθος της μετατόπισης της καμπύλης της συνολικής ζήτησης εξαρτάται από το MPC (=Marginal Propensity to Consume). Αν η οριακή ροπή προς κατανάλωση είναι υψηλή, είναι μεγάλος και ο πολλαπλασιαστής. Αυτοσημαίνει ότι λιγότερο εισόδημα διαρρέει προς αποταμίευση. 129 Ο ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΤΗΣ (The Multiplier)

131 Πρώτος κύκλος Δεύτερος κύκλος Τρίτος κύκλος Τέταρτος κύκλος Τελευταίος κύκλος Αύξηση στο πραγματικό ΑΕΠ ( σε δις €) Συνολική Αύξηση στο πραγματικό ΑΕΠ ( σε δις €) Κύκλοι Αυξήσεων του πραγματικού ΑΕΠ Έστω MPC(MARGINAL PROPENSITY TO CONSUME) = 0,6: για κάθε €1πρόσθετου εισοδήματος προκαλεί αύξηση στις καταναλωτικές δαπάνες 0,6€. Μία αύξηση €50 δις. στις επενδυτικές δαπάνες αυξάνει το πραγματικό ΑΕΠ κατά 0,6*50 =30 κοκ. Εφαρμόζοντας τον τύπο Στο τέλος το πραγματικό ΑΕΠ θα αυξηθεί €125 δις. Ο λόγος είναι ότι σε κάθε στάδιο «διαρρέει» ένα μέρος της αύξησης στο διαθέσιμο εισόδημα, επειδή αποταμιεύεται. Το ποιο μέρος ενός πρόσθετου δολαρίου διαθέσιμου εισοδήματος αποταμιεύεται εξαρτάται από την Οριακή Ροπή προς Αποταμίευση ( MPS ). Ο ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΤΗΣ (The Multiplier) ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

132 Ο ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΤΗΣ (The Multiplier) Αύξηση στο Πραγματικ ό ΑΕΠ ( σε δις €) Α ) Κύκλοι Σωρευτικών αυξήσεων στο πραγ. ΑΕΠ Συνολικό επίπεδο τιμών Β ) Η αντίστοιχη επίπτωση στη συνολική ζήτηση Τελευταίος Κύκλος Αρχική αύξηση €50 δισ. Επακόλουθες αυξήσεις 75€δισ. Μια αλλαγή στις προσδοκίες που οδηγεί σε μια αύξηση στις επενδυτικές δαπάνες μετατοπίζει την καμπύλη συνολικής ζήτησης προς τα δεξιά για δυο λόγους. Στην αύξηση των επενδυτικών δαπανών και στην αύξηση των καταναλωτικών δαπανών. Το σχέδιο (α) δείχνει το πώς γίνεται η αύξηση στο πραγματικό ΑΕΠ, με δεδομένο το συνολικό επίπεδο τιμών και το σχέδιο (β) δείχνει πως αυτό μετατοπίζει την καμπύλη της συνολικής ζήτησης. Πραγμα - τικό ΑΕΠ

133 Πραγματικό ΑΕΠ Συνολικ ό επίπεδο τιμών Βραχυπρό - θεσμη μακροοικονο - μική ισορροπία Το μοντέλο AS - AD συνδυάζει την καμπύλη βραχυπρόθεσμης συνολικής προσφοράς με την καμπύλη συνολικής ζήτησης. Το σημείο Ε SR είναι το σημείο βραχυπρόθεσμης μακροοικονομικής ισορροπίας, όπου η ζητούμενη ποσότητα συνολικής παραγωγής είναι ίση με την προσφερόμενη ποσότητα παραγωγής. P E είναι το συνολικό επίπεδο τιμών βραχυπρόθεσμης ισορροπίας και Υ E είναι το επίπεδο της συνολικής παραγωγής βραχυπρόθεσμης ισορροπίας. Η οικονομία βρίσκεται σε κατάσταση βραχυπρόθεσμης μακροοικονομικής ισορροπίας ( short - run macroeconomic equilibrium ) όταν η προσφερόμενη ποσότητα συνολικής παραγωγής είναι ίση με την ζητούμενη ποσότητα. ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ AS-AD

134 Συνολικ ό επίπεδο τιμών Βραχυπρό - θεσμη μακροοικονο - μική ισορροπία Πραγματικό ΑΕΠ Αν το συνολικό επίπεδο τιμών είναι πάνω από το επίπεδο ισορροπίας του, η προσφερόμενη ποσότητα συνολικής παραγωγής υπερβαίνει τη ζητούμενη ποσότητα. Αυτό οδηγεί σε μια πτώση στο συνολικό επίπεδο τιμών και το ωθεί στο επίπεδο ισορροπίας. Αν το συνολικό επίπεδο τιμών είναι κάτω από το επίπεδο ισορροπίας του, η προσφερόμενη ποσότητα συνολικής παραγωγής είναι μικρότερη από τη ζητούμενη ποσότητα. Αυτό οδηγεί σε μια αύξηση στο συνολικό επίπεδο τιμών και το ωθεί στο επίπεδο ισορροπίας. Η συνολική παραγωγή βραχυπρόθεσμης ισορροπίας και το συνολικό επίπεδο τιμών βραχυπρόθεσμης ισορροπίας μπορούν να αλλάξουν είτε λόγω μετατοπίσεων στην καμπύλη SRAS ( Sort - Run Aggregate Supply - Καμπύλη Βραχυπρόθεσμης Συνολικής Προσφοράς) είτε λόγω μετατοπίσεων της καμπύλης AD. ΒΡΑΧΥΠΡΟΘΕΣΜΗ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ

135 Συνολικό επίπεδο τιμών Πραγματικό ΑΕΠ Αρνητικό σοκ στην προσφορά … … οδηγεί σε χαμηλότερη συνολική παραγωγή και υψηλότερο συνολικό επίπεδο τιμών. ( α ) Ένα αρνητικό σοκ στην προσφορά Μια αρνητική διατάραξη της προσφοράς αυξάνει τα κόστη παραγωγής και μειώνει την προσφερόμενη ποσότητα των παραγωγών σε κάθε δεδομένο επίπεδο τιμών, οδηγώντας προς τα αριστερά την καμπύλη SRAS. Οι επιπτώσεις μιας αρνητικής διατάραξης στην προσφορά: Ο συνδυασμός πληθωρισμού και πτωτικής συνολικής παραγωγής ονομάζεται ΣΤΑΣΙΜΟΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ (stanginflation). Η κατάσταση αυτή είναι πολύ δυσάρεστη γιατί η πτώση της παραγωγής οδηγεί σε ανεργία, η αγοραστική δύναμη μειώνεται λόγω των αυξήσεων των τιμών. ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΥΛΗΣ SRAS

136 … οδηγεί σε υψηλότερη συνολική παραγωγή και χαμηλότερι συνολικό επίπεδο τιμών. Θετικό σοκ στην προσφορά … Πραγματικό ΑΕΠ Συνολικ ό επίπεδο τιμών ( β ) Ένα θετικό σοκ στην προσφορά  Μια θετική διατάραξη της προσφοράς μειώνει τα κόστη παραγωγής και αυξάνει την προσφερόμενη ποσότητα των παραγωγών σε κάθε δεδομένο επίπεδο τιμών, οδηγώντας προς τα δεξιά την καμπύλη SRAS.  Μια προς τα δεξιά μετατόπιση της καμπύλης SRAS έχει ως αποτέλεσμα μια αύξηση στην συνολική παραγωγή και πτώση των τιμών και μια μετακίνηση προς τα κάτω και τα μήκος της AD. Το χαρακτηριστικό στοιχείο των σοκ (αρνητικών και θετικών) στην προσφορά είναι ότι προκαλούν μετακίνηση του συνολικού επιπέδου τιμών και της συνολικής παραγωγής σε αντίθετες κατευθύνσεις. ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΥΛΗΣ SRAS

137 ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ: ΒΡΑΧΥΠΡΟΘΕΣΜΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Συνολικ ό επίπεδο τιμών Πραγματικό ΑΕΠ Αρνητικό σοκ στην Ζήτηση … … οδηγεί σε χαμηλότερο συνολικά επίπεδο τιμών και σε χαμηλότερο παραγωγικό προϊόν. Ένα αρνητικό σοκ στη ζήτηση Ένα γεγονός που μετατοπίζει την καμπύλη βραχυπρόθεσμης συνολικής ζήτησης αποτελεί διατάραξη (σοκ) στη ζήτηση. Μια διατάραξη στη ζήτηση μετατοπίζει την καμπύλη συνολικής ζήτησης AD, μεταβάλλοντας το συνολικό επίπεδο τιμών και τη συνολική παραγωγή (ΑΕΠ) προς την ίδια κατεύθυνση. Ένα αρνητικό σοκ μετατοπίζει την καμπύλη ζήτησης προς τα αριστερά, μειώνοντας το συνολικό επίπεδο τιμών και το πραγματικό ΑΕΠ (σχεδιάγραμμα). Το αντίθετο συμβαίνει όταν έχουμε ένα θετικό σοκ στη ζήτηση. Οι κυβερνήσεις μέσω της δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής μπορούν να μετατοπίσουν την AD, δηλαδή δημιουργούν διαταράξεις.

138 Μακροπρόθεσμη Μακροοικονομική Ισορροπία. Συνολικ ό επίπεδο τιμών Πραγματικό ΑΕΠ Μακροπρό- θεσμη Μακροοικο- νομική Ισορροπία. Δυνητικό παραγωγικ ό προϊόν Η οικονομία βρίσκεται σε κατάσταση μακροπρόθεσμης μακροοικονομικής ισορροπία (Long Run Macroeconomic Equilibrium) όταν το σημείο βραχυπρόθεσμης μακροοικονομικής ισορροπίας (τομή AD και SRAS- Ε LR ) βρίσκεται πάνω στην καμπύλη Μακροπρόθεσμης συνολικής προσφοράς (Long Run Aggregate Supply-LRAS). Ως αποτέλεσμα, η βραχυπρόθεσμη συνολική παραγωγή ισορροπίας είναι ίση με την δυνητική παραγωγή Υ P.

139 Μακροπρόθεσμη Μακροοικονομική Ισορροπία. Υπάρχει ένα υφεσιακό άνοιγμα ( recessionary gap ) όταν η συνολική παραγωγή είναι μικρότερη από την δυνητική παραγωγή. Συνολικ ό επίπεδο τιμών Πραγματικό ΑΕΠ Δυνητικό παραγωγικ ό προϊόν Υφεσιακό άνοιγμα 1. Ένα Αρχικό αρνητικό σοκ στη ζήτηση … 2… μειώνει το συνολικό επίπεδο τιμών και τη συνολική παραγωγή και οδηγεί σε υψηλότερη ανεργία βραχυπρόθεσμα. 3… μέχρι που μια τελική πτώση στις ονομαστικές αμοιβές μακροπρόθεσμα αυξάνει την βραχυπρόθεσμη συνολική προσφορά και επεναφέρει την οικονομία στη δυνητική παραγωγή. Η οικονομία βρίσκεται σε κατάσταση μακροπρόθεσμης μακροοικονομικής ισορροπία (Long Run Macroeconomic Equilibrium) όταν το σημείο βραχυπρόθεσμης μακροοικονομικής ισορροπίας (τομή AD και SRAS- Ε LR ) βρίσκεται πάνω στην καμπύλη Μακροπρόθεσμης συνολικής προσφοράς (Long Run Aggregate Supply-LRAS). Ως αποτέλεσμα, η βραχυπρόθεσμη συνολική παραγωγή ισορροπίας είναι ίση με την δυνητική παραγωγή Υ P. ΑΡΝΗΤΙΚΟ ΣΟΚ ΖΗΤΗΣΗΣ

140 Μακροπρόθεσμη Μακροοικονομική Ισορροπία. Συνολικό επίπεδο τιμών Υπάρχει ένα πληθωριστικό άνοιγμα ( inflationary gap ) όταν η συνολική παραγωγή είναι μεγαλύτερη από την δυνητική παραγωγή. πληθωριστικό άνοιγμα Δυνητικό παραγωγι κό προϊόν Πραγματικό ΑΕΠ 3… μέχρι που μια τελική άνοδος στις ονομαστικές αμοιβές μακροπρόθεσμα μειώνει την βραχυπρόθεσμη συνολική προσφορά και επαναφέρει την οικονομία στη δυνητική παραγωγή. 1. Ένα Αρχικό θετικό σοκ στη ζήτηση … 2… αυξάνει το συνολικό επίπεδο τιμών και τη συνολική παραγωγή και μειώνει την ανεργία βραχυπρόθεσμα. ΘΕΤΙΚΟ ΣΟΚ ΖΗΤΗΣΗΣ

141 ΟΙ ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΑΝΑΤΑΡΑΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΕΊΝΑΙ ΣΠΑΝΙΕΣ ΑΛΛΑ ΠΟΛΎ ΔΥΣΑΡΕΣΤΕΣ Μόνο δυο από τις εννέα μεταπολεμικές υφέσεις φαίνεται να ταιριάζουν στο προφίλ μιας ύφεσης προκαλούμενης από μια αρνητική διατάραξη στην πρόσφορά: Η ύφεση που ακολούθησε την αύξηση στην τιμή του πετρελαίου μετά τον Αραβο-Ισραηλινό πόλεμο του 1973 και η ύφεση που ακολούθησε μια άλλη εκτόξευση στις τιμές του πετρελαίου μετά την Ιρανική Επανάσταση το 1979. Οι δύο αυτές υφέσεις ήταν οι χειρότερες από πλευράς ανεργίας. Η μακροοικονομική πολιτική είναι πολύ δύσκολη όταν αντιμετωπίζει διαταράξεις στην προσφορά παρά όταν έχει να κάνει με διαταράξεις στη ζήτηση γιατί συμβαίνουν δυο πράγματα ταυτόχρονα: μια πτώση της συνολικής παραγωγής και μια άνοδος στο συνολικό επίπεδο των τιμών. Ποσοστό ανεργίας. έτος 1973: Αραβο- Ισραηλινός πόλεμος 1979: Ιρανική Επανάσταση

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ 142 Μακροπρόθεσμα η οικονομία αυτορυθμίζεται. Οι διαταράξεις στη συνολική ζήτηση επηρεάζουν την συνολική παραγωγή βραχυπρόθεσμα αλλά όχι μακροπρόθεσμα. Οι περισσότεροι οικονομολόγοι πιστεύουν ότι η διαδικασία αυτορρύθμισης χρειάζεται αρκετά χρόνια. Ωστόσο η ικανότητα βελτίωσης της οικονομίας δεν είναι εγγυημένη. Εξαρτάται από τα είδη των διαταράξεων που αντιμετωπίζει η οικονομία. Μετά τον 1 ο παγκόσμιο πόλεμο, πολλοί οικονομολόγοι εστιάζουν στα Μακροπρόθεσμα μεγέθη – όπως στην μακροπρόθεσμη μακροοικονομική ισορροπία, ενώ αγνοούν καταστροφικά πράγματα που μπορούν να συμβούν στην πορεία. Ο Keynes υποστηρίζει ότι μακροπρόθεσμα όλοι θα πεθάνουμε. Οι οικονομολόγοι αναλαμβάνουν ένα πολύ εύκολο, πολύ ανώφελο έργο, όταν σε εποχές τυφώνων το μόνο που μπορούν να μας πουν είναι, ότι όταν η καταιγίδα έχει εκδηλωθεί επί μακρόν στη θάλασσα καταλαγιάζει και πάλι.

 Το υψηλό κόστος – με όρους ανεργίας - του υφεσιακού ανοίγματος και οι μελλοντικές δυσμενείς συνέπειες μιας πληθωριστικής διαφοράς οδηγεί πολλούς οικονομολόγους να υποστηρίζουν μια δραστήρια πολιτική σταθεροποίησης : με τη χρήση φορολογικής ή νομισματικής πολιτικής για την αντιστάθμιση στους κραδασμούς της ζήτησης.  Η Φορολογική πολιτική επηρεάζει τη συνολική ζήτηση άμεσα με κυβερνητικές αγορές όσο και έμμεσα μέσω των αλλαγών στους φόρους ή μεταβιβαστικές πληρωμές που επηρεάζουν τις καταναλωτικές δαπάνες.  Νομισματική πολιτική επηρεάζει τη συνολική ζήτηση έμμεσα μέσω μεταβολών των επιτοκίων που επηρεάζουν τους καταναλωτικές και οι επενδυτικές δαπάνες. Μπορεί να υπάρχουν μειονεκτήματα, όμως, επειδή τα εν λόγω ελλείμματα και οι εσφαλμένες προβλέψεις μπορούν να βελτιώσουν την οικονομική πολιτική, μπορεί να συμβάλει σε μια μακροπρόθεσμη αύξηση της αστάθειας του προϋπολογισμού. 143 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ 144

6 ο ΜΑΘΗΜΑ Α ’ ΜΕΡΟΣ 145 ΕΙΣΟΔΗΜΑ ΚΑΙ ΔΑΠΑΝΕΣ Paul Krugman, Robin Wells, Anthony Myatt

146 Τι θα μάθουμε στο κεφάλαιο αυτό  Την έννοια της συνολικής συνάρτησης κατανάλωσης.  Πως το προσδοκώμενο μελλοντικό εισόδημα και ο συνολικός πλούτος επηρεάζουν τις καταναλωτικές δαπάνες.  Τους καθοριστικούς παράγοντες των επενδυτικών δαπανών και τη διάκριση μεταξύ προγραμματισμένων και μη προγραμματισμένων επενδύσεων προς τη δημιουργία αποθεμάτων.

Καταναλωτικές δαπάνες. 147 Οι καταναλωτικές δαπάνες αποτελούν τα 2/3 των συνολικών δαπανών σε τελικά προϊόντα και υπηρεσίες. Αλλαγές στις καταναλωτικές δαπάνες μπορούν να προκαλέσουν μετατοπίσεις στην καμπύλη συνολικής ζήτησης. Τι καθορίζει τις καταναλωτικές δαπάνες ;  Το τρέχον διαθέσιμο εισόδημα  Το προσδοκώμενο μελλοντικά εισόδημα

Το τρέχον διαθέσιμο εισόδημα και οι καταναλωτικές δαπάνες Το τρέχον διαθέσιμο εισόδημα- το εισόδημα μείον οι φόροι πλέον οι κρατικές μεταβιβάσεις- είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει τις καταναλωτικές δαπάνες. Η συνάρτηση κατανάλωσης (consumption function) είναι μια εξίσωση που δείχνει πως οι καταναλωτικές δαπάνες ενός μεμονωμένου νοικοκυριού ποικίλουν ανάλογα με το τρέχον διαθέσιμο εισόδημα του νοικοκυριού. Η απλούστερη μορφή της είναι μια γραμμική εξίσωση: c = οι καταναλωτικές δαπάνες ενός επιμέρους νοικοκυριού. a = είναι ο σταθερός όρος – αυτόνομες καταναλωτικές δαπάνες, δηλαδή το ποσό των δαπανών που θα έκανε το νοικοκυριό αν είχε μηδενικό εισόδημα. MPC= οριακή ροπή προς κατανάλωση (το ποσό κατά το οποίο αυξάνουν οι καταναλωτικές δαπάνες όταν το τρέχον διαθέσιμο εισόδημα αυξάνει €1. yd=τρέχον διαθέσιμο εισόδημα ενός μεμονωμένου νοικοκυριού. c = a + MPC*yd 148

149 Το σημείο Α δείχνει ότι μεταξύ της ομάδας με ετήσιο εισόδημα από $40.000 μέχρι $49.999, το μέσον τρέχον διαθέσιμο εισόδημα ήταν $42.842 και οι μέσες καταναλωτικές δαπάνες ήταν $39.757. Από το σχεδιάγραμμα προκύπτει η θετική σχέση μεταξύ κατανάλωσης και διαθέσιμου εισοδήματος. Το τρέχον διαθέσιμο εισόδημα και οι καταναλωτικές δαπάνες Διαθέσιμο εισόδημα νοικοκυ - ριού Καταναλωτικές δαπάνες νοικοκυριού

150 Η οριακή ροπή προς κατανάλωση = Μεταβολή κατανάλωσης / Μεταβολή εισοδήματος MPC= Δc / Δyd Πολλαπλασιάζοντας και τα δυο μέλη με Δyd έχουμε: MPC* Δyd= Δc Η εξίσωση αυτή λέει ότι όταν το εισόδημα yd αυξάνεται €1, η κατανάλωση αυξάνει κατά MPC*€1. Η οριακή ροπή προς κατανάλωση είναι η κλίση της συνάρτησης κατανάλωσης. MPC = η κλίση της συνάρτησης κατανάλωσης = πέραν του ορίου = Δc / Δyd Το τρέχον διαθέσιμο εισόδημα και οι καταναλωτικές δαπάνες Διαθέσιμο εισόδημα νοικοκυ - ριού Συνάρτηση κατανάλωση ς cf c = a + MPC*yd MPC = η κλίση Καταναλωτικές δαπάνες νοικοκυριού

151 Διαθέσιμο εισόδημα νοικοκυ - ριού Καταναλωτικές δαπάνες νοικοκυριού Προσαρμοσμένη συνάρτηση κατανάλωσης =$14.184+0,597 *yd Το τρέχον διαθέσιμο εισόδημα και οι καταναλωτικές δαπάνες

152 Η συνάρτηση συνολικής κατανάλωσης (aggregate consumption function) είναι η σχέση μεταξύ του συνολικού τρέχοντος διαθέσιμου εισοδήματος και των συνολικών καταναλωτικών δαπανών για την συνολική οικονομία. C= Οι συνολικές καταναλωτικές δαπάνες A= Οι συνολικές αυτόνομες δαπάνες MPC= Η οριακή ροπή προς κατανάλωση YD= συνολικό διαθέσιμο εισόδημα C=A+MPC*YD Η συνάρτηση συνολικής κατανάλωσης ( aggregate consumption function )

153 ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ Αλλαγές στο προσδοκώμενο Μελλοντικό διαθέσιμο Εισόδημα Μετακίνηση της συνάρτησης συνολικής ζήτησης προς τα πάνω όταν οι πληροφορίες (πχ μια καλά αμειβόμενη εργασία) οδηγούν τους καταναλωτές να προσδοκούν υψηλότερο διαθέσιμο εισόδημα στο μέλλον από ότι πριν. Μετακίνηση της συνάρτησης συνολικής ζήτησης προς τα πάνω όταν οι πληροφορίες (πχ μια καλά αμειβόμενη εργασία) οδηγούν τους καταναλωτές να προσδοκούν υψηλότερο διαθέσιμο εισόδημα στο μέλλον από ότι πριν. Αλλαγές στο συνολικό πλούτο Μια αύξηση του πλούτου (αύξηση των τιμών των ακινήτων) μετατοπίζει την συνάρτηση συνολικής κατανάλωσης προς τα πάνω αυξάνοντας τις αυτόνομες καταναλωτικές δαπάνες. Το αντίθετο συμβαίνει μια μείωση της αξίας του πλούτου. Κατανα - λωτικές δαπάνες Διαθέσιμο εισόδημα yd Συνολική συνάρτηση κατανάλωσης CF 1 Συνολική συνάρτηση κατανάλωσης CF 2 Συνολική συνάρτηση κατανάλωσης CF 1 Συνολική συνάρτηση κατανάλωσης CF 2

ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ 154 Μια μείωση των επενδυτικών δαπανών μετατοπίζει την καμπύλη της συνολικής ζήτησης προς τα αριστερά. Οι περισσότερες υφέσεις πηγάζουν από μια πτώση των επενδυτικών δαπανών. Οι διακυμάνσεις στις επενδυτικές δαπάνες είναι πολύ πιο δραματικές από εκείνες στις καταναλωτικές δαπάνες. Οι μειώσεις στις καταναλωτικές δαπάνες είναι συνήθως αποτέλεσμα που αρχίζει από μια κάμψη των επενδυτικών δαπανών. Οι παράγοντες που καθορίζουν τις επενδυτικές δαπάνες είναι : 1. Το επιτόκιο 2. Το προσδοκώμενο μελλοντικό ΑΕΠ 3. Τρέχον επίπεδο παραγωγής Καταναλωτικές δαπάνες Επενδυτικές δαπάνες Έτος Ετήσια Ποσοστι - αία αλλαγή

ΕΠΙΤΟΚΙΟ ΚΑΙ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ 155 Οι προγραμματισμένες επενδυτικές δαπάνες είναι που έχει πρόθεση να αναλάβει μια επιχείρηση κατά τη διάρκεια μια δεδομένης χρονικής περιόδου, σε αντίθεση με τις επενδυτικές δαπάνες που γίνονται αλλά είναι μη προγραμματισμένες ). Χρηματοδοτούνται επενδυτικά προγράμματα με ποσοστό απόδοσης ίσο ή μεγαλύτερο του επιτοκίου ισορροπίας, το οποίο βρίσκεται στο σημείο τομής των καμπυλών ζήτησης και προσφοράς δανειακών κεφαλαίων. Σε περίπτωση χρηματοδότησης μιας επένδυσης από τα αδιανέμητα κέρδη θα πρέπει να προσδιοριστεί το κόστος ευκαιρίας των κεφαλαίων αυτών. Αντί αγοράς ενός μηχανήματος, μια εταιρία μπορούσε να διαθέσει τα κεφάλαια της για δανεισμό. Ο τόκος που θυσιάζεται είναι το κόστος ευκαιρίας της χρήσης των αδιανέμητων κερδών. Οι προγραμματισμένες επενδυτικές δαπάνες συνδέονται αρνητικά με το επιτόκιο. Ένα υψηλότερο επιτόκιο οδηγεί σε χαμηλότερο επίπεδο προγραμματισμένων επενδυτικών δαπανών.

Προσδοκώμενο Μελλοντικό Πραγματικό ΑΕΠ, Παραγωγική Ικανότητα και Επενδυτικές δαπάνες 156 Τηρουμένων άλλων πραγμάτων αμετάβλητων, το σημερινό επίπεδο παραγωγικής ικανότητας έχει αρνητική επίπτωση στις επενδυτικές δαπάνες : όσο μεγαλύτερη είναι η τρέχουσα παραγωγική ικανότητα τόσο χαμηλότερες είναι οι επενδυτικές δαπάνες. Οι εταιρίες θα αναλάβουν υψηλά επίπεδα επενδυτικών δαπανών όταν οι πωλήσεις αυξάνουν ραγδαία. Ποιος είναι δείκτης υψηλού επίπεδου αύξησης των πωλήσεων ; Είναι ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ. Ένας υψηλός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ έχει ως αποτέλεσμα ένα υψηλό επίπεδο επενδυτικών δαπανών και αντιστρόφως. Η σχέση αυτή συνοψίζεται σε μια αρχή : την αρχή του επιταχυντή (accelerator principal).

Αποθέματα και Μη - Προγραμματισμένες Επενδυτικές Δαπάνες 157 Η επένδυση προς δημιουργία αποθεμάτων (inventory investment) είναι η αξία της αλλαγής στο σύνολο των αποθεμάτων που υπάρχουν στην οικονομία κατά τη διάρκεια μιας δεδομένης χρονικής περιόδου. Η επένδυση προς δημιουργία αποθεμάτων μπορεί να είναι αρνητική αν μειωθούν τα αποθέματα για μια χρονική περίοδο. Μη – προγραμματισμένες επενδύσεις προς δημιουργία αποθεμάτων προκύπτουν όταν οι τρέχουσες πωλήσεις είναι μεγαλύτερες ή μικρότερες απ ’ ότι ανέμεναν οι επιχειρήσεις, οδηγώντας σε μη - προγραμματισμένες επενδύσεις. Πραγματικές επενδυτικές δαπάνες είναι το άθροισμα των προγραμματισμένων και των μη προγραμματισμένων επενδυτικών δαπανών προς δημιουργία αποθεμάτων. Τα αυξανόμενα αποθέματα συνήθως δείχνουν θετικές μη - προγραμματισμένες επενδύσεις προς δημιουργία αποθεμάτων και μια επιβράδυνσης της οικονομίας καθώς οι πωλήσεις είναι λιγότερες από όσες είχαν προβλεφθεί. Τα μειούμενα αποθέματα συνήθως δείχνουν αρνητικές μη – προγραμματισμένες επενδύσεις προς δημιουργία αποθεμάτων και μια ανάπτυξη της οικονομίας, καθώς οι πωλήσεις είναι υψηλότερες απ ’ ότι είχε προβλεφθεί. Ι = Ι ΜΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ + Ι ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ

158 ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ Α΄ΜΕΡΟΥΣ

ΕΙΣΟΔΗΜΑ ΚΑΙ ΔΑΠΑΝΕΣ 6 ο ΜΑΘΗΜΑ Β ’ ΜΕΡΟΣ 159 Paul Krugman, Robin Wells, Anthony Myatt

ΠΙΣΩ ΑΠΌ ΤΙΣ ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΥΛΗΣ ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ : ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ - ΔΑΠΑΝΩΝ Οι περισσότερες αν όχι όλες οι υφέσεις δημιουργήθηκαν από αρνητικά σοκ στη ζήτηση. Λόγω της πολυεπίπεδης διαδικασίας μιας αλλαγής στη ζήτηση που οδηγεί σε αλλαγές στο πραγματικό ΑΕΠ (GDP), στο διαθέσιμο εισόδημα και στις καταναλωτικές δαπάνες, το μέγεθος της μετατόπισης της καμπύλης συνολικής ζήτησης είναι πολλαπλάσιο του μεγέθους του αρχικού σοκ στη ζήτηση. Οι πολλαπλοί κύκλοι αλλαγών στο πραγματικό ΑΕΠ συντελούνται μέσω αλλαγών στην ποσότητα παραγωγής που παράγεται από εταιρίες – αλλαγές που κάνουν οι εταιρίες αντιδρώντας σε αλλαγές στα αποθέματα τους. ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ 1. Το συνολικό επίπεδο των τιμών είναι σταθερό. Δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ ονομαστικού και πραγματικού ΑΕΠ. 2. Το επιτόκιο είναι σταθερό. 3. Οι φόροι, οι κρατικές μεταβιβάσεις, και οι κρατικές αγορές είναι μηδενικές. 4. Δεν υπάρχει εξωτερικό εμπόριο 160

Αφού λάβαμε υπόψη τις προηγούμενες υποθέσεις, προκύπτει ότι : Υπάρχουν δυο μόνο πηγές ζήτησης : α ) οι καταναλωτικές δαπάνες C και β ) οι επενδυτικές δαπάνες Ι. Επομένως το διαθέσιμο εισόδημα είναι ίσο με το ΑΕΠ ( πραγματικό = ονομαστικό επειδή οι τιμές είναι σταθερές ) GDP=C+I YD=GDP Η συνάρτηση συνολικής κατανάλωσης ( σχέση μεταξύ διαθέσιμου εισοδήματος και καταναλωτικών δαπανών ): C= A+MPC*YD Οι προγραμματισμένες συνολικές δαπάνες ( ΑΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ ) είναι το συνολικό ποσό των προγραμματισμένων δαπανών στην οικονομία ΑΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ = C + I ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΑΕΠ 161

Πραγματικό ΑΕΠ YDCI ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ ΑΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ 00300500800 500 6005001100 1000 9005001400 1500 12005001700 2000 15005002000 2500 18005002300 3000 21005002600 3500 24005002900 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΑΕΠ Σύμφωνα με τον παραπάνω πίνακα η συνάρτηση της συνολικής κατανάλωσης είναι: C=300+0, 6*YD Από τον πίνακα προκύπτει ότι ένα υψηλότερο επίπεδο πραγματικού ΑΕΠ οδηγεί σε ένα υψηλότερο επίπεδο διαθέσιμου εισοδήματος: σε κάθε αύξηση στο πραγματικό ΑΕΠ αυξάνει κατά 500 το YD, το οποίο με τη σειρά του αυξάνει την κατανάλωση κατά 500*0,6 =300 και το ΑΕ προγραμματισμένες κατά 300. Σε όλα τα επίπεδα, πλην ενός, οι προγραμματισμένες συνολικές δαπάνες δεν είναι ίσες με το αντίστοιχο επίπεδο του πραγματικού ΑΕΠ., λόγω των μη- προγραμματισμένων επενδύσεων για δημιουργία αποθεμάτων. 162

Η οικονομία με την πάροδο κινείται προς μια κατάσταση στην οποία δεν υπάρχουν μη - προγραμματισμένες επενδύσεις προς δημιουργία αποθεμάτων, επονομαζόμενη ισορροπία εισοδήματος - δαπανών. Και όταν η οικονομία βρίσκεται σε κατάσταση ισορροπίας εισοδήματος - δαπανών, οι προγραμματισμένες συνολικές δαπάνες σε τελικά προϊόντα ή υπηρεσίες είναι ίσες με την συνολική παραγωγή. 163 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΑΕΠ

Προγραμ - ματισμέ - νες συνολικές δαπάνες ΑΕ προγραμμ ατισμένες Οι ΑΕ προγραμ - ματισμένες Είναι ίσες με τις καταναλω - τικές δαπάνες πλέον 500 Πραγματικό ΑΕΠ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΑΕΠ Η CF είναι η συνάρτηση συνολικής κατανάλωσης. Η ευθεία ΑΕ planned είναι η ευθεία των προγραμματισμένων συνολικών δαπανών. Είναι ισοδύναμη με τη συνάρτηση συνολικής κατανάλωσης μετατοπισμένη προς τα πάνω κατά 500 που αντιστοιχεί στην ποσότητα των προγραμματισμένων επενδυτικών δαπανών. 164

Πραγματικό ΑΕΠ ΑΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ I ΜΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ 0 800 500 1100600 1000 1400400 1500 1700200 2000 0 2500 2300200 3000 2600400 3500 2900600 ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ - ΔΑΠΑΝΩΝ Οποιοδήποτε επίπεδο του πραγματικού ΑΕΠ που υπερβαίνει το σημείο όπου το πραγματικό είναι ίσο με τις ΑΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ αντιστοιχεί σε μια κατάσταση στην οποία οι εταιρίες παράγουν περισσότερο απ’ όσο θέλουν να αγοράσουν οι καταναλωτές δημιουργώντας μια ακούσια αύξηση των αποθεμάτων. Οποιοδήποτε επίπεδο του πραγματικού ΑΕΠ κάτω από το σημείο όπου το πραγματικό είναι ίσο με τις ΑΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ, οι εταιρίες έχουν υπό-εκτιμήσει τις πωλήσεις, οδηγώντας σε ένα αρνητικό επίπεδο μη –προγραμματισμένων επενδύσεων προς δημιουργία αποθεμάτων. Οπότε έχομε: GDP= C+I= C + Ι ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ + Ι ΜΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ = ΑΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ + Ι ΜΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ Όποτε το πραγματικό ΑΕΠ υπερβαίνει τις ΑΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ, οι Ι ΜΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ είναι θετικές. Όποτε το πραγματικό ΑΕΠ είναι λιγότερο από τις ΑΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ, οι Ι ΜΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ είναι αρνητικές. 165

166 ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ - ΔΑΠΑΝΩΝ Οι εταιρίες θα ενεργήσουν ώστε να διορθώσουν αυτά τα λάθη. Θα μειώσουν την παραγωγή εάν έχουν μια ακούσια αύξηση στα αποθέματα ή θα αυξήσουν την παραγωγή εάν έχουν μια ακούσια πτώση στα αποθέματα. Οι αντιδράσεις αυτές θα εξαλείψουν τις μη προσληφθείσες αλλαγές σε αποθέματα και θα κινήσουν την οικονομία προς ένα σημείο, στο οποίο το πραγματικό ΑΕΠ είναι ίσο με τις προγραμματισμένες συνολικές δαπάνες. Η μόνη κατάσταση στην οποία οι εταιρίες δεν θα έχουν κίνητρο να αλλάξουν την παραγωγή τους στην επόμενη περίοδο είναι όταν η συνολική παραγωγή, υπολογισμένη με το πραγματικό ΑΕΠ είναι ίσες με τις προγραμματισμένες συνολικές δαπάνες στην τρέχουσα περίοδο. Το αποτέλεσμα αυτό είναι γνωστό ως Εισοδηματική δαπάνη ισορροπίας. (Income –expenditure equilibrium)

167 Το διάγραμμα Κευνσιανός Σταυρός (Keynesian cross) εντοπίζει την ισορροπία εισοδήματος –δαπανών ως το σημείο όπου η ευθεία των ΑΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ τέμνεται με την ευθεία των 45 μοιρών. ΑΕ ΠΡΟΓΡ ΑΜΜΑΤ ΙΣΜΕΝΕ Σ ΑΕ ΠΡΟ- ΓΡΑΜΜΑΤΙ- ΣΜΕΝΕΣ ΣΥΝΟΛΙ ΚΕΣ ΔΑΠΑΝ ΕΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΑΕΠ I ΜΗ ΠΡΟΓΡ. ΕΙΝΑΙ ΘΕΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΑΕΠ ΜΕΙΩΝΕΤΑΙ Η ισορροπία εισοδήματος δαπανών προκύπτει στο Ε όπου η ευθεία των προγραμματισμένων συνολικών δαπανών, ΑΕ Προγραμματισμένες και η Ευθεία 45 ο. Στο Ε η οικονομία παράγει πραγματικό ΑΕΠ $2000 δις. το χρόνο, το μόνο σημείο όπου το πραγματικό ΑΕΠ είναι ίσο με τις προγραμματισμένες δαπάνες, ΑΕ Προγραμματισμένες, και οι μη προγραμματισμένες δαπάνες προς δημιουργία αποθεμάτων, Ι μη Προγραμματισμένες είναι μηδενικές. Αυτό είναι το επίπεδο ισορροπία εισοδήματος δαπανών Υ *. Αν το πραγματικό ΑΕΠ το πραγματικό ΑΕΠ. Ως αποτέλεσμα, οι μη-προγραμματισμένες επενδύσεις προς δημιουργία αποθεμάτων Ι μη Προγραμματισμένες είναι αρνητικές και οι εταιρίες αντιδρούν αυξάνοντας την παραγωγή. Το αντίθετο συμβαίνει σε οποιοδήποτε επίπεδο πραγματικού ΑΕΠ < Υ *, οι μη- προγραμματισμένες επενδύσεις προς δημιουργία αποθεμάτων Ι μη Προγραμματισμένες είναι θετικές και οι εταιρίες αντιδρούν μειώνοντας την παραγωγή. ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ - ΔΑΠΑΝΩΝ ΑΕ Προγραμματισμένες = ΑΕΠ Ι μη Προγραμματισμένες = $200 Ι μη προγ / σμένες =- $400 ΑΕ Προγ / σμένες = C+ Ι Προγρ / σμένες = A+MPC* ΑΕΠ + Ι Προγρ / σμένες I ΜΗ ΠΡΟΓΡ. ΕΙΝΑΙ AΡΝΗΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΑΕΠ ΑΥΞΑΝΕΙ

Οι αλλαγές στα αποθέματα θεωρούνται ως πρωταρχικός δείκτης της μελλοντικής οικονομικής δραστηριότητας γιατί όταν οι προγραμματισμένες από την νοικοκυρά και τις επιχειρήσεις δαπάνες δεν είναι ίσες με την τρέχουσα συνολική παραγωγή των επιχειρήσεων, τότε υπάρχει μια διαδικασία αυτορρύθμισης που λειτουργεί μέσω των αποθεμάτων, η οποία κινεί το πραγματικό ΑΕΠ με την πάροδο του χρόνου σε ένα σημείο (εισοδηματική δαπάνη ισορροπίας-Income- Expenditure Equilibrium) στο οποίο το πραγματικό ΑΕΠ και οι προγραμματισμένες συνολικές δαπάνες είναι ίσες. Το διάγραμμα ΚΕΫΝΣΙΑΝΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ εντοπίζει την ισορροπία εισοδήματος – δαπανών ως το σημείο όπου η ευθεία των προγραμματισμένων συνολικών δαπανών τέμνεται με την ευθεία των 45 ο. Αναπτύχθηκε από τον νομπελίστα οικονομολόγο Paul Sumelson για να εξηγήσει τις ιδέες του John Keynes, του ιδρυτή της Μακροοικονομίας. 168 ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ - ΔΑΠΑΝΩΝ

169 Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΤΗ ΚΑΙ Η ΡΥΘΜΙΣΗ ΑΠΟΘΕΜΑΤΩΝ Μετά από τα προηγούμενα, τίθενται ορισμένα ερωτήματα : 1.Τι συμβαίνει όταν υπάρχει μετατόπιση της ευθείας προγραμματισμένων συνολικών δαπανών ; 2.Πως κινείται η οικονομία από το αρχικό σημείο ισορροπίας – δαπανών σε ένα νέο σημείο ισορροπίας εισοδηματικής δαπάνης ; 3.Ποιες είναι οι πιθανές πηγές αλλαγών στις προγραμματισμένες συνολικές δαπάνες ;

Το σημαντικό στοιχείο της μακροοικονομίας είναι το εξής : ΌΤΑΝ ΟΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ ΑΠΌ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΔΑΠΑΝΕΣ ΔΕΝ ΕΊΝΑΙ ΙΣΕΣ ΜΕ ΤΗΝ ΤΡΕΧΟΥΣΑ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΕΤΑΙΡΙΩΝ, ΤΟΤΕ ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΙΑ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΥΤΌ-ΡΥΘΜΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ, Η ΟΠΟΙΑ ΚΙΝΕΙ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΑΕΠ ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΡΟΔΟ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΣΕ ΈΝΑ ΣΗΜΕΙΟ, ΣΤΟ ΟΠΟΙΟ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΑΕΠ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ ΕΊΝΑΙ ΙΣΕΣ. Ο ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ΜΕΣΩ ΑΠΟΘΕΜΑΤΩΝ. Δυο είναι οι πιθανές αιτίες μετατόπισης της ευθείας Προγραμματισμένων Συνολικών Δαπανών: 1. Μια αλλαγή στις προγραμματισμένες επενδυτικές δαπάνες I προγραμματισμένες. 2. ή μια μετατόπιση στη συνάρτηση κατανάλωσης C. Μία αλλαγή στις I προγραμματισμένες μπορεί να προκύψει λόγω αλλαγής επιτοκίου. Μια μετατόπιση της συνάρτησης κατανάλωσης μπορεί να προκληθεί λόγω αύξησης της τιμής των ακινήτων. Όταν η Ευθεία προγραμματισμένων συνολικών δαπανών μετατοπίζεται, υπάρχει μια αυτόνομη αλλαγή στις προγραμματισμένες συνολικές δαπάνες. 170 Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΤΗ ΚΑΙ Η ΡΥΘΜΙΣΗ ΑΠΟΘΕΜΑΤΩΝ

Πραγματικό ΑΕΠ σε € ΑΕ Προγραμ - ματισμένες Πριν την αυτόνομη αλλαγή. ΑΕ Προγραμ - ματισμένες μετά την αυτόνομη αλλαγή. 08001200 50011001500 100014001800 150017002100 2000 2400 250023002700 300026003000 350029003300 400032003600 171 Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΤΗ ΚΑΙ Η ΡΥΘΜΙΣΗ ΑΠΟΘΕΜΑΤΩΝ Ποια η επίπτωση μιας αυτόνομης αύξησης στις προγραμματισμένες συνολικές δαπάνες $400; Πριν την αυτόνομη αύξηση στις προγραμματισμένες συνολικές δαπάνες, το επίπεδο του πραγματικού ΑΕΠ που είναι ίσες με τις συνολικές δαπάνες, είναι €2000 ( Υ 1 * ) Μετά την αυτόνομη αλλαγή αυξήθηκε σε 3000€ ( Υ 2 * ). Η αύξηση στο ΑΕΠ ισορροπίας εισοδήματος - δαπανών από 2000€ σε 3000€ είναι πολύ μεγαλύτερη από την αυτόνομη αύξηση στις συνολικές δαπάνες που είναι 400€. Αυτό οφείλεται στη διαδικασία του πολλαπλασιαστή. (1000/400 =2,5 είναι ο πολλαπλασιαστής ).

172 Προγ/νες συνολικές δαπάνες Αε προγ/μένες Α) Αλλαγή στο ΑΕΠ ισορροπίας εισοδήματος-δαπανών. ΑΕ προγραμματισμένες μετά την αυτόνομη αλλαγή ΑΕ προγραμματισμένες πριν την αυτόνομη αλλαγή Αυτόνομη αύξηση $400 στις συνολικές δαπάνες. β) Μετατόπιση της καμπύλης ΑD Πραγματικό ΑΕΠ Συνολικό Επίπεδο τιμών Ι ΜΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ =-$400 ΑΕ προγραμματισμένες 1 ΑΕ προγραμματισμένες 2 Ξεκινώντας από το Ε 1, η αυτόνομη αύξηση στις προγραμματισμένες συνολικές δαπάνες οδηγεί σε ένα άνοιγμα μεταξύ προγραμματισμένων συνολικών δαπανών και του πραγματικού ΑΕΠ. (απόσταση μεταξύ 2000€ και 2400€)- Ι ΜΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ =-€400. Οι εταιρίες αντιδρούν αυξάνοντας την παραγωγή, οδηγώντας σε μια αύξηση στο πραγματικό ΑΕΠ από Υ 1 *. Η αύξηση αυτή μεταφράζεται σε αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματος YD. Η αύξηση του YD οδηγεί σε αύξηση στις καταναλωτικές δαπάνες C, η οποία προκαλεί μια αύξηση δεύτερου κύκλου στο πραγματικό ΑΕΠ κοκ. Τη διαδικασία αυτή μπορούμε να την εξελίξουμε αντίστροφα: Μια αυτόνομη πτώση στις συνολικές δαπάνες θα οδηγήσει σε μια αλυσιδωτή αντίδραση μειώσεων του πραγματικού ΑΕΠ και των καταναλωτικών δαπανών. Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΤΗ ΚΑΙ Η ΡΥΘΜΙΣΗ ΑΠΟΘΕΜΑΤΩΝ

173 Η μεταβολή στο πραγματικό ΑΕΠ( Υ * ) δίνεται από τον τύπο: ΔΥ* = Πολλαπλασιαστής Χ ΔΑ ΑΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ = 1/ (1- MPC ) X ΔΑ ΑΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ Επειδή η οριακή ροπή προς κατανάλωση είναι μικρότερη από 1, κάθε αύξηση στο διαθέσιμο εισόδημα και κάθε αντίστοιχη αύξηση στις καταναλωτικές δαπάνες είναι μικρότερη απ’ ότι στον προηγούμενο κύκλο επειδή ένα μέρος της αύξησης στο διαθέσιμο εισόδημα διαρρέει προς την αποταμίευση. Ως αποτέλεσμα, αν το πραγματικό ΑΕΠ αυξάνει σε κάθε κύκλο, η αύξηση στο πραγματικό ΑΕΠ φθίνει από τον ‘ένα κύκλο στον επόμενο. Σε κάποιο σημείο η αύξηση αυτή στο πραγματικό ΑΕΠ είναι αμελητέα και η οικονομία συγκλίνει σε ένα νέο ΑΕΠ ισορροπίας εισοδήματος δαπανών στο Υ 2 * Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΤΗ ΚΑΙ Η ΡΥΘΜΙΣΗ ΑΠΟΘΕΜΑΤΩΝ Αυτόνομη αύξηση $400 στις συνολικές δαπάνες. Προγ/νες συνολικές δαπάνες Αε προγ/μένες Συνολικό Επίπεδο τιμών Α) Αλλαγή στο ΑΕΠ ισορροπίας εισοδήματος-δαπανών. ΑΕ προγραμματισμένες μετά την αυτόνομη αλλαγή ΑΕ προγραμματισμένες 2 ΑΕ προγραμματισμένες 1 ΑΕ προγραμματισμένες πριν την αυτόνομη αλλαγή Ι ΜΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ =-$400 Πραγματικό ΑΕΠ β) Μετατόπιση της καμπύλης ΑD

174 Προγ/νες συνολικές δαπάνες Αε προγ/μένες Αυτόνομη αύξηση $400 στις συνολικές δαπάνες. Συνολικό Επίπεδο τιμών Πραγματικό ΑΕΠ Α) Αλλαγή στο ΑΕΠ ισορροπίας εισοδήματος-δαπανών. ΑΕ προγραμματισμένες μετά την αυτόνομη αλλαγή ΑΕ προγραμματισμένες 2 ΑΕ προγραμματισμένες 1 Ι ΜΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ =-$400 ΑΕ προγραμματισμένες πριν την αυτόνομη αλλαγή Η αντίστοιχη μετατόπιση της καμπύλης συνολικής ζήτησης που προκαλείται από τα γεγονότα που αναπαριστώνται στο σχεδιάγραμμα ( α ) απεικονίζεται στο σχεδιάγραμμα ( β ). Σε ένα σταθερό επίπεδο τιμών P *, η αλλαγή στη ζητούμενη ποσότητα συνολικής παραγωγής είναι ίση με την αλλαγή στο ΑΕΠ ισορροπίας εισοδήματος - δαπανών, η οποία προέρχεται από την αλλαγή στις ΑΕ προγραμματισμένες συν την επίπτωση του πολλαπλασιαστή. Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΤΗ ΚΑΙ Η ΡΥΘΜΙΣΗ ΑΠΟΘΕΜΑΤΩΝ

Το παράδοξο της Φειδούς Στο παράδοξο της Φειδούς (the Paradox of Thrift), τα νοικοκυριά και οι εταιρίες περικόπτουν τις δαπάνες τους όταν προβλέπουν δύσκολες οικονομικές μέρες στο μέλλον. Οι ενέργειες αυτές πιέζουν την οικονομία, αφήνοντας τα νοικοκυριά και τις εταιρίες σε χειρότερη θέση από ότι εάν δεν είχαν ενεργήσει συνετά, προετοιμαζόμενες για τις δύσκολες εποχές. Ονομάζεται παράδοξο γιατί αυτό που είναι «καλό» (αποταμίευση, για τις δύσκολες στιγμές της οικογένειας σε δύσκολους καιρούς) είναι «κακό» επειδή να επιδεινώσει τη θέση άλλων. 175

176 ΑΛΓΕΒΡΙΚΗ ΕΞΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΤΗ Οι προγραμματισμένες συνολικές δαπάνες, ΑΕ προγραμματισμένες είναι ίσες με το άθροισμα των καταναλωτικών δαπανών C, το οποίο καθορίζεται από την συνάρτηση κατανάλωσης και των προγραμματισμένων επενδυτικών δαπανών, Ι προγραμματισμένες. C = Α + MPC X YD ΑΕ προγραμματισμένες = C + Ι προγραμματισμένες ΑΕ προγραμματισμένες = Α + MPC X YD+ Ι προγραμματισμένες (1) Επειδή δεν υπάρχουν φόροι ή κρατικές μεταβιβάσεις στο μοντέλο αυτό, το διαθέσιμο εισόδημα είναι ίσο με το ΑΕΠ (GDP) και η (1) γίνεται: ΑΕ προγραμματισμένες = Α + MPC X GDP+ Ι προγραμματισμένες (2) Το ΑΕΠ (GDP) ισορροπίας εισοδήματος-δαπανών, Υ*, είναι ίσο με τις προγραμματισμένες συνολικές δαπάνες: Υ* = ΑΕ προγραμματισμένες =Α + MPC X Υ*+ Ι προγραμματισμένες (3) σε κατάσταση ισορροπίας εισοδημάτων δαπανών. Αφαιρούμε το MPC X Υ* και από τα δύο μέρη της εξίσωσης (3) : Υ* - MPC X Υ* = Υ* X (1- MPC)=Α + Ι προγραμματισμένες => =>

ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 177

 ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΧΡΗΜΑ  ΟΙ ΡΟΛΟΙ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ  Η ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΧΡΗΜΑΤΟΣ  Ο ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ  ΕΠΟΠΤΙΑ ΤΡΑΠΕΖΩΝ  ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΧΡΗΜΑΤΟΣ  ΠΩΣ ΟΙ ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝ ΧΡΗΜΑ  ΔΙΑΘΕΣΙΜΑ, ΤΡΑΠΕΖΙΚΕΣ ΚΑΤΑΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΤΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΣ  Ο ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΤΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΣ (MONEY MULTIPLIER)  ΥΠΟ - ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΧΡΗΜΑΤΟΣ  ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΑΝΟΙΚΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ  Α ) ΜΙΑ ΑΓΟΡΑ €100 ΕΚΑΤ. ΣΤΗΝ ΑΝΟΙΧΤΗ ΑΓΟΡΑ  Β ) ΜΙΑ ΠΩΛΗΣΗ €100 ΕΚΑΤ. ΣΤΗΝ ΑΝΟΙΧΤΗ ΑΓΟΡΑ  Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΧΡΗΜΑ - ΤΡΑΠΕΖΕΣ 178

Στο κεφάλαιο αυτό θα μάθουμε : 1. Τους διάφορους ρόλους του χρήματος και τις μορφές που παίρνει στην οικονομία. 2. Πως καθορίζεται η προσφορά χρήματος από την Κεντρική Τράπεζα και τις ιδιωτικές Τράπεζες. 3. Πως η κεντρική Τράπεζα αλλάζει την νομισματική βάση. ΧΡΗΜΑ - ΤΡΑΠΕΖΕΣ 179

Θεωρούνται δεδομένα ότι : 1. Μπορούμε να ανταλλάσσουμε κομμάτια επεξεργασμένου τυπωμένου χαρτιού με όλα τα αγαθά και τις υπηρεσίες. 2. Σε πολλές περιπτώσεις δεν λαμβάνονται υπόψη αυτά τα τυπωμένα χαρτιά και γίνεται χρήση είτε της επιταγής είτε της πιστωτικής κάρτας που είναι ισοδύναμα με το χρήμα Ο Adam Smith, το 1776 στο έργο του Ο πλούτος των Εθνών, εξήγησε την ανάγκη ύπαρξης ενός σύγχρονου τραπεζικού συστήματος. 180 ΧΡΗΜΑ - ΤΡΑΠΕΖΕΣ

181 Τι είναι χρήμα ; Σε ένα σύστημα αντιπραγματισμού, δυο πλευρές μπορούν να συναλλάσσονται μόνο όταν η κάθε μια πλευρά θέλει αυτό που προσφέρει η άλλη. Το χρήμα λύνει το πρόβλημα αυτό. Επομένως χρήμα είναι οποιοδήποτε περιουσιακό που μπορεί εύκολα να χρησιμοποιείται στην αγορά αγαθών και υπηρεσιών. Συνίσταται είτε μετρητά ή από περιουσιακά στοιχεία που έχουν υψηλό βαθμό ρευστότητας όπως λογαριασμός καταθέσεων που κινείται με επιταγές ή και καταθέσεις ταμιευτηρίου που μπορούν να μεταφερθούν σε λογαριασμούς που κινούνται με επιταγές.

Τρεις είναι ρόλοι του χρήματος : 1. Μέσο ανταλλαγών (Medium of exchange) για να το ανταλλάξουν με προϊόντα και υπηρεσίες. Σε περιόδους κρίσης μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ξένο νόμισμα. Το δολάριο και το Ευρώ χρησιμοποιήθηκαν από πολλές χώρες ως χρήμα για τις ανταλλαγές μεταξύ των ανθρώπων. 2. Μέσο αποθήκευσης αξίας (store of value). Το χρήμα είναι μέσο διατήρησης αγοραστικής δύναμης στην πάροδο του χρόνου αλλά ο ρόλος αυτός δεν είναι χαρακτηριστικός επειδή κάθε περιουσιακό στοιχείο διατηρεί την αγοραστική του δύναμη στην πάροδο του χρόνου και αποτελεί μέσο αποθήκευσης. 3. Μονάδα υπολογισμού, για τους οικονομικούς υπολογισμούς και την τιμολόγηση των προϊόντων και υπηρεσιών. Το καλυπτόμενο εμπορευματικό νόμισμα είναι ένα μέσο ανταλλαγής χωρίς πραγματική αξία, η εγγύηση της τελικής αξίας του οποίου απορρέει από μια υπόσχεση, ότι μπορεί να μετατραπεί σε πολύτιμα αγαθά ( πχ το τσιγάρο στη φυλακή την περίοδο της κατοχής.) 182 Οι ρόλοι του χρήματος

183 Λογαριασμοί καταθέσεων κινούμενοι με επιταγές €652,4 Κυκλοφορού ν νόμισμα €708,6 Ταξιδιωτικές επιταγές €7,4 M1 = €1,368.4 (billions of €), Ιούνιος 2005 Μ1= €1.368,4 Μ1: Ο στενότερος ορισμός χρήματος. Περιέχει μόνο το κυκλοφορούν νόμισμα, τις ταξιδιωτικές επιταγές και τους λογαριασμούς καταθέσεων που κινούνται με επιταγές. Η ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

184 Προθεσμιακές καταθέσεις €898,8 Κεφάλαια χρηματαγοράς 696,7€ Καταθέσεις Ταμιευτηρίου Η ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΧΡΗΜΑΤΟΣ Μ1: Ο στενότερος ορισμός χρήματος. Περιέχει μόνο το κυκλοφορούν νόμισμα, τις ταξιδιωτικές επιταγές και τους λογαριασμούς καταθέσεων που κινούνται με επιταγές. Μ2: Εκτός του Μ1, προσθέτει και μερικά άλλα είδη περιουσιακών στοιχείων που δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν απ’ ευθείας ως μέσο ανταλλαγής, αλλά εύκολα μετατρέπονται σε ρευστό ή σε λογαριασμούς καταθέσεων που κινούνται με επιταγές, όπως οι λογαριασμοί ταμιευτηρίου. Μ3: Εκτός του Μ1 και Μ2, προσθέτει περιουσιακά στοιχεία που είναι κάπως δυσκολότερο να μετατραπούν σε ρευστό ή σε λογαριασμούς καταθέσεων που κινούνται με επιταγές, όπως προθεσμιακές καταθέσεις που συνοδεύονται με μεγάλα πρόστιμα σε περίπτωση πρόωρης ανάληψης. M2 = €6,510.0 (billions of dollars), Ιούνιος 2005

185 Ο ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ Το μεγαλύτερο μέρος των τραπεζικών καταθέσεων αποτελεί το κυριότερο μέρος του Μ1, Μ2 και Μ3. Ποιος είναι επομένως ο ρόλος των τραπεζών; Μια Τράπεζα είναι ένας χρηματο-οικονομικός ενδιάμεσος που χρησιμοποιεί ρευστοποιήσιμα στοιχεία με τη μορφή τραπεζικών καταθέσεων για να χρησιμοποιεί τις μη ρευστοποιήσιμες επενδύσεις των δανειζομένων. Η τράπεζα μπορεί να δημιουργήσει ρευστότητα επειδή οι καταθέτες δεν αποσύρουν ταυτόχρονα τα κεφάλαια της. Έτσι τα υπόλοιπα τα επενδύουν. Οι τράπεζες διατηρούν ένα μέρος των αποθεμάτων τους είτε με μορφή ρευστού στο θησαυροφυλάκιο είτε με μορφή καταθέσεων στην Κεντρική τράπεζα (τραπεζικά αποθέματα-bank reserves).

186 Ο ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ Η χρηματοοικονομική θέση μιας Τράπεζας Χ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ (Assets) ΠΑΘΗΤΙΚΟ (Liabilities) Δάνεια €900.000 Καταθέσεις €1.000.000 Διαθέσιμα €100.000 Το ενεργητικό της τράπεζας €900.000 σε ανεξόφλητα δάνεια προς δανειολήπτες και διαθέσιμα €100.000 καταχωρούνται στο αριστερό τμήμα, ενώ οι τραπεζικές καταθέσεις τηρούνται ως υποχρέωση στο δεξιό μέρος. Το ποσοστό των υποχρεωτικών αποθεμάτων είναι τμήμα των τραπεζικών καταθέσεων που τηρεί μια τράπεζα ως αποθεματικά. Τραπεζικός Πανικός (bank run) είναι ένα φαινόμενο κατά το οποίο πολλοί καταθέτες προσπαθούν να αποσύρουν τα κεφάλαια της λόγω του φόβου πτώχευσης μιας τράπεζας αλλά και μιας οικονομίας. Ιστορικά έχει αποδεχθεί ότι ο τραπεζικός πανικός είναι μεταδοτικός.

187 ΕΠΟΠΤΙΑ ΤΡΑΠΕΖΩΝ Η εποπτεία των τραπεζών έχει τρία βασικά στοιχεία: 1.Ασφάλιση καταθέσεων (deposit insurance) 2.Ειδικά αποθεματικά κεφάλαια. 3.Υποχρεωτικές καταθέσεις. (reserves requirements) Η ασφάλιση καταθέσεων (deposit insurance) εγγυάται ότι οι καταθέτες μιας τράπεζας θα πληρωθούν μέχρι ενός ανώτατου ποσού ανά λογαριασμό, ακόμη και αν η τράπεζα δεν μπορεί να ανταποκριθεί στα κεφάλαια αυτά. Η ασφάλιση γίνεται από κρατικό φορέα. Τα ειδικά αποθεματικά κεφάλαια είναι οι υποχρεωτικές καταθέσεις των τραπεζών για να έχουν πάντα το ενεργητικό τους μεγαλύτερο από την αξία των τραπεζικών καταθέσεων. Στην πράξη, το ειδικό αποθεματικό κεφάλαιο των τραπεζών είναι ίσο ή μεγαλύτερο του 7% του ενεργητικού. Οι Υποχρεωτικές καταθέσεις (reserves requirements) είναι οι κανόνες οριζόμενοι από την Κεντρική Τράπεζα που καθορίζουν το κατώτατο ποσοστό υποχρεωτικών καταθέσεων μιας τράπεζας

Καθορισμός της προσφοράς χρήματος 188 Εάν δεν υπήρχαν οι τράπεζες, η ποσότητα του κυκλοφορούντος χρήματος θα ήταν ίσο με την προσφορά χρήματος. Οι τράπεζες επηρεάζουν την προσφορά χρήματος με δυο τρόπους: 1.Η ποσότητα χρήματος που βρίσκεται στα θησαυροφυλάκια των τραπεζών δεν θεωρούνται μέρος της προσφοράς χρήματος. 2.Με τις καταθέσεις δημιουργούν χρήμα επιτρέποντας στην προσφορά χρήματος να είναι μεγαλύτερη από την ποσότητα του κυκλοφορούντος νομίσματος.

ΠΩΣ ΟΙ ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝ ΧΡΗΜΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ ΝΟΜΙΣΜΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΙ ΚΑΤΑΘΕΣΕΩΝ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΧΡΗΜΑΤΟΣ Σε πρώτο στάδιο ο καταναλωτής Α κρατάει τα χρήματα του κάτω από το στρώμα του €10000 Σε δεύτερο στάδιο ο Α καταθέτει τα χρήματα σε μια τράπεζα Χ η οποία δανείζει τα 900€ στον καταναλωτή Β. €900€1000€1900 Σε τρίτο στάδιο ο Β καταθέτει τα χρήματα του δανείου των €900 στην τράπεζα Ζ η οποία δανείζει τα 810€ στον καταναλωτή Γ. €810€1900€2710 189

190 Διαθέσιμα, Τραπεζικές καταθέσεις και πολλαπλασιαστής χρήματος ΚΥΚΛΟΦΟΡ ΟΥΝ ΝΟΜΙΣΜΑ ΛΟΓ / ΣΜΟΙ ΚΑΤΑΘΕΣΕ ΩΝ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΧΡΗΜΑΤΟΣ Σε πρώτο στάδιο ο καταναλωτής Α κρατάει τα χρήματα του κάτω από το στρώμα του €10000 Σε δεύτερο στάδιο ο Α καταθέτει τα χρήματα σε μια τράπεζα Χ η οποία δανείζει τα 900€ στον καταναλωτή Β. €900€1000€1900 Σε τρίτο στάδιο ο Β καταθέτει τα χρήματα του δανείου των €900 στην τράπεζα Ζ η οποία δανείζει τα 810€ στον καταναλωτή Γ. €810€1900€2710 Υπερβάλλοντα αποθεματικά είναι τα αποθεματικά μιας τράπεζας πέραν και πάνω από τα υποχρεωτικά αποθεματικά. Παράδειγμα: Υποθέσεις: Οι τράπεζες δανείζουν όλα τα υπερβάλλοντα αποθεματικά. Όλα τα χρήματα που δανείζονται οι άνθρωποι από μια τράπεζα κατατίθενται σε λογαριασμό καταθέσεων κινούμενο με επιταγές. Ως αποτέλεσμα της διαδικασίας που φαίνεται στο διπλανό πίνακα, η συνολική αύξηση σε λογαριασμούς καταθέσεων κινούμενος με επιταγές είναι ίση με το άθροισμα: 1000+900+810+729+… Αν rr είναι το ποσοστό των υποχρεωτικών διαθεσίμων τότε η συνολική αύξηση σε λογαριασμούς καταθέσεων κινούμενος με επιταγές που προκύπτει όταν μια τράπεζα δανείζει €1000 υπερβάλλοντα αποθεματικά, είναι: €1000 +€1000(1-rr) +€1000(1-rr) 2 +€1000 (1-rr) 3 +…

Ο πολλαπλασιαστής χρήματος (money multiplier) 191 Η νομισματική Βάση Η προσφορά χρήματος Κυκλοφο - ρούν νόμισμα Τραπεζικά διαθέσιμα Λογ/μοί καταθέσεων κινούμενοι με επιταγές Η νομισματική βάση είναι ίση με τα τραπεζικά διαθέσιμα συν το κυκλοφορούν χρήμα. Η προσφορά χρήματος είναι οι λογαριασμοί καταθέσεων κινούμενοι με επιταγές συν το κυκλοφορούν νόμισμα. Κάθε ευρώ των τραπεζικών διαθεσίμων αντιστοιχεί σε πολλά ευρώ τραπεζικών καταθέσεων, καθιστώντας την προσφορά χρήματος ευρύτερη από την νομισματική βάση.

Υπό - πολλαπλασιασμός Χρήματος 192 Αν οι καταθέτες αποσύρουν τα χρήματα τους από τις Τράπεζες, τότε ο δανεισμός θα είναι λιγότερος και η προσφορά χρήματος θα μειωθεί. Ο πίνακας δείχνει τις επιπτώσεις των Τραπεζικών πανικών την περίοδο της Μεγάλης Κρίσης στις ΗΠΑ το 1929-1933 ( σε δισ.$). Κυκλοφορούν νόμισμα Λογαριασμοί καταθέσεων κινούμενοι με επιταγές Μ 1 ( Νόμισμα + Ταξιδιωτικές επιταγές + καταθέσεις κινούμενοι με επιταγές 1929$3.90$22,74$26,64 1933$5,09$14,82$19,91 Ποσοστιαία μεταβολή +31%35%25%

ΙΣΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ ΠΑΘΗΤΙΚΟ Χρέος της κυβέρνησης Νομισματική βάση ( Κυκλοφορούν χρήμα + ( Γραμμάτια Δημοσίου )+ Τραπεζικά αποθέματα Το ενεργητικό της κεντρικής Τράπεζας συνίσταται κυρίως από βραχυπρόθεσμα κρατικά ομόλογα, γνωστά ως εντοκα γραμμάτια Δημοσίου. Το Παθητικό της είναι η νομισματική βάση ( κυκλοφορούν νόμισμα συν Τραπεζικά αποθέματα. Η κεντρική Τράπεζα αγοράζει ή πουλάει ένα μέρος από υπάρχον απόθεμα γραμματίων του Δημοσίου, μέσω των εμπορικών τραπεζών για αποφυγή του πληθωρισμού, γιατί στην ουσία τυπώνουν χρήμα προς χρηματοδότηση του δημόσιου ελλείμματος. 193 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΑΝΟΙΚΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ

Ενεργητικό Κεντρ. Τράπεζας. Παθητικό Κεντρικής Τράπεζας  Γραμ. Δημ. +€100 εκ Νομισματ. Βάση +€100 εκ. Ενεργητικό Τραπεζών. Παθητικό Τραπεζών Γραμ. Δημ. -€100 εκ Αποθεματικά +€100 εκ 194 ( α) Όταν η Κεντρική Τράπεζα αγοράζει γραμμάτια του Δημοσίου, πληρώνει γι’ αυτά πιστώνοντας τους λογαριασμούς των Τραπεζών με πρόσθετες καταθέσεις, οι οποίες αυξάνουν τα αποθεματικά των τραπεζών. Θα έχουμε αύξηση των Γραμματίων του Δημοσίου στο Ενεργητικό της Κεντρικής Τράπεζας κατά 100 εκατ. € και ταυτόχρονα μείωση των Γραμματίων του Δημοσίου στο Ενεργητικό των Τραπεζών.  Αντίστοιχα η κεντρική Τράπεζα θα πληρώσει 100 εκατ. € στις Τράπεζες δηλαδή αύξηση της Νομισματικής Βάσης (Παθητικό) κατά 100 εκατ. € και αύξηση των Αποθεματικών των Τραπεζών (Ενεργητικό) κατά 100 εκατ. €. α ) Μια αγορά €100 εκατ. στην ανοιχτή αγορά

195 ( β ) Όταν η Κεντρική Τράπεζα πουλάει γραμμάτια του Δημοσίου σε Εμπορικές Τράπεζες, εισπράττει γι ’ αυτά χρεώνοντας τους λογαριασμούς των Τραπεζών, οι οποίες μειώνουν τα αποθεματικά των τραπεζών. Θα έχουμε μείωση των Γραμματίων του Δημοσίου στο Ενεργητικό της Κεντρικής Τράπεζας κατά 100 εκατ. € και ταυτόχρονα αύξηση των Γραμματίων του Δημοσίου στο Ενεργητικό των Τραπεζών. Αντίστοιχα η κεντρική Τράπεζα πουλώντας γραμμάτια του Δημοσίου θα εισπράξει 100 εκατ. € στις Τράπεζες δηλαδή θα έχομε μείωση της Νομισματικής Βάσης ( Παθητικό ) κατά 100 εκατ. € και μείωση των Αποθεματικών των Τραπεζών ( Ενεργητικό ) κατά 100 εκατ. €. Ενεργητικό Κεντρ. Τράπεζας. Παθητικό Κεντρικής Τράπεζας  Γραμ. Δημ. -€100 εκ Νομισματ. Βάση -€100 εκ. Ενεργητικό Τραπεζών. Παθητικό Τραπεζών Γραμ. Δημ. +€100 εκ Αποθεματικά -€100 εκ β ) Μια πώληση €100 εκατ. στην ανοιχτή αγορά

Η δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Τον Ιανουάριο του 1999 τα 11 Ευρωπαϊκά κράτη υιοθέτησαν το Ευρώ ως κοινό νόμισμα αναθέτοντας τη νομισματική πολιτική στην νέα Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Η ΕΚΤ τελεί υπό ένα ειδικό καθεστώς : δεν είναι ιδιωτικός οργανισμός αλλά ούτε κρατικός εφόσον δεν υπάρχει πανευρωπαϊκή κυβέρνηση. Εδρεύει στην Φρανκφούρτη. Οι εθνικές Τράπεζες είναι περιφερειακές τράπεζες και παρέχουν διάφορες χρηματο - οικονομικές υπηρεσίες στις τοπικές τράπεζες και εκτελούν λειτουργίες ανοικτής αγοράς. ΤΕΛΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 196

 Τι είναι δημοσιονομική πολιτική.  Ποιες πολιτικές συνιστούν μια αναπτυξιακή δημοσιονομική πολιτική και ποιες περιοριστική δημοσιονομική πολιτική.  Γιατί η δημοσιονομική πολιτική έχει μια επίπτωση πολλαπλασιαστή και πως η επίπτωση αυτή επηρεάζεται από τους αυτόματους σταθεροποιητές.  Γιατί οι κυβερνήσεις υπολογίζουν το κυκλικά αναπροσαρμοζόμενο δημοσιονομικό ισοζύγιο.  Γιατί ένα μεγάλο δημόσιο χρέος μπορεί να είναι η αιτία ανησυχίας.  Γιατί οι αφανείς υποχρεώσεις ( παθητικό ) της κυβέρνησης μπορούν να αποτελέσουν αιτία ανησυχίας. ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Α΄ μερος

Φόροι, Αγορές Αγαθών και Υπηρεσιών, Κρατικές μεταβιβάσεις και δανεισμός. Οι σύγχρονες κυβερνήσεις δαπανούν πολλά χρήματα και εισπράττουν πολλούς φόρους. Οι αλλαγές στις δημόσιες δαπάνες και στη φορολόγηση μπορούν να έχουν μεγάλες επιπτώσεις στην οικονομία μιας χώρας Στην κυβέρνηση εισρέουν κεφάλαια με τη μορφή :  φόρων και  κρατικού δανεισμού και εκρέουν με την μορφή :  κρατικών αγορών αγαθών και υπηρεσιών  κρατικών μεταβιβάσεων προς τα νοικοκυριά, Δημό- σιες δαπάνες Φορολο- γικά έσοδα Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής Ιαπωνία Καναδάς Γαλλία Σουηδία Δημόσιες Δαπάνες, φορολογικά έσοδα (% επί του ΑΕΠ)

Φόροι ατομικού εισοδήματος Φόροι κοινωνικής ασφάλισης Άλλοι φόροι Φόροι Εταιρικών κερδών Πηγές Φορολογικών Εσόδων στις ΗΠΑ 2004 Οι φόροι ατομικού εισοδήματος, οι φόροι εταιρικών κερδών και οι φόροι κοινωνικής ασφάλισης αποτελούν το μεγαλύτερο τμήμα των κρατικών φορολογικών εσόδων. Το υπόλοιπο τμήμα είναι ένα μίγμα περιουσίας, φόρων πωλήσεων και άλλων πηγών εσόδων. Φόροι, Αγορές Αγαθών και Υπηρεσιών, Κρατικές μεταβιβάσεις και δανεισμός

ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ ΣΤΙΣ ΗΠΑ ΤΟ 2004 ΕΚΠΑΙΔΕΥΣ Η Άλλες κρατικές μεταβιβάσεις ΕΘΝΙΚΗ ΑΜΥΝΑ ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΑΛΛΑ ΑΓΑΘΑ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Τα δυο είδη δημοσίων δαπανών είναι : οι αγορές αγαθών και υπηρεσιών και οι κρατικές μεταβιβάσεις. Οι βασικοί τομείς των κρατικών αγορών είναι : η εθνική άμυνα και η εκπαίδευση. Οι βασικοί τομείς των κρατικών μεταβιβάσεων είναι : η Κοινωνική Ασφάλιση και η ιατρική περίθαλψη.

Σύνθεση συνολικών εσόδων της Ελλάδας του τακτικού προϋπολογισμού 2010 (ως ποσοστό) Πηγή : Υπουργείο οικονομικών, Κρατικός Προϋπολογισμός 2010.)

Σύγκριση φορολογικών συστημάτων βάσει φορολόγησης οικονομικών λειτουργιών ( κατανάλωση, εργασία και κεφάλαιο ) Οι σκανδιναβικές χώρες φαίνεται πως επιλέγουν ένα μίγμα φορολογικής πολιτικής, το οποίο συνδυάζει σημαντική φορολογική επιβάρυνση επί της κατανάλωσης με σημαντική φορολόγηση της εργασίας (για εργοδότες και εργαζομένους). Οι αγγλοσαξονικές χώρες (Ην. Βασίλειο και Ιρλανδία) επιλέγουν επίσης σημαντική φορολογική επιβάρυνση της κατανάλωσης σε συνδυασμό με μέτρια φορολόγηση της εργασίας για τους εργαζομένους και χαμηλή φορολόγηση εργοδοτών. Οι κεντροευρωπαϊκές χώρες της ΕΕ συνδυάζουν χαμηλή φορολόγηση κατανάλωσης και υψηλή επιβάρυνση εργασίας προς όφελος των εργοδοτών. Εξαίρεση μπορεί να θεωρηθεί η Γαλλία, η οποία επιβάλλει υψηλή επιβάρυνση εργοδοτών. Οι μεσογειακές χώρες επιβαρύνουν συγκριτικά λιγότερο την κατανάλωση με την Ιταλία και την Ελλάδα να επιβαρύνουν συγκριτικά περισσότερο την εργασία σε σχέση με Ισπανία και Πορτογαλία. Κείμενο τεκμηρίωσης ΙΣΤΑΜΕ : Συγκρίνοντας τα φορολογικά συστήματα στην Ευρωπαϊκή Ένωση

204 Συγκριτική αξιολόγηση ( άμεση και έμμεση φορολόγηση κατά το 2004) Πηγή : “Structures of the taxation systems in E.U.”, Eurostat. Κείμενο τεκμηρίωσης ΙΣΤΑΜΕ : Συγκρίνοντας τα φορολογικά συστήματα στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Οι μεταρρυθμίσεις της περιόδου 2005-2007 Άμεση φορολόγηση : Αντίθετα με την περίοδο 1995-2004, όπου η μικρή αύξηση της άμεσης φορολόγησης επιμερίσθηκε ισότιμα μεταξύ φυσικών και νομικών προσώπων, ύστερα από τις πρόσφατες μεταρρυθμίσεις η αύξηση των εσόδων από άμεση φορολόγηση επιβαρύνει υπέρμετρα τα φυσικά πρόσωπα εις βάρος των νομικών προσώπων. Έμμεση φορολόγηση : Η πορεία μείωσης της έμμεσης φορολόγησης στο σύνολο των συνολικών φορολογικών εσόδων, κατά την περίοδο 1995-2004 αναμένεται να ανακοπεί ύστερα από τις πρόσφατες αυξήσεις της έμμεσης φορολόγησης. Τονίζεται ότι στο σύνολο της Ε. Ε.-15, η Ελλάδα κατατάσσεται ως η τρίτη χώρα με το υψηλότερο επίπεδο έμμεσης φορολόγησης. Κείμενο τεκμηρίωσης ΙΣΤΑΜΕ : Συγκρίνοντας τα φορολογικά συστήματα στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Οι μεταρρυθμίσεις της περιόδου 2005-2007 Η φορολόγηση του κεφαλαίου : Οι πρόσφατες αλλαγές στη φορολογία που στοχεύουν στη μείωση της φορολογίας του κεφαλαίου ( π. χ. μείωση συντελεστών φορολόγησης κερδών ) αγνοούν το γεγονός ότι η Ελλάδα το 2004 είχε ήδη το χαμηλότερο τεκμαρτό συντελεστή φορολόγησης κεφαλαίου. Ίσως δεν έχει τόσο μεγάλη σημασία για την Ελλάδα η αδιάκριτη μείωση των συντελεστών φορολόγησης κεφαλαίου, όσο άλλοι παράγοντες ( σταθερότητα και απλούστευση φορολογικού συστήματος, κατάργηση αυθαιρεσίας στο φορολογικό έλεγχο κλπ.) Φορολόγηση μερισμάτων : Η αδιάκριτη μείωση συντελεστών στα αδιανέμητα κέρδη και στα μερίσματα αγνοεί το γεγονός ότι η πλειοψηφία των κρατών μελών της Ε. Ε.-15 εφαρμόζει ένα σύστημα διαχωρισμού. Το εφαρμοζόμενο σύστημα απαλλαγής και η ευνοϊκή φορολογική μεταχείριση των μερισμάτων είναι σαφώς αντίστροφα αναδιανεμητικό και εξηγεί εν μέρει το χαμηλό αριθμό φορολογουμένων που δηλώνουν υψηλά εισοδήματα φυσικών προσώπων. Κείμενο τεκμηρίωσης ΙΣΤΑΜΕ : Συγκρίνοντας τα φορολογικά συστήματα στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Τα χαμηλά δημόσια έσοδα είναι μέρος του δημοσιονομικού προβλήματος Πηγή : Eurostat, AMECO

ΣΥΝΟΛΟ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΣΟΔΩΝ ΜΕ ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΣΕ ΕΜΜΕΣΟΥΣ ΚΑΙ ΑΜΕΣΟΥΣ ΦΟΡΟΥΣ

Τα φορολογικά έσοδα ως % του ΑΕΠ μειώνονται σταθερά Σημείωση: Τα φορολογικά έσοδα μαζί με τις ασφαλιστικές εισφορές αποτελούν την κυριότερη σταθερή πηγή δημοσίων εσόδων. Πηγή : Eurostat, AMECO 2009, με βάση εκτιμήσεις πραγματοποιήσεων

Τα φορολογικά έσοδα στην Ελλάδα είναι από τα χαμηλότερα στην ΕΕ Πηγή : Eurostat, AMECO

Η συμβολή των φορολογικών εσόδων στα δημόσια έσοδα * είναι η δεύτερη χαμηλότερη στην ΕΕ Πηγή : Eurostat, AMECO * Στα δημόσια έσοδα (έσοδα γενικής κυβέρνησης), εκτός από τα φορολογικά, περιλαμβάνονται και οι ασφαλιστικές εισφορές (περίπου 14% ΑΕΠ) και οι κεφαλαιακές μεταβιβάσεις και άλλα έσοδα (5-6% ΑΕΠ)

Οι έμμεσοι φόροι ως % του ΑΕΠ είναι λίγο χαμηλότεροι από το μέσο όρο της ΕΕ Πηγή : Eurostat, AMECO

Τα έσοδα από έμμεσους φόρους τα τελευταία χρόνια ακολουθούν διαφορετική πορεία από τον μέσο όρο της ΕΕ Πηγή : Eurostat, AMECO

Τα έσοδα από άμεσους φόρους ως % του ΑΕΠ είναι από τα χαμηλότερα στην ΕΕ Πηγή : Eurostat, AMECO

Η διαφορά των εσόδων από άμεσους φόρους σε σχέση με τον μέσο όρο της ΕΕ διευρύνεται Πηγή : Eurostat, AMECO

Για κάθε 1 ευρώ άμεσων φόρων οι Έλληνες πληρώνουν 1,56 ευρώ σε έμμεσους

Τα φυσικά πρόσωπα φέρουν ολοένα και μεγαλύτερο φορολογικό βάρος σε σχέση με τα νομικά Πηγή : Eurostat, AMECO

Περισσότεροι από 5 εκ. φορολογούμενοι δηλώνουν ετήσιο ατομικό εισοδήματα κάτω από τις 12.000 (1.000 ευρώ / μήνα ) και περίπου 3 χιλιάδες πάνω από 200.000 ευρώ (16.700 ευρώ / μήνα ) Αριθμός φορολογούμενων % επί του συνόλου 0 - 12.0005.382.32965,27% 12.000-30.0002.382.75328,89% 30.000 - 75.000440.9425,35% 75.000 - 100.00021.6370,26% 100.000 - 200.00015.5750,19% 200.000 - 500.0002.8300,03% 500.000 - 700.0001720,00% 700.000 - 900.000580,00% 900.000 - άνω 650,00% ΣΥΝΟΛΟ 8.246.361100,00% Κατανομή φορολογούμενων σε διάφορες κλίμακες εισοδημάτων, οικονομικό έτος 2008 Πηγή: Υπουργείο Οικονομικών, ΓΓΠΣ

Το 73% των δηλωθέντων εισοδημάτων από ελεύθερα επαγγέλματα συγκεντρώνονται στα κλιμάκια κάτω από το αφορολόγητο όριο. Το 0,6% (2.557 άτομα ) δηλώνει εισοδήματα άνω των 100.000 ευρώ. Πηγή: Υπουργείο Οικονομικών, ΓΓΠΣ

Βάση των δηλώσεων το μέσο εισόδημα από μισθωτές υπηρεσίες είναι το υψηλότερο Πηγή: Υπουργείο Οικονομικών, ΓΓΠΣ

Φοροδιαφυγή στο ΦΠΑ

) ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ (Krugman, P. Robbin Wells (2009) ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Εκδ. ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ Θεσ/νικη ) ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΙΙ - ΘΕΩΡΙΑ 1.

Παρόμοιες παρουσιάσεις

Παρουσίαση με θέμα: ") ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ (Krugman, P. Robbin Wells (2009) ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Εκδ. ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ Θεσ/νικη ) ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΙΙ - ΘΕΩΡΙΑ 1."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

Παρόμοιες παρουσιάσεις

Σχετικά με το έργο

Σχόλια

Είσοδος

Σύνδεση μέσω των κοινωνικών δικτύων:

) ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ (Krugman, P. Robbin Wells (2009) ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Εκδ. ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ Θεσ/νικη ) ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΙΙ - ΘΕΩΡΙΑ 1.

Παρόμοιες παρουσιάσεις

Παρουσίαση με θέμα: ") ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ (Krugman, P. Robbin Wells (2009) ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Εκδ. ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ Θεσ/νικη ) ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΙΙ - ΘΕΩΡΙΑ 1."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

Παρόμοιες παρουσιάσεις

Σχετικά με το έργο

Σχόλια