Σύζευξη Γνώσης, Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας για την Οικονομική Μεγέθυνση/ Ανάπτυξη Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής Τεχνολογικής Οικονομικής & Βιομηχανικής.

Παρουσίαση με θέμα: "Σύζευξη Γνώσης, Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας για την Οικονομική Μεγέθυνση/ Ανάπτυξη Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής Τεχνολογικής Οικονομικής & Βιομηχανικής."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Σύζευξη Γνώσης, Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας για την Οικονομική Μεγέθυνση/ Ανάπτυξη Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής Τεχνολογικής Οικονομικής & Βιομηχανικής Στρατηγικής στο ΕΜΠ Εκπαιδευτική Σειρά: Καινοτομία, Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα και Περιφερειακή Ανάπτυξη Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης, Αθήνα, 22 Μαϊου 2015

2 The critical role of R&D in economic progress by the classical economists even though they used a different terminology Smith, 1776 (An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations, p.8) “ All the improvements in machinery, however have by no means been the inventions of those who had the occasion to use the machines. Many improvements have been made by the ingenuity of the makers of the machines, when to make them became the business of a peculiar trade; and some by that of those who are called philosophers or men of speculation, whose trade is not to do anything but to observe everything; and who, upon that account, are often capable of combining together the powers of the most distant and dissimilar objects. In the progress of society, philosophy or speculation becomes like every other employment, the principal or sole trade and occupation of a particular class of citizens”. "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ 2Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015

3 Που βασίζεται η βελτίωση της θέσης μιας εθνικής οικονομίας; The National System of Political Economy (Friedrich List, 1841) «The present state of the nations is the result of the accumulation of all discoveries, inventions, improvements, perfections and exertions of all generations which have lived before us: (...) every separate nation is productive only in the proportion in which it has known how to appropriate those attainments of former generations and to increase them by its own acquirements” (List 1841, p. 113) "Καινοτομία,Τεχνολογία,Ε πιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 3

4 «Όλα έχουν εφευρεθεί!!! (?)» "Everything that can be invented has been invented." -- Attributed to Charles H. Duell, Commissioner, U.S. Office of Patents, 1899, but known to be an urban legend. Και όμως, 116 χρόνια μετά, ο λόγος αλλά κυρίως η πράξη σχετικά με τις εφευρέσεις και την καινοτομία συνεχίζεται με ασύλληπτους ρυθμούς. "Καινοτομία,Τεχνολογία,Ε πιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 4

5 Schumpeter Τι είναι η καινοτομία? –Νέα προϊόντα, νέες διεργασίες, νέες μορφές οργάνωσης, νέες αγορές. Ποιοι είναι οι φορείς της καινοτομίας? – Επιχειρηματίες (The Theory of Economic Development) [1911, 1934], –Μεγάλες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην Ε&ΤΑ (R&D) [Capitalism, Socialism and Democracy] [1944]. Ποιες είναι οι επιδράσεις της καινοτομίας? –Δημιουργία, αλλά και καταστροφή. Διάκριση καινοτομίας από συναφή φαινόμενα –Εφεύρεση, αβέβαιη χρηματοδότηση της καινοτομίας, διάχυση Όμως, δεν μας είπε πως παράγεται (γίνεται) η καινοτομία. "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ 5Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015

6 Τι είναι η Καινοτομία: Μερικές χρήσιμες αποσαφηνίσεις Πολυχρησιμοποιημένη λέξη. Δημιουργεί αξία. Καινοτομία=[Επινόηση]+ [Εφαρμογή +Αξιοποίηση [οικονομική/ εμπορική/ επιχειρησιακή] Είδη (χαρακτήρας)καινοτομίας: οριακή, ριζική, αποδιαρθρωτική, γενική/ lateral (από άλλο κλάδο) Τύποι Καινοτομίας: προϊόντος, διεργασίας, οργανωσιακή (business model,..), marketing (positioning, perception, place/ distribution, τιμολόγηση,..), άλλες μορφές (κοινωνική, θεσμική) Συνδυασμός ειδών με τύπους καινοτομίας. Καινοτομία τόσο σε κλάδους υψηλής όσο και μεσαίας/ χαμηλής τεχνολογίας. Στον επιχειρηματικό, αλλά και στον δημόσιο/ κοινωνικό τομέα. Η δημόσια πολιτική μετράει για τη δημιουργία ενός οικοσυστήματος που ευνοεί την επιχειρηματικότητα και την καινοτομία (ο συστημικός χαρακτήρας της καινοτομίας). "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 6

7 Διάφοροι τύποι καινοτόμων Αρχικά, από «πρακτικούς» δηλ. απασχολούμενους ή συνδεδεμένους με την παραγωγή και οι καινοτομίες ήταν το αποτέλεσμα παρατήρησης ή πειραματισμού σε μικρή κλίμακα. Ακόμη και σήμερα οι «πρακτικοί» είναι σημαντικοί καινοτόμοι. Προσπαθούν να αναγνωρίσουν ανάγκες και να λύσουν προβλήματα. Οι επιστημονικές ανακαλύψεις του τέλους του 19 ου αιώνα συνέβαλαν στην ανάπτυξη καινοτομιών που βασίζονται στην επιστημονική γνώση (Edison, Bell, Marconi). Μεγάλες επιχειρήσεις (IBM, Sony, Kodak, Bell Labs, GM, GE) έφτιαξαν τα δικά τους εργαστήρια στο πρώτο μισό του 20 ου αιώνα. Αλλά και ο δημόσιος τομέας δημιούργησε ερευνητικά κέντρα για τον αγροτικό τομέα, την υγεία κ.α. Στις δεκαετίες του ΄90 και του 2000, τα πανεπιστήμια και οι νεοφυείς επιχειρήσεις γίνονται πηγές καινοτομιών. "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 7

8 Η σύγχρονη Συστημική προσέγγιση της καινοτομίας Freeman, Nelson, Lundvall (δεκαετία του 1980) Διαφορετικά περιβάλλοντα (εθνικά, διεθνικά, περιφερειακά, κλαδικά,..) διαμορφώνουν λιγότερο ή περισσότερο υποστηρικτικές συνθήκες για την ανάπτυξη καινοτομιών. Υποκείμενα- actors (το κράτος και οι θεσμοί του, τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα, οι επιχειρήσεις, οι χρήστες..) Διασυνδέσεις, αλληλεπιδράσεις, δικτυώσεις, συνεργατικά σχήματα, διαδικασίες μάθησης, συνδυαστική ικανότητα… Κίνητρα, θεσμοί, χρηματοδότηση, γνώσεις, ικανότητες, δεξιότητες «Τεχνολογικές ικανότητες», «Κοινωνικές Ικανότητες». Ανταγωνισμός (πόσος;) και συνεργασία. Διακυβέρνηση (governance). Ο ρόλος του κράτους. "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 8

9 Η ταξινόμηση των χωρών της ΕΕ με βάση την καινοτομική τους επίδοση (2015) "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 9

10 Η γεωγραφική απεικόνιση της ταξινόμησης των χωρών της ΕΕ με βάση την καινοτομική τους επίδοση (2015) "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 10

11 "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 11

12 "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 12 ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΕΝΝΟΙΩΝ Ποια η διαφορά εφεύρεσης και καινοτομίας; Είναι μόνον τεχνολογική η καινοτομία; Καινοτομία για ποιόν; Τι δεν είναι καινοτομία; Ποιά επιχείρηση θεωρείται καινοτόμα; Τι είναι η μανθάνουσα επιχείρηση (learning company); Καινοτομίες είναι μόνον οι μεγάλοι νεωτερισμοί (π.χ. η παραγωγή του αυτοκινήτου ή της μηχανής εσωτερικής καύσης ή του προσωπικού υπολογιστή); Πόσο σημαντική είναι η διάχυση της γνώσης; Πως παράγονται οι καινοτομίες; Ένας νέος συνδυασμός στοιχείων γνώσης οδηγεί σε καινοτομίες; Έχει νόημα η εκμάθηση μέσω αποτυχημένων προσπαθειών για την επίτευξη καινοτομιών; (Αποτυχία ως εμπειρία μάθησης και όχι ως στίγμα). Αναπτύσσονται καινοτομίες στη δημόσια διοίκηση και στον δημόσιο τομέα;

13 Δώδεκα ερωτήματα και ορισμένα εμπειρικά ευρήματα σχετικά με την καινοτομία 1. Τι είναι και τι δεν είναι η καινοτομία; Ποια η διαφορά μεταξύ εφεύρεσης (invention), καινοτομίας (innovation) και δημιουργικότητας (creativity); 2. Πως μπορούν να περιγραφούν διάφορα είδη και να ταξινομηθούν οι διάφορες όψεις της καινοτομίας; 3. Πως μπορούμε να προσεγγίσουμε το φαινόμενο της καινοτομίας σε διάφορα επίπεδα (Πλαίσιο Ανάλυσης, Υποδείγματα για τη μελέτη της καινοτομίας); 4. Ποιες είναι οι πηγές της ανάπτυξης καινοτομιών («η προέλευση των ιδεών») ποιοί είναι οι φορείς προώθησης και υλοποίησης της καινοτομίας; "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 13

14 Δώδεκα Ερωτήματα για την καινοτομία (…συνεχ..) 5. Μπορεί η ανάπτυξη καινοτομιών να σχεδιασθεί και να οργανωθεί; Η στρατηγική διαχείριση της καινοτομίας. 6. Ποιοί οι προωθητικοί και οι ανασταλτικοί παράγοντες για την ανάπτυξη καινοτομιών; 7. Πως μπορούμε να μετρήσουμε την καινοτομία; 8. Ποιες οι επιδράσεις της καινοτομίας στην οικονομία; 9. Υπάρχουν αρνητικές παρενέργειες της καινοτομίας; 10. Ποιος είναι ο ρόλος του κράτους στην υποστήριξη και στη διαμόρφωση κατευθύνσεων (κίνητρα, παρεμβάσεις, κλίμα, ενισχύσεις,..) για την ανάπτυξη καινοτομιών; "Καινοτομία,Τεχνολογία,Ε πιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 14

15 Δώδεκα Ερωτήματα για την καινοτομία (…συνεχ..) 11. Μπορούμε να κάνουμε ασφαλείς προβλέψεις σχετικά με την αξιοποίηση της τεχνολογίας και την ανάπτυξη καινοτομιών; 12. Το ευρωπαϊκό παράδοξο, ο εξελισσόμενος παγκόσμιος ανταγωνισμός και ο νέος (αναδυόμενος) διεθνής καταμερισμός εργασίας; Η κατάσταση στην Ελλάδα («Το ελληνικό παράδοξο μέσα στο ευρωπαϊκό παράδοξο», η τεχνολογία ως εμπόρευμα, οι ελληνικές επιχειρήσεις και η καινοτομία..) "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 15

16 "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 16 Εφεύρεση Εφεύρεση: Μια διεργασία δημιουργικής ανακάλυψης και «ηρωικών προσπαθειών» (σύμφωνα με τις λαϊκές δοξασίες) για την επίλυση προβλημάτων. Αναφέρεται σε: αντικείμενα, πατέντες, διεργασίες, τεχνικές, concepts (έννοιες), ιδέες που έχουν στοιχεία νεωτερισμού.

17 "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 17 Διάκριση εφεύρεσης από καινοτομία Το κριτήριο: η εφαρμογή και η οικονομική/εμπορική αξιοποίηση της νέας γνώσης [SCHUMPETER, 1934]. Καινοτομία: μια διεργασία που εκλεπτύνει την εφεύρεση και κυρίως τη μεταφράζει σε χρησιμοποιήσιμα προϊόντα (αγαθά ή υπηρεσίες) και διεργασίες. Καινοτομία: μια συνεχής κοινωνικο-οικονομική και διοικητική/ επιχειρηματική διεργασία. Η καινοτομία είναι κατά βάση οικονομικό, επιχειρησιακό και επιχειρηματικό φαινόμενο που υποστηρίζεται/ εκδηλώνεται με τεχνολογικούς ή/και οργανωσιακούς όρους.

18 Ο ευρύτερος ορισμός της καινοτομίας Μερικοί έχουν ορίσει την καινοτομία ως «εφεύρεση + εκμετάλλευση». Όμως, είναι προτιμότερος ένας ευρύτερος ορισμός της καινοτομίας π.χ. όπως αυτός του Rubenstein: “Καινοτομία είναι η διαδικασία/ διεργασία μέσω της οποίας αναπτύσσονται νέες και βελτιωμένες υπηρεσίες, παραγωγικές διαδικασίες/ διεργασίες, προϊόντα και υλικά και μεταφέρονται είτε σε παραγωγικές μονάδες είτε στην αγορά ανάλογα με την περίπτωση» (Rubenstein, 1989, Managing Technology in the Decentralized Firm”, New York: Wiley. "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 18

19 "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 19 Διαφορά καινοτομίας και δημιουργικότητας Δημιουργικότητα: Η διεργασία έκφρασης και ανάπτυξης νεωτεριστικών ιδεών που μπορεί να είναι χρήσιμες. Καινοτομία: η επιτυχής εφαρμογή/ υλοποίηση δημιουργικών ιδεών. Η δημιουργικότητα δεν είναι από μόνη της καινοτομία. Η δημιουργικότητα είναι περισσότερο μια ικανότητα/ δεξιότητα που διευκολύνει την παραγωγή καινοτομιών. Ένας οργανισμός είναι καινοτόμος όταν διοχετεύει το δημιουργικό δυναμικό- με την εμπλοκή των εργαζομένων σε αυτόν- σε μεγέθυνση/ ανάπτυξη, αλλαγή και επιτυχία

20 "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 20 «Μη σημαντικές» ή «μη νεωτεριστικές αλλαγές» Η διακοπή της λειτουργίας μιας διεργασίας/ παραγωγικής διαδικασίας ή η διακοπή της παραγωγής ενός προϊόντος (ακόμη και αν οδηγεί στη βελτίωση της επίδοσης της επιχείρησης) δεν αποτελεί επιχειρηματική καινοτομία. Η απλή αντικατάσταση ή επέκταση του υφιστάμενου τεχνικού εξοπλισμού ή/και της παραγωγικής εγκατάστασης δεν αποτελεί καινοτομία. Η αναβαθμισμένη εκδοχή λογισμικού (new updated version) vs (έναντι) της διάθεσης περισσοτέρων αντιτύπων (diffusion of further copies).

21 "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 21 Είδη καινοτομίας Πιο συγκεκριμένα: –Η εισαγωγή ενός νέου ή βελτιωμένου προϊόντος (αγαθού ή υπηρεσίας), –Η εισαγωγή μιας νέας ή βελτιωμένης μεθόδου παραγωγής (μιας νέας διεργασίας)- που δεν στηρίζεται αναγκαστικά σε ένα νέο επιστημονικό/ερευνητικό αποτέλεσμα- ή ενός νέου τρόπου διάθεσης ενός προϊόντος στην αγορά. –Το άνοιγμα μιας νέας αγοράς ή η δημιουργία μιας νέας αγοράς. –Η αξιοποίηση ενός νέου πόρου ή μιας νέας πρώτης ύλης ή ενός ημι-καταργεσμένου προϊόντος ή ενός νέου ή βελτιωμένου υλικού, ανεξάρτητα αν προϋπήρχε ή πρωτο-δημιουργήθηκε. –Η διαμόρφωση ενός νέου οργανωτικού σχήματος (νέο επιχειρηματικό μοντέλου, δημιουργία ενός μονοπωλίου, διάσπαση ενός μονοπωλίου).

22 Τι είναι και πόσα είδη καινοτομίας έχουμε; Η καινοτομία συνδέεται με νεωτερισμούς («νέες αντιλήψεις, νέα συστήματα, νέες μέθοδοι νέα προϊόντα»), με κάτι νέο, με κάποια αλλαγή, με μια πρωτοτυπία, «με κάτι που γίνεται για πρώτη φορά», Είδη καινοτομίας: –«Όχι μόνον διαστημική επιστήμη», Επαναστατική, Ριζική, αποδιαρθρωτική, στρατηγική –..αλλά και οριακή, –Όχι μόνον τεχνολογική… Η καινοτομία πρέπει να έχει μια σημαντική επίπτωση (οικονομική, κοινωνική,..) για να θεωρηθεί καινοτομία, άλλοι πάλι υποστηρίζουν ότι οποιαδήποτε αλλαγή αρκεί να είναι μετρήσιμη μπορεί να θεωρηθεί ως καινοτομία "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 22

23 "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 23 Καινοτομία για ποιόν; Η καινοτομία αναφέρεται: – στη συγκεκριμένη επιχείρηση (new to the firm ή firm only) –στη συγκεκριμένη αγορά (new to the market), –στη διεθνή αγορά (worldwide innovation).

24 "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 24 Τεχνολογικές, Οργανωτικές (οργανωσιακές) και θεσμικές καινοτομίες Τεχνολογική Καινοτομία Προϊόντος (τεχνικά χαρακτηριστικά, επίδοση, ιδιότητες, χρήσεις) –Τεχνολογικά νέα προϊόντα –Τεχνολογικά βελτιωμένα προϊόντα Τεχνολογική Καινοτομία Διεργασίας/παραγωγικής διαδικασίας (μέθοδος παραγωγής συμπεριλαμβανομένων και μεθόδων διάθεσης του προϊόντος) –Τεχνολογικά νέα διεργασία. –Τεχνολογικά βελτιωμένη διεργασία. Οργανωτική καινοτομία –Διοικητική Καινοτομία (Management Innovation). –Επιχειρησιακά/ επιχειρηματικά μοντέλα (new business models). –Νέα μοντέλα διάθεσης προϊόντα (new marketing models). –Νέα Οργανωτικά σχήματα. Θεσμική Καινοτομία: Δημιουργία νέων θεσμών [π.χ. ο θεσμός της Ανώνυμης Εταιρείας, ο θεσμός των ρυθμιστικών αρχών, ο θεσμός των εταιρειών ιδιωτικών συμμετοχών (private equity), η δημιουργία της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας στην Ελλάδα, η δημιουργία του Πολυτεχνείου στην Ελλάδα, η δημιουργία των Τεχνικών Πανεπιστημίων (Πολυτεχνείων) στη Γερμανία τον 19 ο αιώνα …].

25 "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 25 Οργανωτικές καινοτομίες Περιλαμβάνει: –Εισαγωγή σημαντικά τροποποιημένων οργανωτικών δομών. –Εφαρμογή προωθημένων τεχνικών διοίκησης. –Εφαρμογή νέων ή σημαντικά τροποποιημένων στρατηγικών κατευθύνσεων/προσανατολισμών. Επί της αρχής, η οργανωτική αλλαγή μετράει ως καινοτομία μόνον αν επιφέρει μετρήσιμη μεταβολή στο παραγόμενο αποτέλεσμα (αυξημένη παραγωγικότητα, αυξημένες πωλήσεις, φιλικότερη για τον χρήστη διάθεση, αποδοτικότερη διάθεση).

26 "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 26 Η διοικητική καινοτομία (Management Innovation) “Πίσω από κάθε νέο προϊόν, από κάθε νέα υπηρεσία και κάθε νέα τεχνολογία υπάρχει η καινοτόμος σκέψη. Στη φάση αυτή που διέρχονται σήμερα οι επιχειρήσεις αυτό που χρειάζεται να κάνουμε είναι να προχωρήσουμε στη σταδιακή αλλαγή του τρόπου διοίκησης (του μάνατζμεντ), που προσομοιάζει μ. Σήμερα, η μεγαλύτερη τροχοπέδη για έναν οργανισμό είναι το ισχύον μοντέλο διοίκησης» [Gary Hamel].

27 Η καινοτομία ένα πολύπλοκο συστημικό φαινόμενο Η καινοτομία δεν είναι αποκλειστικά ένα τεχνολογικό φαινόμενο. Η καινοτομία είναι ένα κοινωνικο-οικονομικό και επιχειρησιακό/ επιχειρηματικό συστημικό φαινόμενο με ισχυρό τεχνολογικό (αλλά και οργανωσιακό) υπόβαθρο. Η παραγωγή της καινοτομίας είναι μια σύνθετη, συνδυαστική και έντονα αλληλεπιδραστική διεργασία μετασχηματισμού μιας ιδέας σε πράξη. Η καινοτομία για να ανθήσει χρειάζεται την ανάπτυξη ενός οικοσυστήματος της καινοτομίας, στο πλαίσιο του οποίου οι κοινότητες (ερευνητική, επιχειρηματική, ψηφιακών και οικολογικών ακτιβιστών, χρηστών, εθελοντών που ασκούν κοινή πρακτική όπως η κοινότητα του ελεύθερου λογισμικού ανοιχτού κώδικα κ.α.) και οι διάφοροι θεσμοί παίζουν σημαντικό ρόλο. "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 27

28 Η καινοτομία ένα πολύπλοκο συστημικό φαινόμενο (..συνεχ..) Χρειάζεται ακόμη ορατότητα ενεργειών και δράσεων και περιβάλλον αλληλεπίδρασης, συνεργασίας αλλά και ανταγωνισμού. Η ανάπτυξη καινοτομιών είναι ένα συναρπαστικό, αλλά και δύσκολο ταξείδι, που οδηγεί και σε μη αναμενόμενα αποτελέσματα, αλλά και απρόβλεπτες εφαρμογές. Η παραγωγή καινοτομιών εμπεριέχει και πολλές αποτυχίες που πρέπει να ιδωθούν ως μαθησιακές εμπειρίες. "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 28

29 H. Van de Ven, Douglas E. Polley, Raghu Garud, Sankaran Venkataraman The Innovation Journey: Andrew H. Van de Ven, Douglas E. Polley, Raghu Garud, Sankaran Venkataraman "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 29

30 Οι φορείς της καινοτομίας Σε προσωπικό επίπεδο Σε επίπεδο επιχείρησης ή/και οργανισμού (business strategy,..) Σε επίπεδο περιφέρειας, χώρας, κλάδου, supracontinental (Systems of Innovation) "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 30

31 Φορείς της καινοτομίας: Ο επιχειρηματίας και η επιχείρηση και όχι μόνον! Προσωπο -κεντρική προσέγγιση: Στο επίκεντρο ο ηρωϊκός, πρόθυμος να αναλάβει κινδύνους επιχειρηματίας 9Schumpeter, “Mark 1” model, Schumpeter, 1912. Η μεγάλη επιχείρηση που αναπτύσσει θεσμοθετημένη και οργανωμένη προσπάθεια σε βιομηχανικά ερευνητικά εργαστήρια (Mark II model, Schumpeter, 1943) "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 31

32 Φορείς της καινοτομίας: Ο επιχειρηματίας και η επιχείρηση και όχι μόνον! (…συνέχεια..) Δεκαετία του 1990.., επιστροφή της μικρής καινοτόμου επιχείρησης (Bo Carlsson et al). Επιχειρηματικότητα εντάσεως γνώσης: Συνδυάζει γνώση και καινοτομία σε όλους τους κλάδους και εξαρτάται από το πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύσσεται (context specific) (Malerba et al: KEINS, AEGIS,..). Παγκόσμια Δίκτυα καινοτομίας π.χ. στον τομέα των κινητών εφαρμογών λογισμικού και περιεχομένου..που διευκολύνουν άτομα ή/και νεοφυείς επιχειρήσεις να βγουν στην παγκόσμια αγορά. Και στην Ελλάδα. "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 32

33 Φορέας καινοτομίας μπορεί να είναι η δημόσια διοίκηση και ευρύτερα ο δημόσιος τομέας Ο ρόλος του κράτους ως χρήστη καινοτομιών Ο ρόλος του κράτους ως διαμορφωτή ενός πλαισίου (ρυθμίσεις και κινήσεις) που διευκολύνει την ανάπτυξη καινοτομιών Ο ρόλος φορέων και οργανισμών του κράτους στην ανάπτυξη καινοτομιών (επενδύσεις στην αλυσίδα παραγωγής καινοτομίας, δημιουργία τεχνολογικού κύματος). "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 33

34 Έχουν πει για την καινοτομία “There is a way to do it better, find it”, (Thomas Edison) ..Αναζήτηση…. “Η καινοτομία είναι η ικανότητα να δεις την αλλαγή ως μια ευκαιρία και όχι σαν απειλή» (Steve Jobs)  …Ματιά στα πράγματα… ”Creativity is thinking up new things. Innovation is doing new thing” (Theodore Levitt)  Σχέση με τη δημιουργικότητα “You can’t do to-day’s job with yesterday’s methods and still be in business tomorrow” ..Διαρκής ενεργητική προσαρμογή "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 34

35 Στάσεις απέναντι στην καινοτομία Περίμενε το αναπάντεχο. Μάθε να ακούς. Αμφισβήτησε παραδοχές που θεωρούνται δεδομένες (Challenge the givens!) «Καταπολεμείστε τον φόβο της αποτυχίας» –Ένας δημιουργικός καλλιτέχνης: «Αν δεν αποτυγχάνετε κάθε τόσο, αυτό είναι ένα δείγμα ότι δεν κάνετε τίποτε πολύ καινοτόμο» Woody Allen. –Και ένας επιστήμονας..“I have not failed. I’ve just found 10000 ways that don’t work” Thomas Edison (…Δοκιμή και σφάλμα..). "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 35

36 Τρόπος σκέψης… «Σκέψου εκτός πλαισίου’’ (“thinking outside the box”)  σκέψου πέρα από την πεπατημένη Μπορείς να επιλέξεις ένα διαφορετικό πλαίσιο ανάλυσης από τα καθιερωμένα; Το πλαίσιο είναι: η αντίληψή σου για τον κόσμο, η φιλοσοφία σου, το παράδειγμα, το επιχειρησιακό μοντέλο, μια διαφορετική ματιά "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 36

37 Η επιχειρηματικότητα μια ετερογενής και πολύμορφη έννοια και πρακτική: Πολλά είδη επιχειρηματικότητας Επιχειρηματικότητα ανάγκης (για βιοπορισμό) [necessity entrepreneurship) vs. Επιχειρηματικότητα ευκαιρίας [opportunity entrepreneurship] Συνήθης επιχειρηματικότητα vs. Καινοτόμος Επιχειρηματικότητα Δημιουργία νέας επιχείρησης vs. Εταιρική Επιχειρηματικότητα Αυτοαπασχόληση Επιχειρηματικότητα σε διάφορους κλάδους (με διαφορετικά χαρακτηριστικά) Επιχειρηματικότητα ως πράξη vs. Επιχειρηματικότητα ως διεργασία Start ups, spin offs, spin outs….. Φύλο και Επιχειρηματικότητα "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 37

38 Ορισμένα κρίσιμα ερωτήματα Οι επιχειρηματίες γεννιούνται ή εκπαιδεύονται/ δημιουργούνται; Η επιχειρηματικότητα διδάσκεται, καλλιεργείται; Οι καινοτόμοι γεννιούνται ή δημιουργούνται; Οι ευκαιρίες αναγνωρίζονται ή/ και δημιουργούνται; "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 38

39 Απαιτήσεις για έναν καινοτόμο επιχειρηματία Γνώσεις, δεξιότητες, ικανότητες. Πείρα, προσωπικά χαρακτηριστικά/ φυσικές ικανότητες. Περιβάλλον, κλίμα, τρόπος αντίληψης των πραγμάτων. Παραγωγή και διάθεση ενός προϊόντος. Δημιουργία και ανάπτυξη ομάδων. Ηγεσία (ηγεσία και διοίκηση) Ανάληψη υπολογισμένου ρίσκου "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 39

40 Ορισμένες χρήσιμες ικανότητες αυτού που δραστηριοποιείται στο επιχειρείν Ικανότητα να αντιλαμβάνεται το οικονομικό, κοινωνικό και επιστημονικό περιβάλλον και να κατανοεί την εξέλιξη των σχετικών διεργασιών (τάσεις) και τη μελλοντική προοπτική τους. Ικανότητα να κατανοεί πως λειτουργούν οι θεσμοί και πως συμπεριφέρονται τα άτομα, οι ομάδες και οι οργανισμοί όταν αναλαμβάνουν την πρωτοβουλία να δημιουργήσουν νέες δραστηριότητες, προϊόντα και υπηρεσίες. Η επιχειρηματική δραστηριοποίηση απαιτεί αφοσίωση και δεσμεύσεις και την ικανότητα να ξεπερνάς την αποτυχία. "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ 40Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015

41 Επιχειρηματικότητα: Να μπορώ να κάνω να συμβούν πράγματα Άτομα ή ομάδες που διαμορφώνουν μια ιδέα-ένα concept και το υλοποιούν. Μπορεί να είναι ένα προϊόν, μια υπηρεσία, ένας οργανισμός, ένας θεσμός, ένα σχέδιο, ένα έργο, ένα πρόγραμμα, μια πολιτική, μια στρατηγική. Οι πρωταγωνιστές μιας νέας διεργασίας, πρωτοβουλίας και φορείς αλλαγής.. Η Επιχειρηματικότητα, με την ευρεία έννοια της ανάληψης μιας πρωτοβουλίας και της υλοποίησής της, αναπτύσσεται και πραγματοποιείται σε όλους τους χώρους, σε όλο τον κόσμο και αναφέρεται σε διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες. Η επιχειρηματικότητα μπορεί να είναι για το καλό, αλλά και για το κακό. "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ 41Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015

42 Κρίσιμες διακρίσεις για τη γνώση Δεδομένα Πληροφορία Γνώση Σοφία [απόσταγμα γνώσης που προέρχεται από την πείρα της ζωής, αλλά και από τις φυσικές και κοινωνικές επιστήμες, από την ηθική και τη φιλοσοφία] Κωδικοποιημένη άρρητη (διάχυτη) γνώση "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 42

43 "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 43 Η γνώση είναι η βάση της καινοτομίας Νέα γνώση Νέοι συνδυασμοί υφιστάμενης γνώσης. «Οικονομικά Χρήσιμη γνώση» που χρειάζεται έναν φορέα (επιχειρηματία, επιχειρηματική ομάδα, μια υφιστάμενη επιχείρηση) που θα την μετασχηματίσει σε οικονομική δραστηριότητα. Γνώση που παράγεται από την έρευνα και Γνώση που παράγεται από την επαγγελματική και επιχειρησιακή πρακτική.

44 "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 44 Τέσσερα κρίσιμα ερωτήματα για τη γνώση Know what? Know who? Know why? Know-how?

45 Η γνώση που παράγεται από την ερευνητική δραστηριότητα Γνώση που παράγεται από την περιέργεια των ερευνητών και αυξάνει το γνωστικό απόθεμα της κοινωνίας (η γνώση ως αυταξία). Γνώση που παράγεται για να καλύψει τις ανάγκες και τα προβλήματα της βιομηχανίας (με την ευρύτερη έννοια)/ παραγωγής. Γνώση για την αντιμετώπιση των μεγάλων κοινωνικο-οικονομικών προκλήσεων (κλιματική αλλαγή, το AIDS,..) και προβλημάτων. "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 45

46 "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 46 Τέσσερα είδη μάθησης για μια επιχείρηση Μαθαίνουμε για τα πράγματα [Γνώση]. Μαθαίνουμε να κάνουμε πράγματα [Ικανότητες (Δυναμικές, Λειτουργικές), Δεξιότητες,..] {know- how} Μαθαίνουμε για ατομική βελτίωση και την αξιοποίηση του δυναμικού (των δυνατοτήτων) του κάθε ατόμου [Προσωπική Ανάπτυξη] {HR} Μαθαίνουμε για να επιτύχουμε πράγματα μαζί [Συνεργατική έρευνα].

47 Η επιχειρηματικότητα βασισμένη στη γνώση (Knowledge Based Entrepreneurship): ένας μηχανισμός μετασχηματισμού Γνώση –Αποτελέσματα ερευνητικής δραστηριότητας. –Συστηματοποίηση και Κωδικοποίηση γνώσης που προέρχεται από την επαγγελματική/ επιχειρηματική/ οργανωσιακή πρακτική. Ένα μέρος της γνώσης τροφοδοτεί το γνωστικό απόθεμα μιας κοινωνίας και επηρεάζει την εξέλιξή της (περιέργεια του ερευνητή) Ένα μέρος της γνώσης συνεισφέρει στην απάντηση στις μεγάλες κοινωνικές προκλήσεις και συμβάλλει στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Ένα μέρος της γνώσης αξιοποιείται οικονομικά και συνεισφέρει στην οικονομική μεγέθυνση και στη δημιουργία εισοδημάτων. Η επιχειρηματικότητα ένας μηχανισμός που μετατρέπει την γνώση σε καινοτομία και σε οικονομική δραστηριότητα και μπορεί να συμβάλλει στην οικονομική μεγέθυνση, το βιοτικό επίπεδο και την ευημερία. "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 47

48 48 Επιχειρηματικότητα που βασίζεται στη γνώση (ΕβΓ) Knowledge Based Entrepreneurship Οι επενδύσεις για παραγωγή νέας ή βελτιωμένης γνώσης (μεγάλες επενδύσεις σε Ε&Α) δεν οδηγούν αυτομάτως στην καινοτομία και την οικονομική μεγέθυνση Η αποτελεσματικότητα της μετατροπής εξαρτάται: –Από τη δυνατότητα μετατροπής της εν γένει παραγόμενης γνώσης σε οικονομικά αξιοποιήσιμη γνώση (φίλτρο γνώσης). –Από την ύπαρξη μηχανισμού μετασχηματισμού της οικονομικά αξιοποιήσιμης γνώσης σε οικονομική δραστηριότητα (ΕβΓ). Άρα απαιτούνται: –Ένα «φίλτρο» γνώσης, δηλ. ένα σύστημα διάκρισης μεταξύ γενικής γνώσης και οικονομικά χρήσιμης γνώσης (εξαρτη κατάσταση στο πανεπιστημιακό σύστημα, η σχέση έρευνας- παραγωγής). –Ένας μηχανισμός (όπως η επιχειρηματικότητα) που θα μετατρέψει την οικονομικά αξιοποιήσιμη γνώση σε οικονομική δραστηριότητα "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015

49 Όψεις του Κοινωνικού περίγυρου που επηρεάζουν την Επιχειρηματικότητα Η κοινωνική αποδοχή της αποτυχίας, η δεύτερη ευκαιρία και η αποτυχία ως εμπειρία μάθησης. Εάν το τίμημα της αποτυχίας είναι πολύ μεγάλο, οι άνθρωποι δεν τολμούν να αναλάβουν κάποιο υπολογισμένο ρίσκο.. Το αποτελεσματικό σύστημα δικαίου είναι θεμελιώδες για τη θετική ανάληψη και άσκηση επιχειρηματικής δραστηριότητας. "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ 49Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015

50 What is the Founders background? non university degree (43%) or post- graduate degree holders incl. PhDs (35%) previous work experience in the same industry 12 years professional experience technical and engineering knowledge 15% have previous entrepreneurial experience "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 50

51 51 Επιχειρηματικότητα που βασίζεται στη γνώση (ΕβΓ) Knowledge Based Entrepreneurship Οι επενδύσεις για παραγωγή νέας ή βελτιωμένης γνώσης (μεγάλες επενδύσεις σε Ε&Α) δεν οδηγούν αυτομάτως στην καινοτομία και την οικονομική μεγέθυνση Η αποτελεσματικότητα της μετατροπής εξαρτάται: –Από τη δυνατότητα μετατροπής της εν γένει παραγόμενης γνώσης σε οικονομικά αξιοποιήσιμη γνώση (φίλτρο γνώσης). –Από την ύπαρξη μηχανισμού μετασχηματισμού της οικονομικά αξιοποιήσιμης γνώσης σε οικονομική δραστηριότητα (ΕβΓ). Άρα απαιτούνται: –Ένα «φίλτρο» γνώσης, δηλ. ένα σύστημα διάκρισης μεταξύ γενικής γνώσης και οικονομικά χρήσιμης γνώσης (η κατάσταση στο πανεπιστημιακό σύστημα, η σχέση έρευνας-παραγωγής). –Ένας μηχανισμός (όπως η επιχειρηματικότητα) που θα μετατρέψει την οικονομικά αξιοποιήσιμη γνώση σε οικονομική δραστηριότητα "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015

52 Crossing the Valley of Death Charles W. Wessner "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 52

53 Επιχειρηματικότητα εντάσεως γνώσης (KIE) ή Επιχειρηματικότητα βασισμένη στη γνώση (KBE): Πως ορίζεται; Σύμφωνα με το διευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραμμα AIGIS: 1.Δημιουργία μιας νέας επιχείρησης –Αυτοτελής, ή –Παράγωγη μιας υφιστάμενης επιχείρησης (corporate entrepreneurship) ή ενός υφιστάμενου οργανισμού (spin off, spin out) 2. Καινοτόμα ως προς μια τουλάχιστον διάσταση: –Νέο ή βελτιωμένο προϊόν, –Νέα ή βελτιωμένη παραγωγική διαδικασία/ διεργασία, –Νέο ή βελτιωμένο επιχειρηματικό/ οργανωσιακό μοντέλο –Νέα αγορά (άνοιγμα ή δημιουργία) "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ 53Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015

54 Επιχειρηματικότητα εντάσεως γνώσης: Πως ορίζεται; 3. Ενσωματώνει μια σημαντική διάσταση γνώσης στη δημιουργία και τη δραστηριότητά της: –Ιδρυτική ομάδα –Ανθρώπινο δυναμικό –Πηγές γνώσης 4. Αξιοποιεί καινοτόμες ευκαιρίες για νεωτερισμό σε διάφορους κλάδους: παραδοσιακούς/αναδυόμενους, Υψηλής/ χαμηλής Τεχνολογίας, πρωτογενή παραγωγή, μεταποίηση, υπηρεσίες. "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ 54Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015

55 "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 55 Καινοτόμες Επιχειρήσεις Ήδη λειτουργούσες επιχειρήσεις που έχουν εισαγάγει καινοτόμα (νέα/ βελτιωμένα) προϊόντα, καινοτόμες διεργασίες, καινοτόμα επιχειρησιακά μοντέλα ή/και οργανωτικά σχήματα στην εξεταζόμενη περίοδο. Νέες επιχειρήσεις –Κατά την ίδρυσή τους εισήγαγαν νέα προϊόντα στην αγορά που λειτουργούν και απευθύνονται ή χρησιμοποίησαν νέες διεργασίες –Μετά την ίδρυσή τους.

56 "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 56 Η καινοτομία δεν έχει ως μοναδική πηγή της την ερευνητική-επιστημονική δραστηριότητα Αν και η λειτουργία της «Ε&Α» (R&D) έχει στρατηγική σημασία ιδίως σε ορισμένους κλάδους της μεταποίησης, όμως: –Σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΟΟΣΑ (1998) μόνον το 30-50% όλων των δαπανών για την παραγωγή καινοτομίας συνδέονται με δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη (R&D expenditures). –Το υπόλοιπο αφορά δαπάνες για σχεδιασμό προϊόντων, ανάλυση αγοράς, outsourcing, δαπάνες για πατέντες και άδειες χρήσεως. –Άλλες πηγές καινοτομίας είναι: οι προμηθευτές, οι πελάτες, οι εξωτερικοί συνεργάτες (π.χ. συμβουλευτικές εταιρείες, εταιρείες engineering) κ.α.

57 Sources of knowledge for exploring new business opportunities "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ 57Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015

58 "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 58 Ο τύπος και ο τρόπος παραγωγής καινοτομιών Ριζικές και οριακές καινοτομίες (ριζική ή οριακή αλλαγή σε προϊόντα, διεργασίες, οργανωτικά σχήματα…) Γραμμική θεώρηση της παραγωγής καινοτομίας (Από την επιστημονική έρευνα στην εισαγωγή ενός προϊόντος/ μιας διεργασίας στην αγορά). Σύμφωνα με το γραμμικό μοντέλο: οι καινοτομίες πρώτα ανακαλύπτονται, μετά αναπτύσσονται, ύστερα πακετάρονται, προωθούνται στην αγορά και τέλος χρησιμοποιούνται. Γέννηση της ιδέας->Εφεύρεση->Έρευνα και Ανάπτυξη->Εφαρμογή->Διάχυση

59 "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 59 …συνέχεια…. Το γραμμικό μοντέλο έχει δεχθεί κριτική ως απλουστευτικό. Στην πράξη οι καινοτομίες προκύπτουν από μια πολύπλοκη επαναληπτική διεργασία στην οποία: – η αλληλεπίδραση (ανταλλάσσουν και δοκιμάζουν ιδέες), – η εκμάθηση και –η επικοινωνία μεταξύ των εμπλεκομένων παίζουν σημαντικό ρόλο. Σύμφωνα με την αλληλεπιδραστική θεώρηση της παραγωγής καινοτομίας, οι καινοτομίες δεν παράγονται –μόνον από την επιστημονική έρευνα, αλλά και –από την επαγγελματική και επιχειρησιακή/ επιχειρηματική πρακτική (την αλληλεπίδραση με τους χρήστες/πελάτες, τους προμηθευτές, τους συνεργάτες κ.α.) Οι δύο επιχειρηματικές λειτουργίες κατά Drucker: H επιχείρηση, επί της ουσίας- έχει δύο μόνο λειτουργίες, –την παραγωγή καινοτομιών και –το μάρκετινγκ.

60 Μέτρηση της Καινοτομίας Ενδεικτικά: Αριθμός νέων ή βελτιωμένων προϊόντων/ διεργασιών που αναπτύχθηκαν στη διάρκεια μιας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου. Το % των πωλήσεων που αποδίδεται σε νέα ή βελτιωμένα προϊόντα. Το % της κερδοφορίας που αποδίδεται σε νέα ή βελτιωμένα προϊόντα. "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 60

61 "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 61 Ο εκδημοκρατισμός της καινοτομίας Οι Τεχνολογίες της Πληροφορικής και των Επικοινωνιών και ειδικότερα το Διαδίκτυο μετασχηματίζουν τον τρόπο και την ταχύτητα παραγωγής καινοτομιών. Χάρη στο Διαδίκτυο, τα εργαλεία web 2.0, το ανοιχτό λογισμικό μια ευρύτερη κοινότητα μπορεί να αξιοποιήσει τη γνώση που παράγεται από την ακαδημαϊκή έρευνα. Η εξέλιξη αυτή έχει μπορεί να προσδώσει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα σε επιχειρηματίες και μικρές επιχειρήσεις. H τάση προς την ανοιχτή καινοτομία (open innovation) έχει αρχίσει να μετασχηματίζει κλάδους. Αναζήτηση έξυπνων ιδεών και εκτός της επιχείρησης ή του οργανισμού.

62 Καινοτομία σε περίοδο κρίσης; Πολλοί ισχυρίζονται ότι η καινοτομία δεν ανθεί σε συνθήκες κρίσης. Η παραγωγή καινοτομίας, λένε, απαιτεί πόρους, κίνητρα, ανάληψη ρίσκου, κλίμα αισιοδοξίας. Και όμως, πολλές καινοτομίες και πολλές καινοτόμες επιχειρήσεις δημιουργήθηκαν π.χ. στις ΗΠΑ στη διάρκεια της μεγάλης κρίσης που ξέσπασε το 1929. "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 62

63 Καινοτομία σε περίοδο ευημερίας; Άλλοι πάλι ισχυρίζονται ότι σε περίοδο ευημερίας, υπάρχει μια κατάσταση βολέματος που αποτρέπει αντισυμβατικές και νεωτεριστικές πρακτικές. Τελικά η πίεση της ανάγκης στις δύσκολες εποχές και οι υψηλές απαιτήσεις σε περίοδο ευημερίας μπορούν εξίσου να διαμορφώσουν συνθήκες για την παραγωγή καινοτομιών. "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 63

64 "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 64 Καινοτομία και Οικονομική Μεγέθυνση Ευρύτατη συναίνεση μεταξύ των οικονομολόγων (από τον Adam Smith στον Robert Solow μέσω Ricardo, Marx, Marshall, Schumpeter, Keynes, Arrow, Freeman, Nelson) για τη σημασία και την επίδραση των καινοτομιών στη μακροχρόνια οικονομική μεγέθυνση. Η μακροχρόνια αύξηση της παραγωγικότητας σχετίζεται στενά με την εισαγωγή και τη διάχυση τεχνικών και οργανωτικών καινοτομιών (παρά τις δυσκολίες μέτρησης της ακριβούς συμβολής της τεχνικής αλλαγής στη μεγέθυνση κλάδων και χωρών, πολλές μελέτες το πιστοποιούν). Όμως, μόνον ο Marx τον 19 ο αιώνα και ο Schumpeter τον 20 ο έθεσαν την καινοτομία στο επίκεντρο της θεωρίας τους για τη μεγέθυνση της οικονομίας.

65 "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 65 Καινοτομία και θεωρίες της οικονομικής μεγέθυνσης (Marx) Marx: ο πιο ισχυρός και συνεπής επικριτής του καπιταλισμού είναι και ο πιο φλογερός- έως τότε- θαυμαστής του- για τη σχέση του με την καινοτομία. –Marx & Engels (Communist Manifesto, 1848) θεωρούν ότι η ίδια ύπαρξη του καπιταλισμού εξαρτάται από μια σταθερή ώθηση για την εισαγωγή νέων προϊόντων και νέων διεργασιών. –Τα κέρδη: ένα πλεόνασμα που βασίζεται στην εκμετάλλευση της εργασίας και που συντηρείται από την κοινωνική και πολιτική εξουσία της αστικής τάξης, αλλά και από τις καινοτομίες. Ο Schumpeter θεωρεί ότι η «ικανότητα και η πρωτοβουλία των επιχειρηματιών να αντλήσουν ιδέες για εφαρμογή από τις ανακαλύψεις των επιστημόνων και των εφευρετών, δημιουργούν εντελώς νέες ευκαιρίες για επένδυση, μεγέθυνση και απασχόληση». Ο Schumpeter θεωρεί τα κέρδη που προκύπτουν από τις καινοτομίες δρουν ως σήμα για ένα «σμήνος μιμητών». Ασφαλώς, δεν σημαίνει ότι όλοι οι μιμητές μπορούν να επιτύχουν και να βγάλουν μεγάλα κέρδη. Αντίθετα πολλοί δυνητικοί μιμητές κάνουν ζημιές.

66 Ανθρώπινη ικανότητα πρόβλεψης Ικανότητα του ανθρώπου να αναλύσει τις επερχόμενες αλλαγές στον σύγχρονο κόσμο, ο Freeman δεν πιστεύει ότι «υπάρχει κάποιος πολύ καλός στις μακροχρόνιες προβλέψεις. Με την κοινή λογική μπορείς να δεις ορισμένες τάσεις, αλλά αν ήταν να συμβουλεύσω τη μικρότερη κόρη μου, πιθανότατα δεν θα της έλεγα τι να κάνει». "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 66

67 Ποτέ μην λες ποτέ! Bad Predictions (Things people said) It's generally a bad idea to say something can't or won't be done, especially in the realm of science and technology. The following are quotations that have failed to stand up to the test of time: "The Americans have need of the telephone, but we do not. We have plenty of messenger boys." -- Sir William Preece, chief engineer of the British Post Office, 1876. "I think there is a world market for maybe five computers." -- Thomas Watson, chairman of IBM, 1943. "With over 50 foreign cars already on sale here, the Japanese auto industry isn't likely to carve out a big slice of the U.S. market." -- Business Week, August 2, 1968. "There is no reason anyone would want a computer in their home." - - Ken Olson, president, chairman and founder of Digital Equipment Corp., 1977. "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 67

68 Είναι πάντοτε η καινοτομία ωφέλιμη; Έχει παρενέργειες; “Reflections on Innovation” Luc Soete, Tans Lecture, 10/11/2011, Maastricht University "Innovation is good for you" appears actually the common feature of most science, technology and innovation studies over the last decades. This appears, however surprising given the fact that innovation failure rather than innovation success appears a much more common feature. Hence the simple, but straightforward question which will be central in this Tans lecture: could it be that innovation is not always good for you? A frequently heard argument is that at a societal level, innovation is renewing society’s dynamics and hence leading to higher levels of economic development and welfare. A process of creative destruction destroying maybe a few incumbents to the benefit though of many newcomers. However, sometimes the exact opposite pattern: a process of destructive innovation, benefiting a few at the expense of many, will occur. In this period of "crises" examples abound of such destructive creation processes. In this Tans lecture some typical examples will be highlighted: our unsustainable fossil-fuel based economic growth at the global level; Η ατελής αρχιτεκτονική της European monetary integration at the European level; financial innovation at the sectoral level. The Tans Lecture is organized every year to honor dr. J. Tans (1912-1993), the founding father of Maastricht University. "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 68

69 Η επιχειρηματικότητα και οι φορείς της ο επιχειρηματίας, η επιχειρηματική ομάδα, η εταιρική επιχειρηματικότητα, η κοινωνική επιχειρηματικότητα. "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 69

70 Επιχειρηματικότητα Η επιχειρηματικότητα συνδέεται με την ανάληψη κινδύνου (risk), την αξιοποίηση ευκαιριών και την ανάληψη πρωτοβουλιών και την οργάνωση νέων εγχειρημάτων. Ο επιχειρηματίας γίνεται ή γεννιέται; Οι ευκαιρίες ανακαλύπτονται η δημιουργούνται; Η διαφορά ρίσκου και αβεβαιότητας. Το υπολογισμένο ρίσκο. Επιχειρηματικότητα ανάγκης και επιχειρηματικότητα ευκαιρίας. "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 70

71 Επιχειρηματικότητα στο πλαίσιο παγκόσμιων οικοσυστημάτων καινοτομίας (Zahra and Nambisan, 2011) Οι καθιερωμένες επιχειρήσεις σε πολλούς κλάδους (και στις ΤΠΕ) χρειάζονται πρόσβαση σε διάσπαρτα δίκτυα γνώσης προκειμένου να αναπτύξουν και να αγοράσουν καινοτομίες. Το παράδειγμα της Apple (κεντρικός παίκτης και συντονιστής της τεχνολογικής πλατφόρμας) και του i-phone, που προσκαλεί μικρές επιχειρήσεις και άτομα να χρησιμοποιήσουν την πλατφόρμα της και να αναπτύξουν καινοτομίες (λογισμικό και περιεχόμενο) γι΄ αυτήν και την παγκόσμια αγορά. Αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρει η συμμετοχή σε ένα παγκόσμιο οικοσύστημα καινοτομίας. Η ανάδειξη και κυριαρχία πλατφορμών καινοτομίας προσφέρουν γόνιμο έδαφος για τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων. "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 71

72 Knowledge-Intensive Entrepreneurship Policy Entrepreneurship policy is distinct from Small Business Policy. Narrow and broader definitions. System of policies needed, not just traditional SME policies (διαφορετική φάση του κύκλου ζωής της επιχειρηματικής δραστηριότητας) Νεοσύστατες επιχειρήσεις, νέες επιχειρήσεις, εγκαθιδρυμένες, καθιερωμένες Educational background (solid and higher than in the past) matters  impact on Education Policy. Innovation and Technology Diffusion Policies matter very much. Support not only excellent, but also locally relevant research. Develop and upgrade the Knowledge Infrastructure. Financing new firms (at what stage and with what kind of instruments?). Policy coordination is a must. Measuring KIE regularly  Evidence based entrepreneurship policy. Prepare a Charter for KI entrepreneurs in Europe. ……… "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 72

73 Το κεντρικό ερώτημα: 1.Τι είδους ανάπτυξη πρέπει να επιδιώξουμε στην Ελλάδα και στην Ευρώπη; 2.Ποιά καινοτομία και ποια επιχειρηματικότητα; 3.Ποια Θεώρηση; –Αλυσίδες αξίας και παραγωγικά οικοσυστήματα. Δικτύωση και μεταφορά γνώσης. 4.Ποιοι τομείς; "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 73

74 Ανάπτυξη και νέος Διεθνής Καταμερισμός Εργασίας Ο νέος διεθνής ανταγωνισμός (είσοδος νέων χωρών και νέων παραγωγικών υποκειμένων, παγκόσμιες ροές και διεθνείς αλυσίδες αξίας, νέα γεωγραφία της παραγωγής). Όχι αποκλειστική στήριξη στο μοναδιαίο κόστος εργασίας, αλλά επιδίωξη διαρθρωτικής ανταγωνιστικότητας. Ανάπτυξη με επίκεντρο τη γνώση (έρευνα, εκπαίδευση, διάχυση της τεχνολογίας) και την καινοτομία για την ελληνική και την ευρωπαϊκή οικονομία. "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 74

75 Αναπτυξιακή Στρατηγική: Τι και πως; Η εισαγωγή της συστημικής διάστασης της «ενεργοποίησης της γνώσης» στο μείγμα της οικονομικής πολιτικής. Πέντε πυλώνες: –Ενδυνάμωση του συστήματος «Έρευνας- Τεχνολογικής Ανάπτυξης- Καινοτομίας- Διάχυσης της Γνώσης» –Δημιουργία του οικοσυστήματος για την άνθηση της Επιχειρηματικότητας Έντασης Γνώσης (ο ρόλος των νέων μηχανικών, επιστημόνων και εκπαιδευμένων επαγγελματιών) "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 75

76 Αναπτυξιακή Στρατηγική: Τι και πως; –Η επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό. –Η οργάνωση ενός λειτουργικού, ευφυούς και καινοτόμου, επιχειρησιακού κράτους. –Η λειτουργική αξιοποίηση των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών παντού και για όλους (το μη επαρκώς αξιοποιημένο αναπτυξιακό κοίτασμα) Η υλοποίηση μετράει πάρα πολύ (Σύστημα πολιτικών, Καταρτισμένο ανθρώπινο δυναμικό, Επιχειρησιακή οργάνωση, Συντονισμός και αποκέντρωση). "Καινοτομία,Τεχνολογία, Επιχειρηματικότητα", ΕΣΔΔΑ Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ, 22-5-2015 76