Συστήματα διαχωρισμού κράτους και εκκλησίας Θεοδωρακοπούλου Γεωργία Κουμαδωράκη Νίκη Στυλιανίδου Χριστίνα-Άννα Χιόνη Ελένη Εργασία χειμερινού εξαμήνου.

Παρουσίαση με θέμα: "Συστήματα διαχωρισμού κράτους και εκκλησίας Θεοδωρακοπούλου Γεωργία Κουμαδωράκη Νίκη Στυλιανίδου Χριστίνα-Άννα Χιόνη Ελένη Εργασία χειμερινού εξαμήνου."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Συστήματα διαχωρισμού κράτους και εκκλησίας Θεοδωρακοπούλου Γεωργία Κουμαδωράκη Νίκη Στυλιανίδου Χριστίνα-Άννα Χιόνη Ελένη Εργασία χειμερινού εξαμήνου στο μάθημα: Ιστορία πολιτικών και συνταγματικών θεσμών

2 1.Συστήματα σχέσεων πολιτείας και εκκλησίας 2.Κρατούσα κατάσταση ειδικότερα στην Ελλάδα - Η θέση της Ορθόδοξης Εκκλησίας στον ελληνικό χώρο 3.Η επιρροή στους θεσμούς και στα ατομικά δικαιώματα 4.Ισχύον σύστημα στην υπόλοιπη Ευρώπη

3 Διακρίσεις Συστημάτων 1.Ενότητας – Χωρισμού 2.Ενότητας – Νόμω Κρατούσης Πολιτείας – Χωρισμού 3.Πολιτειοκρατικό – Ιεροκρατικό – Ομοταξίας – Χωρισμού 4.Ενότητας – Χωρισμού – Αυτοτέλειας Ομοταξία Συναλληλία

4 Συστήματα Σχέσεων Πολιτείας και Εκκλησίας Συστήματα Ενότητας Συστήματα Χωρισμού Συστήματα Αυτοτέλειας Πολιτειοκρατία Ιεροκρατία Ήπιος Χωρισμός Απόλυτος Χωρισμός Συναλληλία Ομοταξία Καισαροπαπισμός Territorialismus Κρατικισμός Απολυταρχία Ρωμαιοκαθολικών Κρατών Εκκλησιαστική Υποτέλεια Νόμω Κρατούσα Πολιτεία Γαλλικανισμός Φεβρωνιασμός Ιωσηφισμός

5 Ιεροκρατία( ή Παποκαισαρισμός) 11 ος -14 ος αι, ιδίως στη Δύση Αντίστροφο πολιτειοκρατείας, δύο εξουσίες στο ίδιο πρόσωπο, όπως, χαρακτηριστικά κατά την περίοδο αυτή, του Πάπα. Η εκκλησιαστική εξουσία είτε:-χειραγωγούσε τους ηγεμόνες, είτε -συγκέντρωνε και την κρατική εξουσία, δημιουργώντας έτσι ένα εκκλησιαστικό κράτος Βασικοί θεωρητικοί: Άγιος Αυγουστίνος-“De Civitate Dei”γύρω στα 400μ.χ., Πάπας Γρηγόριος Ζ’-1073, Πάπας Ιννοκέντιος Γ’-1215, Πάπας Βονιφάτιος Η’-1302 “Una Sancta”) Αντίθετα: εγκύκλιος του Πάπα Λέοντα ΙΓ’ ‘’Rerum novarum’’-1891 Ορθόδοξη Εκκλησία: το κράτος του Μαυροβουνίου (1516-1851) Συστήματα Ενότητας Ένωση εξουσιών ( ουσιαστικά /και τυπικά, τόσο, ώστε να ασκούνται από τα ίδια όργανα) Διακρίνουμε το ιεροκρατικό και το πολιτειοκρατικό σύστημα (Αναλόγως ποιος φορέας εξουσίας επικρατεί) Ιδίως 11ος αιώνας και μετά.

6 Πολιτειοκρατία Η Πολιτεία επικρατεί έναντι της εκκλησίας Ανάλογα με τον βαθμό επέμβασης αλλά και τα μέσα που αυτή χρησιμοποιεί διακρίνεται σε επιμέρους κατηγορίες: Καισαροπαπισμός Το κράτος επεμβαίνει σε εκκλησιαστικά ζητήματα απεριόριστα. Παραδείγματα: Πέρσες, Ρωμαίος Αυτοκράτορας, Βυζαντινός Αυτοκράτορας, Δύση: γερμανικό δίκαιο, Καρλομάγνος, Ερρίκος Η’-Αγγλικανική Εκκλησία-1534 Εδαφισμός (Territorialismus) Απόλυτη ταύτιση μεταξύ των δύο πλευρών, η διοίκηση της εκκλησίας περιέρχεται στην Πολιτεία. Ειρήνη της Αυγούστας-1555(cuius regio, eius religio)-Θρησκεία =Το παρακολούθημα των θρησκευτικών πεποιθήσεων του βασιλιά. Χρονικά ακολούθησε τον καισαροπαπισμό. Ίσχυσε σε προτεσταντικές χώρες. Κρατικισμός Ακόμη αυστηρότερη μορφή κυριαρχίας Πολιτείας σε θέματα εκκλησιαστικά γιατί: βασισμένο στο εδαφισμό, ασκεί εποπτεία στον ιδιωτικό βίο των πιστών. (Ιωάννης Καλβίνος 1509-1564 και Ουλρίχος Σβίγγλιος 1484-1531)

7 Απολυταρχία Ρωμαιοκαθολικών Κρατών Σε αντίθεση με τις ακρότητες του καισαροπαπισμού ή του κρατικισμού Η πολιτεία ασχολείται με την λειτουργικότητα και την ευρυθμία της εκκλησίας είτε εποπτεύοντας είτε νομοθετώντας. -Γαλλικανισμός: Φραγκίσκος Α’, Λουδοβίκος ΙΔ,1682-μόνο πνευματική η εξουσία του Πάπα και για τα διοικητικά της εκκλησίας ο Αυτοκράτορας εκδίδει νόμους. -Φεβρωνιανισμος : επίσκοπος με το ψευδώνυμο Febronius: σύγγραμμα,Φρανκφούρτη1763- 1774,όπου : - Ιωσηφισμός: Από τον Ιωσήφ Β’. Αύξηση ελέγχου της ΡΚ Εκκλησίας- κάθε μεταρρύθμιση εγκρίνεται μόνο από τον ηγεμόνα. Ιδίως στις σχέσεις Αυστρίας – ΡΚ Εκκλησίας. Εκκλησιαστική Υποτέλεια 19 ος αιώνας- γερμανικά προτεσταντικά κράτη Ανεξιθρησκεία- Εποπτεία του κράτους επί της εκκλησίας. Νόμω Κρατούσα Πολιτεία Ήπια Πολιτειοκρατία- Το κράτος αναμιγνύεται μόνο στα λεγόμενα εξωτερικά και όχι στα εσωτερικά θέματα της Εκκλησίας Αναγνώριση της Ορθόδοξης Εκκλησίας ως επίσημης θρησκείας,ΝΠΔΔ, θεσμοί της= νόμος του κράτους, απαραβίαστο της θρησκευτικής ελευθερίας

8 Εκκλησία = πλήρως ιδιωτική υπόθεση (ν.π.ι.δ),Πολιτεία είναι αδιάφορη, καμία προστασία ή εποπτεία από τη πλευρά της. (Γαλλία 1905,Βραζιλία 1890,Πορτογαλία 1911,Ισπανία 1932) Το σύστημα αυτό δεν έχει καμία απολύτως σχέση με το καθεστώς απαγορεύσεως του θρησκεύεσθαι (= κατάργηση της εκκλησίας) Ενέργειες που δείχνουν έλλειψη στοιχειώδους σεβασμού προς τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ίσχυσε στο Σ. της Λαϊκής Δημοκρατίας της Αλβανίας (1976). Συστήματα Χωρισμού Πλήρης αντίθεση Πολιτείας - Εκκλησίας σε τυπικό και ουσιαστικό επίπεδο (σε αντίθεση με τα συστήματα ενώσεως) Η κάθε πλευρά λειτουργεί με δικά της όργανα, διακρίνονται ανάλογα τον βαθμό διάκρισης σε ήπιο και απόλυτο χωρισμό. Το κράτος τηρεί ουδετερότητα έναντι των θρησκευμάτων που υπάρχουν στην επικράτειά του, κοσμικό κράτος. Λόγοι εμφάνισης 18 ο αιώνα, κράτη με ποικίλη χριστιανικών ομολογιών (π.χ. Η.Π.Α.), λογική αφανισμού οποιασδήποτε εκκλησιαστική επιρροής (λ.χ. Γαλλική Επανάσταση), Γερμανία αρ.137Σ της Βαϊμάρης ενσωματωμένο στο αρ.140 του Θεμελιώδους Νόμου της Βόννης (1943/1993). Ήπιος χωρισμός : Θρησκευτική πίστη = ιδιωτική υπόθεση, πιθανό ενδιαφέρον του κράτους= χορήγηση δικαιωμάτων, προνομίων. Καμία θεσμική συνεργασία (εκκλησία = νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου) Απόλυτος χωρισμός :

9 Χαρακτηριστικά: 1)Στενότατη σύνδεση πολιτείας και Εκκλησίας καθώς αναγνωρίζουν ως υπέρτατη την αρχή του Ιησού Χριστού 2)Συμπαράσταση για επίτευξη κοινών ιδεωδών 3)Παράλληλη διαφύλαξη της αυτοτέλειας στον κύκλο αρμοδιότητας τους. Το κράτος και η εκκλησία είναι ισότιμες και οι σχέσεις τους διέπονται από κατανόηση και συνεργασία Συστήματα Αυτοτέλειας Συνδυάζουν στοιχεία και από τα δύο προηγούμενα συστήματα. Η Πολιτεία και η Εκκλησία διατηρούν την αυτοτέλειά τους έχοντας το δικό τους πεδίο δράσης. Δεν υπάρχουν εξουσιαστικές τάσεις μεταξύ τους, συνεργασία υπάρχει μόνο για ζητήματα κοινού τους ενδιαφέροντος (π.χ. θέματα θρησκευτικής εκπαίδευσης). Αλληλοσυμπληρώνονται θεσμικά και λειτουργικά Σύστημα Ομοταξίας : Παραχώρηση δικαιωμάτων σε συγκεκριμένη εκκλησία. Προωθείται η συνεργασία και η συνδιαλλαγή. Προέλευση από κονκορδάτα που σύνηψαν κράτη με την Αγία Έδρα και παρείχαν κάποια δικαιώματα υπέρ της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας μιας συγκεκριμένης επικράτειας. Εμφάνιση στους νεότερους χρόνους – απαρχή σύναψης κονκορδάτων 12αι. Σύστημα Συναλληλίας :

10 Ισχύον Σύνταγμα-σύστημα σχέσεων κράτους-πολιτείας:πολιτειοκρατικό-σύστημα νόμω κρατούσης πολιτείας Νόμω κρατούσα πολιτεία:η πολιτεία κρατεί στα εκκλησιαστικά, οριοθετείται από νόμους κι εκφράζεται μέσω νόμων Η εκκλησία είναι νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου, οι θεσμοί οργανώσεως και λειτουργίας της είναι διατυπωμένοι σε νόμους του κράτους, αναγνώριση της Ορθόδοξης Εκκλησίας ως κρατικής, κατοχύρωση των δογμάτων της ως επίσημης θρησκείας της πολιτείας έναρξη ισχύος στην Ελλάδα επί βαυαρικής αντιβασιλείας με τη δημοσίευση του διατάγματος της 3 Απριλίου 1833,ενώ το ίδιο πλαίσιο επαναλαμβάνεται στην διακήρυξη της αντιβασιλείας «περί της ανεξαρτησίας της Ελληνικής Εκκλησίας» στις 23 Ιουλίου 1833 Η διακήρυξη με μια σειρά από άρθρα καθιστούσε την πολιτεία νομοθετική αρχή της εκκλησίας,ενώ την εκκλησία υποχείριο του μονάρχη-κάθε απόφαση που λαμβάνεται εν απουσία του βασιλικού επιτρόπου είναι άκυρη, καμία συνοδική απόφαση χωρίς κυβερνητική έγκριση. Σ επανάστασης όπως και το Σ της Τροιζήνας : σύστημα της ομοταξίας-οι διατάξεις τους διακρίνονται για τον σαφή αυτοπεριορισμό του νομοθέτη να μην επεμβαίνει στα εκκλησιαστικά

11 Επί βαυαροκρατίας - 1844 πολιτειοκρατία για πρώτη φορά Σ. 1864,1911,1927 και 1952 : αυτοδιοίκητο, αδέσμευτο και ομότακτο της εκκλησίας προς το κράτος. Ισχύον Σ.-άρθρο 3παρ.1 που καθορίζει ότι α) το Ορθόδοξο δόγμα συνιστά την επικρατούσα θρησκεία, β) η Εκκλησία της Ελλάδος υπάρχει αναπόσπαστα ενωμένη πνευματικά με το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και τις λοιπές Ορθόδοξες Εκκλησίες, γ) η εκκλησία αυτοδιοικείται και 4)το υπάρχον αυτοκέφαλο καθεστώς διατηρείται καθώς επίσης και από τα άρθρα 13(θρησκευτική ελευθερία),18παρ.8(προστασία της περιουσίας των πατριαρχείων που βρίσκονται στην Ελλάδα) και 105(καθεστώς στο Άγιο Όρος) Τι σημαίνει στην πραγματικότητα όμως επικρατούσα θρησκεία? Σημαίνει ότι το ορθόδοξο δόγμα αποτελεί την επίσημη θρησκεία στο ελληνικό κράτος ή θρησκεία της επικρατείας ή εκκλησία του κράτους και ότι η εκκλησία που εκφράζει το δόγμα αυτό έχει ιδία νομική υπόσταση, είναι νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου καθώς επίσης τέλος ότι το κράτος την περιβάλλει με επαυξημένο ενδιαφέρον και η ίδια απολαύει ειδικής μεταχείρισης που δεν επεκτείνεται αυτοδικαίως στα άλλα δόγματα ή θρησκεύματα-χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αυτή είναι αντιτίθεται στην αρχή της ισότητας και ότι η επικρατούσα θρησκεία κρατεί επί των άλλων χριστιανικών δογμάτων και θρησκειών στην Ελλάδα.

12 Η Ορθόδοξη Εκκλησία διακρίνεται σε επί μέρους αυτοκέφαλες και αυτόνομες Εκκλησίες.Η ανεξαρτησία αυτή οριοθετείται από ένα πλαίσιο δογματικής και κανονικής ενότητας. στο Σ. υπάρχει μία και μόνη διάταξη –η υποχρέωση του κράτους και της εκκλησίας να σέβονται και να διατηρούν την ενότητα της εκκλησίας. Άρθρο 13-το εν λόγω άρθρο κατοχυρώνει ευθέως και αμέσως τους ι.κανόνες που αναφέρονται στο δόγμα, τη λατρεία και το ουσιαστικό περιεχόμενο της θρησκείας. Το αυτοκέφαλο στην ελληνική επικράτεια Άρθρο 3-η Εκκλησία της Ελλάδος είναι αυτοκέφαλος-επιταγή για διατήρηση αυτού του καθεστώτος. Η ελληνική επικράτεια διακρίνεται σε πέντε χωριστές εκκλησιαστικές περιοχές.1. Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδος./2. Εκκλησία των Νέων Χωρών/3 Ημιαυτόνομη Εκκλησία της Κρήτης./4.Η Δωδεκάνησος στο Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης./5.Η χερσόνησος του Αγιου Όρους-Άθω στο Οικουμενικό Πατριαρχείο επίσης

13 Ορισμός εκκλησίας: σύνολο φυσικών προσώπων που έχουν την ίδια πίστη (έγιναν μέλη με το βάπτισμα) Κράτος: ο λαός οργανωμένος Κοινό πεδίο διεκδίκησης: ο δημόσιος χώρος Ισχύουν γενικά: 1.θρησκευτική ελευθερία με παρεπόμενη την αρχή του μη θρησκευόμενου κράτους 2.Διάκριση αποστολής των 2 μερών 3.Αρχή ανεξαρτησίας κράτους 4.Αρχή αμοιβαίου σεβασμού Εισαγωγή ειδικού καθεστώτος σε ελληνικό χώρο->τάση για αποδέσμευση (Σ του 1975) Η ορθόδοξη χριστιανική εκκλησία περιλαμβάνεται σε όλα τα ελληνικά Συντάγμτα

14 Ειδικότερα τα άρθρα του Συντάγματος Εις το όνομα της Αγίας και Ομοούσιου και Αδιαίρετου Τριάδος.( επίκληση) λόγοι ιστορικής ή και πολιτικής σημασίας Άρθρο 3- επικρατούσα θρησκεία- απλά στατιστικό στοιχείο- Αυτοκέφαλο και αυτοδιοίκητο-αναγνώριση το 1850 με τον πατριαρχικό και συνοδικό τόμο ‘’περί της εν Ελλάδι ορθοδόξου εκκλησίας’’-εξαίρεση η Κρήτη Άρθρο 5§2-απαγόρευση διάκρισης λόγω θρησκείας Άρθρο 13- θρησκευτική ελευθερία-Ελευθερία θρησκευτικής συνείδησης και ελευθερία άσκησης θρησκείας τα στοιχεία( εξέλιξη της ανεξιθρησκίας)- ειδικότερη έκφανση 11,12 -> υποχρέωση δήλωσης θρησκεύματος σε ταυτότητα αντισυνταγματική με βάση νόμο για προστασία προσωπικών δεδομένων (2472/1997 ->κάθε θρησκεία γνωστή κατά μαχητό τεκμήριο- προστασία από νόμους. Υπεροχή όμως οι νόμοι, μη απαλλαγή από υποχρεώσεις προς κράτος - στρατιωτική θητεία(4§6) ν. 731/77 εναλλακτική θητεία σε ιδεολογικούς ή θρησκευτικούς αντιρρησίες. -1763/1988 απαγόρευση προσβολής χρηστών ηθών και δημοσίας τάξης. Απαγόρευση προσηλυτισμού

15 Άρθρο 14§2- ελευθερία τύπου-Ειδικός περιορισμός αναφερόμενος στο Σ. μετά από παραγγελία του εισαγγελέα επιτρεπτή η κατάσχεση εντύπου μετά την κυκλοφορία του αν προσβάλλει την χριστιανική ή άλλη γνωστή θρησκεία. Άρθρο 16§2-νόθευση θρησκευτικής ελευθερίας και ουδετερότητας του κράτους μέσω υποχρέωσης ανάπτυξης μέσω της παιδείας της θρησκευτικής συνείδησης-θρησκευτικά προαιρετικό μάθημα για όλους(91109/Γ2/10.07.2008 και 104071/Γ2/4.08.2008) Άρθρο 18§8-απαγόρευση απαλλοτρίωσης ιδιοκτησιών ιερών μονών Άρθρο 72§1: αναφορά σε διοίκηση εκκλησίας- ν. 1363/1938 Άρθρο 105: αυτοδιοικούμενο τμήμα της Ελλάδας το άγιο όρος. Φορολόγηση : ευνοϊκή μεταχείριση, νόμος από 1945 ότι το κράτος αναλαμβάνει τη μισθοδοσία των κληρικών και η εκκλησία την υποχρέωση να δίνει το 25 % των ακαθάριστων εσόδων από τους ναούς-ν. 1700/1987 περί περιουσίας των μονών -Σύμβαση του 1988

16 Κοινωνική πολιτική: επίσημοι εταίροι.. 2082/1992 2646/1998 ενεργητικός και κυρίως συμβουλευτικός ρόλος εκκλησίας Εκλογή ΠτΔ 33, 59 Σ- όχι υποχρέωση πλέον προστασία επικρατούσας θρησκείας, ο όρκος του μόνο ενώπιον της Βουλής Ανάθεση σε θρησκευτικούς λειτουργούς θεμάτων οικογενειακού δικαίου (1367 ΑΚ)- τέλεση γάμου, με ταυτόχρονη σύνταξη πράξης από λειτουργό- η ληξιαρχική πράξη όχι συστατικό αλλά καθαρά αποδεικτικό περιεχόμενο Προνομιακή ποινική μεταχείριση (198 επ-201)- βλασφημία ποινικό αδίκημα Εορτασμός και εγκαίνια κοσμικών εκδηλώσεων (αγιασμός και ευλογίες) Εικόνες σε δικαστήρια-> θεία και όχι κρατική δικαιοσύνη- υπόθεση Lautsi κατά Ιταλίας- επιλογή θρησκευτικού όρκου Θρησκευτική κηδεία- πρόβλεψη άλλης τελετής αλλά όχι υλοποίηση νομοθετικής πρόβλεψης

17 Ισχύον Σύστημα στην Ευρώπη Κράτη με επίσημη εκκλησία : Ελλάδα, Δανία (απόσπαση από καθολικισμό, Ευαγγελική Λουθηρανική Εκκλησία, 1849 και μετά πρόβλεψη συνταγματική και ξεχωριστό υπουργείο), Αγγλία (αιματηρές συγκρούσεις 1689=Εθνική Εκκλησία της Αγγλίας με κεφαλή τον μονάρχη) Κράτη που ενισχύουν μια εκκλησία : Είτε στάδιο αποσύνδεσης απ’ αυτή είτε επανασύνδεση. Ιρλανδία ( Σχετικός χωρισμός, συχνές αναφορές συνταγματικό κείμενο για τον Θεό χωρίς να αναγνωρίζεται επίσημη θρησκεία, ρίζες Καθολικής Εκκλησίας, μισθοδοσία κλήρου όχι κρατική). Πολωνία ( αρ25Σ 1997, αρχικά διαχωρισμός μετέπειτα επανασύνδεση, ίσα δικαιώματα εκκλησίας) Κράτη με σχετικό χωρισμό από την Εκκλησία : Γερμανία (αρχή ιδεολογικής ουδετερότητας, αυτονομία θρησκ. κοινότητας), Ιταλία ( Σ1948 αρ.7 αμοιβαία ανεξαρτησία, αρ.8 ίση μεταχείριση όλων θρησκ.)

18 Ισπανία ( πτώση φραγκικού καθεστώτος, ψήφιση νέου Σ1948, συμφωνία με Αγία Έδρα αντικατάσταση κονκορδάτου 1953,Σ1978 δεν υπάρχει επίσημη θρησκεία, θεσπίζεται συνεργασία), Λουξεμβούργο (Σ1868-αναθ.1998 χωρίς ανατροπή κονκορδάτου 1801,θρησκευτικός πλουραλισμός) Κράτη με καθεστώς χωρισμού κράτους-εκκλησίας : Γαλλία (Σ1791 αρνητική στάση απέναντι στην Εκκλησία, κοιτίδα λαϊκού κράτους), Πορτογαλία (Σ1976 χωρισμός, κονκορδάτο 1940 σε ισχύ άρα προνομιακή θέση Καθολικής Εκκλησίας), Ολλανδία ( Καθολικοί Vs Προτεστάντες-Καλβινιστές, διαφοροποίηση Σ1798, διακήρυξη ισότητας θρησκειών και χωρισμός, Σ1983) Βέλγιο (χωρίς εντάσεις ακολουθεί γαλλικό πρότυπο, ουδέτερο το Σ.)