Δρ. Ευριπίδου Πολύκαρπος C.D.A. College Limassol 2014/2015.

Παρουσίαση με θέμα: "Δρ. Ευριπίδου Πολύκαρπος C.D.A. College Limassol 2014/2015."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Δρ. Ευριπίδου Πολύκαρπος C.D.A. College Limassol 2014/2015

2  Η σημασία των κοινωνικοοικονομικών παραγόντων ως βασικών συντελεστών διαμόρφωσης του επιπέδου υγείας είναι ιστορικά τεκμηριωμένη.  Στη διακήρυξη της Οττάβας για την Προαγωγή Υγείας, οι κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες αναγνωρίστηκαν και επίσημα ως συνυπεύθυνοι για τη διαμόρφωση του επιπέδου υγείας μαζί με τους περιβαλλοντικούς παράγοντες και όσων ήταν ήδη αποδεκτοί από τη βιοϊατρική και ψυχοκοινωνική θεώρηση για την υγεία.

3  Ένα άλλο στοιχείο διαμόρφωσης του επιπέδου υγείας που αλληλεπιδρά με τους προαναφερθέντες παράγοντες είναι το υπάρχον σύστημα υγείας.  Ένα σύστημα υγείας, ως βασικός θεσμός του κοινωνικού κράτους συμβάλλει στη διασφάλιση και βελτίωση του επιπέδου υγείας του πληθυσμού και τελικά στη βελτίωση του επιπέδου ευημερίας και ποιότητας ζωής του πληθυσμού.

4  Η παροχή φροντίδας υγείας πρέπει να είναι προσιτή σ’ όλους, με αποδεκτά μέσα, με ενεργό συμμετοχή του πολίτη και σε κόστος που η κοινότητα και η χώρα μπορούν να επωμιστούν.  Η παροχή φροντίδας υγείας πρέπει να εστιάζει στη βελτίωση του επιπέδου υγείας και ζωής με έμφαση στην πρόληψη και προστασία της υγείας, την πληροφόρηση και την αγωγή υγείας.

5  Τα κοινωνικά συστήματα αξιών (ειρήνη, κοινωνική δικαιοσύνη, ισότητα), τα πρότυπα συμπεριφοράς, η διάρθρωση της οικονομίας (βιοτικό επίπεδο, εισόδημα, ανεργία) επηρεάζουν το επίπεδο υγείας και τις ανισότητες που παρατηρούνται τόσο στην κατανάλωση όσο και στη προσφορά των υπηρεσιών υγείας.  Η ύπαρξη ανισοτήτων στο επίπεδο υγείας – ιδιαίτερα μεταξύ των αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών, αλλά και εντός της κάθε χώρας έχει αναγωνριστεί ως πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά απαράδεκτη και θεωρητικά ως κοινού ενδιαφέροντος για όλες τις χώρες.

6  Η κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη οδήγησε σε καλύτερη περίθαλψη και ακολούθως στην αλλαγή της αντίληψης ότι η υγεία είναι μόνο η έλλειψη νόσου ή αναπηρίας.  Διαχρονικά καταγράφονται διαφορές στο επίπεδο υγείας μεταξύ των διαφόρων κοινωνικοοικονομικών στρωμάτων, μεταξύ των διαφόρων γεωγραφικών περιοχών μιας χώρας ή μεταξύ των χωρών.

7  Επιστημονικές μελέτες έχουν δείξει τη σχέση της φτώχιας με νοσήματα όπως το έμφραγμα του μυοκαρδίου, το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, ο σακχαρώδης διαβήτης, η χρόνια βρογχίτιδα, οι κινητικές αναπηρίες, η αρθρίτιδα, οι ψυχιατρικές διαταραχές κ.λπ.  Αυτές οι διαφορές παρατηρούνται σε πληθυσμιακές ομάδες που διαφέρουν στο εισόδημα, την εκπαίδευση ή τον τόπο διαμονής (πόλη ή χωριό) και αφορούν τόσο στο επίπεδο υγείας όσο και την παροχή και χρήση των υπηρεσιών υγείας.

8  Ένα μεθοδολογικό ζήτημα είναι ο τρόπος εκτίμησης της κοινωνικοοικονομικής θέσης. Συνήθως χρησιμοποιείται το επάγγελμα σε συνδυασμό με το εισόδημα και το επίπεδο εκπαίδευσης.  Οι κοινωνικές ανισότητες στην υγεία θεωρούνταν ταμπού εώς και πρόσφατα αλλά στις δυτικού τύπου κοινωνίες «το χάσμα υγείας» ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς, έχει αποτελέσει τα τελευταία έτη επίκεντρο επιστημονικών μελετών και πολιτικών και κοινωνικών ζυμώσεων.

9  Έχει αναγνωριστεί στα Εθνικά Συστήματα Υγείας ότι πρέπει να παρέχεται ισότιμη φροντίδα για την ίδια ιατρική ανάγκη. Βεβαίως η υλοποίηση αυτού του στόχου προϋποθέτει σημαντικότατους πόρους και ως εκ τούτου η πρόκληση παραμένει.  Μια προσέγγιση (κοινωνικο-οικονομική) θεωρεί ότι οι οικονομικοί παράγοντες που απορρέουν από την κοινωνικο-οικονομική θέση του ατόμου στην κοινωνία επιδρούν καθοριστικά στην υγεία του.

10  Ο σημαντικότερος από αυτούς φαίνεται να είναι το εισόδημα, τόσο ως προς το μέγεθος όσο και προς τον τρόπο διανομής του. Είναι σαφές ότι η φτώχια, η σχετική στέρηση και η άνιση κατανομή των εισοδημάτων επιδρά καθοριστικά στην υγεία του πληθυσμού.  Ο τρόπος διανομής του εισοδήματος (για παράδειγμα η αναλογία εισοδήματος που διανέμεται στο 70% του πληθυσμού) έχει πολύ ισχυρά συσχετιστεί με το επίπεδο υγείας.

11  Μία άλλη προσέγγιση (κοινωνικο-πολιτιστική) θεωρεί ότι οι κοινωνικές αξίες, οι αντιλήψεις, οι πεποιθήσεις, η νοοτροπία και η κουλτούρα επιδρούν καθοριστικά στην υγεία όπως για παράδειγμα φαίνεται στη σχέση μεταξύ του σύγχρονου καταναλωτικού τρόπου ζωής και της εκδήλωσης καρδιαγγειακών νοσημάτων και στρες.  Τέλος, η ψυχοκοινωνική προσέγγιση αναγνωρίζει ως προεξάρχουσες παραμέτρους τις στάσεις, συμπεριφορές και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του ατόμου όπως τη δυσκολία προσαρμογής, το χρόνο στρες, την έλλειψη ικανοποίησης κ.λπ.

12  Οι παράγοντες αυτοί μπορεί να δρούν συνεργιστικά ή ανταγωνιστικά αλλά όχι πάντα προβλέψιμα.  Η σχέση μεταξύ φτώχιας και ασθένειας διαπιστώνεται σε όλες τις κοινωνίες και εκδηλώνεται ως αυξημένη νοσηρότητα, θνησιμότητα ή κακή ποιότητα ζωής.  Οι επιπτώσεις των κοινωνικών ανισοτήτων ποικίλουν σε έκταση και ένταση, γιατί πολλοί άλλοι παράγοντες αλληλεπιδρούν στη διαμόρφωση του επιπέδου υγείας μιας ομάδας με κοινά κοινωνικο-οικονομικά χαρακτηριστικά.

13  Τέτοιοι είναι εργασιακοί παράγοντες όπως ο βαθμός ελέγχου, κινητοποίησης δεξιοτήτων και υποστήριξης στην εργασία, χαρακτηριστικά του τρόπου ζωής όπως η διατροφή, η κατάχρηση αλκοόλ κ.λπ.  Για παράδειγμα, η φτώχια και η εξάρτηση από τα επιδόματα της κοινωνικής πρόνοιας μπορεί να συνδέεται με συγκεκριμένες συμπεριφορές και στάσεις ζωής όπως π.χ. παθητικότητα και χαμηλό επίπεδο προσωπικών και κοινωνικών προσδοκιών ενώ αντίθετα μπορεί να ευοδώνεται καλύτερο πλέγμα υποστήριξης μέσα από δεσμούς με την ευρύτερη κοινότητα, τη γειτονία κ.λπ.

14  Χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης και πληροφόρησης είναι επίσης χαρακτηριστικά μεταξύ άλλων που ερμηνεύονται με οικονομικούς όρους.  Συχνά ένα άτομο που ζει σε συνθήκες φτώχιας, διαθέτει χαμηλού επιπέδου κοινωνική ισχύ, η εργασία δεν του προσφέρει ευκαιρίες ανάπτυξης, βιώνει συναισθήματα θυμού και χαμηλής αυτοεκτίμησης και επιλέγει «ανθυγιεινές» συμπεριφορές όπως το κάπνισμα, η κατάχρηση αλκοόλ κ.α.

15  Η κοινωνικοοικονομική θέση, όπως εκτιμάται από το επίπεδο του εισοδήματος, το επάγγελμα ή το επίπεδο εκπαίδευσης έχει συσχετιστεί αντιστρόφως ανάλογα με το προσδόκιμο ζωής και την κατάσταση υγείας, εύρημα το οποίο ερμηνεύεται κυρίαρχα από την φτώχεια αλλά όχι πλήρως. Φαίνεται ότι τόσο ο τρόπος διανομής του εισοδήματος όσο και κοινωνικο-πολιτιστικές παραμέτροι παίζουν σημαντικό ρόλο.

16  Για παράδειγμα την περίοδο 1930-1960, η βελτίωση του συστήματος εκπαίδευσης και υγείας, των μεταφορών και της επικοινωνίας, της ποιότητας της κατοικίας, της επάρκειας νερού ήταν πολύ σημαντικότεροι παράγοντες από την αύξηση του εισοδήματος στη διαμόρφωση της υγείας του πληθυσμού.  Πολλοί άλλοι παράγοντες έχουν μελετηθεί στην προσπάθεια να εξηγηθούν οι ανισότητες στο επίπεδο υγείας.

17  Σημαντικό ρόλο έχουν οι συνθήκες εργασίας και συγκεκριμένα οι υψηλές απαιτήσεις και ο χαμηλός έλεγχος της εργασίας σε συνδυασμό με την έκθεση σε βλαπτικούς φυσικούς παράγοντες και την ανεπαρκή κοινωνική υποστήριξη.  Οι επιβλαβείς φυσικοί παράγοντες μπορεί να έχουν άμεση επίδραση στην υγεία ενώ η υποστήριξη μπορεί να δρα ως τροποποιητής στη σχέση των υπόλοιπων παραγόντων με την υγεία.  Φαίνεται ότι οι ισχυρότεροι από τους επιβλαβείς εργασιακούς παράγοντες είναι οι φυσικοί(θόρυβος, ακτινοβολίες κ.λπ.) και ο χαμηλός έλεγχος στην εργασία.

18  Το φύλο επίσης αποτελεί σημαντικό παράγοντα διαφοροποίησης των αποτελεσμάτων στις μελέτες επίδρασης των κοινωνικοοικονομικών παραγόντων στο επίπεδο υγείας.  Οι περισσότερες μελέτες ταυτίζονται στις γενικές τάσεις που δείχνουν ότι τα κατώτερα κοινωνικοοικονομικά στρώματα με την χαμηλότερη εκπαίδευση είναι αυτά που εμφανίζουν σημαντικά μικρότερο προσδόκιμο ζωής και μεγαλύτερη θνησιμότητα για πληθώρα νοσημάτων όπως τα καρδιαγγειακά, οι κακοήθειες, τα ατυχήματα, οι πνευμονοπάθειες κ.λπ.

19  Αυτές οι διαφορές γίνονται ιδιαίτερα σημαντικές όταν μελετώνται σε αναπτυσσόμενες χώρες. Οι ανισότητες στη πρόσβαση και χρήση των υπηρεσιών υγείας αποτελούν μείζονες συνιστώσες διαμόρφωσης της θνησιμότητας και της νοσηρότητας στις χώρες αυτές. Οι κοινωνικές ανισότητες στον τομέα υγείας εξαρτώνται από τα εξής βασικά χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν ένα σύστημα υγείας: τη διαθεσιμότητα και προσβασιμότητα των υπηρεσιών υγείας, την ισόρροπη ανάπτυξη υπηρεσιών πρόληψης και αποκατάστασης, συμπληρωματικά των θεραπευτικών και την ύπαρξη ισότητας ή ίσων ευκαιριών στη χρήση των υπηρεσιών.

20  Η κατανομή του υγειονομικού προσωπικού αποτελεί ένα δείκτη των ανισοτήτων. Για παράδειγμα στην Αθήνα αντιστοιχεί ένας ιατρός ανά 100 κατοίκους, στη δυτική Μακεδονία ένας ιατρός ανά 500 ενώ σε ορισμένες αγροτικές περιοχές αναπτυσσόμενων χωρών ανιστοιχεί ένας γιατρός στους 200.000 κατοίκους. Αναπτυγμένες χώρες διαθέτουν περίπου το 10% του ΑΕΠ στις δαπάνες υγείας, ενώ οι αναπτυσσόμενες το 1%.

21  Στις τελευταίες διεθνείς διασκέψεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) επισημαίνεται ότι η επίτευξη του υψηλότερου δυνατού επιπέδου υγείας αποτελεί έναν πολύ σημαντικό παγκόσμιο στόχο που προϋποθέτει τη συμβολή πολλών άλλων οικονομικών και κοινωνικών τομέων, πέραν του τομέα της υγείας.

22  Η υγεία αναγνωρίζεται ότι αποτελεί θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα και η φτώχεια αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή και εκφράζεται η ανάγκη για ανάληψη άμεσης δράσης από όλες τις κυβερνήσεις, τους εργαζόμενους σε υπηρεσίες υγείας και ανάπτυξης και την παγκόσμια κοινότητα με στόχο την προστασία και την προαγωγή της υγείας όλων των ανθρώπων.

23  Στα εθνικά συστήματα υγείας – και στο δικό μας – θεσμοθετήθηκε ως σκοπός των υπηρεσιών δημόσιας υγείας:  η πρόληψη των νόσων,  η προαγωγή της υγείας,  η ενίσχυση της κοινωνικής ισότητας σε θέματα υγείας και  ο σχεδιασμός, η οργάνωση και η ανάπτυξη των υπηρεσιών αυτών.

24  Τα υγειονολογικά προβλήματα που λόγω μεγέθους ή χαρακτηριστικών δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπισθούν σε ατομικό επίπεδο, αποτελούν πεδίο της δημόσιας υγείας δηλαδή υπάγονται στις οργανωμένες προσπάθειες της κοινωνίας.  Οι προσπάθειες αυτές στοχεύουν στην επαύξηση των γνώσεων και στη λήψη μέτρων για την προστασία και προαγωγή της υγείας των πληθυσμών.

25 Δημόσια υγεία (ΔΥ) είναι η επιστήμη και η τέχνη, που έχει ως σκοπό – μέσω οργανωμένης προσπάθειας της κοινωνίας :  την πρόληψη της νόσου,  της επιμήκυνση της ζωής,  την αγωγή και προαγωγή της υγείας,  την εξυγνίαση του περιβάλλοντος,  τον έλεγχο των λοιμωδών νοσημάτων και  την οργάνωση ιατρικών και νοσηλευτικών υπηρεσιών για την έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία ώστε να εξασφαλίσει σε κάθε άτομο το δικαίωμα της υγείας.

26  Οι υπηρεσίες δημόσιας υγείας οφείλουν να αναλύουν την κατάσταση υγείας ομάδων του πληθυσμού, τους παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία τους και να οργανώνουν παρεμβατικές δράσεις για τον έλεγχο των παραγόντων αυτών.  Παρεμβατικές δράσεις δημόσιας υγείας υλοποιήθηκαν ήδη από την αρχαιότητα προκειμένου να αντιμετωπιστούν υγειονομικά και περιβαλλοντικά προβλήματα.

27  Περιελάμβαναν  τη θέσπιση νομοθετικών διατάξεων,  την εκτέλεση έργων προστασίας της υγείας, του πληθυσμού(υδραγωγεια, υπόνομοι, λουτρά κ.λπ.),  τη θεσμοθέτηση του κρατικού (δημοσιεύοντος) ιατρού και άλλα συλλογικού χαρακτήρα μέτρα. Την άνθιση της δημόσιας υγείας στους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους, ακολούθησε μακραίωνη παρακμή με έλαχιστες εξελίξεις μέχρι και το 17 ο αιώνα.

28  Στις συμβολές εκείνης της περιόδου συγκαταλέγονται η ίδρυση ιατρικών σχολών (η πρώτη στο Σαλέρνο το 9 ο αι.), νοσοκομείων (όπως ο ξενώνας της Μονής Παντοκράτορα το 1116), η θεσμοθέτηση μέτρων στην Αγγλία το 1601 για την περίθαλψη ασθενών και απόρων («Νόμος περί πτωχών»), η περιγραφή των νόμων φυσικής κίνησης το πληθυσμού από τον John Graunt (1662) και η ανακάλυψη των πρώτων ζωντανών μικροοργανισμών από τον Leeuvenhoec (1673).

29  Από τον 18 ο αι. μέχρι τα μέσα του 19 ου αιώνα εμφανίστηκαν και αντιμετωπίστηκαν προβλήματα δημόσιας υγείας που προέκυψαν από την αστικοποίηση και τη βιομηχανοποίηση και αφορούσαν στους όρους διαβίωσης (στέγαση, αποχέτευση, διατροφή) και συχνά οδηγούσαν στην επανεμφάνιση επιδημιών και κοινωνικών προβλημάτων.

30  Την περίοδο εκείνη, αναπτύχθηκε η υγιεινή ως επιστήμη (Frank, 1799), υλοποιήθηκαν εξυγιαντικά έργα, οργανώθηκαν δομές περίθαλψης και κοινωνικής πρόνοιας και αναδείχθηκε η σημασία της διαφώτισης του λαού (Rousseau 1762).  Κατά την περίοδο 1870-1930 σημειώθηκαν σημαντικές εξελίξεις όπως η ανακάλυψη παθογόνων μικροοργανισμών ως αιτίες νοσημάτων (Pasteur, Koch, Eberth, Escherich, Yersin, Shiga κ.ά) και δόθηκε έμφαση στην προσωπική υγεινή και τους εμβολιασμούς.

31  Παράλληλα ιδρύθηκαν διεθνείς υγειονομικές οργανώσεις ή υπηρεσίες και αναπτύχθηκε η κοινωνική ασφάλιση, η σχολική και βιομηχανική υγιεινή (κοινωνική φάση δημόσιας υγείας).  Ακουλούθησε η ανακάλυψη των αντιβιοτικών (αντιμετώπιση των λοιμωδών νοσημάτων) την οποία διαδέχθηκε ραγδαία επιστημονική και τεχνολογική εξέλιξη (εποχή της Θεραπευτικής Ιατρικής).

32  Τις τελευταίες 3-4 δεκαετίες, το νοσολογικό πρότυπο έχει αλλάξει.  Τα καρδιαγγειακά, οι κακοήθειες και τα ατυχήματα στις νεότερες ηλικίες αποτελούν τις κύριες αιτίες θνησιμότητας.  Οι ψυχικές νόσοι αυξάνονται σε όλες τις ηλικίες.  Ο τρόπος ζωής (το στρες, το κάπνισμα, η κακή διατροφή, η έλλειψη φυσικής άσκησης, οι εντατικοί ρυθμοί εργασίας) και ευρύτεροι κοινωνικοί και περιβαλλοντικοί παραγόντες ενοχοποιούνται για τα σημερινά προβλήματα δημόσιας υγείας.

33  Τα προβλήματα αυτά μπορούν να αντιμετωπιστούν με προληπτικές δράσεις, αλλά παραμένει μεγάλη πρόκληση, η μετατόπιση των συστημάτων υγείας από την παροχή υπηρεσιών για την ασθένεια σε υπηρεσίες για την υγεία.

34  Η πρωτογενής πρόληψη στοχεύει στο να αποφευχθεί η έναρξη παθογενετικών διεργασιών μέσω: 1) της αποφυγής της έκθεσης σε συγκεκριμένους βλαπτικούς παράγοντες (π.χ. κάπνισμα, υπερβολική χρήση αλκοολούχων ποτών, βιομηχανικά καρκινογόνα, ιοντίζουσες και υπεριώδεις ακτινοβολίες κ.ά.) ή/και 2) της ανοσολογικής θωράκισης του οργανισμού (π.χ. εμβολιασμοί).

35  Στα μέτρα πρωτογενούς πρόληψης περιλαμβάνονται και προγράμματα εκπαίδευσης-ενημέρωσης-συμβουλευτικής και άλλες ευρύτερες περιβαλλοντικές και κοινωνικοοικονομικές παρεμβάσεις που στοχεύουν για παράδειγμα στη μείωση της ρύπανσης της ατμόσφαιρας.  Η δευτερογενής πρόληψη στοχεύει στην συμπτωματική και κατά το δυνατόν πρώιμη διάγνωση της προκλινικής νόσου, όταν δηλαδή είναι ακόμη εφικτή η αναστροφή ή αναστολή των παθογενετικών διεργασιών.

36  Ο προσυμπτωματικός έλεγχος αποτελεί τη βάση της δευτερογενούς πρόληψης δηλαδή της «έγκαιρης διάγνωσης» των νοσημάτων.  Συνεπώς προϋποθέτει το αναστρέψιμο των βλαβών ή τη θεραπεία (ίαση) αλλά συνήθως εφαρμόζεται εφόσον εξασφαλίζει θετικότερη έκβαση από αυτήν που θα είχε η μη εφαρμογή του.  Παραδείγματα διάγνωσης νοσημάτων σε πρώιμο στάδιο (προσυμπτωματικό) αποτελούν ο κυτταρολογικός έλεγχος κατά Παπανικολάου, ο νεογνικός έλεγχος του συγγενούς υποθυρεοειδισμού και της έλλειψης G6PD και η χρήση παθητικών μέτρων ασφαλείας στην οδήγηση.

37  Ενώ σε ατομικό επίπεδο η εφαρμογή οιουδήποτε προσυμπτωματικού ελέγχου έχει κάποια αξία, η γενίκευση του σε πληθυσμιακή (ομαδική) βάση υπόκεινται σε επιδημιολογικά, ιατρικά, κοινωνικά και οικονομικά κριτήρια.  Ο πολυφασικός προσυμπτωματικός έλεγχος σε ατομική βάση ονομάζεται συνήθως τσεκ απ. Σε πληθυσμιακή βάση, ο συστηματικός προσυμπτωματικός έλεγχος αποσκοπεί στη «διαλογή» (check up και screening) δηλαδή βασίζεται σε λίγες ή περισσότερες εξετάσεις με σκοπό τη διάγνωση (πρώιμη) ενός ή περισσότερων νοσημάτων (simple ή multiphasic screening).

38  Η εφαρμογή μιας εξέτασης διαλογής εξαρτάται πρωτίστως από την εγκυρότητα (validity) της ίδιας της μεθόδου να διακρίνει μεταξύ αυτών που πάσχουν και όσων δεν πάσχουν. Συγκεκριμένα, μία εξέταση διαλογής πρέπει να διακρίνει μεγάλα ποσοστά τόσο των πασχόντων (ευαισθησία) όσο και των υγιών (ειδικότητα). Τιμές ευαισθησίας ή ειδικότητας μικρότερες από 80% σημαίνουν ότι η αντίστοιχη δοκιμασία διαλογής έχει περιορισμένη αξία.

39  Σημαντικό επίσης κριτήριο αξιολόγησης μίας εξέτασης διαλογής αποτελεί η ακρίβεια της μεθόδου (επαναληπτικότητα, αναπαραγωγιμότητα) που αποτελεί μέτρο του τυχαίου σφάλματος (random error) και οφείλεται σε διάφορες πηγές μεταβλητότητας (π.χ. οφειλόμενης στην τεχνική, στον εξεταζόμενο, στον εξεταστή, στον εξοπλισμό κ.λπ.).

40 Επιπρόσθετα κριτήρια αξιολόγησης μίας εξέτασης διαλογής αποτελούν:  η απλότητα της μεθόδου,  η ταχύτητα, το κόστος, η ασφάλεια και  η αποδοχή της από το κοινό. Η σύγχρονη δημόσια υγεία πρέπει πρωταρχικά να στοχεύει στις αιτίες και τις συνθήκες που διαμορφώνουν την υγεία μέσα από την ανάπτυξη της αυτεπίγνωσης και αυτοφροντίδας, την απαρτίωση της ιατρικής με συναφείς τομείς όπως η εκπαίδευση, την ενσωμάτωση της προαγωγής υγείας στην προληπτική ιατρική και την κοινοτική συμμετοχή.

41  Πέρα από τη διασφάλιση υγιούς περιβάλλοντος, η ενδυνάμωση (empowerment) του ατόμου, ώστε να επιλέγει έναν υγιέστατο τρόπο ζωής, είναι θεμελιώδης και αφορά το σύνολο των δραστηριοτήτων του.  Από πρακτικής άποψης, ο χώρος εργασίας- όπως και το σχολείο-προσφέρεται για την επίτευξη του στόχου της ενδυνάμωσης του ατόμου και έμμεσα της οικογενείας του.

42  Το ένα τρίτο του πληθυσμού της γης είναι εργαζόμενοι και πολλοί από αυτούς καταναλώνουν περισσότερες από τις μισές ώρες – εκτός ύπνου – στη δουλειά τους.  Σύμφωνα με τη διακήρυξη της Άλμα-Άτα για την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας, το 1978, η φροντίδα για την υγεία πρέπει να παρέχεται «όσο πλησιέστερα γίνεται, εκεί που οι άνθρωποι ζουν και εργάζονται».

43  Το 1986 ο ΠΟΥ θεσμοθετήσε με τη Διακήρυξη της Οτάβας, την πολιτική της Προαγωγής Υγείας (Health Promotion), που αποσκοπεί στην αναβάθμιση του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος, την ενίσχυση των ευρύτερων παραγόντων που επιδρούν θετικά στην ανθρώπινη υγεία και την διαμόρφωση υγιεινών στάσεων και συμπεριφορών.

44  Η προαγωγή υγείας ορίστηκε ως η διαδικασία μέσα από την οποία τα άτομα γίνονται ικανά να αναπτύξουν τον έλεγχο πάνω στην υγεία τους και να τη βελτιώσουν.  Η προαγωγή της υγείας συνδυάζει δράσεις στους οικονομικούς, περιβαλλοντικούς, κοινωνικούς και προσωπικούς παράγοντες που επιδρούν και διαμορφώνουν την υγεία του πληθυσμού.

45  Πιο συγκεκριμένα, η προαγωγή υγείας, αποσκοπεί στην μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων και την αύξηση των ευκαιριών για βελτίωση της υγείας, την ανάπτυξη ενός δυναμικού περιβάλλοντος που συμβάλλει στην υγεία, στην ενίσχυση των κοινωνικών δομών και της κοινωνικής υποστήριξης αλλά και στην πληροφόρηση και εκπαίδευση εφ’όσον αποτελούν απαραίτητα συστατικά για την αύξηση της γνώσης και την διάδοση των πληροφοριών σχετικών με την υγεία.

46  Στα πλαίσια αυτά, ένας πολύ σημαντικός τομέας είναι η Αγωγή Υγείας (health education) που έχει ως αντικείμενο την υϊοθέτηση υγιεινών συμπεριφορών.  Η αγωγή υγείας, δεν περιορίζεται πλέον στην ευαισθητοποίηση του κοινού και στην παροχή γνώσεων όπως παλαιότερα η Υγειονομική Διαφώτιση, αλλά αποτελεί συγκροτημένη εκπαιδευτική δραστηριότητα και περιλαμβάνει στόχους όπως η αλλαγή στάσεων, συμπεριφοράς και περιβάλλοντος.

47  Για αυτο έχει σαφή κοινωνική διάσταση αφού οι αποφάσεις αυτές δεν επηρεάζουν μόνο την προσωπική ευεξία του ατόμου, αλλά και αύτή του οικογενειακού και ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος του.  Το σύγχρονο περιεχόμενο της αγωγής υγείας την καθιστά αναπόσπαστο και σημαντικό κομμάτι της προαγωγής υγείας, αλλά και της θεραπευτικής πράξης, της αποκατάστασης και της σωστής χρήσης και αξιοποίησης των υπηρεσιών υγείας.

48 Οι επιδιώξεις της Αγωγής Υγείας συγκεκριμενοποιούνται στους εξής βασικούς στόχους: 1) ευαισθητοποίηση, 2) παροχή γνώσεων, 3) ιεράρχηση αξιών, 4) αλλαγή απόψεων, 5)λήψη αποφάσεων, 6) αλλαγή συμπεριφοράς 7) αλλαγή περιβάλλοντος. Αγωγή υγείας μπορεί να υλοποιείται σε κάθε υγειονομική μονάδα (μονάδες πρωτοβάθμιας περίθαλψης, νοσοκομεία, κέντρα υγείας), σε σχολεία, σε χώρους εργασίας, σε δήμους, κοινότητες κ.λπ.

49  Αφού καθορισθεί η μεθολογία και το περιεχόμενο της αγωγής υγείας και μετά από σχετική εκπαίδευση, αγωγή υγείας μπορεί να ασκήσουν πέρα από τους επιστήμονες και επαγγελματίες υγείας και πρόνοιας (ιατροί, οδοντίατροι, κτηνίατροι, επισκέπτες υγείας, νοσηλευτές, επόπτες δημόσιας υγείας κ.ά.) και οι εκπαιδευτικοί, οι ψυχολόγοι, οι κοινωνιολόγοι κ.ά.

50  Ενδεικτικά θέματα αγωγής υγείας αποτελούν τα πιο κατω: -Εξαρτησιογόνες ουσίες (ναρκωτικά- αλκοόλ-τσιγάρο) -Διατροφή, διατροφικές συνήθειες και παχυσαρκία – γενετικά τροποποιημένα προϊόντα -Διαφυλικές σχέσεις – Σεξουαλίκή Αγωγή -Σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα (AIDS - Ηπατίτιδα Β)

51 -Διαπροσωπικές σχέσεις – Ψυχική Υγεία (Ρατσισμός – Βία – Αντιμετώπιση πένθους - Ξενοφοβία) -Κυκλοφοριακή Αγωγή – Ατυχήματα -Διαχείριση στρες (σχολικού - εργασιακού) -Στοματική Υγιεινή -Καρκίνος -Έκθεση σε τοξικές ουσίες και στην υπερβολική ηλιακή ακτινοβολία -Στέγη και εργασία

52 -Περιβάλλον και Υγεία -Εθελοντισμός (Εθελοντική Αιμοδοσία – Εθελοντική προσφορά ιστών και οργάνων – Πρώτες βοήθειες – Εθελοντική εργασία) -Μεσογειακή Αναιμία -Καρδιαγγειακά νοσήματα -Κατανάλωση και υγεία -Ισότητα των δύο φύλων -Κοινωνικός αποκλεισμός – Ίσες ευκαιρίες - Πρόληψη και αντιμετώπιση έκτακτων καταστάσεων όπως σεισμών, πλημμυρών, πυρκαγιών, ναυαγίων κ.ά.

53 -Ανάπτυξη δεξιοτήτων για την αντιμετώπιση της ρύπανσης του περιβάλλοντος, τις τρομοκρατικές ενέργειες κ.λπ. -Φυσική άσκηση κ.λπ. -Συμβουλευτική Νέων -Αγωγή του καταναλωτή -Παιδική κακοποίηση -Συμμετοχή σε εμβολιασμούς και προγράμματα διαλογής.

54  Σήμερα, μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών έχουν αναπτυχθεί συνεργασίες (δίκτυα) για την προαγωγή υγείας όπως το Ευρωπαϊκό Δίκτυο για την Προαγωγή Υγείας στους Χώρους Εργασίας το οποίο πρόσφατα ανάπτυξε την 7 η κατά σειρά πρωτοβουλία του που αφορά στην εκστρατεία για μια « Ευρώπη σε Κίνηση» («Move Europe»).  Το πρόγραμμα επικεντρώθηκε σε θέματα που σχετίζονται με την υγεία των εργαζομένων στους χώρους εργασίας όπως τη φυσική άσκηση, το κάπνισμα, τη διατροφή και την ψυχική υγεία.

55  Η βασική φιλοσοφία στη δημόσια υγεία και την προαγωγή υγείας σήμερα εκφράζεται από το μήνυμα : «να προστίθενται χρόνια στη ζωή και να προστίθεται ζωή στα χρόνια».  Για να γίνει πραγματικότητα ο έλεγχος όλων εκείνων των βλαπτικών παραγόντων που επιδρούν στην υγεία των πληθυσμών, να διασφαλιστεί ένα υγιές περιβάλλον, να επιλεγει και να υϊοθετηθεί ένας υγιής τρόπος ζωής, να παρασχεθούν υπηρεσίες υγείας υψηλής ποιότητας προσανατολισμένες στις ανάγκες του πληθυσμού και ισορροπημένες μεταξύ πρόληψης, θεραπείας και αποκατάστασης απαιτούνται ισχυρή πολιτική βούληση, νομοθετικές ρυθμίσεις, κοινωνική ωριμότητα, εύθύνη και συμμετοχή.

56  Τόσο η Υγεία και Ασφάλεια στην Εργασία (ΥΑΕ, OSH: Occupational Safety and Health) όσο και η Προαγωγή Υγείας στο χώρο Εργασίας (ΠΥΕ, WHP: Worksite Health Promotion) έχουν ως κοινό στόχο την προαγωγή της υγείας του εργαζόμενου. Ο στόχος αυτός είναι που δίνει την ευκαιρία για σύγχρονες και κοινές δράσεις οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν σε συνεργαστικά (πολλαπλασιαστικά) οφέλη (NIOSH, 1984).

57  Η ΥΑΕ στοχεύει κυρίως στη βελτίωση των συνθηκών εργασίας και στην ελαχιστοποίηση των κινδύνων (job risks: φυσικών, χημικών, βιολογικών, εργονομικών, οργανωτικών και ψυχοκοινωνικών) και στην προστασία των εργαζομένων από αυτούς. Η ΠΥΕ στοχεύει στην τροποποίηση στάσεων και συμπεριφορών σε ατομικό επίπεδο που αφορούν σε κινδύνους (life risks) όπως το κάπνισμα, η παχυσαρκία, η κακή διατροφή, η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας, η χρήση αλκοόλ ή δράσεις όπως η συμμετοχή σε εμβολιασμούς, σε προγράμματα διαλογής κ.λπ.

58  Οι δράσεις ΠΥΕ στοχεύουν στη λήψη μέτρων από τον εργοδότη και τον εργαζόμενο (χρήση ΜΑΠ, εκπαίδευση κ.ά.).  Οι επιδράσεις των κινδύνων του εργασιακού και του ευρύτερου περιβάλλοντος δεν είναι ανεξάρτητες. Για παράδειγμα η έκθεση στον αμίαντο και το κάπνισμα προκαλεί πολλαπλασιαστική αύξηση του κινδύνου για καρκίνο του πνεύμονα.

59  Από μελέτες φαίνεται ότι πολλές επαγγελματικές ομάδες όπως οι αγρότες, βιομηχανικοί εργάτες κ.ά εκτίθενται σε πολλαπλούς κινδύνους (θόρυβος, σκόνες, χημικές ουσίες, χαμηλό επίπεδο αμοιβών κ.ά).  Οι ίδιοι εργαζόμενοι συχνά υιοθετούν ανθυγιεινές συνήθειες και συμπεριφορές.  Βιομηχανικοί εργάτες με χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης εμφανίζουν τα υψηλότερα ποσοστά καπνιστών, παχύσαρκων και χρηστών αλκοολούχων ποτών ή άλλων ουσιών.

60  Σε αυτούς καταγράφονται αυξημένη θνησιμότητα και νοσηρότητα (καρδιαγγειακές παθήσεις, κακοήθειες κ.λπ.) που οδηγούν σε πολλές και μακρές απουσίες λόγω ασθένειας, αυξημένη ζήτηση υπηρεσιών υγείας, μειωμένη ικανοποίηση από την εργασία και χειρότερη ποιότητα ζωής σε σχέση με άλλες ομάδες εργαζομένων.  Οι κοινές δράσεις ΥΑΕ και ΠΥΕ μπορεί να αυξήσουν τη συμμετοχή κυρίως των ατόμων υψηλού κινδύνου.

61  Ωφελούν και την επιχείρηση και το ευρύτερο περιβάλλον με τη μείωση του κόστους εφαρμογής των προγραμμάτων, τη μείωση της ζήτησης υπηρεσιών υγείας, τη μείωση των απουσιών,τη βελτίωση της εικόνας της επιχείρησης και την ολιστική προσέγγιση της υγείας για τον εργαζόμενο. Αν και το όφελος είναι μεγάλο από παρόμοιες δράσεις, πρέπει να επισημανθεί ότι υπάρχει σκεπτικισμός για παρεμβάσεις που θα εστιάσουν μόνο στο άτομο και όχι στη λήψη συλλογικών, τεχνικών και οργανωτικών μέτρων στην κατεύθυνση της βελτίωσης των συνθηκών εργασίας.

62  Η πρακτική μετάθεσης των υποχρεώσεων της εργοδοσίας και της πολιτείας στα θέματα υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας και η εστίαση μόνο στην ανάγκη για ατομικές παρεμβάσεις τροποποίησης της συμπεριφοράς και συνηθειών συνιστά πιθανά πολιτική «της βολικής λύσης» και τελικά έχει ως αποτέλεσμα μειωμένη συμμετοχή από τους εργαζόμενους, αισθήματα καχυποψίας και αντιδράσεων και απαξίωση του σόχου της ΠΥΕ.

63  Επίσης οι κοινές δράσεις αυξάνουν τον κίνδυνο κακής χρήσης των στοιχείων που συλλέγονται και προϋποθέτουν αυξημένη εγρήγορση από τους επαγγελματίες υγείας και διαδικασίες που να διασφαλίζουν τη σωστή χρήση των στοιχείων αυτών. Η πρόκληση για τους επαγγελματίες υγείας είναι ακόμη μεγαλύτερη λόγω της έλλειψης αξιόπιστων μεθοδολογικών εργαλείων για την αποτίμηση των δράσεων.

64  Η ανάπτυξη προγραμμάτων προαγωγής υγείας προϋποθέτει ανάπτυξη μεθοδολογίας διερεύνησης και ιεράρχησης των αναγκών των εργαζομένων, συμμετοχή της διοίκησης, των εκπροσώπων και των εργαζομένων στο σχεδιασμό και την υλοποίηση των προγραμμάτων και ενσωμάτωση τους στο ευρύτερο κοινωνικο-οικονομικό πλαίσιο. Η κατάσταση της οικονομίας που χαρακτηρίζεται από συνεχείς μεταβολές των εργασιακών σχέσεων, ανεργία και ανασφάλεια, δεν ευνοεί τους στόχους της προαγωγής υγείας στο επίπεδο της επιχείρησης.

65  Απολύσεις και συχνές αλλαγές προσωπικού, μετεγκαταστάσεις ή διακοπή λειτουργίας μονάδων, οργανωτικές και διοικητικές μεταβολές των επιχειρήσεων, η έλλειψη υποστηρικτικών δομών και η ανεπάρκεια του ασφαλιστικού συστήματος, προκαλούν μεταξύ άλλων ανασφάλεια στον εργαζόμενο και υπονομεύουν τις δράσεις για τη βελτίωση της υγείας του. Η αύξηση μεταναστών, γυναικών και ηλικιωμένων διαφοροποιούν τις απαιτήσεις για δράσεις προστασίας και προαγωγής της υγείας.

66  Οι συνδικαλιστικές διεκδικήσεις υστερούν των εξελίξεων και προοδευτικά αποδυναμώνονται.  Πολλές επιχειρήσεις προκειμένου να αποφύγουν σημαντικούς οικονομικούς κινδύνους από πιθανά εργατικά ατυχήματα ή ασθένειες ή διεκδικήσεις εργαζομένων παρέχουν ήδη μέσω ομαδικών ασφαλιστηρίων συμβολαίων τη δυνατότητα καλύτερης περίθαλψης, αποκατάστασης και προληπτικού ελέγχου της υγείας του εργαζόμενου.

67  Ο ρόλος που διαφαίνεται μέσω της επέκτασης της ομαδικής ασφάλισης των εργαζομένων μπορεί να είναι ενισχυτικός δράσεων προαγωγής υγείας. Συνεπώς η πρόκληση εφαρμογής προγραμμάτων συνδυασμένης δράσης ΥΑΕ & ΠΥΕ αυξάνεται ενώ αναγνωρίζεται περισσότερο η αναγκαιότητα και η αποτελεσματικότητά τους.