1 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟ 1 ΠΕΚ ΑΘΗΝΑΣ-ΗΛΙΟΥΠΟΛΗ ΔΝΤΗΣ:ΕΥΤΑΞΙΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΠΑΝ/ΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ.

Παρουσίαση με θέμα: "1 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟ 1 ΠΕΚ ΑΘΗΝΑΣ-ΗΛΙΟΥΠΟΛΗ ΔΝΤΗΣ:ΕΥΤΑΞΙΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΠΑΝ/ΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 1 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟ 1 ΠΕΚ ΑΘΗΝΑΣ-ΗΛΙΟΥΠΟΛΗ ΔΝΤΗΣ:ΕΥΤΑΞΙΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΠΑΝ/ΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

2 2  ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ  2.6 Στρατηγικές αντιμετώπισης του στρες των εκπαιδευτικών και των μαθητών.  ΚΕΙΜΕΝΟ: ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Κ.ΔΑΜΑΣΚΟΣ  ΣΧ.ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΚΛ.ΠΕ02  ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ –ΕΠΙΜ. : ΙΩΑΝΝΗΣ Β. ΤΣΑΓΚΑΣ  ΣΧ. ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΚΛ.ΠΕ01

3 3 Επί μέρους ενότητες 1. άγχος, φοβία, αιτίες, 2. άγχος στην παιδική ηλικία 3.άγχος των εξετάσεων 4. ύπαρξη σοβαρών προβλημάτων 5. άρνηση του σχολείου 6. το άγχος του εκπαιδευτικού 7.τι μπορούμε να κάνουμε.

4 4 1. Άγχος  : είναι η δυσάρεστη συναισθηματική κατάσταση που περιλαμβάνει αισθήματα τάσης, φόβου ή ακόμη και τρόμου σαν απάντηση σε κίνδυνο του οποίου η πηγή είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστη ή μη αναγνωρίσιμη. Όπως και ο φόβος, έτσι και το άγχος εκτός της ψυχολογικής διάστασής του συνοδεύεται από διέγερση του συμπαθητικού συστήματος που εκδηλώνεται με ιδρώτα, ταχυκαρδία, τρόμο, επιτάχυνση της αναπνοής και γαστρεντερική δυσφορία. Σε αντίθεση με το φόβο, η πηγή του άγχους είτε είναι άγνωστη είτε έχει ελάχιστη ένταση σε σύγκριση με την ένταση της φυσιολογικής και συναισθηματικής αντίδρασης που προκαλεί. Συνήθως, το άγχος είναι μια κοινή αντίδραση που σε κάποιο βαθμό απαντάται στους περισσοτέρους ανθρώπους με τη μορφή της υπερβολικής αντίδρασης σε ήπια στρεσογόνα γεγονότα (παραμονές εξετάσεων, αναμονή, σημαντικών συναντήσεων). Το άγχος θεωρείται παθολογικό εάν δημιουργεί προβλήματα στην καθημερινή λειτουργικότητα, στην επίτευξη επιθυμητών στόχων ή στη συναισθηματική ηρεμία του ατόμου, οπότε έχουμε κάποια αγχώδη διαταραχή. Οι αγχώδεις διαταραχές είναι οι πλέον συχνές ψυχιατρικές διαταραχές στον γενικό πληθυσμό. Οι ειδικές ή απλές φοβίες είναι συχνότερες, αλλά άτομα με τις φοβίες αυτές σπάνια αναζητούν θεραπεία˙ η διαταραχή πανικού και η ψυχιατρική καταναγκαστική διαταραχή είναι οι πιο συχνές αγχώδεις διαταραχές στα άτομα που ζητούν θεραπεία

5 5  Οι προσβολές πανικού εμφανίζονται ξαφνικά και απότομα, συνοδεύονται από αίσθημα επικείμενου κινδύνου ή επικείμενης καταστροφής μαζί με μια εσωτερική παρόρμηση διαφυγής. Η Προσβολή Πανικού, αν και δεν είναι μια κωδικοποιήσιμη διαταραχή, εν τούτοις, σε μια διακριτή περίοδο φόβου ή δυσφορίας αναπτύσσονται αιφνίδια και κορυφώνονται εντός 10 λεπτών τέσσερα ή περισσότερα από τα παρακάτω συμπτώματα που περιλαμβάνονται στα διαγνωστικά κριτήρια DSM – IV: 1.αίσθημα παλμών, επιτάχυνση του καρδιακού ρυθμού, «η καρδιά πάει να σπάσει», εφίδρωση. 2.τρεμούλα ή έντονος τρόμος. 3.αίσθημα κοντανασαίματος (δύσπνοια) ή πλακώματος στο στήθος. 3.αίσθημα πνιγμονής. 4.πόνος ή δυσφορία στο στήθος. 5.ναυτία ή επιγάστρια δυσφορία. 6.αίσθημα ζάλης, αστάθειας ή λιποθυμίας. 7.αίσθημα μη πραγματικότητας ή αίσθημα απομάκρυνσης από τον εαυτό. 8.φόβος απώλειας ελέγχου, αίσθηση ότι το άτομο «τρελλαίνεται». 9.φόβος ότι θα πεθάνει. 10.παραισθήσεις (μουδιάσματα ή μυρμηγκιάσματα). 11.ρίγη ή ξαφνικά αισθήματα ζέστης.

6 6 Φοβίες – φοβικές διαταραχές.  Η φοβία είναι ένας επίμονος και παράλογος φόβος για ένα συγκεκριμένο αντικείμενο, ένα χώρο, μια δραστηριότητα, μια κατάσταση την οποία ο άνθρωπος να θέλει να αποφύγει. Αν και ο άνθρωπος αναγνωρίζει ότι οι φόβοι του είναι υπερβολικοί ή μη ρεαλιστικοί, εν τούτοις, προσπαθεί με κάθε τρόπο να αποφύγει τη φοβική κατάσταση ή το φοβικό αντικείμενο. Εάν η συμπεριφορά αποφυγής δεν επηρεάζει, σε σημαντικό βαθμό, τη ζωή του ανθρώπου, η φοβική συμπεριφορά δεν αποτελεί διαταραχή όπως να φοβάται κανείς τις κατσαρίδες. Αν, όμως, η φοβία παραβλάπτει την ικανότητα του ανθρώπου να εκπληρώνει τις συνηθισμένες και απαραίτητες καθημερινές του ασχολίες ή προκαλεί έντονη υποκειμενική ενόχληση, τότε πρόκειται για φοβική διαταραχή.

7 7 Οι φοβίες διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες  Α. αγοραφοβία: φόβος να είναι κανείς σε μέρη ή καταστάσεις από όπου η φυγή μπορεί να είναι δύσκολη ή μπορεί να δημιουργήσει αμηχανία ή να μην υπάρχει δυνατότητα βοήθειας σε περίπτωση που μπορεί να εμφανιστεί πανικός.  Tα διαγνωστικά κριτήρια για την Ειδική Φοβία είναι:  Άγχος του ατόμου σε μέρη ή καταστάσεις απ’ όπου η διαφυγή μπορεί να είναι δύσκολη.[…].Αγοραφοβικοί φόβοι τυπικά αφορούν χαρακτηριστικές ομάδες καταστάσεων που περιλαμβάνουν το να είναι το άτομο έξω από το σπίτι μόνο του, να βρίσκεται μέσα στο πλήθος, να περιμένει στην ουρά, να βρίσκεται πάνω σε μια γέφυρα, να ταξιδεύει με λεωφορείο, τρένο, αυτοκίνητο.  Οι καταστάσεις αποφεύγονται ή διαφορετικά το άτομο τις υπομένει με έντονη υποκειμενική ενόχληση ή άγχος μήπως έχει μια προσβολή πανικού ή συμπτώματα παρόμοια του πανικού ή χρειάζεται την παρουσία συνοδού.

8 8 Αντιμετώπιση. Οι καταστάσεις αυτές μπορούν να αντιμετωπιστούν όταν υπάρχει:  1.υποστηρικτικό πλαίσιο αισιοδοξίας, συμπαράστασης και αγωνιστικότητας. Ανεβαίνει έτσι η αυτοεκτίμηση το ηθικό του ασθενή˙ και είναι δυνατή η αντιμετώπιση του καθενός στοιχείου. 2.γνωστική (γνωστικιστική) προσέγγιση με την οποία ο πάσχων άνθρωπος βοηθιέται στο να αντιμετωπίσει την κατάστασή του, συνειδητοποιεί, ότι όλα όσα πάσχει οφείλονται σε λαθεμένες καταστροφικές σκέψεις - πεποιθήσεις «θα τρελλαθώ», «θα πεθάνω» με τα οποία ο ίδιος ερμηνεύει τα ουσιαστικά ακίνδυνα σωματικά συμπτώματα του άγχους. 3.προοδευτική, in vivo, έκθεση του ατόμου σε συνεχώς και πιο δύσκολες αγοραφοβικές καταστάσεις. 4.ψυχοδυναμική αντιμετώπιση, όταν το άγχος φαίνεται να συσχετίζεται με συγκρούσεις (αποχωρισμός), ή αντιδράσεις προς το περιβάλλον.

9 9 Β. Ειδική φοβία  Β. Ειδική φοβία ή απλή φοβία: έντονος και επίμονος φόβος κάποιων συγκεκριμένων αντικειμένων ή καταστάσεων. Ο άνθρωπος με την ειδική φοβία βιώνει έναν έντονο, επίμονο, υπερβολικό και παράλογο φόβο στην παρουσία ή στην αναμονή της συνάντησης με κάποιο συγκεκριμένο αντικείμενο ή κατάσταση. Τέτοια αντικείμενα ή καταστάσεις μπορεί να είναι ζώα, το φυσικό περιβάλλον (καταιγίδες, ύψος, νερό), αίμα, ενέσεις, τραύματα, λεωφορεία, τούνελ, γέφυρες, ανελκυστήρες, πτήσεις με αεροπλάνα, οδήγηση αυτοκινήτου, κλειστά μέρη, άλλες καταστάσεις που μπορεί να οδηγήσουν στην αντίληψη ότι επέρχεται πνιγμονή, εμετός, πτώση αν απομακρυνθεί από τους τοίχους, μήπως πέσει, επέλαση αρρώστιας. Ο φόβος μπορεί να εστιασθεί σε κάποια σωματική βλάβη που μπορεί να προκληθεί, στη δυνατότητά του να χάσει τον έλεγχό, να πανικοβληθεί, να λιποθυμήσει κατά την έκθεσή του στην φοβική κατάσταση. Το άγχος που νοιώθεται κατά την έκθεση στο φοβικό αντικείμενο ή στην κατάσταση είναι τόσο μεγαλύτερο όσο πιο κοντά στον χώρο ή στον χρόνο είναι το φοβικό ερέθισμα και όσο πιο δύσκολη είναι η διαφυγή απ’ αυτό. Οι ειδικές φοβίες μπορεί να συνυπάρχουν με άλλες Αγχώδεις Διαταραχές ιδιαίτερα μ’ εκδηλώσεις πανικού και αγοραφοβίας. Οι ειδικές φοβίες είναι συχνότερες στις γυναίκες. Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στην υποχονδρίαση και στην ειδική φοβία μήπως «κολλήσει κάποια αρρώστια»˙ στην υποχονδρίαση υπάρχει η πίστη ότι το άτομο είναι ήδη άρρωστο, στην ειδική φοβία υπάρχει ο φόβος μήπως κολλήσει αρρώστια.

10 10 Tα διαγνωστικά κριτήρια κατά DSM – IV για την Ειδική Φοβία είναι 7. αναφέρουμε τρία:  1.Έντονος και επίμονος φόβος που είναι υπερβολικός ή παράλογος˙ ελκύεται από την παρουσία ή την αναμονή ενός συγκεκριμένου αντικειμένου ή κατάστασης.  2.Η έκθεση στο φοβικό ερέθισμα σχεδόν πάντα προκαλεί άμεση απάντηση άγχους, που μπορεί να παίρνει τη μορφή μιας συνδεδεμένης με ή προδιατεθειμένης από την κατάσταση Προσβολής Πανικού. Σημείωση: στα παιδιά το άγχος μπορεί να εκφράζεται με κλάματα, εκρήξεις θυμού, πάγωμα ή προσκόλληση σε άλλους.  3.Σε άτομα κάτω των 18 ετών, η διάρκεια είναι τουλάχιστον 6 μήνες.

11 11 Γ. Κοινωνική φοβία – διαταραχή κοινωνικού άγχους  Γ. Κοινωνική φοβία – διαταραχή κοινωνικού άγχους: έντονος και επίμονος φόβος ταπείνωσης ή αμηχανίας σε κοινωνικές καταστάσεις ή σε καταστάσεις που ο άνθρωπος έχει να επιτελέσει κάτι μπροστά σε σύνολο συνανθρώπων. Ο φόβος σ’ αυτές τις καταστάσεις υφαίνεται γύρω από την αίσθηση του ατόμου ότι είναι εκτεθειμένο στην παρατήρηση, την κριτική ή τον εξονυχιστικό έλεγχο των άλλων, ιδιαίτερα των αγνώστων. Το άτομο φοβάται ότι οι άλλοι θα δουν ότι έχει άγχος ή θα το κρίνουν ως αδύνατο, «τρελλό» ή ηλίθιο. Εάν το άτομο φοβάται να μιλήσει δημόσια, ο φόβος του είναι μήπως οι άλλοι δουν ότι τρέμουν τα χέρια, η φωνή του, μήπως αντιληφθούν ότι θα λιποθυμήσει. Η Κοινωνική Φοβία προσδιορίζεται ως Γενικευμένη όταν υφίσταται ο φόβος των κοινωνικών καταστάσεων είτε ως διαντιδράσεις με άλλα άτομα είτε όταν εκτελούνται δημοσίως πράξεις. Ο επιπολασμός της κοινωνικής φοβίας κυμαίνεται από 3% μέχρι 13%. Η έναρξη μπορεί να αρχίσει από την παιδική ηλικία, τυπικά όμως αρχίζει γύρω στα 15, μία ηλικία χαρακτηριζόμενη από κοινωνικές αναστολές και ντροπαλότητα. Η έναρξη μπορεί να είναι απότομη ύστερα από μια στρεσογόνο ή ταπεινωτική εμπειρία ή μπορεί να είναι βαθμιαία.

12 12 Αιτιολογία των Φοβικών Διαταραχών  Αιτιολογία των Φοβικών Διαταραχών  Και στην περίπτωση των φοβιών οι έρευνες οδηγούν στο συνδυασμό βιολογικών και ψυχολογικών, κληρονομικών και επικτήτων, αιτιολογικών παραγόντων χωρίς όμως να υπάρχει ακόμη αιτιολογική σύνθεση των διαφορετικών ευρημάτων.  Κατά τη μαθησιακή θεωρία πολλές φοβίες ξεκινούν από τραυματικά γεγονότα˙ η συμπεριφορά αποφυγής είναι μία διαδικασία (εκ)μάθησης του ατόμου, που μπορεί να τροποποιηθεί.  Κατά την ψυχαναλυτική θεωρία οι φοβίες οφείλονται σε άλυτες συγκρούσεις της παιδικής ηλικίας. Απαγορευμένες σεξουαλικές ή επιθετικές ενορμήσεις δημιουργούν κατάσταση εσωτερικού κινδύνου και φόβου όπως είναι το άγχος του ευνουχισμού˙ στη συνέχεια απωθούνται. Αργότερα μετά την αποτυχία της απώθησης, με τον αμυντικό μηχανισμό της μετάθεσης αποδίδονται σ’ ένα εξωτερικό αντικείμενο ή σε μια κατάσταση˙ ακολουθεί η αποφυγή του αντικειμένου ή της κατάστασης, ως νευρωτική λύση, για την αποφυγή του εσωτερικού κινδύνου.

13 13 Αντιμετώπιση της Ειδικής και της Κοινωνικής Φοβίας  Αντιμετώπιση της Ειδικής και της Κοινωνικής Φοβίας.  α. Δημιουργία υποστηρικτικού ψυχοθεραπευτικού πλαισίου αισιοδοξίας,  συμπαράστασης και αγωνιστικότητας. Αυτό ανεβάζει το ηθικό και την αυτοεκτίμηση.  β. Βαθμιαία προοδευτική έκθεση, in vivo, στο φοβικό αντικείμενο ή κατάσταση της ειδικής ή κοινωνικής φοβίας (πρώτα βλέπει με τη φαντασία ένα φίδι, μετά στη φωτογραφία, μετά ζωντανό). Κάθ’ ομάδες αντιμετωπίζεται π.χ. ο φόβος των αεροπορικών ταξιδιών.  γ. Η γνωστική θεραπεία τροποποιεί δυσλειτουργικές σκέψεις του φοβικού ασθενή για  το φόβο της αποτυχίας, της ταπείνωσης, της αμηχανίας.  δ. Η ψυχοδυναμική αντιμετώπιση διερευνά και τη λύση των παιδικών συγκρούσεων  που σχετίζονται με το συμβολικό νόημα των φοβιών.

14 14  Ως ενήλικες έχουμε την τάση να πιστεύουμε ότι τα παιδιά ζουν σ’έναν κόσμο ανέμελο, απαλλαγμένο από άγχος και στενοχώριες. Στην πραγματικότητα συμβαίνει συχνά το αντίθετο. Ακόμη και τα πολύ μικρά παιδιά αισθάνονται συχνά άγχος και ανησυχούν για πολλούς λόγους, άλλα σε μικρότερο κι άλλα σε μεγαλύτερο βαθμό κι ένταση.  Το στρες είναι το συνδυασμένο αποτέλεσμα των απαιτήσεων που ασκούνται πάνω στο άτομο και της ικανότητάς του να ανταποκριθεί σ’ αυτές ικανοποιητικά. Οι παράγοντες που προκαλούν τέτοιες πιέσεις-απαιτήσεις μπορεί να προέρχονται τόσο από το εξωτερικό περιβάλλον (δηλ. την οικογένεια, τους φίλους, το σχολείο), όσο κι από τον ίδιο του τον εαυτό. Μάλιστα, οι πιέσεις που δέχεται το παιδί από τον εαυτό του μπορεί να είναι και οι πιο σημαντικές.  Ενώ εμείς οι ίδιοι θέτουμε τα στάνταρ και τους κανόνες σύμφωνα με τους οποίους θέλουμε να ζήσουμε, συχνά συμβαίνει εκείνο που νομίζουμε ότι πρέπει να κάνουμε – για να ανταποκριθούμε σ’ αυτά τα στάνταρ – να μην συμβαδίζει μ’ αυτό που μπορούμε πραγματικά να κάνουμε στην καθημερινή μας ζωή. Έτσι δημιουργείται μέσα μας η εσωτερική σύγκρουση που προκαλεί το στρες. 2. Το Άγχος στην Παιδική Ηλικία Τι είναι το στρες και τι το προκαλεί;

15 15 Στρες –άτομο- παιδιά-έφηβοι  Το στρες επηρεάζει κάθε άτομο που έχει την αίσθηση ότι το βαραίνουν πολλά πράγματα που δυσκολεύεται να «σηκώσει», ή να αλλάξει. Από αυτό το βίωμα δεν εξαιρούνται τα παιδιά. Για παράδειγμα, ένα δίχρονο παιδί μπορεί να είναι αγχωμένο κι ανήσυχο επειδή ο άνθρωπος που χρειάζεται για να νιώσει ήρεμα κι ευχάριστα – η μητέρα ή ο πατέρας του – δεν βρίσκεται, όσο θα ήθελε, κοντά του. Σε παιδιά προσχολικής ηλικίας η απομάκρυνση από τους γονείς τους είναι η σημαντικότερη πηγή άγχους κι εκνευρισμού. Όσο μικρότερο σε ηλικία είναι το παιδί τόσο ισχυρότερη είναι και η επίδραση του αποχωρισμού από τους γονείς του. Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, οι ακαδημαϊκές απαιτήσεις (από το δημοτικό, γυμνάσιο, λύκειο) και οι κοινωνικές πιέσεις – ιδιαίτερα η ανάγκη του παιδιού να ενσωματωθεί με επιτυχία στην ομάδα των συνομηλίκων του – γίνονται πηγές έντονου άγχους. Επιπλέον, πολύ συχνά, ακόμα και οι πιο καλοπροαίρετοι γονείς συμβαίνει να προκαλούν άγχος στα παιδιά τους χωρίς να το καταλαβαίνουν. Για παράδειγμα, γονείς οι οποίοι έχουν πετύχει σε πολλές πλευρές της ζωής τους συχνά έχουν - χωρίς οι ίδιοι να το συνειδητοποιούν – υψηλές προσδοκίες από τα παιδιά τους. Αυτά όμως τα παιδιά που τυχαίνει να μην έχουν ούτε τα κίνητρα, ούτε τις ικανότητες για υψηλά επιτεύγματα κι επιδόσεις που είχαν οι γονείς τους συχνά καταλήγουν να νιώθουν απογοητευμένα από τον εαυτό τους και τη ζωή γενικά.

16 16 Παράγοντες έντασης και είδους του στρες  Η ένταση και το είδος του στρες που βιώνει το παιδί σας έχει να κάνει και με άλλους παράγοντες. Σκεφτείτε: σας ακούει συχνά το παιδί σας να συζητάτε για προβλήματα που σας βασανίζουν στο χώρο της δουλειά σας, να ανησυχείτε για την αρρώστια κάποιου συγγενή, ή να μαλώνετε με τον/την σύντροφό σας για οικονομικά θέματα;  Οι γονείς πρέπει να είναι προσεχτικοί στον τρόπο με τον οποίο συζητούν τέτοια θέματα όταν τα παιδιά είναι κοντά, γιατί είναι πιθανό τα παιδιά να υιοθετούν και τελικά να «φορτώνονται» τις ανησυχίες των γονιών τους με αποτέλεσμα να αγχώνονται τα ίδια γι’ αυτές.  Επίσης, κάποιοι παράγοντες που μπορεί να περιπλέξουν τα πράγματα είναι μια ασθένεια, ή ένα διαζύγιο. Όταν προστίθενται τέτοιου είδους καταστάσεις στις πιέσεις που το παιδί ήδη αντιμετωπίζει καθημερινά, τότε το στρες γίνεται πιο έντονο κι επώδυνο. Ακόμη και το πιο ανώδυνο και συναινετικό διαζύγιο είναι μια δύσκολη εμπειρία για τα παιδιά. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος μπορεί τα παιδιά να νιώσουν την ανάγκη να στηρίζονται περισσότερο στον εαυτό τους, αφού το βασικό σύστημα που μέχρι τώρα τους παρείχε ασφάλεια – οι γονείς τους – απειλείται με διάλυση. Οι γονείς που βρίσκονται σε διάσταση, ή έχουν χωρίσει δεν πρέπει ποτέ να ωθούν τα παιδιά τους να διαλέξουν τη μία ή την άλλη πλευρά, ή ακόμη να σχολιάζουν αρνητικά μπροστά στα παιδιά τους τον άλλο γονιό. Αντίθετα, πρέπει πάντα οι ενέργειές τους να έχουν σαν τελικό στόχο αυτό που μακροπρόθεσμα ωφελεί το παιδί τους.

17 17 Πώς θα καταλάβετε εάν ο μαθητής/τρια σας είναι αγχωμένος;  Δεν είναι πάντα εύκολο να διακρίνετε πότε ο μαθητής / τρια σας βιώνει έντονο άγχος. Βραχυπρόθεσμες αλλαγές στη συμπεριφορά του μαθητή, όπως τα σκαμπανεβάσματα στη διάθεσή του, η ξαφνική κι έντονη κινητικότητα, η επιθετικότητα, οι αλλαγές στον τρόπο και τις ώρες που κοιμάται, το «βρέξιμο» του κρεβατιού του μπορεί να είναι σημάδια έντονου στρες. Κάποια παιδιά όταν διακατέχονται από στρες παρουσιάζουν και σωματικές ενοχλήσεις, όπως είναι οι επίμονοι στομαχόπονοι και οι πονοκέφαλοι. Άλλα έχουν δυσκολία στο να συγκεντρωθούν ή να ολοκληρώσουν τις εργασίες του σχολείου. Άλλα παιδιά κλείνονται στον εαυτό τους και ξοδεύουν τον περισσότερο χρόνο τους μόνα τους παρά με κάποια παρέα. Τα πιο μικρά παιδάκια αντιδρούν στο στρες ρουφώντας τον αντίχειρά τους, παίζοντας επίμονα με τα μαλλιά τους, ή σκαλίζοντας τη μύτη τους. Κάποια άλλα μπορεί να αρχίσουν να λένε ψέματα, να φέρονται ατίθασα κι εριστικά,

18 18 Πώς θα βοηθήσετε το παιδί σας (ως γινείς) και τον μαθητή σας (ως εκπαιδευτικοί) να αντιμετωπίσει το στρες;  Ο καλύτερος τρόπος για να βοηθήσετε το παιδί σας να αντιμετωπίσει το στρες είναι, καταρχάς, να δημιουργήσετε στο παιδί σας τις απαραίτητες προϋποθέσεις για έναν δυνατό και υγιή οργανισμό. Η επαρκής ξεκούραση και η καλή διατροφή θα ενισχύσουν τις φυσικές άμυνες του παιδιού στην αντιμετώπιση του άγχους. Εξίσου, μεγάλης σημασίας είναι η κατάλληλη συμπεριφορά, επικοινωνία και ενασχόληση του γονιού με το παιδί.  Μάθετε να ξοδεύετε χρόνο με το παιδί σας καθημερινά. Όταν καταλάβετε ότι θέλει να σας μιλήσει, ή απλά θέλει να βρίσκεται στον ίδιο χώρο με σας, μη χάνετε ευκαιρία να του δείξετε ότι είστε διαθέσιμοι. Σε οποιαδήποτε ηλικία βρίσκεται το παιδί σας αυτός ο ποιοτικός χρόνος που περνάτε μαζί του είναι πολύ σημαντικός τόσο για το ίδιο όσο και για την σχέση του μαζί σας. Είναι σίγουρα δύσκολο για πολλούς από σας, όταν επιστρέφετε στο σπίτι από τη δουλειά, να καθίσετε στο πάτωμα και να παίξετε με το παιδί σας, ή απλά να μιλήσετε μαζί του. Πρέπει να γνωρίζετε όμως πως είναι ιδιαίτερα σημαντικό για το παιδί σας να αφιερώνεται έστω και λίγο χρόνο μαζί του καθημερινά, για να του δείχνετε με ό,τι μέσα έχετε στη διάθεσή σας (π.χ. το παιχνίδι, τη ζωγραφική, τη συζήτηση) ότι είναι για σας ένα πολύ σημαντικό άτομο.

19 19  Βοηθείστε το παιδί σας να αντιμετωπίσει το άγχος του συζητώντας μαζί του για τους λόγους που μπορεί να το προκαλούν. Από τη μεταξύ σας συζήτηση μπορεί να προκύψουν κάποιες καινούργιες ιδέες και λύσεις. Μπορείτε να δημιουργήσετε αντίστοιχες ευκαιρίες ξοδεύοντας περισσότερο χρόνο για συζήτηση με άλλους γονείς ή εκπαιδευτικούς, αναπτύσσοντας μαζί με το παιδί ένα πλάνο για σωματική άσκηση, ή κρατώντας ημερολόγιο.  Μπορείτε επίσης να βοηθήσετε το παιδί σας ενημερώνοντάς το και προετοιμάζοντας το έδαφος για καταστάσεις που ενδεχομένως του δημιουργούν άγχος. Για παράδειγμα, φροντίστε να γνωρίζει το παιδί σας αρκετό καιρό πριν για το ραντεβού που έχει με τον γιατρό, και συζητείστε μαζί του για το τί πρόκειται να συμβεί εκεί.  Να θυμάστε ότι το να αισθάνεται κανείς άγχος είναι φυσιολογικό. Πέστε στο παιδί σας ότι είναι απολύτως φυσικό να νιώθει κάποιες φορές μοναξιά, φόβο, ή θυμό. Είναι καλό να ακούει από σας ότι και οι άλλοι άνθρωποι θα αισθάνονταν το ίδιο εάν βρίσκονταν στη δικιά του θέση.

20 20  Είναι βέβαιο ότι οι περισσότεροι από σας έχετε ως γονείς τις απαραίτητες δεξιότητες ώστε να χειριστείτε το στρες του παιδιού σας με σύνεση κι ενδιαφέρον. Παρόλα αυτά θα χρειαστείτε τη βοήθεια του ειδικού, όταν παρατηρήσετε ότι κάποια αλλαγή στη συμπεριφορά του παιδιού σας επιμένει για αρκετό χρονικό διάστημα, ή όταν δυσκολεύεστε εσείς οι ίδιοι να αντιμετωπίσετε το πρόβλημα μολονότι έχετε προσπαθήσει επανειλημμένα.  Η ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων είναι μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που οι γονείς παιδιών με ιδιαιτερότητες καλούνται να αντιμετωπίσουν. Η κοινωνικότητα του παιδιού θα καθορίσει τελικά σε μεγάλο βαθμό την αυτοπεποίθησή του, τις φιλίες του, και την προσαρμογή του στη σχολική ζωή. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι οι κοινωνικές δεξιότητες του παιδιού θα καθορίσουν την επιτυχία του και την προσαρμογή του στη ενήλικη ζωή του. Η έρευνα ξεκάθαρα υποστηρίζει την άποψη ότι η ποιότητα της ζωής ενηλίκων με μαθησιακές δυσκολίες εξαρτάται πρώτα από όλα από τον βαθμό στον οποίο κατάφεραν να αναπτύξουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες, κι όχι από τις ακαδημαϊκές τους επιδόσεις.

21 21 Συμβουλές που απευθύνονται σε γονείς παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες:   Μάθετε να παρατηρείτε τη συμπεριφορά του παιδιού σας σε διάφορες κοινωνικές καταστάσεις (π.χ. στη σχολική τάξη, όταν παίζει, κ.λ.π.). Αυτό θα σας βοηθήσει να αποκτήσετε μία καλύτερη κατανόηση των ικανοτήτων και αδυναμιών του παιδιού σε θέματα που αφορούν την κοινωνικότητα του.   Δημιουργείστε μαζί με το παιδί ένα «σύστημα σημάτων- ειδοποίησης» το οποίο να χρησιμοποιείτε σε διάφορες κοινωνικές περιστάσεις. Για παράδειγμα, εάν το παιδί έχει την τάση να μιλάει μόνο για ένα θέμα το οποίο συχνά δεν ενδιαφέρει τον ακροατή, εφεύρετε κάποιο σήμα (π.χ. ακουμπήστε τη μύτη σας με το δάκτυλό σας, σταυρώστε τα πόδια σας) μέσω του οποίου το παιδί θα παίρνει το μήνυμα ότι πρέπει ή να αλλάξει θέμα συζήτησης, ή να σταματήσει τη συζήτηση. Μ’αυτόν τον τρόπο μπορεί να μάθει το παιδί να ελέγχει κάποιες προβληματικές συμπεριφορές χωρίς να εκτίθεται στους άλλους, να ντρέπεται, ή να βρίσκεται σε σύγκρουση.

22 22   Δημιουργείστε συστήματα επιβράβευσης που να αναγνωρίζουν και να ενισχύουν αποδεκτές μορφές κοινωνικής συμπεριφοράς. Να είστε πάντα πρόθυμοι να αναγνωρίζετε και να ενισχύετε ακόμη και τα μικρότερα σημάδια προόδου και ανάπτυξης.   Γράψτε το παιδί σε δραστηριότητες που απαιτούν ομαδική προσπάθεια κι ενεργοποίηση. Προκειμένου να επιλέξετε αυτές τις δραστηριότητες, λάβετε υπόψη σας τα ενδιαφέροντα και τις ιδιαίτερες ικανότητες του παιδιού. Αν ανησυχείτε μήπως το παιδί δεχτεί απόρριψη από τους άλλους εξαιτίας της αρνητικής άποψης που έχουν τα παιδιά γι’αυτό, μπορείτε να το γράψετε σε δραστηριότητες σε κάποια άλλη γειτονιά ή συνοικία. Έτσι μπορεί να κάνει μια καινούργια αρχή χωρίς τις αρνητικές επιδράσεις του παρελθόντος.

23 23   Διαρκώς να ενισχύετε την πληροφόρηση του παιδιού σε θέματα που σχετίζονται με την κοινωνικοποίησή του. Πολλά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα παιδιά - και μεταγενέστερα οι ενήλικες - στις κοινωνικές τους δεξιότητες οφείλονται στην απουσία βασικής πληροφόρησης ( π.χ. τα σπίτια με μονό αριθμό βρίσκονται στη μία πλευρά του δρόμου, η μαγιονέζα πρέπει να διατηρείται στο ψυγείο, ο ταχυδρόμος περνάει μόνο μία φορά τη μέρα, κ.ο.κ.). Εκμεταλλευτείτε κάθε ευκαιρία να διδάξετε στο παιδί σας παρόμοιες πληροφορίες. Χρησιμοποιείστε την βόλτα με το αυτοκίνητο, την εκδρομή, ή το ταξίδι σαν ευκαιρία για πληροφόρηση.   Κάντε ευκολότερες για το παιδί τις καταστάσεις που απαιτούν μετάβαση. Οι μαθητές με ανεπαρκείς κοινωνικές δεξιότητες έχουν συχνά δυσκολία στο να «αλλάξουν ταχύτητα» από μια δραστηριότητα σε κάποια άλλη. Αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα όταν είναι ανάγκη να μεταβούν από μια ευχάριστη δραστηριότητα (π.χ. ένα παιχνίδι) σε μία λιγότερο ευχάριστη (π.χ. ασκήσεις μαθηματικών). Προκειμένου να βοηθήσετε στην ομαλότερη μετάβαση φροντίστε να «ξεθωριάσει» σταδιακά η ευχάριστη δραστηριότητα δίνοντας στο παιδί κάποιο προειδοποιητικό σημάδι πριν το τέλος της δραστηριότητας. Καθώς τα λεπτά περνούν ενημερώστε το παιδί για το πόσος χρόνος απομένει για την ολοκλήρωση της δραστηριότητας.

24 24 3. Το άγχος των εξετάσεων Το άγχος των παιδιών δεν είναι τίποτα άλλο παρά ο φόβος μιας ενδεχόμενης αποτυχίας στις εξετάσεις.  Βέβαια εκείνο που χρειάζεται να ξέρουμε είναι ότι μέχρις ενός σημείου το άγχος είναι φυσιολογικό και δημιουργικό. Μας κινητοποιεί σε δύσκολες και προκλητικές φάσεις της ζωής μας να καταβάλουμε το μέγιστο των προσπαθειών μας προκειμένου να επιτύχουμε τον στόχο μας!  Το άγχος γίνεται επικίνδυνο και μπορεί να κάνει κακό, όταν δεν μπορούμε πια να το ελέγξουμε, γιατί τότε:  περιορίζει την πραγματικής μας ικανότητά για επίδοση και  μας κάνει να υποφέρουμε..  Το άγχος των εξετάσεων συνήθως συνδέεται με τον φόβο που νιώθουμε μήπως απογοητεύσουμε τους γονείς μας, ή ματαιώσουμε τις προσδοκίες που έχουμε από τον εαυτό μας.  Το άγχος κινητοποιείται από αρνητικές σκέψεις, μεγαλώνει μέσα απ’αυτές και τελικά, στην χειρότερη περίπτωση, μπορεί να μας ακινητοποιήσει –όταν ξεφεύγει τελείως από τον έλεγχό μας- και να μας οδηγήσει να εγκαταλείψουμε την προσπάθειά μας. Επίσης, μέσα από τις αρνητικές σκέψεις που κάνουμε όταν φοβόμαστε κάτι πολύ άθελά μας «προετοιμάζουμε» την αποτυχία, αφού ασυνείδητα σκεφτόμαστε και συμπεριφερόμαστε με τέτοιο τρόπο ώστε να αποτύχουμε! 

25 25  Συμπτώματα –Επιπτώσεις του έντονου άγχους:   Μείωση της επίδοσης:  o Δυσκολία συγκέντρωσης, διανοητικό μπλοκάρισμα (μπλακ-άουτ), δυσκολία οργάνωσης των πληροφοριών   Ψυχοσωματικά συμπτώματα (πονοκέφαλοι, κοιλόπονοι, ταχυκαρδία, εφίδρωση, συχνοουρία, τρέμουλο, ναυτία, μυϊκή υπερένταση   Διανοητικά: Αρνητικές σκέψεις, μείωση αυτοπεποίθησης,   ευσυγκινησία, ευερεθιστότητα, άσχημος ύπνος 

26 26 Προετοιμασία – Αντιμετώπιση   Πριν: Να μάθεις να αντιμετωπίζεις τις εξετάσεις, παρ’ όλο τον φόβο σου για πιθανή αποτυχία!  Καλή προετοιμασία (οργανόγραμμα)  (επανάληψη μαζί με φίλους: Δοκιμή μαζί με άλλους εξεταζόμενους Συνάντησε άλλους συμμαθητές σου και ας ρωτήσει ο ένας τον άλλον  Αν μπορείς να το εξηγήσεις στους άλλους, τότε το έχεις κατανοήσει...διαφορετικά, χρειάζεσαι κι άλλες επαναλήψεις!  Αναλύστε την κατάσταση ρεαλιστικά: Γράψτε απ’ τη μια: τι ακριβώς σας προκαλεί άγχος, κι απ’ την άλλη (στήλη της σελίδας): πως μπορείτε πρακτικά να διορθώσετε το συγκεκριμένο πρόβλημα!  Κάντε ένα διάλειμμα και συζήτησε εκφράζοντας τους φόβους και τις αμφιβολίες σου στους γονείς σου και σε ανθρώπους που μπορούν να σε ακούσουν!  Νοητική αναπαράσταση των πραγματικών συνθηκών («φαντάσου με λεπτομέρειες τις πραγματικές συνθήκες...»)

27 27 Όσο πιο συχνά φαντάζομαι τις εξετάσεις τόσο πιο πολύ εξοικειώνομαι μαζί τους...!  Αυτό που μπορώ να το αντιμετωπίσω στη φαντασία μου, μπορώ να το κάνω και στην πραγματικότητα!!  Ασκήσεις χαλάρωσης (15΄τη μέρα) («συγκεντρώσου στη διαφραγματική αναπνοή και στο σώμα σου που βαραίνει καθώς χαλαρώνει...») Συνδυασμός εισπνοών – εκπνοών με θετικές (και ρεαλιστικές) σκέψεις...  Όχι «δεν θα φοβηθώ», ή «θα πετύχω στα σίγουρα!», άλλα: «Ακόμα κι αν φοβηθώ, θα το αντιμετωπίσω», «θα κάνω ό.τι περνάει από το χέρι μου για να επιτύχω»...   Γυμναστική (καθημερινά)  Ξεκούραση & καλός ύπνος  Πρωινό μπάνιο με χλιαρό νερό

28 28  Κατά τη διάρκεια:  Ξεκίνα με ό,τι γνωρίζεις καλά....  Συνδύασε εισπνοές- εκπνοές με θετικές (και ρεαλιστικές) σκέψεις...  Μόλις νιώσεις τα πρώτα σημάδια πανικού επανέλαβε μια λέξη ή φράση που σε ηρεμεί («μάντρα») (π.χ. «ήρεμα», «χαλαρά», «είμαι δίπλα σου...».   Μετά:  Μετά τις εξετάσεις κάνε ένα δώρο στον εαυτό σου: μια βόλτα μ’ ένα φίλο για καφέ, κ.λ.π.  Οραματίσου την επιτυχία και προετοίμασε τον εαυτό σου για την επόμενη ημέρα.

29 29 Συναισθηματική & Ψυχολογική υποστήριξη από του γονείς  o Διαθεσιμότητα να ακούσουν  o «το άγχος της αποτυχίας είναι φυσιολογικό» «όλοι έχουν παρόμοιο άγχος..»  o «ακόμα κι αν δεν περάσεις, υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις»  o «αν δεν περάσεις για το μόνο που θα στεναχωρηθώ είναι γιατί δεν θα ανταμειφθούν οι κόποι σου...»  o «Κάθε αποτυχία είναι μια ευκαιρία μάθησης!...»   Ο κύριος σκοπός της εκπαίδευσης είναι να βοηθήσεις τους νέους ανθρώπους να μαθαίνουν να ανταποκρίνονται με επιτυχία στις συνεχώς μεταβαλλόμενες κοινωνικο- πολιτικές και οικονομικές συνθήκες.

30 30  Επομένως, ο στόχος των γονιών και των εκπαιδευτικών – όλων των βαθμίδων- είναι να βοηθήσουν τους μαθητές να αγαπήσουν τη μάθηση. Επειδή η επιβίωση των παιδιών μας στο μέλλον θα εξαρτάται από την ικανότητά τους να μαθαίνουν, φροντίστε να δημιουργήσετε τις κατάλληλες συνθήκες –και στην δύσκολη στιγμή των εξετάσεων- που θα επιτρέψουν στο παιδί σας να συνεχίσει και μετά απ’ αυτές να θέλει να μαθαίνει...!  Αν και η εφηβεία έχει το μερίδιό της σε προβλήματα, όπως κάθε άλλο στάδιο της ψυχο-κοινωνικής ανάπτυξης του ανθρώπου, ο φόβος μας για εκδήλωση σοβαρών συναισθηματικών διαταραχών στο στάδιο αυτό – περισσότερο απ’ ό,τι σε άλλα στάδια- δεν είναι ρεαλιστικός.

31 31 4. Βεβαίως, υπάρχουν ορισμένα σοβαρά προβλήματα, τα οποία πράγματι είναι πιθανό να εμφανισθούν σε κάποιους μαθητές.  Εάν είστε γονιός που έχετε παιδιά στην εφηβική ηλικία, παρατηρήστε τον γιο, ή την κόρη σας, και προσέξτε εάν εμφανίζει κάποιες, ή όλες τις παρακάτω συμπεριφορές:    Έλλειψη χαράς και συναισθηματική δυστυχία  (περισσότερη επίμονη κι έντονη από τις «μαύρες» που όλοι έχουμε κατά καιρούς)   Αλλαγή στις συνήθειες του φαγητού και του ύπνου   Αίσθημα αδυναμίας, απελπισίας και απέχθειας για το εαυτό του/της   Ανικανότητα συγκέντρωσης και επιτυχούς δημιουργίας   Τα πάντα φαίνεται να κουράζουν τον/την έφηβο/η   Επιθετική ή εκνευριστική συμπεριφορά   Ξαφνική αλλαγή επίδοσης στο σχολείο   Συνεχής αναζήτηση για νέες δραστηριότητες και διασκεδάσεις   Επίδοση σε επικίνδυνες συμπεριφορές (π.χ. ναρκωτικά, αλκοόλ, επικίνδυνη οδήγηση, παραπτωματικές πράξεις)   Απορρίπτει, ή αγνοεί τους ήδη υπάρχοντες φίλους του/της 

32 32  Κατόπιν, απαντήστε με «ΝΑΙ», ή «ΟΧΙ», στις παρακάτω ερωτήσεις:    Εμφανίζει το παιδί σας τα περισσότερα από τα συμπτώματα της παραπάνω λίστας;   Τα συμπτώματα αυτά εμφανίζονται συχνά;   Παραμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα;   Κάνουν το παιδί σας να υποφέρει υπερβολικά;   Φαίνεται να δυσχεραίνουν την πορεία του προς ωριμότητα;   Εμποδίζουν τις σχέσεις του α) με τους συνομήλικους του;  και β) με τους ενήλικες;   Οι παραπάνω συμπεριφορές του παιδιού σας έχουν αρνητικές επιπτώσεις στους άλλους; 

33 33 5. Άρνηση του σχολείου  Πολλά από τα παιδιά που πάνε πρώτη φορά σχολείο, μπορεί να αρνηθούν να πάνε σχολείο. Η άρνηση αυτή είναι τόσο έντονη που φέρνει σε απελπισία γονείς και δασκάλους, γιατί δεν ξέρουν τι να κάνουν.  Μερικές φορές μάλιστα οι γονείς αντιδρούν με έντονο θυμό σ’αυτήν τη συμπεριφορά του παιδιού, αλλά γρήγορα διαπιστώνουν ότι μ’αυτήν την αντίδραση, όχι μόνο δεν πετυχαίνουν τίποτα, αλλά μπορεί και να φέρουν τα αντίθετα αποτελέσματα, απ’αυτά που επιθυμούν.

34 34  Πώς εμφανίζεται; Ένα μικρό παιδί μπορεί να κλαιει, να κάνει εμετούς και να παραπονιέται για πονοκεφάλους, πόνους στο στομάχι ή στην κοιλιά. Ακόμα, μπορεί να αρχίζει να βρέχεται τη νύχτα, να μωρουδίζει και να είναι πολύ προσκολλημένο στη μητέρα του, ή σε κάποιον άλλον ενήλικο μέσα στο σπίτι.  Ένα μεγαλύτερο παιδί μπορεί επίσης να έχει άγχος, να φοβάται υπερβολικά, να παραπονιέται ότι έχει πονοκεφάλους και ζαλάδες, και ότι δεν μπορεί να συγκεντρωθεί. Μερικές φορές το παιδί είναι θλιμμένο, δεν μπορεί να κοιμηθεί καλά κι έχει ανορεξία.  Μ’ αυτά τα συμπτώματα το παιδί εκδηλώνει έντονο άγχος. Αυτό μπορεί να συνδέεται με τον φόβο του μήπως αποτύχει στο σχολείο, μήπως δεν μπορεί να αντεπεξέλθει στις προσδοκίες των γονιών και των δασκάλων του. Έτσι προτιμά να μην εγκαταλείψει την ασφάλεια του σπιτιού του. Πολύ συχνά, και οι ίδιοι οι γονείς –ιδίως η μητέρα – δυσκολεύονται να αποχωριστούν το παιδί τους.  Παιδιά που αρνούνται να πάνε στο σχολείο αναφέρουν καμιά φορά ότι τους πειράζουν οι συμμαθητές τους, ή ότι ο δάσκαλός τους είναι ιδιαίτερα αυστηρός, χωρίς αυτό απαραίτητα να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.

35 35 Τι μπορείτε να κάνετε; Σε ένα μικρότερο παιδί:   Δείξτε στο παιδί ότι νοιάζεστε γι’ αυτό   Βοηθήστε το να αποχωριστεί ευκολότερα τη μητέρα του, ενθαρρύνοντάς την να μένει λίγη ώρα για κάποιο χρονικό διάστημα, στο προαύλιο του σχολείου.   Βοηθήστε το παιδί να νιώσει άνετα με τους συμμαθητές του, χρησιμοποιώντας το δυναμικό της ομάδας της τάξης, και φροντίστε να δημιουργήσει μια σχέση με κάποιο άλλο παιδί.   Ενθαρρύνετε το παιδί να ενταχθεί στην ομάδα, χωρίς να το μειώνετε ή να το αποπαίρνετε.   Το παιχνίδι με τα άλλα παιδιά θα το βοηθήσει να νιώσει πιο άνετα και θα αποκτήσει κάποια εμπιστοσύνη στον εαυτό του.   Αν θελήσει να επικοινωνήσει με το σπίτι τηλεφωνικά διευκολύνετε το.   Φροντίστε όσο κρατάει το πρόβλημα να μην είστε πολύ απαιτητικοί μαζί του, έχοντας υπόψιν σας, ότι είναι πιο σημαντικό να παραμείνει το παιδί στην τάξη, παρά να κάνει τα μαθήματά του.   Μην το φορτώσετε με σχολικές υποχρεώσεις και μην έχετε απαιτήσεις για σχολική επίδοση.   Αν το παιδί δεν έρθει σχολείο, φροντίστε, αν είναι δυνατόν, να επικοινωνήσετε μαζί του, εκδηλώνοντας του το ενδιαφέρον σας. Ακόμα, μπορείτε να παροτρύνετε μερικούς συμμαθητές του να κάνουν το ίδιο.

36 36 Σ’ ένα μεγαλύτερο παιδί:   Προσπαθήστε να καταλάβετε, συζητώντας με το παιδί, τα αίτια που του προκαλούν ανησυχία, ή άγχος (π.χ. η αλλαγή του δασκάλου, κάποια αρρώστια στην οικογένεια, ο αποχωρισμός από ένα σημαντικό στη ζωή του παιδιού πρόσωπο).   Συζητήστε με τους γονείς του τις πιθανές αιτίες, κι εξηγήστε τους ότι:  1ο. δεν είναι ένδειξη αδιαφορίας, ή τεμπελιάς του παιδιού,  2ο. Μια αλλαγή σχολείου –ιδίως σ’ αυτήν τη φάση- δεν βοηθάει, γιατί το πρόβλημα μπορεί να εμφανιστεί και στο άλλο σχολείο,  3o. Η επιστροφή στο σχολείο μπορεί να γίνει σταδιακά (στην αρχή μπορεί να το συνοδεύει η μητέρα, ή και ο πατέρας, κι αργότερα κάποιο άλλο φιλικό πρόσωπο).  4o. Ακόμα κι αν το παιδί απουσιάζει απ’ το σχολείο για αρκετό χρονικό διάστημα, ο πρωταρχικός στόχος είναι να επιστρέψει και να παραμείνει στο χώρο του σχολείου. Επομένως, η σχολική του επίδοση σ’ αυτήν τη φάση είναι δευτερεύουσας σημασίας.

37 37 6. Το άγχος του εκπαιδευτικού  Αυτό δημιουργείται όταν ο ίδιος δεν ασκεί με συνέπεια το έργο του. Όταν: Δεν είναι ενημερωμένος στα θέματα των επιστημών που διδάσκει δεν συνεργάζεται, επί της ουσίας, με τους συναδέλφους του και την διεύθυνση του σχολείου όταν αυτοαποκαλύπτεται στους μαθητές του και δεν θέτει όρια. όταν δεν είναι στην ώρα του στο σχολείο, απουσιάζει συχνά και ματαιώνει τους μαθητές του. όταν δεν συμβάλλει στην δημιουργία σχολικής ζωής  όταν δεν χειρίζεται επιτυχημένα τις σχέσεις επικοινωνίας με τους μαθητές του. Ισορροπία ανάμεσα στην αγάπη και στην πειθαρχία, έτσι ασκούμε έλεγχο με τακτ αλλά ταυτόχρονα ενθαρρύνουμε και δεν εξουθενώνουμε τον μαθητή.. Η πειθαρχία να μην συγχέεται με την τιμωρία και την καταπίεση. Προβλήματα πειθαρχίας δημιουργούνται όταν διαταράσσονται οι διαπροσωπικές σχέσεις. Η πειθαρχία δεν μπορεί να έχει την αρνητική απόχρωση που την συνδέει με την ποινή, αλλά με την εξασφάλιση των προϋποθέσεων που αποσκοπούν στην απρόσκοπτη εργασία και συνεργασία της τάξης και την βοηθούν να επιτύχει τους σκοπούς της.

38 38 Με την έννοια αυτή η πειθαρχία σχεδόν ταυτίζεται με την έννοια της αγωγής. Δεν έχει σχέση με την στρατιωτική πειθαρχία (αυτή αποσκοπεί στο να δημιουργήσει μία συμπαγή ομάδα με μία βούληση. Τυφλή και απεριόριστος υπακοή παντός κατωτέρου προς πάντα ανώτερον.) Το σχολείο θέλει να διαμορφώσει διαφορετικές προσωπικότητες σύμφωνα με τις κλίσεις, τα ενδιαφέροντα και τις ικανότητες του καθενός. Η στρατιωτική πειθαρχία θέλει να σπάσει το ηθικό, ώστε να μην σκέφτεται αλλά μόνο να ενεργεί. Αντίθετα το σχολείο θέλει να τονώσει το εγώ του μαθητή, να του μάθει να σκέφτεται αυτόνομα και να ενεργεί αυτόβουλα και υπεύθυνα.  Πειθαρχικές δυσκολίες στην τάξη προκύπτουν από το γεγονός ότι έχουμε πολλούς μαθητές. Αν εξαιρέσουμε την μετωπική διδασκαλία, σε όλες τις άλλες μορφές είμαστε αναγκασμένοι να ασχολούμαστε με λίγους και οι άλλοι τότε βρίσκουν την ευκαιρία για να απειθαρχήσουν, να βγουν δηλαδή έξω από την ομάδα.

39 39  Οριοθέτηση σημαίνει σταθερότητα και συναισθηματική συνέπεια, ενώ η αμοιβαία εμπιστοσύνη βοηθάει τις σχέσεις να εξελιχθούν.  Οι μαθητές έχουν ανάγκη τον διάλογο, αλλά στον χρόνο και με τον τρόπο που αυτοί θέλουν.  Η γλωσσική αλλά και η μη-γλωσσική συμπεριφορά πρέπει να ενθαρρύνει τον μαθητή να μιλήσει.  Οι ερωτήσεις ανατροφοδότησης προσφέρουν τη δυνατότητα να μας πουν οι μαθητές τι νιώθουν και να μας μεταφέρουν το μήνυμά το

40 40 Συνήθη επικοινωνιακά λάθη των εκπαιδευτικών  υπερβολικές προσταγές  η τάση να απειλούμε προσπαθώντας να συνετίσουμε ή να επαναφέρουμε στην τάξη.  η τάση να ελέγχουμε δημόσια κάποιον μαθητή μπροστά στους συμμαθητές του.  η τάση να εκλογικεύουμε οι απλουστεύσεις και γενικεύσεις  ο δήθεν έπαινος με έμμεση αυτοπροβολή ή εξυπηρέτηση μας  η τάση να δίνουμε ψυχολογικές ερμηνείες στην κάθε συμπεριφορά των μαθητών μας (ψυχολογιοποίηση)  ο σαρκασμός, η απόρριψη και η δημόσια γελοιοποίηση  η προσπάθεια να αγνοήσουμε ή να υποβιβάσουμε τη σοβαρότητα των προβλημάτων τους, χωρίς καν να τους ακούσουμε.  η μη χρήση του πρώτου προσώπου όταν θέλουμε να πούμε πως αισθανόμαστε για μια κατάσταση - μεταβίβαση του προβλήματος στους μαθητές. η αντιμετώπιση των πειθαρχικών προβλημάτων καλό είναι να βασίζονται σε αρχές, όπως : παράκαμψη των επαναλαμβανόμενων μικροαταξιών ( με την οπτική επαφή, με την φυσική προσέγγιση, με την ερώτηση προς τον μαθητή, με τον έπαινο της επιθυμητής συμπεριφοράς)

41 41  αντιμετώπιση μορφών προβληματικής συμπεριφοράς, που οδηγούν σε διακοπή της διδασκαλίας. όταν συμβεί αυτό τότε δεν απομένει τίποτε άλλο από τα : να απαιτήσει να σταματήσει αυτή η κατάσταση. Να υπενθυμίσει τους κανόνες λειτουργίας της τάξης, να μην κάνει ερωτήσεις, να μην απειλεί, να μην δραματοποιεί το πρόβλημα, να μην ασχολείται πολύ ώρα με αυτό, όχι επίθεση στον μαθητή αλλά προσφορά δυνατοτήτων βελτίωσης.  Ως προς τις τιμωρίες να έχουμε υπόψη μας ότι : οι ποινές μπορεί να λειτουργήσουν ως αρνητικές ενισχύσεις. Έχουν βραχυπρόθεσμη δραστικότητα. Δημιουργούν δυσάρεστα συναισθήματα. Έχουν δυσάρεστες επιπτώσεις σε όλους.(εκπαιδευτικούς- μαθητές). Οδηγούν σε τάσεις φυγής. (ο μαθητής κάνει τα πάντα για να μην τον πάρουν είδηση, κάτι που αντίκειται με τις αρετές που θέλει το σχολείο να καλλιεργήσει.)

42 42  η τιμωρία δικαιολογείται μόνο όταν δίνεται η δυνατότητα να ελέγχει ο μαθητής μια και από μόνος του δεν μπορεί να ελέγξει τον εαυτό του. Και τότε διαταράσσεται η παιδαγωγική σχέση και η έκφραση εμπιστοσύνης. Η Ψυχολογία της συμπεριφοράς, αλλά και η Γνωστική θεωρία της μάθησης (A. Bandura) λένε ότι η τιμωρία πετυχαίνει την αναστολή της προβληματικής συμπεριφοράς, δεν συμβάλλει στην μάθηση ή την παγίωση της επιθυμητής. Δεν επηρεάζει τα κίνητρα που την προκαλούν. να περιοριζόμαστε στη συμπεριφορά του μαθητή στο σχολείο, να τονίζουμε την επιθυμητή συμπεριφορά, να μην χαρακτηρίζουμε τον μαθητή ως περίπτωση, να δημιουργούμε παιδαγωγική σχέση. Να μάθουμε την δυναμική των ομάδων. Να εξασφαλίζουμε στους μαθητές μας αυτενεργό και κριτική κατάκτηση της γνώσης

43 43 Η εποχή μας  Παλαιότερα στην πατριαρχική οικογένεια τα πράγματα ήταν αρκετά απλά και πιο εύκολα. Οι απαγορεύσεις ήταν κάτι το αυτονόητο και για κείνον που τις δεχόταν και για εκείνον που τις επέβαλε. Σήμερα αντίθετα βλέπομε τους γονείς να αισθάνονται ένοχοι όταν επιβάλλουν κυρώσεις και αναρωτιούνται «αν πρέπει ή δεν πρέπει» ή «τι λέει η ψυχολογία». Παράλληλα έχουν αλλάξει τα κριτήρια τι είναι κακό και τι «καλό» με την απομάκρυνση από την παλαιότερη ηθική κατάσταση των πραγμάτων. Ό,τι παλαιότερα ήταν αρετή σήμερα να θεωρείται ασυγχώρητος συντηρητισμός και ό,τι παλαιότερα ήταν κακό σήμερα να είναι ελευθερία ή προοδευτικότητα. Στη μεταβατική αυτή φάση υπάρχει πολλή σύγχυση σε όλους μας.  Σαρώθηκαν πολλά χωρίς να κτισθεί κάτι νέο. Ακούγεται συχνά για τους φορείς κύρους και εξουσίας: ποιος τους ακούει! Η εξασθένηση αυτή του Υπερεγώ και η μείωση της δυνάμεως των προσώπων κύρους, εικονική ή πραγματική, τρομάζει τον έφηβο. Αισθάνεται ότι αφού ο ενήλικος και κυρίως ο δάσκαλός του δεν διαθέτει αρκετό κύρος, δεν έχει επίσης και την δύναμη που χρειάζεται για να τον κατευθύνει και να τον προστατεύσει..  Ακόμη υφίσταται:

44 44  Παιδοφοβία. Αυτό σημαίνει ότι φοβούμαστε να έρθουμε σε αντιπαράθεση με τα παιδιά και τα προσφέρουμε άλλοθι. Δεν φοβάται το παιδί πλέον τους γονείς αλλά ο γονέας το παιδί με αποτέλεσμα να αδιαφορούν ή να προσποιούνται ότι δεν συμβαίνει τίποτα. Η ελληνική οικογένεια έχει ψύχωση με τη σχολική επίδοση, Επί της ουσίας δεν φοβούμαστε το ίδιο το παιδί αλλά το φόβο της ρήξης με το παιδί. Νοιώθουμε ότι δεν είμαστε εντάξει με τις υποχρεώσεις που έχουμε απέναντί τους, αισθανόμαστε αποτυχημένοι και αντί να συνετιστούμε εμείς οι ίδιοι και γίνουμε περισσότερο υπεύθυνοι, υιοθετούμε απαράδεκτες συμπεριφορές που ακούνε στο όνομα μαθητοπατερισμός.

45 45  Δεν υπάρχει επικοινωνία με τα παιδιά. Οι γονείς για πολλούς και διαφόρους λόγους και μείς οι δάσκαλοι κάνουμε το μάθημά μας και ….σχόλη, χωρίς να νοιαζόμαστε για μια, επί της ουσίας, επικοινωνία με τα παιδιά μας.  Υφίσταται και ο φόβος της μοναξιάς και η διαδικασία της απενοχοποίησης. Κανείς δεν αναλαμβάνει τις ευθύνες του!  Όμως, Το έγκλημα πρέπει να εξιχνιάζεται και να καταλογίζονται ευθύνες ανεξάρτητα από τη ιδιότητα των αναμειγνυομένων προσώπων. Αυτό θα πει δικαιοσύνη. Δίχως δικαιοσύνη δύσκολα μένει ενωμένη μια κοινωνία. Με μια διαφορά: στο σχολείο έργο μας είναι να προλαβαίνουμε το έγκλημα και η αντιμετώπισή του ακούει στο όνομα: ψυχοπαιδαγωγική αντιμετώπιση.

46 46 7. ΤΙ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ  Το μέτρο ακούει στο όνομα επικοινωνία. Το να δίνουμε συμβουλές πετυχαίνουμε το αντίθετο, διότι ο διάλογος με αντικείμενο τις συμβουλές πραγματοποιείται υπό καθεστώς σχέσεων εξουσίας. Να προσεγγίζονται τα παιδιά με πνεύμα τρυφερότητας, προσοχή και κυρίως σεβασμό. Η επικοινωνία να διεξάγεται όχι μόνο με την λογική αλλά και με το συναίσθημα και η συζήτηση να μην έχει την μορφή ελέγχου. Και να έχουμε υπόψη μας ότι τα υλικά αγαθά και οι καλοί βαθμοί δεν αρκούν. Αλλά να εγκαταστήσουμε μια γνήσια σχέση με τους μαθητές μας που θα βασίζεται στις αρχές μιας ξεκάθαρης επικοινωνίας μαζί τους. Ωστόσο, η επικοινωνία με τους μαθητές δεν συνίσταται σε τεχνικές δηλαδή σε προσποιητούς τρόπους συμπεριφοράς, αλλά είναι στάση ζωής. [αντί για ποινές καλό είναι να υιοθετούμε τους μαθητές τους παραβατικούς. Η επιβολή ποινής, συν τοις άλλοις, συντελεί στο να εθίζεται ο μαθητής στην παραβατικότητα, και στην ενήλικη ζωή να απασχολεί τις αρχές συχνά, αφού δεν του είναι τίποτε. Το σχολείο συνέβαλε στο να εξοικειωθεί με την ποινή.]  Συνηθίζουμε να δίνουμε συμβουλές. Κάτι τέτοιο κρίνεται ανεπαρκές διότι μπορεί η συμβουλή να δίνεται με μια μορφή διαλόγου, αλλά διεξάγεται υπό το κράτος μιας εξουσίας. Αυτό καθιστά άκυρη την διαδικασία της συμβουλής.  Επίσης ο έλεγχος ενοχλεί. Η στάση μας να δημιουργεί προβληματισμό και αναστοχασμό.

47 47  ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΠΟΛΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ