Κωνσταντίνος Βακουφτσής, Φιλόλογος Το λουτρό και η χρήση του νερού στην Οδύσσεια και στο διάστημα Η Ευρύκλεια αναγνωρίζει τον Οδυσσέα πλένοντας τα πόδια.

Παρουσίαση με θέμα: "Κωνσταντίνος Βακουφτσής, Φιλόλογος Το λουτρό και η χρήση του νερού στην Οδύσσεια και στο διάστημα Η Ευρύκλεια αναγνωρίζει τον Οδυσσέα πλένοντας τα πόδια."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Κωνσταντίνος Βακουφτσής, Φιλόλογος Το λουτρό και η χρήση του νερού στην Οδύσσεια και στο διάστημα Η Ευρύκλεια αναγνωρίζει τον Οδυσσέα πλένοντας τα πόδια του Το νερό σχηματίζει σφαίρες στο διάστημα

2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το παρόν σενάριο μαθήματος δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της επιμόρφωσης Β΄ Επιπέδου στις ΤΠΕ. Αποτελεί μια διαθεματική προσέγγιση που συνδέει τη χρήση του νερού στο αρχαίο ομηρικό κείμενο με τις σύγχρονες διαστάσεις της διαχείρισής του στο διάστημα, υλοποιείται με διερευνητική μάθηση και προσπαθεί να αξιοποιήσει σύγχρονα στοιχεία των ΤΠΕ, όπως το διαδίκτυο και τα εργαλεία του Web 2.0. στη διδασκαλία των μαθημάτων. Οι μαθητές, δουλεύοντας ομαδοσυνεργατικά, καλούνται να ερευνήσουν και να προσδιορίσουν το θέμα της χρήσης του νερού από διπλή οπτική γωνία –την Οδύσσεια και τα διαστημικά ταξίδια–, ξεκινώντας από τη σύγχρονη βιωματική τους σχέση με την προσωπική υγιεινή και διερευνώντας τις διαστάσεις της στο παρελθόν και το μέλλον. Τελικό προϊόν θα είναι η δημιουργία ενός ιστολογίου (blog) από τους μαθητές, όπου αναρτώνται τα συμπεράσματα των ομάδων με τη μορφή πολυτροπικών κειμένων. Ο ρόλος του καθηγητή κατά τη διαδικασία του σεναρίου είναι υποβοηθητικός και εμψυχωτικός στο πλαίσιο της ζώνης της επικείμενης ανάπτυξης (Vygotsky 1978). Εκπονείται στο σχολικό εργαστήριο. Μαθητές και διδάσκοντες πρέπει να είναι εξοικειωμένοι με βασικά εργαλεία ΤΠΕ. Θα μπορούσε, κάλλιστα, να συμμετέχει και ο καθηγητής Πληροφορικής στο όλο πρόγραμμα ή να προηγηθεί μια ώρα εξοικείωσης των μαθητών στη χρήση βασικών εργαλείων ΤΠΕ. Το σενάριο στοχεύει: Γενικοί Στόχοι στην ολιστική θεώρηση της γνώσης, στην καλλιέργεια δεξιοτήτων και ικανοτήτων στους μαθητές, στην καλλιέργεια της δημιουργικής και κριτικής σκέψης στους μαθητές, στην εξοικείωση των μαθητών με τον κόσμο της πληροφορίας, στη σύνδεση του σχολείου με τη ζωή, στην παροχή της γνώσης με τρόπο ευχάριστο και ελκυστικό για τους μαθητές, στη διευκόλυνση του έργου του εκπαιδευτικού και στην παροχή σ ’ αυτόν εναλλακτικών διδακτικών λύσεων, πλουραλιστικών και πολυθεματικών.

3 Α) Διδακτικοί στόχοι α) Να ενημερωθούν οι μαθητές για τη χρήση του νερού και την προσωπική υγιεινή στην Οδύσσεια και στο διάστημα και παράλληλα να δουν μέσα από ευρήματα τα αρχαία σκεύη και αγγεία που σχετίζονται με την περί καθαριότητος αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων, τη σύνδεσή τους με τη σημερινή εποχή και τη σύγκρισή τους με τη διαστημική. β) Nα υλοποιήσουν δραστηριότητες και εργασίες, που θα τους βοηθήσουν να κατανοήσουν καλύτερα τη σημασία της προσωπικής υγιεινής στην Οδύσσεια, στο διάστημα και στην καθημερινότητά τους, καθώς και την αξία της οικολογικής διαχείρισης του νερού. Θεμελιώδεις διαθεματικές έννοιες: Χώρος-Χρόνος, Πολιτισμός, Ομοιότητα- Διαφορά, Εξέλιξη, Σύστημα Παράδοση. Προεκτάσεις: Ιστορία, Γλώσσα, Αισθητική Αγωγή, Οικιακή οικονομία, Τεχνολογία, Πληροφορική, Φυσική, Χημεία. Ενδεικτική Διάρκεια: 4 ώρες

4  Η διάσταση της Οδύσσειας στο παρόν και στο μέλλον. Τα παιδιά διαμορφώνουν άποψη για το παρόν, τη μορφή και τα χαρακτηριστικά της ιστορικής εξέλιξής του από το παρελθόν και από εκεί στο μέλλον με την κριτική παρατήρηση, έρευνα και μελέτη της αρχαίας παράδοσης και του σύγχρονου διαστημικού περιβάλλοντος. Το παρελθόν δεν πρέπει να μένει στη συνείδηση των μαθητών απλά ως παρελθόν αλλά να συνειδητοποιείται και να αναδεικνύεται η σχέση του με το παρόν και το μέλλον στην πραγματική του διάσταση.  Η κοινωνικοποίηση των παιδιών μέσα από την αναγνώριση και τη συνειδητοποίηση της διαχρονικής αξίας της Οδύσσειας και της κοινής ιστορικής μνήμης. Τα παιδιά, επισημαίνοντας τη διαφορετικότητα της πολιτισμικής τους παράδοσης και κληρονομιάς, συνειδητοποιούν την ανάγκη διαφύλαξης και αξιοποίησής της. Η ανάπτυξη της θετικής στάσης των μαθητών για τη σπουδή του παρελθόντος αποβαίνει παράγοντας αυτογνωσίας και κατανόησης σε βάθος των χαρακτηριστικών της ευρύτερης κοινωνίας και καλλιεργεί το ενδιαφέρον τους για τη ζωή των προγόνων τους μέσα από όσο το δυνατόν περισσότερες οπτικές γωνίες. O Piaget υποστηρίζει πως «η μάθηση είναι μια ενεργός διαδικασία δόμησης και μετασχηματισμού προσωπικών γνωστικών σχημάτων ή μοντέλων σκέψης, τα οποία είναι προϊόντα αλληλεπίδρασης με το κοινωνικό περιβάλλον». Β) Παιδαγωγικοί στόχοι

5  Η καλλιέργεια της ενσυναίσθησης (empathy), ώστε οι μαθητές/τριες να προσεγγίζουν με το συναίσθημα και τη φαντασία τους βασικά στοιχεία του αρχαίου κειμένου. Να μπουν σε μια ενεργή διαδικασία, η οποία λαμβάνεται υπόψη κατά την επικοινωνία και τους δεσμούς που αναπτύσσονται με τη φύση και την τέχνη και αξιολογείται στις διαπροσωπικές σχέσεις. Μέσα από το περιβάλλον του σχεδίου εργασίας και από τη δυναμική των εικόνων του, να ενεργοποιηθεί η φαντασία τους, ώστε «να φτάσουν σε ένα σημείο να σύρουν τρυφερά προς το μέρος τους το συναίσθημα, τη θέση και την ψυχική κατάσταση, την εντύπωση ή τον οίκτο κάποιου άλλου προσώπου. Να γίνουν το ίδιο το δρων πρόσωπο, που βρίσκεται τώρα (συγχρονική ενσυναίσθηση) ή έχει βρεθεί στο παρελθόν (ιστορική ενσυναίσθηση)» (Chairns, 1989) ή θα βρεθεί στο μέλλον (μελλοντική ενσυναίσθηση) σε μια ορισμένη ψυχολογική ή διανοητική κατάσταση.  Η έκφραση με διάφορους τρόπους των πρότερων γνώσεων των παιδιών, γύρω από την ανάγκη εξερεύνησης νέων κόσμων και τους αποικισμούς των Ελλήνων από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα,. Να πουν τι γνωρίζουν για το οικολογικό πρόβλημα του πλανήτη μας, τι έχουν ακούσει για την εξερεύνηση του σύμπαντος. Εξάλλου, η δόμηση της γνώσης είναι λειτουργία που βασίζεται στις προϋπάρχουσες εμπειρίες, στις νοητικές κατασκευές, στις πεποιθήσεις και στις θεωρήσεις που έχει ο καθένας προκειμένου να ερμηνεύσει αντικείμενα ή γεγονότα.

6  Η εξερεύνηση μέσα από τις πολυμεσικές δραστηριότητες του σχεδίου εργασίας αντικειμένων και χώρων που δε θα είχαν άλλο τρόπο να παρατηρήσουν και να κατανοήσουν διαφορετικά εξαιτίας του μεγέθους, της θέσης ή των ιδιοτήτων τους.  Η διαχείριση των «δυνητικών εικόνων» και η «επικοινωνία» μαζί τους μέσω της αίσθησης της αλληλεπίδρασης. Το αλληλεπιδραστικό περιβάλλον του σχεδίου εργασίας να λειτουργήσει άμεσα ως ενισχυτής της αντίληψης του χρήστη μέσω των αισθήσεών του. Έτσι, να ενισχυθούν άμεσα οι αισθητηριακές /βιωματικές δυνατότητες των μαθητών/τριών και να δημιουργηθούν αναπαραστάσεις που θα χτίζονται σε προσωπικές εμπειρίες. Όπως αρθρώθηκε από τον Kant και υιοθετήθηκε από τον Dewey, «δεν υπάρχει μια μοναδική σωστή αναπαράσταση της γνώσης».  Η αρχή της εποπτείας: το προσφερόμενο διδακτικό υλικό προσελκύει το ενδιαφέρον των μαθητών μέσω των εικόνων, των χρωμάτων, της γρήγορης εναλλαγής των στοιχείων κ.ά. και με τον τρόπο αυτό μπορεί να κεντρίσει ευκολότερα την προσοχή των μαθητών.

7  Υπολογιστικός γραμματισμός Οι μαθητές να ασκηθούν στις ικανότητες που απαιτούνται για τη διεκπεραίωση εργασιών με τη βοήθεια του υπολογιστή. Ο γραμματισμός στον προσωπικό υπολογιστή αναφέρεται στην ικανότητα δημιουργίας και διαχείρισης κειμένων και δεδομένων μέσω της επεξεργασίας κειμένου, των φύλλων εργασίας, των βάσεων δεδομένων και άλλων εργαλείων λογισμικού.  Δικτυακός γραμματισμός Αναφέρεται στην ικανότητα του μαθητή που έχει επίγνωση του εύρους και των χρήσεων των πηγών και των υπηρεσιών του παγκόσμιου δικτύου, αντιλαμβάνεται το σύστημα με το οποίο αυτό το δίκτυο δημιουργείται, γίνεται αντικείμενο διαχείρισης και προσφέρεται προς χρήση. Γνωρίζει πώς να το χρησιμοποιήσει, πώς να το συνδυάσει με άλλες πηγές και, γενικά γνωρίζει πώς να το χρησιμοποιήσει για να βελτιώσει την προσωπική και επαγγελματική του ζωή.  Πληροφοριακός γραμματισμός Ο πληροφοριακά γραμματισμένος μαθητής έχει την ικανότητα να αναζητά, να βρίσκει, να αξιολογεί και να χρησιμοποιεί την πληροφορία στους διάφορους τύπους που αυτή εμφανίζεται και να επιλέγει το κατάλληλο μέσο για να τη μεταδώσει. Γ) Νέου Γραμματισμού

8 Πλαίσιο και Δραστηριότητες Η πορεία της προσέγγισής μας ξεκινά από μια συζήτηση για τις σύγχρονες τάσεις της προσωπικής υγιεινής και της διαχείρισης του νερού σε σχέση, κυρίως, με τη νεολαία, με τις οποίες οι μαθητές είναι εξοικειωμένοι, και προχωρά προς το παρελθόν. Οι μαθητές, κατόπιν, χωρίζονται σε ομάδες,, παρακολουθούν το προεγκαταστημένο λογισμικό παρουσίασης του σεναρίου σε μορφή PowerPoint με διαδραστικές δραστηριότητες και φύλλα εργασίας που αφορούν την ομάδα τους, και συνεργάζονται για να ασχοληθούν με τα παρακάτω ζητήματα: την ανίχνευση της σύγχρονης σημασίας της προσωπικής υγιεινής τη σχέση του νερού με την ανακύκλωση: το παράδειγμα αειφορικής διαχείρισης του νερού στο διάστημα τις χρήσεις του νερού και τη σημασία του στην Οδύσσεια (βασικές χρήσεις, σχέση νερού και καθημερινής ζωής, ήθη και έθιμα) την προσωπική υγιεινή, τις συνθήκες και τον τρόπο διαχείρισης του νερού στο διάστημα Δημιουργείται το προφίλ του μαθήματος στο ιστολόγιο (blog), ενώ η κάθε ομάδα θα αναρτήσει τo δικό της υλικό και τα συμπεράσματά της.

9 Στην Οδύσσεια το θερμό λουτρό αποτελεί απαραίτητη εκδήλωση φιλοφρόνησης προς κάθε φιλοξενούμενο, τόσο κατά την άφιξη όσο και κατά την αναχώρησή του από την οικία του ανθρώπου που τον φιλοξενούσε. Το λουτρό ήταν και αποτελεσματικό μέσο κατά της κόπωσης, συντελούσε στην τόνωση και αναζωογόνηση του οργανισμού (θ 248-249) και στην υγεία του ατόμου. Το λουτρό γινόταν πάντοτε πριν το φαγητό. Από το γεγονός ότι στην Οδύσσεια –και γενικά στην αρχαία ελληνική γραμματεία- δεν αναφέρεται να γίνεται λουτρό μετά από το φαγητό, φαίνεται ότι οι αρχαίοι Έλληνες είχαν από νωρίς διαπιστώσει τον κίνδυνο που προέρχεται από μια τέτοια ενέργεια. Το γεγονός αυτό δείχνει εκτός των άλλων τουλάχιστον μια αυξημένη παρατηρητικότητα, αν όχι μία σημαντική ιατρική γνώση. Σήμερα γνωρίζουμε ότι το λουτρό, ειδικά στην θάλασσα αλλά και όπου αλλού, πρέπει να γίνεται τρεις ώρες μετά από κάποιο γεύμα, ακόμη και το πιο ελαφρύ. Οι Έλληνες των Ομηρικών χρόνων, χρησιμοποιούσαν μια συγκεκριμένη διαδικασία για την προετοιμασία του λουτρού. Τοποθετούσαν έναν τρίποδα επάνω στην φωτιά, πάνω δε σε αυτόν έβαζαν μία χάλκινη γάστρα (λέβητα, καζάνι), που περιείχε το νερό, το οποίο έβραζε για να γίνει στη συνέχεια το λουτρό. Μετά το λουτρό ακολουθούσε η επάλειψη του λουομένου με «έλαιον» και το ντύσιμο. Ο Όμηρος σαφώς καθορίζει ότι το θερμό νερό χρησιμοποιείται, επίσης, για ιατρικούς αλλά και για τελετουργικούς σκοπούς, όπως για το πλύσιμο και τον καθαρισμό των τραυμάτων, για τον καθαρισμό των νεκρών πριν την ταφή (ω 43-45), για τον καθαρισμό των σωμάτων των μελλονύμφων. Το λουτρό στην Οδύσσεια και το διάστημα Κατά την παραμονή τους στο Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ΔΔΣ), οι αστροναύτες πρέπει να συνεχίσουν να ζουν και να εργάζονται σε ένα περιβάλλον το οποίο είναι πολύ διαφορετικό από το περιβάλλον στη Γη. Πρέπει να παραμένουν καθαροί, να πηγαίνουν στην τουαλέτα, να τρώνε και να πίνουν και να παραμένουν γυμνασμένοι και υγιείς. Οι συνθήκες έλλειψης βαρύτητας στο ΔΔΣ σημαίνει ότι πρέπει να προσαρμόσουν ανάλογα αυτές τις δραστηριότητες. Christian G. Heyne, Οδυσσεύς και Ευρύκλεια Αποθήκευση νερού στο ΔΔΣ

10 Αττική λουτροφόρος, 690 π.Χ. Μουσείο Λούβρου. Το λουτρό στην Οδύσσεια Μιλά ο Οδυσσέας: Έφερνε η τέταρτη [θεραπαινίδα της Κίρκης] νερό, και κάτω από λεβέτι, / μες στο λουτρό μ’ οδήγησε και μου ’λουσε τους ώμους / και το κεφάλι, παίρνοντας νερό συγκεριασμένο / απ’ το μεγάλο τρίποδο, κι έτσι την κούραση όλη, / σου σήκωσε απ’ τα μέλη μου, την καρδιοβασανίστρα. Και η Πηνελόπη: Γιατί, πώς, ξένε, θα πειστείς πως ξεπερνώ τις άλλες / γυναίκες στα φερσίματα και στην καλή τη γνώμη, / αν τρως στο σπίτι μου άλουστος και κακοφορεμένος; (κ 362-366, τ 326-8, μετ. Ζ. Σίδερης) Μετά τη μνηστηροφονία ο Οδυσσέας θα πει στον Τηλέμαχο και τον Εύμαιο: Προστάξτε τώρα τους νεκρούς να πάρουν οι γυναίκες, / κι έπειτα τα πεντάμορφα θρονιά και τα τραπέζια / να καθαρίσουν με νερό και τρυπητά σφουγγάρια. […] Τότε ο θεϊκός Τηλέμαχος κι ο Εύμαιος ο βουκόλος, / του παλατιού το πάτωμα με ξύστρες τρίψανε όλο / κι όξω απ’ την πόρτα τα ’ριχναν οι δούλες τα σκουπίδια. (χ 438-40, 455-57)

11 Το μακρύ και στενό δωμάτιο λουτρού, είναι το μοναδικό στο είδος του που ως τώρα έχει αποκαλυφθεί σε Μυκηναϊκό ανάκτορο στην ηπειρωτική Ελλάδα με την εγκατάστασή του αρκετά καλά διατηρημένη. Στον νοτιοανατολικό τοίχο του δωματίου, μέσα σε πήλινο πεζούλι επιχρισμένο με κονίαμα, βρίσκεται ένας πήλινος λουτήρας με γραπτές διακοσμήσεις. Ο λουτήρας είναι του τύπου με τις ελαφριά προς τα μέσα πιεσμένες πλευρές. Ο λουόμενος πιθανώς καθόταν μέσα, ενώ ο υπηρέτης ή ένας βοηθός έχυνε νερό απάνω του. Ένα βοηθητικό πήλινο σκαλοπάτι, επιχρισμένο με κονίαμα, διευκόλυνε να μπει κανείς στο λουτήρα. Στην ίδια πλευρά, στη νότια γωνιά του δωματίου, υπάρχει επίσης ένα υψηλό πήλινο πεζούλι, επιχρισμένο με κονίαμα, μέσα στο οποίο είναι τοποθετημένα δυο μεγάλα πιθάρια περίπου 1,20 μ. ύψος. Θα περιείχαν ίσως το νερό που χρειαζόταν για το λουτρό. Στον πυθμένα του νοτιοδυτικού πιθαριού βρέθηκαν εφτά κοινές κύλικες και στο άλλο εννέα, μαζί με μερικά άλλα μικρά αγγεία. Μια κύλιξ ακέραιη βρέθηκε στον πυθμένα του ίδιου του λουτήρα. Αυτά τα δοχεία χρησίμευαν, χωρίς αμφιβολία, για να χύνουν νερό πάνω στον λουόμενο. Τα λουτρά στην μυκηναϊκή Ελλάδα μέσα από ευρήματα από τον χώρο ανασκαφής του Ανακτόρου του Νέστορος

12 Το νερό σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας Σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας το νερό δε στάζει στο "πάτωμα", αλλά αιωρείται ελεύθερα σε σταγονίδια. Υπάρχει μια δύναμη που καλείται επιφανειακή τάση, η οποία ασκείται μεταξύ των μορίων του νερού – έχει μια προς τα μέσα έλξη στα μόρια της επιφάνειας. Αυτή η δύναμη κάνει το νερό να συμπεριφέρεται σαν να είχε επιδερμίδα και εξηγεί γιατί τα έντομα μπορούν να περπατούν στο νερό και γιατί το νερό σχηματίζει σφαίρες σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας. Επομένως, όλα τα υγρά διατηρούνται σε σφραγισμένα δοχεία – ακόμη και ο χυμός πορτοκαλιού για το πρωινό. O αστροναύτης της NASA Clayton Anderson κοιτάζει τις διάφορες όψεις του προσώπου του σε μια φυσαλίδα νερού που επιπλέει ελεύθερα ανάμεσα σε αυτόν και την κάμερα, στο κατάστρωμα του διαστημικού λεωφορείου Discovery, ενώ αυτό είναι συνδεδεμένο με το ΔΔΣ, 12 Απριλίου 2010.

13 Από το νεαρόν ύδωρ της αρχαιότητας στο ανακυκλώσιμο νερό του ΔΔΣ Οι μελλοντικοί αστροναύτες που ετοιμάζονται για παρατεταμένη παραμονή στο ΔΔΣ καλύτερα να ξανασκεφτούν την ιδέα για ένα γρήγορο ντους ή για ένα καυτό μπάνιο. Στη διάρκεια της παραμονής τους εκεί, οι αστροναύτες χρησιμοποιούν νερό που αποστάζεται, μεταξύ άλλων, από την αναπνοή του πληρώματος. Όσο ο ΔΔΣ βρίσκεται σε τροχιά, όπου το φυσικό σύστημα υποστήριξης ζωής λείπει, ο ίδιος ο Σταθμός πρέπει να παρέχει την ισχύ, το καθαρό νερό και τον αέρα σε σωστή θερμοκρασία και υγρασία, 24 ώρες το 24ωρο, 7 ημέρες την εβδομάδα –συνεχώς. Τίποτα δεν πρέπει να πάει χαμένο. Η διανομή με δελτίο και η ανακύκλωση θα είναι ένα ουσιαστικό μέρος της καθημερινής ζωής στο ΔΔΣ. Ο πιλότος Terry Wilcutt με 7 δοχεία νερού και προορισμό τον Διαστημικό Σταθμό Mir. Μοιάζουν με μαλακές τσάντες και περιέχουν περίπου 90 lbs. Εικόνα: NASA

14 Ο αστροναύτης Frank De Winne συλλέγει δείγματα νερού για ανάλυση εν πτήσει στην κουζίνα του ΔΔΣ. Το σύστημα ανακύκλωσης ύδατος παίρνει τα υγρά απόβλητα από τις κυψέλες των καυσίμων του Διαστημικού Λεωφορείου, από τα ούρα, τη στοματική υγιεινή και το πλύσιμο των χεριών, συμπυκνώνοντας επίσης την υγρασία του αέρα. Χωρίς την συστηματική ανακύκλωση θα χρειάζονταν 40.000 λίβρες νερό το χρόνο από τη γη, για τροφοδότηση ενός πληρώματος τεσσάρων ατόμων. Το σύστημα ανακύκλωσης περιλαμβάνει ακόμα και τα πειραματόζωα. Τα πειραματόζωα στον ΔΔΣ αναπνέουν και ουρούν, επίσης, και προγραμματίζεται να χρησιμοποιούνται τα απόβλητά τους μαζί με του πληρώματος. Τα απόβλητα από 72 αρουραίους ισοδυναμούν περίπου με ενός ανθρώπου ως αναφορά στο ανακυκλούμενο νερό, λέει η Layne Carter, ειδική στην επεξεργασία νερού. Μπορεί να ακούγεται αηδιαστικό, αλλά το νερό που φεύγει από τις μηχανές καθαρισμού του ΔΔΣ θα είναι καθαρότερο από αυτό που οι περισσότεροι από μας πίνουν στη γη. Οι μηχανές καθαρισμού του νερού στο ΔΔΣ καθαρίζουν το απόβλητο νερό σε μια διαδικασία σε τρία στάδια. Το πρώτο βήμα είναι ένα φίλτρο που αφαιρεί τα σωματίδια και τη σκόνη. Κατόπιν το νερό περνά μέσα από «πλαίσια πολυ-διήθησης» που περιέχουν τις ουσίες που αφαιρούν τις οργανικές και ανόργανες ακαθαρσίες. Και τελικά, ο «καταλυτικός αντιδραστήρας οξείδωσης» αφαιρεί τις πτητικές οργανικές ενώσεις και σκοτώνει τα βακτηρίδια και τους ιούς. Ανακύκλωση στο διάστημα;

15 Κάθε σταγόνα μετράει Μόλις καθαριστεί το νερό, οι αστροναύτες θα κάνουν τα πάντα για να το χρησιμοποιήσουν αποτελεσματικά. Στο διαστημικό σταθμό, οι άνθρωποι πλένουν τα χέρια τους με λιγότερο από το ένα δέκατο του νερού που χρησιμοποιούν στη γη. Αντί να καταναλώσουν 50 λίτρα για ένα ντους, μια συνηθισμένη ποσότητα στη γη, οι κάτοικοι του ΔΔΣ χρησιμοποιούν λιγότερο από 4 λίτρα. Ακόμη και με τόσο σκληρές προσπάθειες συντήρησης και ανακύκλωσης, ο Σταθμός θα χάσει βαθμιαία το νερό λόγω των ανεπαρκειών στο σύστημα υποστήριξης ζωής. Οι επιστήμονες θα συνεχίσουν να ψάχνουν τρόπους για να βελτιώσουν τα συστήματα υποστήριξης ζωής του Σταθμού, που μειώνουν τις απώλειες νερού, και να βρίσκουν τους τρόπους να επαναχρησιμοποιήσουν άλλα προϊόντα αποβλήτων. Εάν τα συστήματα ανακύκλωσης νερού μπορέσουν να βελτιωθούν φτάνοντας σε αποδοτικότητα μεγαλύτερη από περίπου 95%, τότε το νερό που βρίσκεται στα τρόφιμα του Σταθμού θα ήταν αρκετό για να αντικαταστήσει αυτό που χάνεται. Ο αστροναύτης Chiao Leroy, διοικητής της αποστολής 10, παρακολουθεί μια σταγόνα νερού να αιωρείται στο ΔΔΣ Ο κοσμοναύτης της αποστολής 15 Oleg Β. Kotov, μηχανικός πτήσης, που εκπροσωπεί τον Οργανισμό Διαστήματος της Ομοσπονδιακής Ρωσίας, εκτελεί τις εργασίες μεταφοράς νερού στο Zvezda Service Module του ΔΔΣ.

16 «Όπως συμβαίνει με όλους όταν ετοιμάζονται να πάνε για δουλειά, έτσι και εμείς πρέπει πρώτα να πλυθούμε λίγο. Εδώ στο ΔΔΣ αυτό δεν είναι τόσο εύκολο όσο είναι στη Γη. Δεν έχουμε ντουζιέρα, ούτε μπανιέρα και το βασικότερο είναι ότι δεν έχουμε πολύ νερό. Οπότε ό,τι κάνουμε, το κάνουμε με το ελάχιστο δυνατό νερό. Επειδή κάθε ημέρα ασχολούμαστε πολύ με τον αθλητισμό, το πρωί απλώς φρεσκαριζόμαστε λίγο και φυσικά μετά από τις αθλητικές δραστηριότητες, πλενόμαστε καλύτερα. Ας σας δείξω πώς φρεσκαριζόμαστε το πρωί. Αρχικά, παίρνουμε τα πανιά πλυσίματός μας και μια σακούλα με νερό το οποίο χρησιμοποιούμε για να φρεσκαριστούμε. Επίσης, έχουμε μια πολύ μικρή τουαλέτα εδώ, η οποία είναι στα δεξιά μου. Ας ρίξουμε μια ματιά στην τουαλέτα μας. Όπως μπορείτε να δείτε, δεν είναι πολυτελής, αλλά είναι αρκετά μεγάλη για τις ανάγκες μας.» «Το νερό μπορεί να αποβεί πολύ επικίνδυνο στο διαστημικό σταθμό, επειδή έχουμε πολλά ηλεκτρικά κυκλώματα. Πρέπει να προσέχουμε πολύ για να μην το χύσουμε. Απλώς βάζουμε μια μικρή ποσότητα στο πανί πλυσίματός μας, όπως μπορείτε να δείτε. Και φυσικά, στο περιβάλλον μικροβαρύτητας, μπορεί να σχηματιστούν φυσαλίδες, οι οποίες επιπλέουν. Γι’ αυτό πρέπει να είμαστε πολύ προσεχτικοί. Συνήθως, αφήνουμε όλο το νερό να χυθεί απευθείας στο πανί πλυσίματός μας και το κλείνουμε αμέσως για να μη διαφύγει τίποτα. Καλημέρα από το Διεθνές Διαστημικό Σταθμό. Σήμερα εγώ, ο Φρανκ ντε Γουίν, μαζί με το διεθνές πλήρωμά μου, είμαστε έτοιμοι για μία ακόμη πολυάσχολη ημέρα γεμάτη εργασίες στο ΔΔΣ.» http://www.esa.int/esaMI/Lessons_online/SEM73K0OK7G_0.html http://www.esa.int/esaMI/Lessons_online/SEM73K0OK7G_0.html Από τα λουτρά της Οδύσσειας στα πανιά πλυσίματος στο διάστημα…

17 Ξεκίνημα της ημέρας: Προσωπική υγιεινή στο ΔΔΣ Είτε βρίσκεστε στο σπίτι, στο σχολείο ή σε διακοπές, ένα από τα πράγματα που θα πρέπει να κάνετε κάθε μέρα είναι να φροντίζετε για την προσωπική υγιεινή σας. Τι σημαίνει αυτό; Πλύσιμο, βούρτσισμα δοντιών, τουαλέτα, φρεσκοπλυμένα καθαρά ρούχα. Και οι αστροναύτες πρέπει να φροντίζουν για την προσωπική υγιεινή τους στο ΔΔΣ. Σε τόσο μικρούς χώρους, τους οποίους μερικές φορές πρέπει να μοιράζονται με έως και 13 άτομα, τα πράγματα μπορεί να γίνουν πολύ δυσάρεστα αν κάποιος δεν έχει φροντίσει για την προσωπική υγιεινή του!

18 Μπάνιο στο ΔΔΣ Οι αστροναύτες δεν κάνουν μπάνιο! Ο ΔΔΣ πρέπει να λειτουργεί όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματικά, και το νερό είναι από τα πολυτιμότερα αγαθά. Έτσι ή αλλιώς, τα «ντους» δεν είναι βολικά σε συνθήκες μειωμένης βαρύτητας, αφού το νερό απλά αιωρείται. Αντί αυτού οι αστροναύτες χρησιμοποιούν υγρές πετσέτες. Τουαλέτα στο ΔΔΣ Αν στο διάστημα όλα αιωρούνται, πώς μπορεί κάποιος να πάει στην τουαλέτα; Ζώνη καθίσματος και ζώνες για τα πόδια συγκρατούν τον αστροναύτη στο κάθισμα, για να μην φύγει προς τα επάνω, ενώ υψηλής ταχύτητας ρεύματα αέρα τραβούν τα απορρίμματα σε ειδικά δοχεία υποδοχής, που αντικαθιστούν τη λεκάνη με το καζανάκι. Τα ούρα αναμειγνύονται με άλλα απόβλητα νερού και αργότερα ανακυκλώνονται. Τα περιττώματα αποξηραίνονται, γίνεται επεξεργασία με χημικά, ώστε να αφαιρεθούν οσμές και βακτήρια, και συμπιέζονται αποθηκεύονται κατάλληλα για μετέπειτα απόρριψη. Πραγματικά ένας παράξενος τρόπος για να πηγαίνει κανείς στην τουαλέτα! Η τουαλέτα είναι σχεδιασμένη για χρήση από άνδρες και γυναίκες

19 Λούσιμο μαλλιών Οι αστροναύτες χρησιμοποιούν ειδικό σαμπουάν για να λούζουν τα μαλλιά τους. Εφαρμόζεται όπως ένα κανονικό σαμπουάν, αλλά ‘ξεπλένεται’ με μια πετσέτα. Δε χρειάζεται νερό για το ξέπλυμά του. Αυτά τα σαμπουάν πωλούνται και σε ορισμένα φαρμακεία στη Γη, επειδή είναι χρήσιμα σε ταξίδια κατά τα οποία είναι περιορισμένη η πρόσβαση σε νερό. Το σαμπουάν ‘ξεπλένεται’ με μια πετσέτα Για το βούρτσισμα των δοντιών τους, οι αστροναύτες χρησιμοποιούν κανονική οδοντόπαστα. Παίρνουν νερό από ένα δοσομετρητή νερού, αλλά δεν υπάρχει νιπτήρας για να φτύνουν. Αντ’ αυτού, φτύνουν σε ένα χαρτομάντιλο και το πετoύν. Εναλλακτικά οι αστροναύτες μπορούν να χρησιμοποιούν φαγώσιμη οδοντόπαστα. Είναι μια οδοντόπαστα ειδικά σχεδιασμένη για εξοικονόμηση νερού. Βούρτσισμα δοντιών Ακόμη και στο διάστημα θα πρέπει να βουρτσίζετε τα δόντια σας!

20 Γυμναστική, ιδρώτας και… υγρά μαντιλάκια στον Άρη Ινστιτούτο ερευνών της NASA, το οποίο μελετά κατά πόσο η μακροχρόνια παραμονή στο διάστημα επηρεάζει το ανθρώπινο σώμα, επισήμανε 50 κινδύνους για την υγεία, που μπορεί να επιφέρει ένα ταξίδι στον Άρη. Στον κατάλογο αυτόν περιλαμβάνονται κίνδυνοι για καρκίνο λόγω ακτινοβολίας, κατάθλιψη και προβλήματα των αιμοφόρων αγγείων μέχρι και σοβαροί κίνδυνοι για κατάγματα σε χέρια και πόδια λόγω απώλειας οστεϊκής μάζας που προκαλείται από την έλλειψη βαρύτητας, κάτι ανάλογο με την οστεοπόρωση. Οι αστροναύτες μπορούν να περιορίσουν ένα μέρος των αρνητικών συνεπειών που επιφέρει η έλλειψη βαρύτητας, κάνοντας γυμναστική για τουλάχιστον 2 ώρες την ημέρα. Αν και ο ίδρωτας μένει πάνω στο κορμί λόγω της έλλειψης βαρύτητας, στον ρωσικό διαστημικό σταθμό Mir οι αστροναύτες άλλαζαν ρούχα κάθε δεύτερη εβδομάδα, όταν αυτά ήταν πολύ ιδρωμένα και μύριζαν άσχημα. Κάθε δύο μήνες πετούσαν τα λερωμένα ρούχα σε ένα άδειο σκάφος που χρησίμευε ως αποθηκευτικός χώρος. Στο ταξίδι για τον Άρη η αλλαγή των ρούχων κάθε δεύτερη εβδομάδα θα είναι μια πολυτέλεια. Σε αυτό το πολύμηνο ταξίδι, η προσωπική υγιεινή θα περιοριστεί στον καθαρισμό με υγρά μαντιλάκια, αν βέβαια οι κατασκευαστές του διαστημόπλοιου δεν αποφασίσουν να εγκαταστήσουν ντους στο σκάφος. http://www.physics4u.gr/articles/2005/mars5.ht ml

21 Ο αστροναύτης της ESA Frank De Winne δείχνει πως οι αστροναύτες, που ζουν στο Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, αρχίζουν την ημέρα τους στο χώρο. Βούρτσισμα δοντιών, τουαλέτα, καθημερινές εργασίες δεν είναι και τόσο εύκολες στο διάστημα. (διάρκεια 00:05:36) Δείτε το βίντεο ακολουθώντας το σύνδεσμο: http://www.esa.int/esaMI/Lessons_online/SEM0IV3KV5G_1.html#subhead6 http://www.esa.int/esaMI/Lessons_online/SEM0IV3KV5G_1.html#subhead6

22 1ο φύλλο εργασίας Χρήσεις του νερού στην Οδύσσεια Το φύλλο εργασίας μπορεί να αξιοποιηθεί σε ομαδοσυνεργατικές μορφές μάθησης. Δραστηριότητα 1 Ο μαθητές προτείνεται να αναζητήσουν (πληκτρολογούν τις λέξεις στην ΕΥΡΕΣΗ) και να συμπληρώσουν τον πίνακα με βάση το κείμενο της Οδύσσειας http://users.thess.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/OMHROS%20ODYSSEIA/OMHROS%20ODYSSEIA.htm http://users.thess.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/OMHROS%20ODYSSEIA/OMHROS%20ODYSSEIA.htm ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΖΕΣΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΡΥΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΚΕΥΗΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑΣ ΛΟΥΤΡΟΥ ΕΠΑΛΕΙΨΗ ΜΕ «ΕΛΑΙΟΝ» - ΚΑΛΛΩΠΙΣΜΟΣ - ΝΤΥΣΙΜΟ ΑΦΟΡΜΗ ΠΑΡΟΧΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΑΡΙΘΜΟΙ ΣΤΙΧΩΝ Ὁ παῖς ἐμοῦ, δὸς ἐμοὶ δέλτον, καὶ ἄλλοι ἐν τάξει ἀποδιδοῦσιν κατὰ διαστολήν, καὶ ἐγὼ διέρχομαι ἀνάγνωοιν. εἰς βαλανεῖον ἰτέον. ἦν γάρ. τότε προσέρχομαι καὶ ἐκέλευσα ἀρθῆναι σαβάνια. καὶ ἠκολόυθησα. τότε ἔδραμον, ἤδη ἐρχόμενος εἰς βαλανεῖον. Hermeneumata Pseudodositheana, ca. 280 p. Chr. n. Puer meus, da mihi tabulam, et alii in ordine reddunt ad distinctum, et ego transeo lectionem. in balneum eundum. erat enim. tunc accedo et iussi tolli sabana. et secutus sum. tunc cucurri, iam veniens in balneum. Αναζητήστε τη σημασία της λέξης βαλλανείον στο σύνδεσμο : http://www.greek- language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/search.htmlhttp://www.greek- language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/search.html Δραστηριότητα 2 Αφού συμπληρώσετε τον πίνακα της πρώτης δραστηριότητας, να συντάξετε ένα σχετικά σύντομο πολυτροπικό κείμενο, όπου, με την καθοδήγηση του διδάσκοντος, να παρουσιάσετε τα συμπεράσματά των ερευνών σας σχετικά με την προσωπική υγιεινή και τον τρόπο διαχείρισης του νερού από τους ανθρώπους της Γεωμετρικής περιόδου, καθώς και τις διαφορές με τη σύγχρονη και τη διαστημική.

23 Α) Πόσο νερό χρειάζεστε; 1.Καθορίστε τις χρήσεις του νερού (κάντε μια λίστα). 2.Βρείτε πόσο νερό χρησιμοποιείτε κάθε ημέρα. [Οδηγία: Όταν βουρτσίσετε τα δόντια σας, μαζέψτε το νερό που χρησιμοποιήσατε στο νεροχύτη, σημαδέψτε τη στάθμη του νερού με ένα μολύβι. Αφού αδειάσετε το νεροχύτη, γεμίστε τον και πάλι μέχρι το σημάδι με μια μεζούρα λίτρου. Με τον τρόπο αυτό μπορείτε να βρείτε βήμα-βήμα πόσο νερό ξοδεύετε για το βούρτσισμα των δοντιών σας.] 3.Κάντε προτάσεις για τη μείωση της κατανάλωσης νερού στο ΔΔΣ καθώς και στην καθημερινή σας ζωή. Β) Διερευνήστε πώς χρησιμοποιούν άλλοι άνθρωποι το νερό 1.Κάντε μια έρευνα για τη σχέση των ανθρώπων με το νερό (για παράδειγμα, πόσο νερό χρησιμοποιούν, πόσο συχνά κάνουν ντους, ποια είναι η άποψή τους για την εξοικονόμηση νερού…). Επιλέξτε τα άτομα που θα την πραγματοποιήσουν και καθορίστε τις ερωτήσεις της έρευνας. (Μια ενδιαφέρουσα ερώτηση θα ήταν: Υπάρχουν διαφορές στη χρήση του νερού μεταξύ των διαφόρων ατόμων ενός τόπου;) 2.Αναλύστε και σχολιάστε τα αποτελέσματα. 3.Δώστε παραδείγματα διαφορετικών χρήσεων του νερού σε διάφορους λαούς. 4.Σε πολλά μέρη του κόσμου υπάρχει περιορισμένη πρόσβαση σε πόσιμο νερό. Ποιοι είναι οι λόγοι γι’ αυτό; Ποιες είναι οι πιθανές επιπτώσεις στη ζωή των ανθρώπων αυτών των περιοχών; Τι μπορεί να γίνει για τη βελτίωση των συνθηκών; 2ο φύλλο εργασίας Χρήσεις του νερού στο σήμερα Το φύλλο εργασίας μπορεί να αξιοποιηθεί σε ατομικές ή ομαδοσυνεργατικές μορφές μάθησης.

24 3ο φύλλο εργασίας Χρήσεις του νερού στο διάστημα Το φύλλο εργασίας μπορεί να αξιοποιηθεί σε ατομικές ή ομαδοσυνεργατικές μορφές μάθησης. Δραστηριότητα 1 Το νερό σχηματίζει σφαίρες σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας στο διάστημα Μπορείτε να δείτε πώς ένα υγρό σχηματίζει σφαίρες, ρίχνοντας λίγες σταγόνες χρωματισμένου νερού σε ένα βάζο με λάδι. Για παράδειγμα, χρησιμοποιήστε ελαιόλαδο και αναμίξτε κάποιο χρώμα μαγειρικής με νερό. Με αυτό τον τρόπο είναι πιο εύκολο να βλέπετε το νερό όταν πέφτει μέσα στο λάδι. Φανταστείτε  Να κάνετε ντους στο ΔΔΣ  Να ρίχνετε νερό σε ένα νεροχύτη στο ΔΔΣ  Να πίνετε από ένα κύπελλο στο ΔΔΣ Σχεδιάστε ή εξηγήστε με λέξεις αυτό που πιστεύετε ότι θα συμβεί.

25 Δραστηριότητα 2 Σχεδιάστε ένα λουτρό του ΔΔΣ Σχεδιάστε ή περιγράψτε στον επεξεργαστή κειμένου του υπολογιστή σας ένα κιτ προσωπικής υγιεινής και ένα σύστημα αποθήκευσης λουτρού για το ΔΔΣ. Το κιτ υγιεινής θα πρέπει να είναι μικρό σε μέγεθος και όσο το δυνατόν πιο ελαφρύ. Το σύστημα αποθήκευσης θα πρέπει να εξασφαλίζει ότι το κιτ και όλα τα αντικείμενα δε θα παρασύρονται αιωρούμενα. Βρείτε διάφορα υλικά που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να ικανοποιήσετε τις ανάγκες που προκύπτουν σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας. Κατάλληλα προϊόντα που μπορούν να συμπεριληφθούν στο κιτ είναι διαθέσιμα στο τοπικό σας φαρμακείο. Η υγιεινή είναι σημαντική στο ΔΔΣ Tο Ρωσικό κιτ υγιεινής για χρήση στο ΔΔΣ