ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ

Παρουσίαση με θέμα: "ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ
PROJECT Β1 ΛΥΚΕΙΟΥ ΝΕΟΧΩΡΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

2 ΓΝΩΡΙΖΕΤΕ ΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ ?

3 ΓΝΩΡΙΖΕΤΕ ΤΙΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥΣ ΤΗΣ ΒΥΖ ΑΝΤΙΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ?

4 ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ Με τον όρο Βυζαντινή τέχνη αναφερόμαστε γενικά στην καλλιτεχνική παραγωγή και έκφραση που αναπτύχθηκε την περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας  μεταξύ του 4ο ου αιώνα και της άλωσης της Κωνσταντινούπολης το 1453. Η βυζαντινή τέχνη θεωρείται πως γεννήθηκε αρχικά στην πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας Κωνσταντινούπολη, αλλά επεκτάθηκε στο μεγαλύτερο τμήμα του μεσογειακού κόσμου και ανατολικά ως την Αρμενία. Υπήρξε αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης αφενός της αρχαίας ελληνικής  παράδοσης και αφετέρου της ανατολικής επίδρασης και θρησκευτικότητας. Με την επικράτηση του Χριστιανισμού, η βυζαντινή τεχνοτροπία χαρακτηρίζεται από τα στοιχεία μιας αμιγώς θρησκευτικής τέχνης, σκοπός της οποίας δεν είναι τόσο η αναζήτηση του κάλλους και της αρμονίας όσο η εσωτερικότητα, ο συμβολισμός και η υποβολή της θρησκευτικής συγκίνησης.

5 Στη ζωγραφική, αν και διατηρείται αρχικά η ελληνιστική θεματολογία (τοπία και συμβολικές αναπαραστάσεις), σταδιακά -- και ειδικότερα στις ανατολικές επαρχίες της αυτοκρατορίας -- αρχίζουν να διακρίνονται και αυστηρά θρησκευτικά θέματα. Χαρακτηριστικό δείγμα παλαιοχριστιανικής ζωγραφικής αποτελούν οι εικόνες, οι τοιχογραφίες και τα διακοσμητικά ψηφιδωτά διαφόρων ναών. Ειδικότερα τα τελευταία, αν και είχαν πρωτοεμφανιστεί και διαμορφωθεί κατά τον 5ο αιώνα π.Χ., κατά τη βυζαντινή περίοδο θεωρείται πως φθάνουν στην μεγαλύτερη ακμή τους. Αρχικά γινόταν χρήση των ψηφιδωτών για την κάλυψη επιφανειών, όπως δαπέδων κατοικιών, ανακτόρων ή ναών καθώς και εσωτερικών τοίχων των εκκλησιαστικών ναών. Η θεματολογία της διακόσμησης περιλαμβάνει κυρίως θρησκευτικά σύμβολα και θέματα από την Αγία Γραφή, ενώ σπανιότερα απεικονίζονται μυθολογικά αλληγορικά θέματα.

6 Την περίοδο της ύφεσης που παρατηρήθηκε στα χρόνια της εικονομαχίας, διαδέχεται η μεγάλη ακμή της βυζαντινής τέχνης στα χρόνια της Μακεδονικής δυναστείας. Σε αυτή την περίοδο, αναπτύσσεται ιδιαίτερα η αρχιτεκτονική, ενώ επικρατεί ο σταυροειδής με τρούλο ναός, χωρίς να απουσιάζει ωστόσο και ο προγενέστερος τύπος της βασιλικής. Οι εκκλησιαστικοί ναοί διακρίνονται από μεγαλύτερη κομψότητα και είναι λιγότερο λιτοί, χωρίς όμως να αποκλίνουν από τον κυρίως σκοπό της πρόκλησης μίας πνευματικής ανάτασης στους πιστούς. Ένας ακόμα τύπος που εμφανίζεται αυτή την περίοδο είναι ο οκταγωνικός, του οποίου η ονομασία προέρχεται από τη στήριξη του τρούλου που είναι οκταγωνική.

7 Υστεροβυζαντινή περίοδος
Υστεροβυζαντινή περίοδος  Η ύστερη βυζαντινή τέχνη οριοθετείται από την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους και εκτείνεται χρονικά ως την άλωση της. Την περίοδο αυτή, το Βυζάντιο παύει να αποτελεί το ισχυρό πολιτικό και πολιτιστικό κέντρο της μεσοβυζαντινή εποχή. Οι αρχιτεκτονικοί τύποι δεν διαφοροποιούνται αισθητά από τα παραδείγματα των προγενέστερων εποχών. Κύριο χαρακτηριστικό τους είναι η μεγαλύτερη ποικιλομορφία, η οποία εκδηλώνεται με τη δημιουργία συνδυαστικών τύπων. Τα είδη ναών που απαντούν κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο είναι η βασιλική, ο σταυροειδής εγγεγραμμένος τύπος με τρούλο, ο οκταγωνικός, ο μικτός τύπος και ο σταυρεπίστεγος. Επιπλέον, σε ορισμένα μνημεία, αναγνωρίζονται μορφολογικές επιδράσεις της γοτθικής αρχιτεκτονικής που οφείλονται κυρίως στην επιρροή των Φράγκων, με χαρακτηριστικότερο στοιχείο τις οξυκόρυφες αψίδες.

8 Οι εικονογραφίες της εποχής ακολουθούν τα πρότυπα της μεσοβυζαντινή εποχής, ενώ παράλληλα εμπλουτίζονται προοδευτικά με θέματα από την παιδική ηλικία και τα πάθη του Χριστού ή το βίο της Παναγίας. Συνηθίζεται επίσης η χρήση παραστάσεων της Παλαιάς Διαθήκης που θεωρούνται ότι προεικονίζουν την Καινή Διαθήκη. Στη ζωγραφική αυτής περιόδου, εμφανίζονται πιο έντονα φυσιοκρατικά στοιχεία, ενώ αρκετοί καλλιτέχνες επιδιώκουν σταδιακά μία περισσότερο υποκειμενική απόδοση των παραδοσιακών θεμάτων που αναπτύσσουν, με αποτέλεσμα να τονίζονται οι εκφράσεις των προσώπων ή οι κινήσεις των μορφών που απεικονίζονται. Κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο η τέχνη της φορητής εικόνας φτάνει στη μεγαλύτερή της ακμή, με πολλές εικόνες να σώζονται μέχρι σήμερα. H Δυναστεία των Παλαιολόγων που ξεκινά το 1259, αποτελεί ίσως την τελευταία άνθηση της βυζαντινής τέχνης, κυρίως διότι κατά αυτή την περίοδο εντείνεται η αλληλεπίδραση μεταξύ βυζαντινών και Ιταλών καλλιτεχνών.

9 ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑ Στην Αιτωλοακαρνανία έχει αποκαλυφθεί ένας σηµαντικός αριθµός παλαιοχριστιανικών βασιλικών, είτε σε ερειπιώδη µορφή, είτε σαν πρότερη φάση βυζαντινών και µεταβυζαντινών ναών. Ένας αριθµός βασιλικών έχει έρθει στο φως, είτε κατά τη διάρκεια ανασκαφών είτε κατά τη διάρκεια οικοδοµικών εργασιών, κυρίως στη Ναύπακτο. Σηµαντικότερες είναι οι βασιλικές της Ναυπάκτου , της Φοινικιάς Μεσολογγίου, της Κάτω Βασιλικής και της Αγίας Σοφίας Μύτικα και οι όρθιες, αν και συρρικνωµένες στο µεσαίο κλίτος, βασιλικές του Αγίου Γεωργίου Ευηνοχωρίου, της Επισκοπής Μάστρου , του Κάστρου της Παραβόλας και της Μεγάλης Χώρας Αγρινίου. Προχωρώντας στον 13ο αιώνα βλέπουµε την επίδραση της παλαιολόγειας τέχνης σε µνηµεία της περιοχής. (Άγιος Ανδρέας των Χαλκιοπούλων στο Βάλτο , Άγιοι Απόστολοι της Νεροµάνας , Ελεούσα Άνω Μυρτιάς). Στον ναό των Αγίων Αποστόλων της Νεροµάνας κυρίως , αλλά και νωρίτερα στο χωριό Χαλκιόπουλοι η τέχνη της επαρχιακής Αιτωλοακαρνανίας αγγίζει τη µεγάλη τέχνη των αστικών κέντρων. Περί το 1450 η ∆υτική Στερεά , κατακτήθηκε από τους Τούρκους . Το 1460 παραδόθηκε το τελευταίο οχυρό της Αιτωλικής ενδοχώρας , το Αγγελόκαστρο.

10 ΕΥΗΝΟΣ Μετά τη γέφυρα του Εύηνου ή Φίδαρη πολύ κοντά στην δεξιά όχθη του ποταµού βλέπουµε, όρθια κατά το µέσο κλίτος της, την σηµαντική παλαιοχριστιανική βασιλική του Αγίου Γεωργίου, ένα εκτεταµένο σε µήκος παλαιοχριστιανικό συγκρότηµα που δεν έχει ακόµη ανασκαφεί. Είναι όµως επισκέψιµο το διατηρηµένο τµήµα του µνηµείου, στην αψίδα του οποίου υπάρχουν υπολείµµατα βυζαντινών τοιχογραφιών.

11 ΒΟΥΚΑΤΙΟ (ΚΑΣΤΡΟ ΠΑΡΑΒΟΛΑΣ)
Στη βόρεια όχθη της λίμνης Τριχωνίδας, κοντά στην Παραβόλα, πάνω σε ένα ύψωμα δίπλα στο σύγχρονο νεκροταφείο και τη βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας του Κάστρου (Κοίμηση της Θεοτόκου), δεσπόζουν επιβλητικά τα τείχη της αρχαίας πόλης. Είναι το Βουκάτιο, φρούριο και οικισμός, και αυτά που σώζονται σήμερα είναι τα τείχη της ακρόπολης με στρογγυλούς πύργους και τμήμα του περιβόλου των τειχών της πόλης που απλώνονταν  χαμηλότερα. Τα τείχη είναι κτίσματα του 4ου αι. π.Χ. ενώ οι ημικυκλικοί και τετράγωνοι πύργοι είναι των βυζαντινών χρόνων. Ο καλύτερα διατηρημένος πύργος σώζει είκοσι δόμους, τρία παράθυρα και δύο πόρτες.

12

13 ΚΑΤΩ ΒΑΣΙΛΙΚΗ Η ανασκαφή της παλαιοχριστιανικής βασιλικής στο λόφο της Αγίας Τριάδος Κάτω Βασιλικής Ναυπακτίας, από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, έφερε στο φως ένα τεράστιο επισκοπικό ναό του 6ου αιώνα, που με το μέγεθος παραπέμπει στην πυκνότητα του χριστιανικού πληθυσμού.

14 ΕΠΙΣΚΟΠΗ ΜΑΣΤΡΟΥ Ο Άγιος Ιωάννης ο Ριγανάς ρίσκεται στο λόφο της Επισκοπής Όπως δείχνουν τα ίχνη ο ναός αρχικά ήταν :τρίκλιτη βασιλική με νάρθηκα χωρίς τις αψίδες που χρονολογείται στον 6ο αι. μ. Χ. Η στέγη του βορείου, νοτίου κλίτους και του νάρθηκα ήταν επικλινής ενώ η στέγη του υπερυψωμένου μεσαίου κλίτους που διατηρείται, ήταν αμφικλινής. Στη βόρεια και νότια πλευρά του κλίτους υπήρχαν τοξωτά παράθυρα. Το μεσαίο κλίτος στην ανατολική πλευρά απέληγε σε ημικυκλική αψίδα με τρίλοβο παράθυρο. Οι αψίδες των δύο άλλων κλιτών ήταν μικρότερες και είχαν μονόλοβα παράθυρα. Το ιερό φωτιζόταν από μεγάλο παράθυρο της κόγχης. Στο εσωτερικό της κόγχης υπήρχε το σύνθρονο. Στις παραστάδες των θυρών και στα κατώτερα μέρη του τοίχου υπήρχαν μεγάλοι λίθοι που ίσως μεταφέρθηκαν από το αρχαίο τείχος της πόλης Παιάνιο που βρισκόταν στον σημερινό Παλιόκαστρο της περιοχής της Μάστρου.

15 Αργότερα ίσως μετά από κατολίσθηση χτίστηκε τοίχος αντιστήριξης με αποτέλεσμα να κλείσουν όλα τα παράθυρα στο βόρειο κλίτος και στα επόμενα χρόνια χτίστηκαν όλα τα ανοίγματα. Επίσης δημιουργήθηκε ανάμεσα στο βόρειο κλίτος και το ιερό μικρός χώρος που χρησίμευε ως πρόθεση. Ο ναός από τρίκλιτος απέμεινε μονόκλιτος. Σήμερα δεν υπάρχει ο νάρθηκας και από το ψηφιδωτό του δαπέδου έχει διασωθεί ένα μικρό τμήμα στο ιερό και στο ναό. Ο ναός είχε τοιχογραφίες από 12ο και 13ο αι. που έχουν καταστραφεί από τις βροχές. Στην κόγχη διακρίνεται η Πλατυτέρα μεταξύ δύο ολόσωμων αγγέλων με αυτοκρατορικές στολές. Στο δυτικό μέρος του νοτίου τοίχου σώζονται ίχνη επτά ολόσωμων αγίων και της σκηνής της Προδοσίας. Στα 1969 η Αρχαιολογική Υπηρεσία ανέλαβε τη συντήρηση: τοποθετήθηκε νέα στέγη με παλαιά κεραμίδια. Στερεώθηκε και καθαρίστηκε ό,τι διασώθηκε από τις τοιχογραφίες.

16 ΜΥΤΙΚΑΣ Πριν από το Μύτικα σώζονται τα ερείπια της παλαιοχριστιανικής βασιλικής της Αγίας Σοφίας, η οποία λειτουργούσε και κατά τη µεσοβυζαντινή εποχή Δυτικά του Μύτικα βρίσκεται ο σπηλαιώδης ναός της Αγίας Ελεούσας µε τοιχογραφίες του 12ου –13ου αιώνα. Ο ναός είναι κτισμένος σε σπηλιά που βρίσκεται σε δυσπρόσιτη πλαγιά των Ακαρνανικών, βορειοδυτικά του Μύτικα και πάνω από τη παραλιακή τοποθεσία "Βούλκος". Το ιερό βρίσκεται χαμηλότερα από το επίπεδο της υπόλοιπης σπηλιάς και χωρίζεται με χαμηλό πέτρινο θωράκιο.

17 Από το εικονογραφικό πρόγραμμα σώζεται στο τεταρτοσφαίριο της κόγχης τμήμα της πλατυτέρας με τον Αρχάγγελο Μιχαήλ στα αριστερά. Η Παναγία, απ' όσο μπορούμε να διακρίνουμε από το τμήμα που σώζεται, είναι ένθρονη στον τύπο της Οδηγήτριας και κρατεί στα γόνατά της τον Ιησού Χριστό που ευλογεί. Ο Αρχάγγελος Γαβριήλ στα δεξιά έχει καταστραφεί. Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ εικονίζεται ολόσωμος φορώντας στιχάριο διακοσμημένο με περιλαίμιο, στη μέση, στο κάτω μέρος και στον "ποταμό" με λίθους και ρόμβους. Στο δεξιό χέρι κρατεί ράβδο και απλώνει το αριστερό προς την Παναγία. Κρατεί τη σφαίρα με το σταυρό ζωγραφισμένο επάνω σε βαθμιδωτή βάση. Από το αριστερό του χέρι κρέμεται η άκρη σχηματοποιημένου ιματίου. Το πρόσωπο είναι εκφραστικό. Μαλλιά σγουρά, μεγάλα ορθάνοιχτα μάτια, ίσια μύτη, μικρό στόμα, στρογγυλό σαγόνι. Ασυνήθιστο είναι το σχήμα που παίρνουν οι φτερούγες. Μεγάλες, ανοιχτές με μαύρες και άσπρες γραμμώσεις και με ξεχωριστό πριονωτό τρόπο στο μέσα μέρος τονίζουν ακόμα περισσότερο το κοντό σώμα του Αρχαγγέλου. Η παράσταση της Πλατυτέρας χρονολογήται στα τέλη του 12ου αιώνα.

18 ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ ΜΥΤΙΚΑ Το μνημείο βρίσκεται 2 περίπου χιλιόμετρα ανατολικά του Μύτικα. Πρόκειται για ερείπια μεγάλης τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής με νάρθηκα και ημικυκλική αψίδα που διατηρείται σε ύψος 3μ. από τη σημερινή επιφάνεια του εδάφους. Η είσοδος ήταν από τα πλάγια του νάρθηκα, μπροστά από τις θύρες του οποίου υπήρχαν πρόπυλα, καμπυλόπλευρο βόρεια και ορθογώνιο νότια. Το κεντρικό κλίτος χωρίζοταν από τα πλάγια με κιονοστοιχίες εφτά αρράβδωτων κιόνων, που στηρίζοταν σε στυλοβάτες και γεφυρώνοταν μεταξύ τους με πλίνθινα τόξα. Το δάπεδο του πρεσβυτερίου καλυπτόταν με μαρμαροθετήματα, ενώ ο κύριος ναός ήταν στρωμένος με ορθογώνιες λίθινες πλάκες.

19 ΜΕΓΑΛΗ ΧΩΡΑ (ΑΓΡΙΝΙΟ) Στη Μεγάλη Χώρα (Ζαπάντι) βρίσκεται ο ναός της Κοίµησης της Θεοτόκου. Ο κοιµητηριακός ναός είναι το µόνο ορατό σηµείο της παλαιοχριστιανικής και βυζαντινής Μ.Χώρας. Σήµερα είναι µονόκλιτη βασιλική που κτίστηκε πάνω στο ανατολικό µέρος του µεσαίου κλίτους παλαιοχριστιανικής Βασιλικής. Στην παλιά βασιλική ανήκει και η µεγαλοπρεπείς αψίδα. Ο περιορισµός στο µεσαίο κλίτος µάλλον έγινε τον 13ο αιώνα στην εποχή του ∆εσποτάτου. Φαίνεται ότι τον 16ο αιώνα ο ναός αγιογραφήθηκε. Στο λιθόκτιστο τέµπλο σώζονται δυο εξαίρετες αγιογραφίες των κορυφαίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου και παράπλευρα της Αγίας Μαρίνας , που χρονολογούνται την ίδια εποχή.

20 ΑΕΤΟΣ Απέναντι ακριβώς από τη θέση που είναι σήμερα κτισμένο το χωριό του Αετού, στη κορυφή απόκρημνου λόφου, είναι κτισμένο το ομώνυμο φρούριο. Πρέπει να κτίστηκε ανάμεσα στους 4ο και 6ο μ.Χ. αιώνες, μαζί με το χωριό του Αετού όταν οι βαρβαρικές επιδρομές βρισκόταν στο αποκορύφωμά τους και θεωρούταν εξόχως οχυρό κυρίως λόγω της θέσεώς του.

21 Η θέση του στο εσωτερικό της Ακαρνανίας εξασφάλιζε φυσική προστασία από τους επιδρομείς, είναι δε επιπλέον κτισμένο στο τέλος περίπου της διαδρομής από Μύτικα - Κανδήλα - Βάρνακα - Αρχοντοχώρι- Αετό - Κατούνα και έδινε τη δυνατότητα στους κατόχους του να ελέγχουν το πέρασμα αυτό, που στα χρόνια του μεσαίωνα ήταν η κύρια οδός από τα δυτικά παράλια της Ακαρνανίας προς την ενδοχώρα. Ακολουθώντας τη πορεία των υπόλοιπων περιοχών της Ακαρνανίας ήταν στη κατοχή των Βυζαντινών μέχρι την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους στα Πέρασε στη συνέχεια στους Δεσπότες της Ηπείρου περίπου μέχρι το 1340, ύστερα στους Σέρβους και αργότερα στους Αλβανούς. Στα 1399 ο Κάρολος Τόκο ανέθεσε στον Μάνο Μηλιαρέση από τη Σικελία την κατάληψη του φρουρίου του Αετού πράγμα που ο τελευταίος κατάφερε. Έτσι το φρούριο πέρασε στους Φράγκους πρίγκιπες του οίκου της Κεφαλονιάς. Στα 1460 μαζί με τα φρούρια στο Αγγελόκαστρο και στο Βάρνακα καταλήφθηκε από τους Τούρκους, στη κατοχή των οποίων έμεινε μέχρι την επανάσταση του 1821.

22 Όπως μπορούμε να διακρίνουμε σήμερα αποτελούταν από δύο διαζώματα με καλύτερα διατηρημένο το εσωτερικό. Σώζεται τμήμα πύργου στην ανατολική πλευρά του φρουρίου, ο οποίος διατηρεί ίχνη από τον αρχικό κεραμοπλαστικό διάκοσμο. Οι τοίχοι έχουν κατασκευαστεί από ακανόνιστους πωρόλιθους της περιοχής, ενώ στα κενά ανάμεσα στις πέτρες και στους αρμούς χρησιμοποιήθηκαν θραύσματα πλίνθων.

23 Τέλος σώζονται αρκετά καμαροσκέπαστα δωμάτια, τα περισσότερα σήμερα κάτω από το έδαφος. Στις καμάρες έχουν χρησιμοποιηθεί ελαφρά επεξεργασμένες πέτρες και σε αρκετά σημεία πλίνθοι. Δυστυχώς το μνημείο δεν έχει συντηρηθεί ποτέ και έχει υποστεί σημαντικές φθορές. Επιπλέον δεν έχει γίνει ποτέ σε αυτό σκαφική έρευνα για την ανάδειξή του εκτός από λαθρανασκαφές που το καταστρέφουν περισσότερο.

24 ΒΟΝΙΤΣΑ Η πόλη άρχισε να αναπτύσσεται από πρώιµα βυζαντινά χρόνια ελέγχοντας την πρόσβαση προς την διάβαση του Ακτίου και αποτελώντας σηµαντικό λιµάνι εξαγωγικού εµπορίου. Ο αυτοκράτορας Αλέξιος Α΄ ο Κοµνηνός την προίκισε µε προνόµια. Ιδιαίτερη σηµασία απέκτησε µε την ίδρυση του ∆εσποτάτου της Ηπείρου για την ασφάλεια της παραλιακής ζώνης του. Το 1280 καταλήφθηκε από µισθοφόρους του Βασιλείου της Νεάπολης. Ο δεσπότης Νικηφόρος Α΄ την έδωσε ως προίκα στον Φίλλιπο του Τάραντα, γιο του Βασιλιά της Νεάπολης, επισηµοποιώντας έτσι την κατοχή της. Το 1314 βρέθηκε σε ελληνικά χέρια. Οι Τούρκοι την κατέλαβαν το 1479.

25 Μέσα στο κάστρο σώζεται η µεσοβυζαντινή εκκλησία της Αγία Σοφίας, σε σχήµα ελευθέρου σταυρού και πρότυπο ίσως για τις προαναφερόµενες µεταβυζαντινές εκκλησίες. Αξιοµνηµόνευτο είναι το τέµπλο του ναού του Αγίου Σπυρίδωνα στη Βόνιτσα. Είναι έργο µάλλον εργαστηρίου της Ζακύνθου ή της Κέρκυρα, µε επιδράσεις της βενετσιάνικης τέχνης, όπως τα δυο λιοντάρια που στηρίζουν το σταυρό του.

26 ΠΑΝΑΓΙΑ ΑΛΙΧΝΙΩΤΙΣΣΑ ΒΟΝΙΤΣΑ

27 ΣΤΑΜΝΑ Βορειότερα από το χωριό Γουριά, αριστερά του δρόµου, υπάρχει ο µεσαιωνικός οικισµός της Σταµνάς. Πολύ κοντά στον οικισµό βρίσκεται αξιολογότατος µικρός ναός, σε σχήµα ελεύθερου σταυρού, που διασώζει ανεικονικό διάκοσµο και χρονολογείται στα τέλη του 9ου ή στις αρχές του 10ου αιώνα και λίγο πιο µακριά ένα συγκρότηµα µε δύο Εκκλησίες που χρονολογούνται στον 10ο αιώνα (τοποθεσία '' ∆ύο κλησίες'').

28 ΜΑΥΡΙΚΑΣ (ΑΓΡΙΝΙΟ) Ο ναός της Αγίας Τριάδας του Μαύρικα, σε σχήµα ελεύθερου, που είναι µισοβυθισµένος στο νερό , χρονολογείται τον 9ο –10ο αιώνα.

29 ΓΑΥΡΟΛΙΜΝΗ Στην περιοχή της Γαυρολίµνης, 2 χιλιόµετρα έξω από το χωριό βρίσκεται ο βυζαντινός Ναός της Παναγιάς Παναξιώτισσας του τέλους του 10ου αιώνα . Ο ναός είναι σταυρεπίστεγος µε τρούλο. Ο όγκος του διαµορφώνεται µε δίρριχτες και µονόριχτες στέγες. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί ο κεραµοπλάστικός του διάκοσµος (σχέδια µε κεραµικές πλάκες) που καλύπτει ιδιαίτερα τον τρούλο του. Είναι το καλύτερο δείγµα της βυζαντινής ναοδοµικής παράδοσης στην περιοχή.

30 Πέριξ του ναού βρέθηκαν κατά τη διάρκεια ερευνών 13 γλυπτά αρχιτεκτονικά μέλη των Παλαιοχριστιανικών χρόνων. Φαίνεται επομένως πως το Μεσοβυζαντινό μνημείο χτίστηκε πάνω στα ερείπια προϋπάρχουσας παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Στον περιβάλλοντα χώρο του ναού υπάρχουν τα λείψανα κτιρίων που ανήκουν στους λειτουργικούς χώρους της μονής. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το ερειπωμένο λιοτρίβι που βρίσκεται κοντά στο ναό, το οποίο λειτουργούσε περίπου μέχρι το 1960.

31 ΚΕΦΑΛΟΒΡΥΣΟ Στο ύψος του Κεφαλόβρυσου δεξιά, στη νότια ορθοπλαγιά του Αράκυνθου, βλέπουµε τη σπηλιά του Αγίου Νικολάου του Κρεµαστού. Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα σπηλαιώδη μοναστήρια του ελλαδικού χώρου με μοναδικές τοιχογραφίες – βραχογραφίες.

32 Μικρό σπήλαιο, επίσης με εξαιρετικές και σπάνιες τοιχογραφίες σώζεται 20 μ. βορειότερα. Στο εσωτερικό του μεγάλου σπηλαίου υπάρχει λιθόκτιστο τέμπλο που χωρίζει το σπήλαιο σε ιερό και κυρίως ναό, στο κέντρο του οποίου σώζεται στέρνα που συγκέντρωνε τα νερά της βροχής.

33 Το σπουδαίο αυτό μοναστικό κέντρο διέθετε κατά τη βυζαντινή εποχή βιβλιογραφικό εργαστήριο αντιγραφής κωδίκων (scriptorium) και εξ ίσου πλούσια βιβλιοθήκη. Χειρόγραφα από τον Άγιο Νικόλαο τον Κρεμαστό σώζονται σήμερα σε βιβλιοθήκες της Δυτικής Ευρώπης. Το εικονογραφικό πρόγραμμα είναι μοναδικό.

34 Τα δύο σπήλαια διακοσμούνται με έξοχες τοιχογραφίες-βραχογραφίες της λεγόμενης καππαδοκικής τέχνης, που φανερώνουν τη σύνδεση της Αιτωλίας και της Ακαρνανίας με την Καππαδοκία, τη Μικρά Ασία και την Κωνσταντινούπολη. Οι τοιχογραφίες χρονολογούνται από τον 10ο έως τον 13ο αιώνα. Στα δύο σπήλαια του χώρου διασώζονται εξαιρετικής τέχνης τοιχογραφίες του 12ου ή 13ου αιώνα. Το µοναστικό αυτό κέντρο άκµασε από το 10ο έως τον 13ο αιώνα, ενώ οι τελευταίες τοιχογραφίες είναι της εποχής του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Από το αντιγραφικό εργαστήρι που προέρχεται ο χειρόγραφος κώδικας ChristChurch 33 του 1172 της βιβλιοθήκης της Οξφόρδης.

35 ΔΕΡΒΕΚΙΣΤΑ Στην Ανάληψη (∆ερβεκιστα) ανατολικά του Θέρµου βρίσκεται η Μονή του Ιωάννη του Πρόδροµου. Σύµφωνα µε πατριαρχικό σιγίλλιο χρονολογείται το 12ο αιώνα. Ο ναός είναι σταυρεπίστεγος µε τρούλο και καµάρες στις κεραίες. Η σηµερινή µορφή του ανάγεται στο Το τέµπλο είναι διακοσµηµένο µε φυτικά θέµατα και χρονολογείται το Κοντά στην Μονή υπάρχει η κρήνη του µοναστηριού (του 1802), δωρεά του κλέφτη Βουνόρτα. Στη Μονή υπήρχε πλούσια βιβλιοθήκη χειρογράφων και παλιών βιβλίων, από τα οποία διασώθηκε ένα αργυρεπένδυτο Ευαγγέλιο του 1697.

36 Ι. Μ. ΙΩΑΝΝΗ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ ΑΝΑΛΗΨΗΣ ΘΕΡΜΟΥ

37 ΒΑΡΑΣΟΒΑ Η Βαράσοβα στη βυζαντινή εποχή ήταν το κέντρο µοναχισµού και ασκητισµού. Μαρτυρείται µεγάλος αριθµός εκκλησιών, ερειπωµένων µονών και αρκετά σπηλαιώδη ασκητήρια στη νότια ορθοπλαγιά. Το πλέον αξιόλογο είναι αυτό των Αγίων Πατέρων µε εικονογράφηση του 10ου και 11ου αιώνα. Σηµαντικότεροι ναοί είναι του Αγίου ∆ηµητρίου του 11ου αιώνα στην Κάτω Βασιλική, όπου στο λόφο της Αγίας τριάδας ανασκάπτεται µεγάλο παλαιοχριστιανικό συγκρότηµα µε βασιλική, τα ερείπια του Αγίου Νικολάου στην ∆υτική πλευρά, ο Άγιος Νικόλαος στο Κρυονέρι και ο Άγιος Πέτρος στο Περιθώρι. ∆ίκαια η Βαράσοβα χαρακτηρίστηκε ως Άγιο Όρος της Αιτωλίας . Αναφέρονται περίπου 72 εκκλησάκια στον ευρύτερο χώρο.

38 ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΒΑΡΑΣΟΒΑΣ
Τόπος ιερός, ιστορικός, εντυπωσιακός με το σπήλαιο του Αγίου Νικολάου ένα μοναδικό μνημείο στον ελλαδικό χώρο. Ένα πλήρες μοναστήρι μέσα σε σπήλαιο, με διώροφα κελιά, τριώροφο πύργο, μικρότερο σπήλαιο «εγκλείστρας» με την εστία και το φωτάναμα, ναΐσκο στο κέντρο, κοιμητήριο στο οποίο εντοπίστηκαν εκατοντάδες σκελετοί

39 ΕΓΚΛΕΙΣΤΡΑ Η Εγκλείστρα του Αγίου Νικολάου της νότιας Βαράσοβας του 10ου αιώνα, στην οποία συνεχίζεται η ανασκαφή, φανερώνει, πέρα από την άσκηση, ανατολικούς τρόπους λειτουργικής ζωής και καλλιτεχνικής εμπειρίας. Η «Καππαδοκική τέχνη» εμφανίζεται στα σπήλαια της Αιτωλίας (Άγιος Νικόλαος Κρεμαστός, Άγιοι Πατέρες Βαράσοβας) και ενώνει το Βυζάντιο με την Κάτω Ιταλία.

40 ΠΑΝΑΓΙΑ ΜΥΡΤΙΔΙΩΤΙΣΣΑ
ΠΑΝΑΓΙΑ ΜΥΡΤΙΔΙΩΤΙΣΣΑ

41 ΠΑΝΑΓΙΑ ΜΥΡΤΙΔΙΩΤΙΣΣΑ
Το Μοναστήρι της Παναγιάς Μυρτιδιώτισσας ή απλά της Μυρτιάς είναι ένα από τα σηµαντικότερα βυζαντινά µνηµεία της Ελλάδας. Το καθολικό της είναι διµερές. Το σηµερινό ιερό δεν είναι τίποτε άλλό παρά ο παλιότερος ναΐσκος του 11ου –12ου αιώνα. Αµέσως δυτικά του προσκολλήθηκε το 16ο αιώνα ο νεότερος σταυροειδής εγγεγραµµένος ναός που επεκτάθηκε προς τα ∆υτικά µε την προσθήκη νάρθηκα το 17ο αιώνα. Ο ναός είναι κατάγραφος µε τοιχογραφίες του 12ου ή 13ου αιώνα, του 1491, του 1539 και του 1712.

42 Παλαιότερη παράσταση είναι αυτή της Κοίµησης της Θεοτόκου που χρονολογείται τον 12ο ή 13ο αιώνα. Η κάµαρα και η αψίδα του σηµερινού ιερού ιστορήθηκαν το 1491 από τον περίφηµο ζωγράφο ∆ιγενή Ξένο, που σε µικρές και σαφώς καθορισµένες επιφάνειες εκφράζει το παραδοσιακό συντηρητικό πνεύµα της Κρητικής Σχολής. Η ανέγερση του κυρίως ναού οδήγησε στην αγιογραφική διακόσµηση του 1539 από άγνωστο ζωγράφο της Ηπειρωτικής σχολής ή Σχολής της Β∆ Ελλάδας, ο οποίος όµως επηρεάσθηκε και από το έργο του Ξένου ∆ιγενή. Η φάση αυτή του ναού είναι η παλαιότερη ακριβώς χρονολογηµένη εµφάνιση της Σχολής αυτής.

43 ΚΑΣΤΡΟ ΑΓΓΕΛΟΚΑΣΤΡΟΥ

44 ΑΓΓΕΛΟΚΑΣΤΡΟ Το Αγγελόκαστρο, λόγω της σηµασίας του για τον έλεγχο της µεσόγειας Αιτωλίας, παρουσιάζει ιστορικό ενδιαφέρον σε όλη στην ύστερη Βυζαντινή περίοδο και στη µεταβυζαντινή εποχή. Συνδέθηκε περισσότερο µε τους Αγγέλους Κοµνηνούς , θεµελιωτές του δεσποτάτου της Ηπείρου, και χρησιµοποιήθηκε µετά το 1204 ως οχυρό. Από το βυζαντινό αυτό κάστρο σώζεται ο µεγάλος πύργος στο λόφο της Ακρόπολης. Μέσα στο κάστρο σώζεται ο ναός του Αγίου Γεωργίου του 14ου αιώνα ίσως και παλαιότερος.

45 ΔΡΑΓΑΜΕΣΤΟ Στη βυζαντινή εποχή ο Αστακός ονοµαζόταν ∆ραγαµέστο.
Η πόλη για πρώτη φορά αναφέρεται τον 13ο αιώνα από τον Κωνσταντίνο Ακροπολίτη στο Λόγο προς τον Άγιο Βάρβαρο που ασκήτεψε στη περιοχή του Ξηροµέρου την εποχή του Μιχαήλ του Γ΄( ). Ήταν περιτειχισµένη, έχοντας ως πόλη το παλιό κάστρο που ενισχύθηκε από τους Βυζαντινούς. Το λιµάνι ήταν σηµαντικός εξαγωγικός σταθµός των προϊόντων της ενδοχώρας.

46 Μέσα στο χώρο της βυζαντινής πόλης σώζονται τρεις ερειπωµένοι ναοί
Μέσα στο χώρο της βυζαντινής πόλης σώζονται τρεις ερειπωµένοι ναοί. Σηµαντικότερος είναι η βασιλική που βρίσκεται στο κέντρο περίπου του χώρου και η οποία κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας σµικρύνθηκε, περιορισµένη στο µεσαίο κλίτος.

47 ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΓΡΑΒΕΣ ΑΣΤΑΚΟΥ
Χτίστηκε με ελαφρά επεξεργασμένες ασβεστόπετρες και στους οριζόντιους αρμούς τοποθετήθηκαν απλές σειρές πλίνθων ενώ απλές ή διπλές πλίνθοι κάλυψαν τους κάθετους και λοξούς αρμούς. Δημιουργήθηκε έτσι απλό σύστημα τοιχοδομίας με ιδιαίτερο γνώρισμα το λιτό κεραμοπλαστικό διάκοσμο. Καλύτερα σώζεται η τοιχοδομία της μεγάλης ημικυκλικής αψίδας, που αν και δεν είναι βαθμιδωτή, είναι δυνατό να οδηγήσει στους ναούς της πρώτης χιλιετίας. Η ομοιότητα προς την αψίδα της κοντινής Αγίας Σοφίας Μύτικα επιβεβαιώνει την υπόθεση αυτή. Δεν αποκλείεται άλλωστε να καλυπτόταν με χτιστό τεταρτοσφαιρικό θόλο. ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΓΡΑΒΕΣ ΑΣΤΑΚΟΥ

48 Στην αψίδα του πρώτου ναού βρέθηκε ενεπίγραφη πλάκα που προερχόταν από αρχαίο μνημείο. Αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη χρησιμοποιήθηκαν και στους τοίχους του ναού. Σε έναν από αυτούς υπήρχε ανάγλυφη παράσταση κλαδιού ελιάς όμοια με αυτή στους Αγίους Αποστόλους Δραγαμέστου. Σε πολλά σημεία των τοίχων χρησιμοποιήθηκαν σε δεύτερη χρήση ορθογώνιοι πωρόλιθοι από αρχαίες κατασκευές. Από τον αρχικό ναό διακρίνονται στο νότιο τοίχο οι θέσεις των παραθύρων και των θυρών.

49 Σε μεταγενέστερη εποχή στο χώρο του κεντρικού κλίτους χτίστηκε μονόκλιτος ναός, μικρότερος του προηγούμενου, που με τη σειρά του ερειπώθηκε. Στο σημείο του τέμπλου του παλαιού ναού χτίστηκε νέα μικρότερη αψίδα που δεν επικοινωνούσε με την παλαιά. Ανοίχτηκαν στο νότιο τοίχο δύο πύλες. Η τοιχοδομία του νεότερου ναού έγινε με αργούς λίθους χωρίς προσπάθεια για κεραμοπλαστική διακόσμηση. Είναι φανερό ότι η σύμπτυξη του ερειπωμένου ναού και η κατασκευή του καινούργιου πραγματοποιήθηκαν τους τελευταίους αιώνες της τουρκοκρατίας. Σύμφωνα με τη προφορική παράδοση ο ναός ήταν αφιερωμένος ή στη Θεοτόκο ή στην Αγία Αικατερίνη.

50 ΘΕΡΜΟ Στο Θέρµο, στο κοιµητήριο της Αγίας Σοφίας υπάρχουν τρεις βυζαντινοί ναοί του 13ου αιώνα. Οι δίδυµοι ναοί των Ταξιαρχών και του Αγίου Νικολάου, καθώς και ο ερειπωµένος παλαιότερος ναός της Αγίας Σοφίας κτίσθηκαν κατά την διάρκεια της ηγεµονίας του Θωµά Νικηφόρου Αγγέλου (1296) από τη µητέρα του Άννα Κατακουζηνή. Οι δύο ναοί είναι κτισµένοι στο µεγαλύτερο µέρος τους µε δόµους του ιερού της Ηγεµόνης Αρτέµιδας, σε δεύτερη χρήση.

51 ΡΙΒΙΟ Στο Ρίβιο (σηµερινή ονοµασία Άγιος Στέφανος), σε απόσταση ενός χιλιοµέτρου από το χωριό, σώζεται ηµιερειπωµένος ο θαυµάσιος ναός του Αγίου Στεφάνου,κτισµένος πάνω σε αρχαϊκό ναό,αντιπροσωπευτικό παράδειγµα των µονοκλίτων σταυροειδών εγγεγραµµένων ναών. Η πρώτη φάση του µνηµείου,κτισµένο µε υπέροχη πλινθοπερίκλειστη τοιχοδοµία χρονολογείται την πρώτη µεταχριστιανική χιλιετία. ∆ιασώζονται σπαράγµατα τοιχογραφιών του 13ου αιώνα.

52 ΚΑΣΤΡΟ ΒΑΡΝΑΚΑ Λίγο πριν φτάσουµε στο Μύτικα ορθώνεται στο πέρασµα του Βάρνακα το οµώνυµο βυζαντινό κάστρο. Κτίστηκε τον 13ο αιώνα από τους ∆εσπότες της Ηπείρου για την ασφάλεια της ενδοχώρας. Το χωριό Βάρνακας, ενώ γνώρισε άνθηση τον 14ο αιώνα, τις παραµονές της Επανάστασης είχε σχεδόν ερηµωθεί

53 Στην ιστορική τοποθεσία Γλώσσες και στο πάνω από τη δεξιά πλευρά της χαράδρας ύψωμα, οι Αλύζιοι είχαν ιδρύσει παρατηρητήριο - αμυντήριο, ενώ οι Βυζαντινοί στη θέση του αμυντηρίου ίδρυσαν το σωζόμενο φρούριο των Γλωσσών (πιθανόν τον 6ο αιώνα), το οποίο ήλεγχε αποτελεσματικά την διάβαση της χαράδρας που από βορρά αποτελεί είσοδο για την όλη παραλιακή πεδιάδα.

54 ΝΕΡΟΜΑΝΑ Στην περιοχή της Νεροµάνας, σώζονται οι Άγιοι Απόστολοι µε θαυµάσια παλαιολόγεια εικονογράφηση του 14ου αιώνα που πλησιάζει την τέχνη των µεγάλων αστικών κέντρων, όπως η Θεσσαλονίκη. Ο ναός βρίσκεται µέσα στην ακρόπολη του αρχαίου Φίστυου. Κτίστηκε το 1320 µ.Χ. και ιστορήθηκε το 1335.

55 ΚΑΤΟΧΗ Στην Κατοχή βρίσκεται βυζαντινός πύργος του 14ου αιώνα, παρατηρητήριο του στενού περάσµατος του Αχελώου, γνωστότερος ως Κούλια της Κυρά Βασιλικής, από τη φιλοξενία της ευνοούµενης του Αλή Πασά.

56 ΒΟΥΚΑΤΙΟ

57 ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΑΣΤΡΟΥ ΠΑΡΑΒΟΛΑΣ
Παλαιοχριστιανική βασιλική του 6ου αιώνα, βυζαντινός ναός κοιμήσεως Θεοτόκου

58 ΚΑΣΤΡΟ ΒΟΥΚΑΤΙΟΥ ΠΑΡΑΒΟΛΑΣ
Στην κορυφή του κάστρου της Παραβόλας υπήρχε το αρχαίο Βουκάτιο από το οποίο σώζονται ερείπια του οχυρού, τμήματα τειχών του 3ου π.Χ. αιώνα, και ημικυκλικός πύργος. Το Βουκάτιο ήταν μια μικρή Αιτωλική πόλη.

59 ΠΑΝΑΞΙΩΤΙΣΣΑ ΓΑΥΡΟΛΙΜΝΗΣ
Η Παναξιώτισσα αποτελεί καθολικό βυζαντινού μοναστηριού. Ο Α. Ορλάνδος το χρονολογεί στο τέλος του 10ου αιώνα και με βάση μορφολογικά στοιχεία του ναού (τριμερής νάρθηκας, επιμελημένη τοιχοποιϊα, διάκοσμος τρούλου, αναλογίες παραθύρου της κεντρικής αψίδας) ενισχύεται η χρονολόγησή του στην τελευταία εικοσιπενταετία του 10ου αιώνα. Σε πρόσφατη έρευνα στον περιβάλλοντα χώρο του ναού καταγράφηκαν 13 γλυπτά μέλη που χρονολογικά ανάγονται στην Παλαιοχριστιανική περίοδο και υποδεικνύουν ύπαρξη παλαιοχριστιανικής Βασιλικής.

60 ΠΑΝΑΞΙΩΤΙΣΣΑ Η Παναξιώτισσα ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο και ειδικότερα στους λεγόμενους "ελλαδικούς μεταβατικούς". Η λιθοδομή του αποτελείται από πελεκημένους ασβεστόλιθους με παρεμβολή πλίνθων. Ο τρούλος του, ψηλός και ραδινός, έχει περίτεχνη κεραμοπλαστική διακόσμηση. Εσωτερικά σώζονται περιορισμένα ίχνη τοιχογραφιών. Έχει τρεις εισόδους στο νάρθηκα και λιγοστά παράθυρα.

61

62 ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ Λίγο έξω από το χωριό Μοναστηράκι βρίσκεται παλαιό μοναστηριακό συγκρότημα αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρα, το οποίο είναι γνωστό και ως Παντοκράτορας. Το καθολικό ,χτισμένο σε μικρό ύψωμα, εξακολουθεί να παραμένει όρθιο παρά τις μεγάλες επισκευές και μετατροπές που έγιναν. Δεν είναι εύκολο να καθοριστούν οι οικοδομικές φάσεις του ναού. Από παλαιότερο ναό ίσως προέρχονται τμήματα κιόνων και γλυπτών που βρέθηκαν στις ανασκαφές του 1971 και 1980.Δεν αποκλείεται η ευθυντήρια, πάνω στην οποία πατούν οι τοίχοι της ανατολικής πλευράς και η αψίδα να ανήκε στον πρώτο αυτό ναό. Διακρίνονται δύο κύριες αρχιτεκτονικές φάσεις: α)εποχής Δεσποτάτου β)Τουρκοκρατίας

63 ΕΠΟΧΗ ΔΕΣΠΟΤΑΤΟΥ Είχε διατυπωθεί η άποψη  ότι ο ναός χτίστηκε «ως τρίκλιτη  βασιλική» αν και δεν αποκλειόταν η υπόθεση «το μνημείο να ανήκε στην κατηγορία των εγγεγραμμένων σταυροειδών με τρούλο». Με τις ανασκαφές όμως του 1971 και 1980 το μνημείο εντάχθηκε στην κατηγορία των δικιόνιων  εγγεγραμμένων σταυροειδών με τρούλο. Ανατολικά προβάλλουν τρεις αψίδες. Και οι τρεις είναι τρίπλευρες. Η κεντρική είναι η μεγαλύτερη .Οι άλλες πλευρές είναι ξαναχτισμένες στην περίοδο της Τουρκοκρατίας και δεν εμφανίζουν ίχνη των ανοιγμάτων. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο σημείο της κεντρικής αψίδας, διατηρούνταν τρίπλευρες κόγχες η βόρεια διασώζει το μονόλοβο τοξωτό άνοιγμα με διπλή πλίνθινη ταινία,.   

64 ΕΠΟΧΗ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ Μετά την άλωση το ερειπωμένο μνημείο επισκευάστηκε και άλλαξε εντελώς μορφή. Η απεικόνιση των Τριών ιεραρχών στην τιμητική θέση , δίπλα στην Παναγία φανερώνει λόγιους μοναχούς που γνώριζαν για την παιδεία των μεγάλων πατέρων. Διακόσια μέτρα νότια ,στην πλαγιά μετά τη μικρή χαράδρα, σώζεται η κρήνη του μοναστηριού. Στο ναό σώζεται ξυλόγλυπτο καλαίσθητο αναλόγιο –προσκυνητάρι με συμβολικές απεικονίσεις.

65 ΑΓΙΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ ΧΑΛΚΙΟΠΟΥΛΟ
Στην περιοχή του χωριού Χαλκιόπουλο, βρίσκεται το σπήλαιο του Αγίου Ανδρέα του Ερημίτη. Μπαίνοντας στο σπήλαιο υπάρχει κόγχη και ένα τέμπλο που συνθέτουν το χώρο του ιερού βήματος. Πίσω από το ιερό βήμα το φυσικό σπήλαιο συνεχίζεται κι εκεί βρίσκεται ο τάφος του Αγίου.

66 Στην κόγχη ιστορείται η Πλατυτέρα με τέσσερεις ιεράρχες.
Οι παραστάσεις τοποθετούνται χρονικά στον 14ο αιώνα.

67 Ο νομός Αιτωλοακαρνανίας αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι της κληρονομιάς μας με πλούσια ιστορία, παράδοση και φυσική ομορφιά. Έχει όλα τα «εφόδια» που χρειάζεται για να μπορέσει να αναπτυχθεί, να αναδείξει την κληρονομιά του και να δημιουργήσει, μέσω του πολιτισμού, ισχυρή τουριστική ανάπτυξη. Τα Βυζαντινά και Μεταβυζαντινά μοναστήρια και εκκλησάκια της ξεπερνούν τα 70 ενώ κάποια διαθέτουν εξαιρετική αρχιτεκτονική και πλούσια διακόσμηση.

68 Είναι απαραίτητο να πραγματοποιηθούν αναστηλωτικές εργασίες και βελτίωση πρόσβασης στους περισσότερους αρχαιολογικούς χώρους και ναούς, ανάδειξη και προβολή τους, κυρίως, στη πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Υπάρχει η αναγκαιότητα για ενίσχυση ανασκαπτικών και αναστηλωτικών εργασιών στο ναό της Αγίας Τριάδας Μαύρικας διότι κινδυνεύει να χαθεί κάτω από το νερό και τοποθέτηση αντηρίδων στα θεμέλια της Μονής Μυρτιάς εξαιτίας διάβρωσης του εδάφους. Πολλά μνημεία δεν διαθέτουν εύκολη πρόσβαση όπως ο θολωτός τάφος στο Λουτράκι Κατούνας ( π.Χ), ο Άγιος Στέφανος Ριβίου (13ος αιώνας), ο Παλαιοχριστιανικός ναός της Παναγίας στη Μεγάλη Χώρα (Ζαπάντι). Παρατηρείται έντονη έλλειψη πινακίδων που να κατευθύνουν στους αρχαιολογικούς- ιστορικούς χώρους αλλά και επιγραφών- επεξηγήσεων που αφορούν τα μνημεία.

69 Η προώθηση της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου μπορεί να επιτευχθεί με τη δημιουργία ιστοσελίδας που να παρουσιάζει τα μνημεία της περιοχής και να αναφέρει αναλυτικές πληροφορίες για την πρόσβαση σε αυτά, την ιστορία τους, την σημερινή κατάσταση τους. Είναι απαραίτητη η συμβολή του Πανεπιστημίου Δυτικής Ελλάδας, κυρίως του τμήματος Διαχείρισης Πολιτισμικού Περιβάλλοντος και Νέων Τεχνολογιών, στη προώθηση και προβολή της τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς με την πραγματοποίηση εκδηλώσεων σχετικών με το πολιτισμό, παρουσίαση από φοιτητές σε σχολεία, ιδρύματα και οργανισμούς της τοπικής ιστορίας μέσω διαλέξεων, συζητήσεων, συνεδρίων και προβολή οπτικοακουστικού υλικού (βίντεο, εικόνα, τρισδιάστατες αναπαραστάσεις).

70 ΤΕΛΟΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ